No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’
№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'
Fizika pa'ni mug'allimi
Ag’i’lash Saylauovti’n’
DENELERDIN’ ELEKTRLENIWI
atli’ temasi’ boyi’nsha
sabaqli’q is jobasi’
|
2015-2016 ji’l
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
№ 1 TEMA DENELERDIN’ ELEKTRLENIWI
Sabaqti’n’ maqseti
a)Bilimlendiriw maqseti
Woqi’wshi’larg’a Denelerdin’ elektrleniwi haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.
b) Tarbiyali’q maqseti.
Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.
c)Rawajlandi’ri’w maqseti’
Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w
Sabaqti’ qurallandi’ri’w
Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.
Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’
Sabaq jobasi
1 |
Sholkemlestiriw bolimi |
2-minut |
2 |
Uyge tapsi’rmalardi soraw |
10- minut |
3 |
Taza temani tusindiriw |
15-minut |
4 |
Taza temani bekkemlew |
16-minut |
5 |
Uyge tapsi’rma beriw |
2-minut |
Sabaqti’n’ bari’si’
Sholkemlestiriw
Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw
TEMA
Elektr haqqi’nda da’slepki mag’luwmatlar
Plastmassa taraq yamasa ruchkani’ shashi’n’i’zg’a i’sqi’lap, maydalang’an qag’azg’a jaqi’nlasti’ri’n’.Wolardi’n’ qag’az qi’yqi’mlari’n wo’zine tartqanli’g’I’n ko’resiz.(2-suwret) Usi’ siyaqli’ qubi’li’slardi’ adamlar a’yyemgi zamanlardan beri paydalang’an.
|
|
3-suwret |
4-suwret |
Birneshe ju’z mi’n’ ji’llar buri’n wo’sken iyne japi’raqli’ ag’ashlardi’n’ tasqa aylang’an smolasi’n grekler «elektron» dep atag’an.
Terige (ju’nge) electron (smola) tu’rli mayday denelerdi wo’zine tartqan «Elektr» so’zi de usi’nan kelip shi’qqan.
I’sqi’lang’an denelerdin’ tarti’si’w qubi’li’si’n birinshi boli’p grek ali’mi’ Fales Milecki (b.e.sh. 625-547) aytqan.
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
Ulli’ ilimpaz babami’z Abu Rayxan Beruniy (973-1048) de bir-birine I’sqi’lang’an denelerdin’ tarti’si’w qa’siyetine iye boli’wi’ u’yrengen.Beruniy «elektron» tayaqshani’ «kahrabo» dep atag’an «Kahrabo» so’zi farsshadan «saban tarti’wshi’» ma’nisin bildiredi.Haqiyqattan da,terige I’sqi’lang’an kahrabo tayaqsha saban bo’lekshelerin wo’zine tartadi’.
|
|
4-suwret |
Yantar bolg’ani’ ushi’n woni’n’ worni’na ebonite yamasa shiyshe tayaqshalardan paydalani’ladi’.Ebonit – bul (alti’n ku’kirt) mi’s kuporosi’ aralasti’ri’lg’an kaushik (qatti’ rezina) ten tayarlang’an material.
Ebonit tayaqshani’ terige I’sqi’lag’anda shiyshe tayaqshani’ jipekke I’sqi’lag’anda da tayaqshalar elektrlenip qaladi’.
|
Elektrlengen denege tek qatti’ deneler yemes,ba’lkim suyi’q ha’m gaz hali’ndag’i’ zatlarda tarti’ladi’.Ma’selen: elektrlengen tayaqsha sarqi’rap ag’i’p ati’rg’an suwdi’ da,shamni’n’ jali’ni’n da wo’zine tartadi’.(3-suwret) Shiyshe tayaqshani’ jipke i’sqi’lag’anda jiptin’ wo’zide (4 a-suwret) tayaqshada (4 b-suwret) jen’il buyi’mlardi’ wo’zine tarti’w qa’siyetine iye boli’p qaladi’. Yeki dene bir-birine i’sqi’lag’anda wolardi’n’ ha’r yekewide elektrlenedi. Elektrlenbegen deneler jen’il bolmag’an buyi’mlardi’ da wo’zine tartadi’.Ma’selen wo’tkir ushli’ tayani’sh u’stinde yerkin aylana alatug’i’n metal sterjenge elektrlengen tayaqsha jaqi’nlasti’ri’lsa sterjen buri’ladi’ (5-suwret)
|
5-suwret |
Elektrleniwdin’ yeki tu’ri.
Ebonit tayaqshani’ terige su’ykep jipke asi’p qoyayi’q.Wog’an basqa tap sonday elektrlengen ebonite tayaqshani’ jaqi’nlasti’rsaq,asi’p qoyi’lg’an ebonite tayaqsha iyteriledi.(6 a-suwret)
Yendi shiyshe tayaqsha ali’p woni’ jipke su’ykeyik ha’m asi’p qoyi’lg’an ebonite tayaqshag’a jaqi’nlasti’rsaq bul jag’dayda ebonite tayaqshani’n shiyshe tayaqshag’a tarti’li’wi’n baqlaw mu’mkin.(6 b-suwret)
|
|
|
|
1-juwmaq:
Elektrleniwdin’ yeki tu’ri bar.Jipekke su’ykelgen shiyshe tayaqsha won’ belgige (+) terige suykelgen ebonite tayaqsha teris belgige (-) elektrlenip qaladi’.
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
2-juwmaq:
Birdey belgidegi elektrlengen deneler bir-birinen iyterisedi,ha’r qi’yli’ belgide elektrlengen deneler bir-birine tarti’sadi’.
Sabaqti’ bekkemlew
«Jalpi’ pikirge hu’jim» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’. Son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formula jazi’wg’a kirisedi .
1.Denelerdin’ elektrlengenligin ta’jiriybede qalay payda yetiw mu’mkin.
2.Elekt so’zi qayjerden kelip shi’qqan?
3.Su’ykelgen denelerdin’ tarti’si’w qubi’li’si’n birinshi boli’p kim ta’repinen ayti’lg’an?.
4.Beruniy su’ykelgen denelerdin’ tarti’si’wi’ haqqi’nda nelerdi jazi’p qaldi’rg’an?
5.Deneni qalay yetip elektrlengen denege aylandi’ri’w mu’mkin?
Uy tapsi’rma tapsi’ri’w
Denelerdin’ elektrleniwi temasi’n woqi’p keliw
Sabaqti’ juwmaqlaw
Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman
No’kis Rayoni’ 22-mektep Saylauov Ag’i’lash
© ООО «Знанио»
С вами с 2009 года.