Даклад "Роля іншамоўных запазычванняў у гаворцы беларусаў" (11 клас)

Роля іншамоўных запазычванняў у гаворцы беларусаў

Праблема запазычвання была актуальнай у розны час у многіх мовах свету. У розныя перыяды развіцця мовы, якая ўладарыла на тэрыторыі сучаснай Рэспублікі Беларусь, з’яўляліся іншамоўныя словы, якія маглі  выкарыстоўвацца для таго, каб называць новыя рэаліі ці переназывать старыя. Запазычванне як працэс асабліва актывізуецца ў другой палове 20 стагоддзя. Гэта можна растлумачыць тым, што адбываюцца пэўныя культурныя, эканамічныя, палітычныя падзеі, якія ўзмацняюць схільнасць сучаснай беларускай мовы да працэсу запазычвання [2].

Англійская мова, як мова міжнародных адносін, мае досыць важны ўплыў на беларускую і рускую мовы. Пачаўшы пранікаць у актыўны слоўнікавы запас беларусаў у канцы 20 стагоддзя, словы, запазычаныя з англійскай мовы, станавіліся патрэбнымі і па пэўных важных прычынах, і як даніна модзе, а часам такія словы і зусім былі здольныя забруджваць лексіку сваёй непатрэбнасцю і нерэнтабельнасцю [1]. Складаныя працэсы ў сучаснай беларускай мове, звязаныя з інтэнсіўным прытокам запазычванняў з англійскай мовы і не толькі, заканамерна атрымліваюць неадназначныя ацэнкі даследчыкаў: з аднаго боку, даследчыкі адзначаюць пэўнае ўзбагачэнне мовы, з другога боку, спецялісты схільныя акцэнтаваць увагу на тым, што адбываецца перагрузка беларускай мовы чужымі словамі пры наяўнасці свабодна дзейнічаючых актуальных слоў-аналагаў лакальнага паходжання.

Спачатку варта разгледзець станоўчы бок запазычванняў. Такога тыпу запазычванні здольныя павысіць культуру мовы і стварыць іншыя, часцей за ўсё больш выразныя тэрміны і выразы. Многія словы з іншай мовы могуць упрыгожыць і ажывіць гаворку кожнага беларуса пры ўмелым іх выкарыстанні, зрабіць яе больш цікавай і экспрэсіўнай. Больш за тое, да такіх слоў цяжка падабраць аднаслоўны сінонім з нашай роднай мовы, які цалкам раскрываў бы ўвесь спектр значэння запазычанага слова. Прыкладамі могуць быць такія словы: віртуальны, дайджэст, спрэй, браўзер, віндсёрфінг і інш.

Іншыя ж запазычванні выкарыстоўваюцца хутчэй як даніна модзе. Такія словы з’явіліся параўнальна нядаўна, да іх можна ставіцца нейтральна. Людзі, якія выкарыстоўваюць такія словы, жадаюць, каб іх гаворка з дапамогай такіх запазычванняў гучала прэзентабельна, прэстыжна. Такія словы без сур’ёзнай шкоды для культурнага ўзроўню мовы беларусаў можна замяніць лакальнымі аналагамі: эксклюзіўны –  выключны, уік-энд – выхадны дзень, окей – добра, прэвентыўны – папераджальны і інш.

Нарэшце, словы-запазычванні, якія забруджваюць і перагружаюць гаворку сучаснага беларуса, таксама складаюць пэўную групу ў мове. Масавы характар ​​такія запазычванні носяць у асноўным сярод прадстаўнікоў маладога пакалення, для якіх мова, якая прадстаўляе магчымасць запазычвання, носіць статус нейкай ідэальнай або агульнапрынятай і заканамернай ў грамадстве мовы ў параўнанні з роднай. Як правіла, такія запазычванні носяць стыхійны характар, здольныя хутка забывацца, застаючыся толькі ў слоўніках неалагізмаў або слэнгу моладзі, аднак яны могуць і замацоўвацца ў гутарцы шматлікай групы людзей і паспяхова выкарыстоўвацца: топавы – вышэйшы, лепшы, капіпасціць – дубляваць інфармацыю, світшот – разнавіднасць швэдры, хайп – скандал, шуміха і інш.

Увага дакладчыка застаецца больш павышанай да праблемы перагрузкі мовы словамі, якія не маюць вялікай каштоўнасці для мовы сучаснага беларуса. Такія словы лёгка замяняюцца, могуць выклікаць негатыўнае стаўленне ў слухача да прамоўцы, а таксама непаразуменне і здзіўленне, але пры гэтым словы усё роўна выкарыстоўваюцца ў гутарцы. Станоўчым фактарам, які можа ліквідаваць такія словы ў лексіцы, які можа вырашыць пытанне аб працягласці знаходжання такіх малакаштоўных лексем ў слоўнікавым складзе беларусаў, застаецца час, такія лексемы не замацоўваюцца ў мове, але існуюць у ёй пэўны перыяд. Словы снэпбэк (кепка), клінінг (чыстка), апгрэйд (ўдасканаленне), дэб (своеасаблівы танцавальны рух), флексіць (выхваляцца), фід (навіна), фіт (сумеснае выкананне) і інш. з цягам часу могуць выйсці са звароту і забыцца, аднак могуць і замацавацца ў асноўным складзе мовы, страціўшы чужароднасць. Аднак ці набудуць гэтыя словы тую ж непаўторнасць, унікальнасць і своеасаблівасць – пытанне важнае.

Не варта забываць, што праблема іншамоўных запазычванняў у мове беларусаў дваякая. Выкарыстоўванне такіх слоў можа прывесці як да ўзбагачэння і насычанасці, так і да частковай дэградацыі мовы, якая можа страціць свае карані і сутнасць. Адбыцца гэта ніяк не павінна.

1. Даўгулевіч, Н.М. Уплыў моў-пасрэднікаў на адаптацыю англійскіх запазычанняў у беларускай мове // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні: матэрыялы навук. канф. – Гродна, 2002. – с. 340-345.

2. Крысин, Л.П. Иноязычные слова в современном русском языке. – М.: Просвещение, 1968.