Ала-Арча суусунун экологиялык абалына баа беруу

Экологиялык долбоор:
«Ала-Арча суусунун экологиялык абалы»

Актуалдуулугу:
Кыргыз эли эзелтеден эле сууну ыйык туткан. Айтылуу акын Жеңижок суу жөнүндө терең философияны камтыган “Аккан суу” деген ырында:
“Ай, аккан суу, аккан суу,Ай-ааламды баккан суу,Сыр-Дайрадан кең туруп,Сыр аякка баткан суу!Жабыркатпай жай-кышы,Жандын баарын баккан суу”, — деп бекеринен айтбаса керек. Ошонондуктан “Сууга түкүрбө”, “Сууга даарат ушатпа”, “Булак башын булгаба” деп жаштайынан эле балдардын кулагына кумдай куюшкан. Ал түгүл көздүн карегиндей болгон көгүлтүр Ысык-Көлүнө да эч качан түшүшкөн эмес. Бети-колдорун гана чайынышкан. Алар кыргыз жеринин ар бир кокту-колотунан мөлтүр кашка суулар шаркырап агып турса да ошентишкен.
Бүгүнкү күндө болсо биз сууну таштанды челекке айландырып алдык. Агын суулардын боюна кир жууйбуз, өзүбүз жуунабыз, машинабызды жууйбуз, жууганда да химиялык порошоктор менен жууйбуз. Тамак-аш калдыктарын, ар кандай ыплас нерселерди, деги койчу өнөр жай калдыктарынан тартып бошогон бөтөлкөлөргө чейин ыргытабыз. Завод, фабрика, мончо, кир жуугуч пункт, үйлөрдөгү ванналардан ж.б. агып чыккан ыплас суулар канча.
Эгерде айлана-чөйрөнү булгоону акыл-эстүүлүк менен токтотпосок, азыркыдай илимий-техникалык прогресс дүркүрөп өсүп турган заманда биз экологиялык гана эмес, генетикалык дагы катастрофага туш келишибиз толук мүмкүн.
Келечекте бир тамчы суу бир тамчы бензинден да кымбат болуп калчу учур алыс эмес. Ошентип, мындан 200 жыл мурда эле табиятты булгоо проблемасы биздин табиятка жасаган мамилебиздин этикасы гана катары эсептелсе, азыркы мезгилде бул келечегибизге олуттуу коркунуч туудурган түбөлүк темага айланды.

Долбоордун максаты жана милдети:

Негизги милдеттер:

Айлана - чөйрөгө байкоо жүргүзүү менен үй тиричилигинен чыккан таштандыларды суудан алыс жакка таштоо;
Айлана – чөйрөнүн, суунун булгануу булактарына анализ жүргүзүү;
Ай сайын элдерге түшүндүрүү иштерин жүргүзүү менен «Биз таза сууну коргойбуз» деген ураан менен тазалык акцияларын уюштуруу;
Шаар тургундарына кайрылуу;

Ала-Арча суусунун физикалык-географиялык абалы

Ала—Арча Чүй дарыясынын сол куймасы, узундугу 78 км, Кыргыз Ала — Тоосунун түндүк капталындагы мөңгүлөрдөн башталат. Суу май айыңда кирип, сентябрь аягында тартылат. Өзүнүн нугунда жогорку жана төмөнкү Ала —Арча суу сактагычтары курулган. Сугатка кеңири пайдаланылгандыктан Чүй дарыясына жетпейт. Ала —Арча суусунун боюнда Бишкек шаары, Кашка —Суу, Орто — Алыш, Чоң —Арык, Орто — Сай кыштактары орун алган.

Изилдөө объектиси
Бишкек шаарын аралап аккан Ала-Арча суусунун экологиялык абалы-Чүй кесилишиндеги көпүрө менен Жибек Жолу Краснодонцев көчөсүндөгү көпүрөнүн жанындагы аймактар.





Ала-Арча суусунун булгануу денгээлин аныктоо

Маалыматтык
Практикалык
Биоэкологиялык
Сурамжылоо

Октябрь 2019-февраль 2020-ж.ж.
Узактыгы -5 ай
Катышуучулар:
9-класстын окуучулары

1.Уюштуруу этабы, маалыматтарды чогултуу;
2. Акция уюштурулган жерди тандап, топторго бөлүп, багыт берүү;
3.практикалык иштерди уюштуруу, акцияларды өткөрүү, сурамжылоо уюштуруу, байкоо салуу;

№1 ЖББГИнын окуучуларынан, Краснодонцев көчөсүндө жашаган тургундардан, Ош базарында иштеген адамдардан, экологиялык коопсуздук боюнча сурамжылоо уюштурдук.

Чүй кесилишиндеги көпүрөнүн астындагы таштанды көп ташталган аймакка Ош базары кирет.
көчөдөн – 57%
үйлөрдүн айланасындагы – 9%
соода борборлору – 2%
мектептин аймагы – 2%
шаар тургундары – 30%

Сурамжылоо №2

 
Таштанды ташталуучу челектердин жетишсиздиги – 9%
Тазалык кызматкерлеринин кайдыгер мамилеси – 3%

Таштандыларды чогултуунун системасын билбегендик –3 %
Шаар тургундарынын экологиялык маданиятсыздыгынын жоктугу – 85%

2.6. Сурамжылоонун жыйынтыгында кайсы аймактагы адамдар таштандыны көбүрөөк таштаган?

Мектеп окуучулары – 19%
Өспүрүмдөр – 38%
Жаштар – 32%
Улуу адамдар – 11%

Көбүнчө жерге эмне таштанды ташташат.

Картон кагаздарын – 2%
Желим, айнек бөтөлкөлөр – 4%
Чайналган сагыздарды – 13%
Газета журналдарды – 11%
Желим баштык, ж.б.у.с – 9%
Жер жемиштердин, жашылчалардын калдыктары– 9%
Үй тиричилигинен чыккан таштандылар -1%
Эч нерсе таштабайм – 51%
 
 

Жыйынтыктап айтканда, ушул ташталган таштандылардан улам суунун калк көп жайгашкан жерлеринен желим бөтөлкө, желим баштыктар, ж.б. таштандылар агып келет.
«Ала — Арча» агымын бойлото суу үлгүлөрү алынып, төмөнкүдөй тажрыйбалар изилденди. Суу үлгүлөрү кыш айында мектептин жанынан алынды (таблица —1)

Таблица 1. Суунун сапатын баардык тажрыйбалардын жыйынтыгы боюнча аныктоо

Бишкек шаарын аралап өтүүчү Ала — Арча сууларынын гидрофизикалык жана биологиялык көрсөткүчтөрү жылдын мезгилине ылайык өзгөрүлүп турат.
Бул дарыяларда кыш мезгилинде суунун микробдук өзүн өзү тазалоо процесси жай жүрө тургаңдыгы, ал эми жаз мезгилицде ал процесстин жанданын, күчөшү берилген.
Изилденген суунун мезосапробдук зонага б. а. булгануу деңгээли орточо экендиги көрсөттү.
Жаз мезгилинде: Е. соli изилденген жерлердин бардыгында табылды. Сууда заң менен булгануу бар экендигин көрсөттү.
Суунун экологиялык жана микробиологиялык абалы калк жашабаган жээктерде талаптарга ылайыктуу.
Жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн жыйынтыктарына ылайык суунун кирденүү булактары Ала—Арча суусунун боюнда таштандылардын көп болушунда..

 

Таштандыларды ар кайсы жерге таштабай, таштанды челектерге таштаӊыздар;
Эс алууга, же көчөгө чыкканда өзүӊөр менен ала кетиӊиздер;
Курамында фосфатты бар кир жуучу каражаттаран алыс болуӊуздар;
Таштандыларды дааратканаларга таштабаӊыздар;
Органикалык жер семирткичтердин ордуна компост жана кыктарды пайдаланыӊыздар;
Айнек бөтөлкөдөгү суусундуктарды колдонуӊуздар;
Бир жолу колдонулуучу желим идиштерди колдонууну азайтыӊыздар!
 
Ошондо гана биз айлана-чөйрөбүздөгү таштандылардан чогуу арылабыз!