Открытые уроки по родному языку и литературе

Уоьээ Булуутээ5и М.Т.Егоров аатынан 2 №­дээх орто оскуола Аьа5ас уруок былаана. Уорэтиллэр предмет:  саха тыла Кылааьа:  6 «а» Учуутал:  Лазарева Чээнэ Анатольевна Уруок темата:  Солбуйар ааты тумуктуур  уруок. Уруок аата:  «Билиини тургутуу» Учуутал сыала­ соруга:     ­  солбуйар аат арааьыгар билиини тургутуу                                                ­  айар, толкуйдуур дьо5уру сайыннарыы                                                ­  тереебут терут туелбэнэн киэн туттууну иитии Туьаныллар матырыйааллар:  ­ карточка ­ сорудахтаах тест ­ дуоска Уруок хаамыыта. 1. Тэрээьин чаас. ­Учуутал киирии тыла.   ­Уруок сыалын­соругун билиьиннэрии. 2.  Хатылааьын. Билигин   эьиэхэ   сорудахтаах   тест   биэрэбин,   эьиги   септеех   эппиэти   бэлиэтиигит. (теьи   тунэтии).   Кербуккут   курдук   этиилэр   эьиги     саха   литературатын   уруогар уерэппит  Суорун Омоллоон «Чуечээски» кэпсээннититтэн ылылыннылар. Билиини бэрэбиэркэлиир тест: 1.  Бу  о5олор алаастарын, теье да туруйа хара5ын са5а кыра, уьаат иьин курдук бутэй буоллар, олус таптыыллара. А) сирэй солбуйар аат В) ыйар солбуйар аат     + С) тардыылаах солбуйар аат 2. Кини  чахчы диэн биллэ: бу Кустук еле сытар эбит. А) сирэй солбуйар аат    + В) ыйар солбуйар аат С) тардыылаах солбуйар аат 3.   Бу   тухары,   урукку   курдук,  туох   да  кер­нар,   кулуу­салыы,   ырыа­тойук   суох буолар. А) сирэй солбуйар аат     В) быьаарыыта суох солбуйар аат    + С) тардыылаах солбуйар аат 4. – Маннык  сылгыьыт суох буолуох тустаах! – диэмэхтиир Чуечээски. А) быьаарыылаах солбуйар аат    + В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 5. Ол иьин мин эти сиэбэтэ5им, онон эн,  бэйэн  итэ5эллээх сылгыьыт киьи буолан бараннын, колхоьу буортулаатын, социализм тутуутун атахтаатын. А) сирэй солбуйар аат     В) ыйар солбуйар аат      С) бэйэнисолбуйар аат   +  6.   ­   Суох!   Мин   да   кыайбатым,   эн   да   кыайбатын,   хата   ол   оннугар   иккиэн кыайтардыбыт.       ­ Ол хайдах? Чуечээскиэ, хайдах?       ­ Билигин эппэппин, кэнники этиэм. А) ыйытар солбуйар аат    + В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 7.  – Бу киэьэ миэнигэр, титирикпэр, «Чуечээскигэ», бара сылдьаар, ону кимиэхэ да этээйэ5ин, ­ диэтэ. А) сирэй солбуйар аат     В) тардыылаах солбуйар аат     + С) тардыылаах солбуйар аат Билигин   илиистэрбитин   хомуйдубут.   Эьиги   улэ5итин   кемелеьееччулэрим бэрэбиэркэлээн баал туруоруохтара ( учууталларга биэрэн бэрэбиэркэлэтии) 3. Сурун чаас. Билигин   уруокпут   сурун   чааьыгар   билиибитин   бэрэбиэркэлээн   дуоскаттан сорудахтары толоруохпут. Тэтэрээппитин арыйан толоробут: I – кы этап:  Схеманан   этии   чилиэннэрэ   бэриллибиттэринэн   этии   толкуйдааьын   (дуоска5а суруллан турар)    ­  солб. аат        Быьаарыы   ­  туьаан  ­   сиьилии  ­   кэпсиирэ. Биьиги уолбут армия5а барда    ­                        солб. аат         Туьаан   –   толоруу    ­    кэпсиирэ.  Катя тугу эрэ керде.    ­  солб.аат         Туьаан   ­  сиьилии  ­  кэпсиирэ.   Мин оскуола5а кэллим. Бэйэтин   холобурун     ким     этиэ5эй?   Сеп,   маладьыас.   Онон,   солбуйар   аат   этиигэ ханнык ба5арар этии чилиэнэ буолуон сеп эбит. II – с этап: Билигин     сана   чаастарын   кеметунэн   эмиэ   этиилэри   бэйэ5ит   толкуйдуугут. (дуоска5а суруллан турар) ­ Маннык танас атыыланар. Солб.аат ­ аат тыл – туохт. ­ Эьиги миигин учугэйдик  керустугут Солб.аат – солб.аат – да5.аат – туохт.  Бэйэтин холобурун ким этиэ5эй? Онон, солбуйар аат  этиигэ элбэхтик туттулларын биллибит. III­с этап:   хас   биирдиигитигэр   сорудахтаах   карточка   тунэтиэм.   Манна   этии Билигин   суруллубут. Солбуйар аат бу этиигэ  ханнык падежка туран сеп тубэьэрин эьиги быьааран толоро5ут. Ким са5алыа5ай? Этиилэр: 1. Биьиги сарсын «Хотун Булуу» монуменыгар (эьиги)нниин барабыт. 2. Биьиги   (кини)лиин     М.Т.Егоров   аатын   сугэр   УеьээБулуутээ5и   2№­х   орто оскуола5а ситиьиилээхтик уерэнэбит. (Биьиги) биьиэхэ Уеьээ Булуугэ  элбэх дэриэбинэ баар. 3. 4. Мин Ленин аатынан уулусса5а (кини)лиин олоробун. 5. Улуу сэрии толоонугар (биьиги)ттэн бэрт угус киьи  охтубута. 6. Улуу Кыайыы 65 сылынан  (ол)онноо5ор  ордук уеруу буолуо. 7. Учууталбыт   (биьиги) биьиэхэ улууспут историятын кэпсээтэ. 8. Сэрии ыар тыына (ким да5аны) кими да5аны тумнубата5а. 9. Мин,   эбэм о5о сааьа сэрии сылыгар ааспытынан, оччолорго   теьелеех ыарахан эбитин (ким да) кимнээ5эр да ейдуубун. 10. Мин тапталлаах Булуу еруспун (туох  да) туохха да  тэнниэхпин билбэппин. 11. (Биьиги) ттэн Уеьээ Булууттэн угус суруйааччы киэнник биллэр. 12. (Хас биирдии)битигэр сурэ5эр баар тереебут сирбитинэн киэн туттуу. Этиилэргэ   сыьыаннаан,     быйыл   2010   сылга   туох   кэрэ   бэлиэ   тугэннэр буолалларый?   диэн   ыйытыахпын   ба5арабын.   Сеп.   Биьиги   улууспут   теруттэммитэ быйыл 80, Улуу Кыайыы 70,  Литература  сыла.  Оттон Сынньалан паркатыгар баар «Хотун   Булуу»   монуменын     биьиги   оскуолабытыгар     директордаан   сылдьыбыт Анатолий   Викторович   эьээтэ   Прокопьев   Анисим   Григорьевич   онорбута.   Анисим Григорьевич  Дьокуускай куоракка олорор, улуу сэрии кыттыылаа5а. Уеьээ Булуугэ баар элбэх монуменнары кини онорбута. IV­с этап: Эьиэхэ сорудах: мин эьиэхэ тэттик остуоруйа аа5абын.  Ханнык   солбуйар   аат   арааьа   элбэхтик   туттуллубут   эбиттэрий?   Мин   эьиэхэ   кеме быьыытынан маннык таблицалары тунэтэбин, эьиги манна истибит солбуйар ааккыт арааьын сепке сурунан иьэ5ит. Ейдеетугут? Дьэ эрэ, ким саамай бол5омтолоох уонна солбуйар аат арааьын ейдеебут эбитий? О5олоор,   ким   теье   элбэх   солбуйар   аат   араастарын   таблицаларгытын хомуйуом иннигэр биьиэхэ этиэ5э….   таба   истэн   сурунна, Онон,   норуот   тылынан   уус­уран   айымньытын   биир   чулуу   керунун   –   остуоруйа барахсаны айарга солбуйар ааты эмиэ кыайа­хото туьаныахха сеп эбит. V­с этап: Билинни сорудахпыт маннык: Эьиги себулуур тема5ытыгар 4 строкалаах тэттик хоьоон айа5ыт.  Соруда5а: солбуйар аат арааьын туттуохтааххыт.  Мин эьиги айар кэмнитигэр таблица5ытын бэрэбиэркэлиэм. Буттубут. Билигин бэйэтэ айбыт хоьоонун кытта билиьиннэриэ5э…. 4. Тумук. О5олоор, онон бугунну уруокпут туьунан туох санаа5а кэллигит.  Солбуйар аат биьиги олохпутугар туох суолталаах эбитий? (О5олор санаалара, тумугу таьаарыылара) Онон, солбуйар аат сана чааьын быьыытынан атын сана чаастарыттан итэ5эьэ суох ураты, уустук, интэриэьинэй, наадалаах,  туьалаах сана чааьа эбит.  Бугунну уруокка сыаналар:… Дьиэ5э улэ: Солбуйар ааты туттан айар улэ: хоьоон, кэпсээн, ахтыы, о.д.а. Бэриллэр темалар: 1. Улуу Кыайыы 70 сыла 2. Улууспут теруттэммитэ 80  сыла 3. 2015 сыл – Литература  сыла. Биьиги сарсын «Хотун Булуу» монуменыгар  (эьиги)  барабыт. Биьиги   (кини)     М.Т.Егоров   аатын   сугэр   УеьээБулуутээ5и   2№­х   орто   оскуола5а ситиьиилээхтик уерэнэбит. (Биьиги) Уеьээ Булуугэ  элбэх дэриэбинэ баар. Мин Ленин аатынан уулусса5а (кини)  олоробун. Улуу сэрии толоонугар (биьиги) бэрт угус киьи  охтубута. Улуу Кыайыы  70 сылынан  (ол)   ордук уеруу буолуо. Учууталбыт   (биьиги) улууспут историятын кэпсээтэ. Сэрии ыар тыына (ким да5аны)  тумнубата5а. Мин,     эбэм   о5о   сааьа   сэрии   сылыгар   ааспытынан,   оччолорго     теьелеех   ыарахан эбитин (ким да)  ейдуубун. Мин тапталлаах Булуу еруспун (туох  да)  тэнниэхпин билбэппин. (Биьиги) Уеьээ Булууттэн угус суруйааччы киэнник биллэр. (Хас биирдии)сурэ5эр баар тереебут сирбитинэн киэн туттуу. Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар Тардыылаах Солбуйар Бэйэни Солбуйар Ыйар Солбуйар Ыйытар Солбуйар Быьаарыылаах Солбуйар Быьаарыыта суох аат  аат аат аат аат аат Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат Сирэй  солбуйар аат  Тардыылаах Солбуйар аат Бэйэни Солбуйар аат Ыйар Солбуйар аат Ыйытар Солбуйар аат Быьаарыылаах Солбуйар аат Быьаарыыта суох Солбуйар аат   1.  Бу  о5олор алаастарын, теье да туруйа хара5ын са5а кыра, уьаат иьин курдук бутэй буоллар, олус таптыыллара. А) сирэй солбуйар аат В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 2. Кини  чахчы диэн биллэ: бу Кустук еле сытар эбит. А) сирэй солбуйар аат     В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 3.   Бу   тухары,   урукку   курдук,  туох   да  кер­нар,   кулуу­салыы,   ырыа­тойук   суох буолар. А) сирэй солбуйар аат     В) быьаарыыта суох солбуйар аат     С) тардыылаах солбуйар аат 4. – Маннык  сылгыьыт суох буолуох тустаах! – диэмэхтиир Чуечээски. А) быьаарыылаах солбуйар аат     В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 5. Ол иьин мин эти сиэбэтэ5им, онон эн,  бэйэн  итэ5эллээх сылгыьыт киьи буолан бараннын, колхоьу буортулаатын, социализм тутуутун атахтаатын. А) сирэй солбуйар аат     В) ыйар солбуйар аат      С) бэйэнисолбуйар аат    6.   ­   Суох!   Мин   да   кыайбатым,   эн   да   кыайбатын,   хата   ол   оннугар   иккиэн кыайтардыбыт.       ­ Ол хайдах? Чуечээскиэ, хайдах?       ­ Билигин эппэппин, кэнники этиэм. А) ыйытар солбуйар аат     В) ыйар солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат 7.  – Бу киэьэ миэнигэр, титирикпэр, «Чуечээскигэ», бара сылдьаар, ону кимиэхэ да этээйэ5ин, ­ диэтэ. А) сирэй солбуйар аат     В) тардыылаах солбуйар аат      С) тардыылаах солбуйар аат