ELEKTROSTANCIYALAR

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

ELEKTROSTANCIYALAR

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 50 TEMA        ELEKTROSTANCIYALAR

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Elektrostanciyalar haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Ba’seki sa’wbet» interaktiv metodi’ «Debatlar» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Indukciyali’q tok generatori’ temasi’n soraw

TEMA

Ji’lli’li’q elektrostanciyalar

Elektrostanciyalarda indukciyali’q tok generatori’ ja'rdeminde basqa tu'rdegi energiyalar elektr energiyasi’na aylandi’ri’ladi’.

A'melde elektr energiyasi’n islep shii’g'ari’wda. tiykari’nan ji’lli’li’q elektrostanciyasi’ (JES), gidroelektrostanciya (GES) ha'm atom elektrostanciyasi’ (AES) nan paydalani’ladi’.

Ji’lli’li’q elektrostanciyasi’nda jani’lg'i’ni’n' jani’w procesinde payda bolati’g'i’n ximiyali’q energiysi’ elektr energiyasi’na aylandi’ri’ladi’.

Ji’lli’li’q elektrostanciyalari’nda jani’lg'i’ sipati’nda ko'mir, neft, mazut, torf. gaz. Jani’wshi’ slaneslerden paydalani’ladi’. JES ha'r bin wo'z aldi’na isleytug'i’n bir neshe bloktan ibarat boladi’. Ha'r bir blok jan'i’lg'i’ tayrlaw, suw tayarlaw, qazanxana, turbogenerator ha'm puwdi’ kondensaciyalaw cexlari’nan ibarat. JES bloklari’nan biri 197- su'wrette ko'rsetilgen. Bunda keltirilgen jani’lg'i’lar jani’lg'i’ tayarlaw cexi’nda jandi’ri’w ushi’n tayarlanadi’. Ma'selen, ko'mir basqa aralaspalardan tazalanadi’ ha'm untaq qi’li’p maydalanadi’.

Jandi’ri’w ushi’n tayarlang'an jani’lg'i’ truba arqali’ qazanxanani'n’ wotxanasi’na beriledi. Qazanxana qazani’na suw tayarlaw cexi’nan truba arqali’ suw kelip turadi’. Jani’lg'i’ jang'anda qazandag’i’ suwdi’ qaynatadi’ ha'm joqari’ basi’mli’ puwdi’ payda yetedi. U'lken basi’mdag'i’ puw turbogeneratorga jetkeriledi ha'm wol turbinani’ aylandi’radi’. Turbina bolsa wo'zgermeli tok generatori’ rotori’n aylandi’radi’ ha'm generatorda elektr tog’i’ payda boladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Turbinani’ aylandi’ri’p, wonnan wo’tken puw kondensaciyalaw cexi’nda suwi’ti’li’p suwg'a aylandi’ri’ladi’ ha'm bul suw qazanxanag'a qayta bari’p quyi’ladi’. O'zbekstanda 80% elektr energiya JES lari’nda islep shi’g'ari’ladi’. Ha'zirgi waqi’tta ma'mleketimizde u'lken ji’lli’li’q elektrostanciyalari’nan Sirdarya JES (3000 MW elektr energiya islep shi’g'aradi’), Jan'a Angren JES (2400 MW), Tashkent JES (1800 MW), Nawayi’ JES (1250 MW), Taxiyatas JES (730 MW). JES lari’nda ko'p mug’darda jani’lg’i’ sari’planadi’. Jani’lg'i’ni’n'jani’wi’ qorshag'an wortali’qti’n' hawasi’n ziyanli’ gazler menen pataslaydi’.        

Gidroelektrostanciyalar

GESda u'lken tezliktegi suw ag'i’mi’ gidroturbinalardi’. gidroturbinalar generatordi’n' rotori’n aylandi’radi’

(198- su"wret). Usi‘taqilette indukciyali’q tok generatori’nda elektr tog’i’ payda yetiledi Gidroelektrostanciyada suwdi’n' mexanikali’q energiyasi’ elektr energiyag'a aylandi’ri’ladi’.

