ELEKTR KERNEWI HA’M WONI’ WO’LSHEW

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ELEKTR KERNEWI HA’M WONI’ WO’LSHEW

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 12-TEMA   ELEKTR KERNEWI HA’M WONI’ WO’LSHEW

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Elektr kernewi ha’m woni’ wo’lshew haqqi’nda  ken’nen tusinik berip,bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Metallardag’i’ elektr tog’i’ temasi’n soraw.

Tema

Kernew haqqi’nda tu’sinik:

Elektr shi’nji’ri’na jalg’ang’an wo’tkizgishtegi elektronlar tok dereginin’ teris polyusinin’ won’ polyusine qarap qozg’aladi’. Bul elektronlar jumi’s atqaradi’.

Shi’nji’rdi’n’ birer bo’legi arqali’ 1 kulon zaryad wo’tkende wori’nlang’an jumi’s shi’nji’rdi’n’ usi’ bo’leginin’ ushlari’ zrasi’ndag’i’ elektr kernewi dep ataladi’ ha’m U ha’ribe menen belgilenedi.

Elektr kernewi formulasi’ to’mendegishe an’lati’ladi’

Bunda A shi’nji’rdi’n’ q zaryad wo’tkende, woni’n’ usi’ bo’leginde atqarg’an jumi’si’.

Kernew birligi yetip, tok dereginin’ woylap tabi’wshi’si’ Alexandra Volta hu’rmetine (1 V) qabi’l yetilgen. Bunda  yag’niy shi’nji’rdi’n’ bir bo’leginde 1 V qa ten’ boli’wi’ usi’ bo’lim arqali’ 1 C zaryad mug’dari’ wo’tkende 1 Fj jumi’s wori’nlag’ani’n’ bildiredi (51-suwret). Demek yeger shi’nji’r bo’liminde kernew 2 V qa ten’ bolsa, usi’ bo’lim arqali’ 1 C zaryad wo’tkeninde 2 Dj jumi’s wori’nlanadi’.

A’melde kernewdin’ milivolt (1mV) ha’m kilovolt (1kV) siyaqli’ birlikleri de qollani’ladi’.Bunda 1V=1000mV, 1kV=1000V.

Kernew elektr shi’nji’ri’ni’n’ birer bo’limde wo’tkizgish ushlari’nda g’ana yemes, al, tok deregi polyuslari’nda da ayqi’n boladi’. Demek polyuslari’ arasi’ndag’i’ kernew shji’nji’ri’nan 1 C zaryad wo’tkende wori’nlap ali’wi’ mu’mkin bolg’an jumi’sqa ten’ boladi’.

Tok dereklerinin’ kernewleri tu’rlishe boladi’ (1-keste).

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Ayi’ri’m tok dereklerindegi elektr kernew

Kernewdi wo’lshew:

Tok deregi polyusindag’i’ yamasa shi’nji’rdi’n’ birer bo’limindegi kernew voltmetr ja’rdeminde wo’lshenedi.

Mektep fizika kabinetinde paydalani’latug’i’n voltmetrden birewi 49-suwrette ko’rsetilgen. Voltmetrdi basqa elektr wo’lshew a’sbaplari’nan ayi’riw ushi’n woni’n’ shkalasi’nda «V» ha’ribi jazi’lg’an boladi’.elektr shi’nji’r sxemnasi’nda da voltmetr «V» menen belgilenedi.

Voltmetrdin’ klemmalari’ni’n’ birewine «+» belgisi qoyi’ladi’.Voltmetr tok dereginin’ won’ polyusine tutasti’ri’ladi’ shi’nji’r elementleri arqali’ kelgen si’mg’a yamasa derektin’ won’ polyusi tuwri’dan tuwri’ jalg’anadi’ (50-suwret). Elektr tuti’ni’wshi’g’a ma’selen, lampochkag’a tok kelip ati’rg’an shi’nji’r bo’limindegi kernewdi wo’lshew ushi’n voltmetrdin’ 1 klemma lampochkani’n’ 1 klemmasi’, voltmetrdin’ 2 klemmasi’ lampochkani’n’ 2 klemmasi’na jalg’anadi’. Voltmetrdin’ tuti’ni’wshi’g’a Sali’sti’rg’anda bunday jal’gani’wi’na parallel jalg’ani’w delinedi.

Voltmetr elektr shi’nji’rdag’i’ kernew wo’lshenetug’i’n tuti’ni’wshi’g’a parallel yetip jalg’anadi’.

Tok dereklerinin’ jalg’ani’wi’:

Bir galvanikali’q element beretug’i’n kernew ko’pshilik jag’daylarda jeterli bolmaydi’.Ma’selen ayi’ri’m ko’shirmeli radio 3 V li’q tok dereginde isleydi.Galvanikali’q elementlerdin’ ha’r biri 1,5 V li’q yeki galvanikali’q element qoyi’ladi’.Bunda birinshi elementtin’ won’ polyusi yekinshi elementtin’ teris polyusine jalg’anadi’ (51-a suwret).

9 V ta isleytug’i’n magniyafon ushi’n 1,5 V li’ 6 galvanikali’q element izbe-iz jalg’anadi’ (51-b suwret). Akkumulyatorda birneshe element izbe-iz jalg’anadi’.

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.Elektr kernewi dep nege ayti’ladi’ ha’m wol qalay belgilenedi?

I Elektr kernewinin’ formulasi’ qalay an’lati’ladi’? Bul formulada elektr kernewi ha’m wori’nlang’an jumi’s belgili bolg’anda, zaryad mug’dari’n tabi’w formulasi’n jazi’p berin’.

3.Kernew qanday birlikte wo’lshenedi?

4.Kernew qanday a’sbap ja’remnde wo’lshendi ha’m wol tuti’ni’wshi’g’a Sali’sti’rg’anda qalay jalg’anadi’?

5.KJernewdi asi’ri’w ushi’n tok dereklerdi qalay jalg’aw kerek?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Elektr kernewi ha’m woni’ wo’lshew temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash