BARKAMOL AVLOD TARBIYASIDA

BARKAMOL AVLOD TARBIYASIDA MUSIQANING TUTGAN O‘RNI

Valioxunova Feruza G‘anijonovna

Andijondavlatuniversiteti

musiqa ta'limi kafedrasi jo‘rnavozi

[email protected]

Annotatsiya: Mazkur maqolada aynan musiqa madaniyatini yoshlar hayotidagi o‘rni haqida yoritib berishga harakat qilingan. Aynan maqolaning ilmiy jihati shundaki, barkamol avlodni musiqa san'ati durdonalari bilan sug‘ortirish hamda, ularni munosib etib tarbiyalashga qaratilgan. Mazkur maqolada aqliy hujum metodlari bilan tushuntirish ishlari ko‘rsatib o‘tilgan.

Kalitso‘zi:musiqa, ijod, qo‘shiq, faoliyat, san'at, ta'lim, tarbiya, ijodkor.

Аннотация: Эта статья является попыткой пролить свет на роль музыкальной культуры в жизни молодежи. Научный аспект статьи заключается в том, что она направлена ​​на то, чтобы оросить гармонично развитое поколение шедеврами музыки и достойно воспитать их. Эта статья дает вам краткий обзор мозгового штурма.

Ключевые слова: музыка, творчество, песня, деятельность, искусство, образование, воспитание, создатель.

Annotation: This article is an attempt to shed light on the role of music culture in the lives of young people. The scientific aspect of the article is that it is aimed at irrigating the harmoniously developed generation with masterpieces of music and bringing them up with dignity. This article gives you a brief overview on brainstorming.

Keywords: music, creativity, song, activity, art, education, upbringing, creator.

Barcha  o’quv  fanlari  qatori  musiqiy  ta’limda  ham  davlat  ta’lim  standartining  joriy  etilishi  milliy  musiqiy  merosdan  to’laqonlik  foydalanish  imkonini  beradi.  Bular  ommaviy  xalq  kuyi  va  qo’shiqlarida  xonanda  va  sozandalarning  ijodiy  faoliyati,  zamonaviy  musiqiy  faoliyatda  o’z  aksini  topgan.  Musiqa  san’atining  bu  kabi  imkoniyatlari  yangi  avlodni  tarbiyalash,  ularning  barkamol  bo’lib  yetishishlarida  o’ziga  hos  va  takrorlanmas  manba  bo’lib  hizmat  qiladi.  Azaldan  sharq,  jumladan,  o’zbek  musiqa  ta’lim – tarbiyasi  pedagogikasi  va  uning  mukammal  uslubiyotlari  ustoz  va  shogird  an’analari  misolida  takomillashib  borgan.

Davlat  ta’lim  standartlari  ommaviy  xalq  musiqa  pedagogikasi,  professional  musiqa  ijodkorlari,  musiqa  ijrochilari  (sozanda  va  xonandalar)  asarlarining  elementar  asoslarini  o’rgatishni  me’yorlashtiradi.  Musiqa  ta’limi  DTS  hamda  yangi  ta’lim  mazmuni  asosida  o’quvchilarning  musiqiy  bilim  va  malakalarini  oshirish  bilan  birgalikda  ularda  kuzatuvchanlik,  xotirani  mustahkamlash,  obrazli  tasavvur  qilish,  ijodkorlik,  mustaqillik,  tashabbuskorlik,  badiiy  va  musiqiy  did  kabi  hislatlarni  rivojlantirishni  ta’minlaydi.  Shu  bois  musiqiy  ta’limning  yangi  mazmuni  yosh  avlodni  milliy  musiqiy  merosimizga  voris  bo’la  oladigan,  umumbashariy  musiqa  boyligini  idrok  eta  oladigan  madaniyatli  inson  qilib  voyaga  yetkazishni  nazarda  tutadi.  Bunda  o’quvchilarning  musiqa  san’atini  butun  nafosati  bilan  o’rganishlari  ommaviy  musiqa  faoliyatlari:  musiqani  badiiy  idrok  etish,  yakka  va  jamoa  bo’lib  qo’shiq  kuylash,  raqsga  tushish  va  ijodkorlik  malakalarini  shakllantirish  asosiy  maqsad  hisoblanadi.

Bugungi kunda musiqani yoshlar hayotidagi o‘rnini ham nazardan qochirmaslik davr talabi bo‘lib qyelmoqda. Aynan musiqa inson ruhiyatining ozig‘i deb ham bejizga aytilmagan. Kundalik eshitib yurgan ayrim musiqa ohanglari inson hayotida nechog‘liq ahamiyat kasb etishini ba'zan hayolimizga ham kelitra olmaymiz. Ming afsuski bugungi kunda yoshlarimiz hayotida shovqinli musiqalar o‘rin olib kelib hayot tarzini biroz yenglillashtirganga o‘xshab ko‘rinmoqda-yu lekin, afsuski unday emasligini yoshlarimiz biroz kechroq anglashmoqda. Ushbu jarayonni to‘g‘ri mulohaza qiladigan bo‘lsak, yoshlar qiziquvchan hayotga quvnoq ko‘z bilan qarashga odatlangan biroq, ushbu qarashlarni o‘z me'yorida hamda foydali yo‘llar bilan amalga oshirish mumkinligini anglab yetishsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Barchamiz ham yosh va qonimiz qaynoq davrlarni boshimizdan o‘tkazganmiz ammo, har bir davrning o‘z bolasi va ixtirochilari bo‘lganidek XXI asr yoshlari ham huddi manashunday yoshlar sirasiga kiradi desak hato qilmagan bo‘lamiz.

Yuqoridagi so‘zlarni ilmiy tahlil qilib shuni aytish mumkinki, tadqiqotlar o‘z tajribalarida namoyish qilgan musiqiy ohanglarni tinglab kamol topishi har bir inson uchun eng muqarrar yo‘ldir. Tadqiqotchi olimlarimiz tomonidan musiqiy ohanglarni tajriba sinovidan o‘tkazgan jarayonida hulosalar quyidagicha natijalarni keltirib chiqargan:

1-honadagi tuvakdagi gulga shovqinli ohanglarni eshshittirsh jarayoni olib borilgan;

2-honadagi tuvakdagi gulga maqom musiqamizni eshittirsh jarayoni olib borilgan;

Natijada 1-honadagi gul eshittirilgan musiqa ohanglari ostida gul so‘liy boshlagan.

2-honadagi gul esa aksincha o‘sishda davom eta boshlagan. Natijada gulinng milli metr o‘sish jarayoni kuzatilgan.

Shu tarzda inson hayotidagi tinglab yurgan musiqiy ohanglari uinng aqliy rivojlanishi yoki pasayishiga olib kelishi ham aniqlangan.

Shunday ekan har bir inson u nafaqat yosh yoki keksa bo‘lishidan qa'tiy nazar klassik musiqalarni tinglab ozuqa olsalar maqsadga muvofiq bo‘lar edi.

Yuqorida qayd etib o‘tilgan jarayonlarni rivojlantirishi uchun o‘qituvchining sa'yi harakatlari beqiyosdir. Aynan ilk musiqani tushunib borishga qadam qo‘ygan bolajaonlarimiz maktabgacha ta'lim muassasalaridan boshlab tinglay boshlashsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi.

Shuningdek  o’quvchilarning  musiqa  san’atiga  mehr  va  ishtiyoqini  oshirish,  musiqa  san’atiga  qiziquvchi  o’quvchilarning  musiqiy  iqtidorini  rivojlantirish  uchun  zaruriy  shart-sharoitlar  yaratib  berish,  ularning  badiiy  ehtiyojlarini  qondirish  musiqa  ta’lim – tarbiyasining  asosiy  vazifasini  tashkil  etadi.  Shu  bilan  birga,  o’quvchilar  jaxon  xalqlarining  nufuzli  durdona  asarlari  bilan  tanishadilar. Jamoa  bo’lib  kuylash  faoliyati  o’quvchilarning  musiqiy  qobiliyati  hamda  ijrochilik  malakalarini  rivojlantirish  uchun  zarur.  Jamoa  bo’lib  kuylash  jarayonida  o’quvchi  o’zining  ovoz  ijrosini  boshqarishni,  ustozlari  ijrosini  eshitib,  kuzatishni  hamda  ular  bilan  bahamjixat  jo’rnavozlik  qilishni  o’rganadi. O’zbek  xalq  qo’shiqlari,  Jaxon  va  o’zbek  kompozitorlari  qo’shiqlaridan  foydalanishadi. Dars  mashg’ulotlarida  yetakchi  faoliyat  sifatida  idrok  muhim  ro’l  o’ynaydi.  U  ikki  holatda  amalga  oshadi:  birinchi  holatda  ma’lum  asar  tinglanib,  idrok  etiladi  va  uning  badiiy  tavsiflari  dars  mavzusiga  doir  oddiy  musiqiy - pedagogik  tahlil  etiladi.  Eshitish  orqali  asarni  tushunish  va  ongli  idrok  etish,  asarning  musiqiy  hususiyatlari  (janri,  tuzilishi,  ifoda  vositalari,  ijrochiligi)  hamda  badiiy  mazmuni  haqida  ma’lum  bilimga  ega  bo’linadi.  Ikkinchi  holatda  musiqa  asarlari  avval  tinglanib  (idrok  etilib),  so’ng  u  yoki  bu  faoliyat  ko’proq  kuylash  orqali  o’rganiladi,  uning  badiiy  mazmun  hususiyatlari  amaliy  faoliyatda  ifodalanadi.  Masalan,  o’rganiladigan  qo’shiq  avval  o’qituvchi  ijrosida  (eshitish qurilmalari qudio orqali  ham)  bir –ikki  marta  tinglanadi,  asar  hususiyati  haqida  suxbat  qilinadi,  so’ng  o’rganishga  kirishiladi.  Kuylash  faoliyati  o’quvchilarning  musiqa – o’quv  qobiliyati  hamda  ijrochilik  malakalarini  rivojlantirish  uchun  zarurdir.  Jamoa  bo’lib  kuylash  jarayonida  o’quvchi  o’z  ovoz – ijrosini  boshqaradi,  o’rtoqlari  ijrolarini  eshitib  kuzatadi  va  ular  bilan  birga  jo’r  bo’lib  kuylashga  intiladi.

Musiqadagi  maqsad  va  vazifalarni  amalga  oshirish  o’qituvchining  professional  va  axloqiy  qiyofasiga  bog’liq.  Har  qanday  san’atkor  ham  maktabda  musiqa  darsini  olib  bora  olmaydi.  Buning  uchun  musiqa  o’qituvchisi  o’z  kasbiga  va  bolalarga  mehr  qo’ygan  yuksak  madaniyatli,  keng  qarashga  ega  bo’lgan  shaxs  bo’lmog’i  lozim.  Musiqa  o’qituvchisi  musiqa  san’atining  nazariy  va  amaliy  sohalaridan  yetarli  darajada  bilim,  ko’nikma  va  tajribaga  ega  bo’lishi  lozim.  Ya’ni  u  ham  cholg’uchi,  xonanda,  moxir  dirijyor,  jo'rnavoz,  musiqa  nazariyotchisi  va  amaliyotchisi  sifatida  ish  yuritmog’i  va  ko’rsatmog’i  lozimdir.  Dars  musiqa  tarbiyasida  yetakchi  omil  hisoblanadi,  chunki  bolalar  yalpi  tarzida  qamrab  olinadi.  Musiqa  bolalarni  aniq  va  axloqiy  tarzda  katta  ijobiy  ta’sir  ko’rsatadi,  shuning  uchun  musiqa  darslari  ong  va  avvalo  tarbiya  darsi  deyiladi.

“Aqliy  hujum” – sinfdagi  har  bir  o’quvchiga  o’qituvchi  qo’ygan  savol  yoki  muammo  yuzasidan  o’z  fikrini  bayon  etishga  imkon  beruvchi  o’quv  uslubidir.  Uslub  mohiyati  “bir  kalla – yaxshi,  yigirmatasi  undan  a’lo”  printsipi  bo’yicha  o’quvchi  tomonidan  belgilangan  muammo  yoki  savol  yuzasidan  extimol  tutiladigan  hamma  fikrlar  variantlarini  bir  yerga  jamlash  istisno  tariqasida  ta’lim  oluvchilarning  barcha  fikrlarni,  shu  jumladan,  aytarli  to’g’ri  bo’lmaganlarini  ham  inobatga  olishdan  iborat.

Bunda  yaxshi  idrok  etilishi  uchun  ana  shu  fikrlarning  barchasini  doskaga  yoki  flipchart  (mahsus  yozuv  qog’ozi)ga  yozib  borish  kerak.  Bu  narsa  bayon  etilgan  fikrlarning  keyingi  tahlilida  o’quvchilarning  qo’yilgan  savol  yoki  muammoni  to’g’ri  tushunishga  undashga  imkoniyat  beradi.

“Aqliy  hujum”ni  o’tkazish  uslubiyati  uch  guruxga  bo’linadi:

1.  O’qituvchi  sinfga  savol,  topshiriq  yoki  muammo  tashlaydi  va  o’quvchilarga  o’z  fikrlarini  aytishni  taklif  qiladi.

2.  Istisno  tariqasida  barcha  fikrlar  (qancha  ko’p  bo’lsa  shuncha  yaxshi)  doskaga  yoki  flipchatga  yozib  boriladi.

3.  Barcha  fikrlar  yozib  olingandan  keyin  o’qituvchi  o’quvchilar  bilan  birga  g’oyalarni  silliqlashtiradi,  aytilgan  fikrlarga  tuzatishlar  kiritiladi,  keyinchalik  ishdan  foidalanish  maqsadida  ulardan  eng  muhimlari  ajratib  ko’rsatiladi.

“Aqliy  hujum”ni  o’tkazish  qoidalari  to’rt  guruxga  bo’linadi.

1.  “Aqliy  hujum”  o’tkazish  uchun  belgilangan  vaqt  reglamentiga  aniq  rioya  etish  lozim.

Zamonaviy  musiqiy  darslarini  badiiy - pedagogik  asar  deb  hisoblash  mumkin,  chunki  uni  o’qituvchi  o’z  individual  ijodidan  va  tajribasidan  kelib  chiqqan  holda  yaratadi.  Darsning  kompozitsiyasi  va  dramaturgiyasi  uning  badiiy – pedagogik  g’oyasi,  maqsad  va  vazifalari,  shakllari,  metodik  usullari  va  texnologiyalari  ham  o’quvchilarda  musiqaga  qiziqishni  o’stirish,  ularga  musiqa  san’ati  va  madaniyatining  ma’naviy  mavzusini  singdirish,  zamonaviy  musiqali – ijodiy  faoliyatini  anglash – bo’lar  hammasi  o’qituvchining  ijodiy  sohasiga  kiradi.

Hulosa so‘ngida shuni aytish joyizki, har bir soha egasi o‘z kasbini sevar ekan, unga sidqidildan mehr bilan yondashar ekan albatta qo‘zlagan maqsadiga yerishgay. Mutafakkir olimlarimiz ilm yo‘lida qoldirib ketgan noyob ilmiy durdonalarini o‘rganib tahlil qilib o‘z oldimizga dasturul amal qilar ekanmiz kelajakda Prezidentimiz kutgan natijalarga erishishimiz muqarrardir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. D.T.S.  2008 y.  musiqa va san’at maktablari uchun.

2. I.A.Karimov  «Yuksakma’naviyat – yengilmaskuch » Toshkent  2008 y.

3. J.G. Yo`ldoshev  «Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga

joriy qilish»  Toshkent  2008 y.

4. Medushevskiy  V.V «Entsiklopediya yunogo muzikanta» Moskva  1995y.

Скачано с www.znanio.ru