Материалы для подготовки к ЕРТ по татарскому языку для учащихся русскоязычных групп русских школ (примерный контрольно-измерительный материал)

Министерство Образования и Науки Республики Татарстан Управление Образования ИК Зеленодольского муниципального района Республики Татарстан Муниципальное бюджетное общее образовательное учреждение «Красноярская основная общеобразовательная школа Зеленодольского муниципального района Республики Татарстан» Материалы для подготовки к ЕРТ по татарскому языку для учащихся русскоязычных групп русских школ (примерный контрольно-измерительный материал) Ф.И.О. учителя: Низамеева Раушания Фаргатовна, руководитель кружка «Мой край родной» Красный Яр,2017 Инструкция по  выполнению работы              Экзаменационная   работа   по   татарскому   языку     состоит   из  четырёх  разделов, включающих 34 задания.  Раздел 1 (задания по аудированию) включает 8 заданий на понимание аутентичных текстов  (В1,В2 һәм   А1­А6). Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.    Раздел   2  (задания   по   чтению)   включает   в   себя   9   заданий    (А7­А14,   В3). Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.   Раздел 3 (задания по лексике и грамматике) состоит из 15 заданий (В4­В15). В заданиях  В4­В11 ученики должны употребить слово в нужной грамматической форме, а в заданиях  В12­В18 образовать новое слово с данным корнем и употребить его в нужной  грамматической форме. К корню могут быть добавлены один словообразовательный и один или несколько грамматических аффиксов. Рекомендуемое время на выполнение – 30   минут.  Разделе 4 (задания по письму) даны 2 задания (С1 и С2). В задании С1  предлагается написать личное письмо. Рекомендуемое время на выполнение – 40 минут. В  задании С2 нужно написать реплики в соответствии с заданной речевой ситуацией.  Рекомендуемое время на выполнение – 20 минут. Тыңлап аңлау биремнәре өчен текстлар 1 нче бүлек  1 Вы услышите четыре коротких диалога, обозначенных А,   Ә,    Определите, где происходит каждый из этих  диалогов. Используйте  каждое место действия из  списка 1 ­5 только один раз. В задании есть  одно лишнее место действия. Вы услышите запись дважды. Занесите  свои ответы в таблицу.  Б и В.    1.Шәһәрдә. 2. Автовокзалда. 3. Кибеттә. 4. Мәктәптә. 5. Китапханәдә.  Ответ : Диалог Место действия 1 нче бирем.  Диалог А. А Ә Б В А:  Исәнмесез! Без авыл кешеләре, шәһәрне начар беләбез. Гафу  итегез,әйтегез әле, тимер юл вокзалыннан , Г. Камал исемендәге Татар  театрына кадәр ничек барып була? Ә: Исәнмесез!  Г.Камал театрына кадәр төрле транспорт белән бара.Анда 10­нчы,30­нчы,63­нче автобуслар ,тагын 7­нче троллейбус белән барып була. А: Шулаймыни?! Менә ничек яхшы! Ә: Автобус белән баруы уңайлы булыр.Алар ешрак йөри. А: Аңлашылды.Сезгә зур рәхмәт. Ә: Бернәрсә дә түгел!Исән булыгыз! Диалог Ә. А: Хәерле көн!Миңа Казан тарихы турында китап кирәк иде.Гафу итегез,  сездә  шундый китаплар юкмы? Ә: Исәнмесез! Андый китаплар бездә, әлбәттә, бар. А: Зинһар өчен табып бирегез әле. Ә: Менә ул китапларның берсе.Карагыз әле, сезгә ошыймы? А: Рәхмәт. Әйе, бик тә ошады. Китап ничә сум тора? Ә: Ике йөз илле сум. Диалог Б.  А: Сәлам,дустым ! Әгәр теләсәң, мин сине әбием янына  кунакка чакырыр  идем. Ә: Сәлам! Бик рәхәтләнеп ризалашам. Ә әбиең кайда яши ? А: Авылда. Автобус китәргә  тагын ике сәгать вакыт бар.Әйдә ашханәдә ашап  чыгабыз. Ә: Әйдә,минем дә ашыйсым бик килә. Ә авыл шәһәрдән еракмы ? А: Юк, ерак түгел.Әбигә  кибеттән күчтәнәч тә  алырбыз. Ә: Әйдә, ярар, киттек .Вакытыбыз бар әле. Диалог В.  А: Сәлам, Павел!Әйт әле, бүген сезнең ничә дәрес булачак? Ә: Әлбәттә,алты. Ни өчен дип сорыйсың? А: Алтынчы дәрестән соң  репетициягә  каласыңмы? Ә: Юк. Нинди репетиция? А: Оныттыңмы әллә? Тукайның  “Шүрәле” әкияте буенча. Ә:  Һай ,онытканмын! Рәхмәт.Әлбәттә,калам. Ә хәзер тизрәк  дәрескә  йөгердек.  2 нче бирем. 2 Вы услышите пять высказываний. Установите соответствие между  высказываниями каждого говорящего  А – Г и утвеждениями,данными  в списке 1 ­ 6. Используйте каждое место действия из  списка 1 ­6 только один раз. В задании есть одно лишнее место утверждение. Вы услышите запись дважды. Занесите свои ответы в таблицу. 1 Сөйләүче  юкә агачы турында гомуми мәгълүмат бирә. 2  Сөйләүче юкәнең яфрак яруы турында сөйли. 3 Сөйләүче юкәнең  чәчәк атуы турында сөйли. 4 Сөйләүче юкәнең  медицинада кулланышы турында сөйли. 5 Сөйләүче юкәнең хуҗалыкта әһәмияте турында сөйли. 6 Сөйләүче юкә орлыгы турында сөйли. Ответ : Говорящий Утверждени е А Ә Б В Г Сөйләүче  А: Безнең якларның урманнарында 10 төрле юкә үсә. Аның  биеклеге – 30 метрга, диаметры – 1 метрга  кадәр җитә. Юкә  уңдырышлы туфракны ярата, күләгәгә,салкынга,җилгә чыдам агач.Бу  агач 400 елга кадәр яши. Сөйләүче  Ә: Юкә яфрагын,барлык агачлар  ярып бетергәч, иң  соңыннан  гына яра башлый. Яфракларны озак вакыт бөредә төреп тота  да, көн җылыну белән бик тиз яфрак   формалаша башлый. Бк күренеш  май уртасында башлана һәм егерме көн эчендә дәвам итә. Сөйләүче  Б: Юкә көннәр эсселәнгәч, чәчәк ата. Уртача 2 июльдә ул  саргылт­ак хуш исле чәчәккә төренә. Юкәне бал кортлары чолгап ала,  агач бал кортлары ярдәмендә серкәләнә. Ул   шулай ике атна  дәвамында хуш искә күмелеп утыра. Сөйләүче  В: Бер төп юкә агачы бер гектар карабодай  басуы биргән  кадәр бал бирә. Медицинада юкә чәчәге чәен салкын тиюне тир белән  чыгару өчен файдаланалар. Халык медицинасы яшь юкә кабыгын,  бөресен һәм яфракларын да куллана. Сөйләүче  Г: Көз ахырында чәчәкләрдән борчак кадәр чикләвекләр  (орлыклар) өлгереп җитә. Башка агачлар орлыгын җәй көне койса, юкә  ашыкмый,көз ахырында яки кыш башында коя башлый. Орлык кыш буе коела.Орлыклар күп кенә кошларга, кайбер җәнлекләргә азык хезмәтен үти. 3 ­8 биремнәр Вы услышите разговор двух друзей. В заданиях 3 ­8 обведите цифру 1, 2 или 3, соответствующую выбранному Вами варианту ответа. Вы  услышите запись дважды. Азат: Исәнме, Гөлназ! Гөлназ: Сәлам, Азат! Азат: Хәлләрең ничек? Гөлназ: Рәхмәт. Бик яхшы. Ә синең ничек? Күптән түгел генә шәһәргә  күчтегез бит.Кайсы мәктәптә укырга уйлыйсың? Азат: Рәхмәт,хәлләрем әйбәт. Тик кайсы мәктәпне сайларга? Белмим.   Үз мәктәбең турында сөйлә әле. Гөлназ: Мин Казанның 35­нче мәктәбендә укыйм.Ул Гариф Ахунов  урамында урнашкан. Мәктәбем ­  яңа мәктәп . Азат: Мәктәбегез нинди фәннәрдән тирәнтен белем бирә? Гөлназ: Математика,физика, астрономия,химия,биология  кебек  фәннәрдән.Булачак “космонавтлар” бездә укыйлар инде.  Азат: Ни өчен  болай дисең? Гөлназ: Безнең мәктәп белән “Звездный” шәһәр арасында турыдан­туры  бәйләнеш бар.Мәктәпкә ел саен төрле кунаклар,  хәтта космонавтлар да килә. Азат: Ничек кызык! Тагын нинди яңалыкларыгыз бар? Гөлназ: Күптән түгел мәктәп  “Галактика белем үзәге” исемен яулап  алды. Азат: Шәп булган!Димәк, укучылар төрле фәнни эшләр белән дә  шөгыльлләнәләр инде. Гөлназ: Әйе. Бигрәк тә химия­ биология, физика­ математика фәннәре  буенча. Азат: Дәрестән соң ничек ял итәсез? Гөлназ: Хореография, шахмат һәм башка  түгәрәкләргә  йөрибез.Телләрне дә бик теләп өйрәнәбез. Азат: Миңа дә  мәктәбең турында хикәяң ошады.  Гөлназ: Теләсәң,безнең мәктәпкә кил. Барысын да күрсәтермен.Үзең  күрерсең. Азат: Рәхмәт, дустым. Гөлназ: Бернәрсә дә түгел! Бик теләп булышырмын. Азат: Сау бул, Гөлназ! Гөлназ: Хуш, Азат! 3 Азат, шәһәргә кайчан күчеп килгән? 1 былтыр 2 ике ел элек 3 күптән түгел    4 Гөлназ Казанның  ......    укый. 1 25­нче мәктәбендә 2 35­нче мәктәбендә 3 55­нче мәктәбендә 5 35­нче мәктәп .....     урнашкан. 1 Н. Бауман урамында 2 Г. Камай урамында 3 Г. Ахунов урамында 6 Бу мәктәптә балалар хореография белән  шөгыльләнәләрме? 1 әйе 2 юк 3 билгеле түгел 7 Мәктәпкә ....... төрле кунаклар, космонавтлар  килә. 1 ай саен 2  ел саен 3  атна саен 8 Азатка яңа мәктәп турында хикәя ошадымы? 1 ошады 2 юк,ошамады 3 бер дә ошамады 2 нче бүлек   Прочитайте текст. Определите, какие их приведённых утверждений   9 ­ 16 соответствуют содержанию текста (1 – текстка туры килә), какие  не соответствуют ( 2 – текстка туры килми). ...Вокзал ул гади бер зур йорт икән. Өстендә сәгате дә бар. Шәһәрдәге  иң дөрес сәгать шушы, дигән була әти. Сәгатьнең стрелкалары шундый зур,  әти әйтә, кайвакыт анда кошлар да килеп кунгалыйлар, ди. Ул сәгать үзе  пыяладан эшләнгән. Аның артына ут яндыралар. Без вокзалга кич кенә килеп  җиттек, ә сәгатьнең бөтен цифрлары ялт итеп күренеп торалар иде. Вокзалның капка шикелле өч ишеге бар. Аның тирәсендә халык, халык...  Кайсы керә, кайсы чыга. Анда сандыклар, чемоданнар күтәргән абыйлар. Зур­ зур төенчекләр тоткан апалар ашыга­ашыга эчкә кереп китәләр... Носильщик безнең чемоданнарны тотты да туп­туры ишеккә таба тиз генә китте. Кулына  корзинка тоткан әни, аның артыннан өлгерә алмагач, йөгерергә кереште.  Безнең ул корзинкада колбаса, алмалар бар, мин үз күзем белән күрдем, әни  анда конфетлар да салды. Халык шундый күп иде, мин бервакыт әнине дә,  носильщикны да югалттым. Ишектән кергәч, баскыч буйлап өске катка  күтәрелдек һәм кинәт зур, бик зур бер бүлмәгә килеп кердек. Бүлмәнең идәне  таш, тип­тигез, ә бер малай да түшәменә тидерерлек итеп таш ыргыта алмас,  шундый биек. Һәр урынында түгәрәк фонарьлар яна. Бик якты һәм бик  күңелле бу бүлмәдә. Бар әйбер ялтырый, түшәмгә тиярлек булып, яшел  кисмәкләрдә зур­зур агачлар үсеп утыралар. Бу агачларның ботаклары юк,  бары тик очларында тешле­тешле яфраклары бар. Тагын анда ялтырап тора  торган кып­кызыл шкафлар да бар. Әти минем белән туп­туры шул шкаф  янына килде, кесәсеннән тыгылып акча алды һәм шкафтагы бер тишеккә шул  акчасын салып та җибәрде, ә ул арада аскы тишектән ак билет сикереп чыкты. Мин тагын: « Ни өчен? » — дип сорадым.  Әти: — Бу — касса­автомат. Бу билетны алмасаң, сезне озатырга поезд янына  кертмиләр, — диде.   (Б.Житковның «Мин нәрсәләр күрдем» исемле әсәреннән өзек, А. Алиш  тәрҗемәсе) 9.  Вокзал бинасы өстендә сәгать тә бар. 1) текстка туры килә     2) текстка туры килми     10.  Вокзал сәгатенең стрелкалары шундый зур, әни әйтә, кайвакыт анда чыпчыклар да утыргалыйлар, ди.  1) текстка туры килә     2) текстка туры килми 11.  Сандыклар,   чемоданнар   күтәргән   абыйлар,   зур­зур   төенчекләр тоткан апалар эчкә кереп китәләр. 1) текстка туры килә     2) текстка туры килми     12. Әни кулына кәрзин тотып, носильщик артыннан йөгерде.  1) текстка туры килә     2) текстка туры килми     13. Вокзал тирәсендә түгәрәк фонарьләр яна, зур­зур агачлар үсә. 1 текстка туры килә     2) текстка туры килми     14.  Бу агачларның ботаклары күп,  очларында тешле­тешле яфраклары бар. 1 текстка туры килә     2) текстка туры килми     15.  Шул зур бүлмәдә ялтырый торган кып­кызыл шкафлар да бар. 1) текстка туры килә     2) текстка туры килми     16.  Әтием шкафның бер тишегенә акча салгач, аннан билет чыкты. 1) текстка туры килә     2) текстка туры килми     17 Прочитайте тексты и установите соответствие между  текстами  А – Е и заголовками 1   –    8. Запишите свои ответы  в таблицу. Используйте  каждую  цифру только один раз. В задании есть один лишний  заголовок. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк  ответов №1 справа от номера соответствующего задания,начиная с  первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов.  Каждый символ  пишите в отдельный клеточке в соответствии с  приведенными образцами. 1. Агач  утын буларак. 2.Безнең урманнарда юкә үсә. 3.Яфрак яруы. 4. Юкә  дәвасы. 5. Чәчәк атуы. 6.  ”Серле” орлыклар. 7.  Хуҗалыктагы әһәмияте. 8. Юкә агачы иң яхшы төзү материалы. А. Безнен якларда юкәнең  биеклеге 30 метрга, ә диаметры бер метрга  җиткән вак яфраклы юкә дигән төре таралган. Яшь агачларның, ботакларның  кайрысы шома, кызгылт­көрән, ә карт юкәнең төптәге кайрысы карасу,  җыерчыклы, тирән буразналы. Юкә уңдырышлы туфракны ярата, күләгәгә,  салкынга, җилгә чыдам агач. Ул урманда ак һәм кара чыршы күләгәсе астында да үсә ала. Акрын үсә.  Ә. Юкә безнең яктагы барлык агачлар яфрак ярып бетергәч, иң соңыннан гына яфрак яра башлый. Яфракларны озак вакыт бөредә төреп тота да, көн  җылыну белән бик тиз яфрак формалаша башлый. Юкә май уртасында яфрак  яра башлый һәм 20 көн эчендә яфрак пластинкасы тулысынча формалаша. Б. Безнең якларда үсүче агач һәм куаклардан иң соңгысы булып, көннәр  эсселәнгәч, юкә чәчәк ата. Уртача 2 июльдә ул саргылт­ак хуш исле чәчәккә  төренә. Әйләнә­тирәгә юкә чәчәге бал исе тарала. Юкәне бал кортлары чолгап  ала, агач бал кортлары ярдәмендә серкәләнә. Ул шулай ике атна дәвамында  хуш искә күмелеп утыра.  В. Медицинада юкә чәчәге чәен салкын тиюне тир белән чыгару өчен  файдаланалар. Халык медицинасы яшь юкә кабыгын, бөресен һәм яфракларын да файдалана. Бер төп юкә агачы бер гектар карабодай басуы биргән кадәр  бал бирә. Юкә балы  ­ дәвалы бал. Г. Көз ахырында чәчәкләрдән, эчендә бер­ике орлыгы булган, борчак кадәр  түгәрәк чикләвекләр өлгереп җитә. Башка агачлар орлыгын җәй көне койса,  юкә ашыкмый, көз ахырында яки кыш башында коя башлый.  Орлык кыш буе  коела. Моның да үзенә күрә “сере” бар. Коелган орлыклар кар өстеннән җил  ярдәмендә, кайсы да булса бер урында тоткарланганчы хәрәкәт итәләр.  Җилдә яхшы хәрәкәт итү өчен һәр орлыкта канатчыклар бар. Орлык яз көне  су белән дә агып китәргә мөмкин. Уңайлы шартлар булганда орлыктан яңа  үсемлек — юкә үсеп чыга.  Д.. Яшь агач кайрысыннан кәрзин, башмак, чабата, бау үрәләр. 1889 елны гына Русиядә 500 миллион пар чабата ясалган. Бер чабата өчен 3­4 яшь юкәне  каезларга кирәк. 30­50 яшьлек юкәләрнең кабыкларыннан мунчала алалар.  Юкә кабыгын бер­ике ай тын елгаларда, буаларда, күлләрдә тоталар. Җебегән юкә кабыгыннан мунчала чыга. Мунчаладан бау ишкәннәр, чыпта сукканнар,  чыпта капчык эшләгәннәр. Чыптаны салкын кермәсен өчен ишекләргә куялар,  чыпта капчыкларга тутырып агач күмере ташыйлар иде. Е. Агач ­  утын буларак җылылыкны аз бирә. Нәзек юкә бүкәннәр утынга тиз  ярылса, ә юан юкәләр бик авырлык белән генә ярыла. Коры урында алар озак  тора, ә юешкә, дымга бер дә чыдамый. А Ә Б В Г Д Е     Текстлар Исемнәр По окончании  выполнения заданий  9 – 17  не  забудьте  перенести  свои  ответы в бланк ответов № 1.                                                                                      3 нче бүлек  Ответы на задания 18­32 запишите в бланке ответов №1  справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки.  Каждый   символ   пишите   в   отдельной   клетке   в   соответствии   с приведёнными образцами. Прочитайте   текст.   Преобразуйте   слова,   написанные   заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами  18 –  25 так, чтобы они грамматически   соответствовали   содержанию   текста.   Заполните пропуски   полученными   словами.   Каждый   пропуск   сооветствует отдельному заданию 18  –  25. 18.  Олы   .....    ат эзеннән калган җимне  кара карга чүпли .  ЮЛ 19. Карга  ……  ашыгып китеп бармаганына борчыла . 20. КЫШ Җылы   ………   очып   җилләрегез салкын, ди. 21.   килдек,   ашарга   ризык   юк, ЯК Аның  тизрәк бала чыгарасы, үз …..   булдырасы килә. 22. ГАИЛӘ      Сыерчыклар да, ……     да   күренми, чөнки аларга әле иртәрәк. 23. ТУРГАЙ    Башы киселгән  …… ала карга утыра. ТУПЫЛ 24.    Ул   кышын бу якларның .....  инде. ХУҖА 25. Шулай   икәнлеге аның     ...... , гәүдә тотышына ук КЫЯФӘТ чыккан. Прочитайте   текст.   Преобразуйте   слова,     написанные   заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами  26 – 32 так, чтобы они грамматически   и   лексически   соответствовали   содержанию   текста. Заполните   пропуски   полученными   словами.   Каждый   пропуск соответствует  отдельному заданию 26 – 32. 26.   Көз ­ ……….    бик матур вакыты. ТАБИГАТЬ 27. Минем әнием – җәйне, әтием – кышны, энем­ язны, ә КӨЗ мин …..  яратам. 28. Табигатьнең һәр  ...... үзенчә матур. 29. Көз көне без мәктәпкә барабыз, дуслар белән …… . 30. Көз ­ ......... иң бай чагы. 31. ФАСЫЛ ОЧРАШ ЕЛ  Ул – яшелчәләр, җиләк­җимешләр ........   вакыт. ӨЛГЕР 32.  Көз ..... яңгыр еш ява, көннәр салкыная, кошлар җылы АХЫР якка китә. По   окончании   выполнения   заданий  18­32    не   забудьте   перенести   свои ответы в бланк ответов №1                                           4 нче бүлек В заданиях 33 – 37 необходимо написать  реплики в соответствии с  заданной речевой ситуацией. 33. Спросите у друга (подруги), какие овощи они посадили  в нынешнем году на своем огороде.  34.  Как скажете друзьям о том, что вы летом поедете в Москву.  35. Предложите другу (подруге) пойти на  концерт певицы Хании Фархи.  36. Узнайте у учителя, когда будет экзамен по русскому языку. 37.   Поздравьте   дедушку   с   Днем     рождения   и   пожелайте   крепкого здоровья.      38.  Сез татар дустыгыздан   хат алдыгыз. Хаттагы  сорауларга  җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез  80 сүздән торырга тиеш. ...Мин буш вакытымда китап укырга яратам. Юкка гына ,китап­ кешенең якын   дусты,   димәгән   икән   халык   .   Китап   уку,   дустың   белән   сөйләшү кебек,күңелгә рәхәтлек бирә. Бу вакытта барысын онытып, хыялланып, әллә   кайларга   китәсең.   Әдәби     геройлар   белән     бергә   аларның   кайгы­ хәсрәтләрен   кичерәсең,   шатланасың,   уйланасың.   Ах,бу   серле   китап дөньясы!.... ... Ә син, дустым,   үзең китап укырга яратасыңмы? Сиңа күбрәк нинди китаплар   ошый   ?   Китап   кешене   тәрбияли   диләр,   бу   хакта   син   ничек уйлыйсың? Шулар турында яз әле, дустым. КУШЫМТА. 2 бүлек җаваплары.  Биремнәр  9 10 Җаваплар 1 2 11 12 13 14 15 16 17 3 бүлек җаваплары.    Биремнәр 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 1 1 1 2 1 1 2354671 Җаваплар Юлдан  Кышның Яклардан яки яктан Гаиләсе  Тургайлар  Тупылда  Хуҗасы  Кыяфәтенә  Табигатьнең Көзне  Фасылы  Өлгергән Елның Очрашабыз  Ахырында