GES lerde elektr energiyasi’n islep shi’g'ari’w arzani’raqqa tu'sedi. Sebebi wolarda jani’lg'i’ yamasa basqa qi’mbat bahali’ wo'nimler sari’planbaydi’. Gidroturbinalardi’ aylandi’rg'an suw joq boli’p ketpeydi ham pataslanbaydi’ Ha'zirgi waqi’tta ma'mleketimizde Sharbaq (620.5 MW), Xojikent (165 MW). Tu'yemoyi’n (150 MW), Andijan (140 MW). Shi’rshi’q (190,7 MW), G'azalkent (120 MW) ha'm basqa GES ler islep turi’pti’.

Ma'mleketimizde ha'zirshe 20% elektr energiya GES lerde islep shi’g'ari’ladi’. O’zbekstan aymag'i’ndag'i’ tawli’q wori’nlarda daryalar ko'p boli’p. wol jerlerde ja'nede quwatli’ GES ler quri’w ha’m ju'da’ u'lken quwatli’ arzan elektr energiyasi’n islep shi’g'ari’w imkani bar.

Atom elektrostanciyalari’

AES n’n' islewi JES ke uqsas. Ayi’rmashi’li’g'i’ - JES da jani’lg'i’ sipati’nda ko'mir, neft siyaqli’ organikali’q wo'nimler jandi’ri’lsa, AES lerde energiya sipati’nda uran atomi’ qollani’ladi’.

Atom elektrostanciyasi’nda atom (uran yadrosi’) energiyasi’ elektr  energiyagsi’na aylandi’ri’ladi’.

AES da elektr energiyani’ islep shi’g'ari’w arzang'a tu'sedi. Wolardi’n' islewinde qorshag'an wortali’qti’n' hawasi’ pataslanbaydi’. Biraq payda bolatug'i’n radioaktiv shi’g'i’ndi’lar AES a'tirapi’ndag'i’ xali’q ushi’n qa'wipli. Xali’q wolardan qorg'alg'an boli’wi’ kerek.

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Samal elektrostanciyalari’

Samal elektrostanciyasi’nda samaldi’n' mexanikali’q energiyasi’ elektr energiyasi’na aylandi’ri’ladi’.

Samal elektr stanciyalari’nda samal generatori’ni’n' rotori’n aylandi’radi’. Soni’n' yesabi’an wo'zgermeli tok generatori’nda elektr energiya islep shi’g'ari’ladi’.Samal elektr stanciyalari’ samal mudami’ boli’p turatug'i’n, woni’n' tezligi 5 m/s tan u'lken bolatug'i’n. woraylasti’ri’lg'an elektr stanciyalari’ tarmaqlari’nan uzaqta bolg'an wori’nlarda quri’ladi’.

Sabaqti’ bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lar tiykari’nan bo’lek ma’seleler boyi’nsha wo’z pikirin islep shi’qqan halda woni’ toparda taqi’lawg’a ha’m ha’r tu’rli pikirler tiykari’nda uyi’mlasqan ko’z qarasqa keliwge u’yretedi.Woqi’wshi’lardi’ kishi toparlarg’a bo’lgen halda islesiw.Ha’r toparg’a ha’r tu’rli sorawlar taslap juwaplar yesitip qatelerin basqa toparlarg’a baqlati’w menen woqi’wshi’lardi’n’ bilim da’rejelerin bekkemlep bari’w.

1Ji’lli’li’q elektrostanciyasi’ blogi’ni’n' du'zilisi ha'm elektr energiya qalay islep shi’g'ari’li’wi’n tu'sindirip berin".

2.Gidroelektrostanciyada suwdi’n' mexanikali’q energiyasi’ qay ta'rizde elektr energiyag'a aylandi’ri’ladi’?

3.Atom elektrostanciyasi’ni’n' ji’lli’li’q elektrostanciyasi’na uqsasli’gi’ ha'm wonnan parqi’ neden ibarat?

4.Samal elektrostanciyasi’nda elektr energiya qay ta'rizde islep shi’g'ari’ladi’? Ne sebepten SES ler kem quri’ladi’?

5.Gidroturbina modelin (suw pa'rrigin) jasan’ ha'm woni’ vodoprovod krayniginen ag'i’p ati’rg'an suw ag'i’mi’na qoyi’p, aylani’wi’n baqlan'.

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Elektrostanciyalar temasi’n woqi’p keliw.

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash