GAZLERDEGI ELEKTR TOGI’.

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanli' uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

GAZLERDEGI ELEKTR TOGI

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 35-TEMA     GAZLERDEGI ELEKTR TOGI.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Gazlerdegi elektr togı haqqında uluwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Báseki sáwbet» interaktiv metodı «Debatlar» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Elektrolizdiń qollanılıwı temasın soraw

TEMA

Gazdegi elektr zaryadı:

Tegis kondensatordı elektrometrge jalǵap, elekrometrdi zaryadlayıq (123- a suwret). Bunda belgili bir mánisti kórsetip turǵan elektrometr kórsetkishi derlik qozg"almaydı, ondaǵı zaryad kemeymeydi

Bul kondensator plastinkaları arasındaǵı hawa arqalı zaryad ótpeytuǵınlıǵın, yaǵniy hawadan tok derli ótpeytuǵınlıǵın kórsetedi. Qurǵaq hawanı bólme temperaturasında dielektrli dep yesaplaw múmkin.

Sham jaǵıp, kondensator plastinkaları arasındaǵı hawanı qızdırayıq. Sol zamatta elektrometr kórsetkishi tómenley baslaydı. yag"niy kondensator zaryadsızlanadı (123- b súwret). Demek. qızdırılǵan hawadan tok ótedi.

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Gaz arqalı elektr tok ótiw procesi gaz razryadı dep ataladı.

Gazlerdiń ionlasıwı:

Hawa quramında azot, kislorod, vodorod. suw molekulalarınan basqa bir procentke jaqın neon, argon siyaqlı inert gazler de bar. Bólme temperaturasında hawadaǵı barlıq atom hám molekulalar neytral halında boladı. Hawa, qızdırılǵanda neytral atomlar ionlarǵa aylana baslaydı, yaǵniy ionlasadı. Bul procestiń qatara ótetuǵının neon hám argon inert gazleri mısalında kórip shıǵayıq.

Neon Ne yadrosı átirapında 10. argon .Ar yadrosı átirirapında 18 elektron aylanıp júredi Sırtqı elektron qabıǵında 8 den elektron bolıp tolıqtırılǵan yesaplanadı. Neon yadrosınıń zaryadi' + 10e ge, elektronlarınıń zaryadı -lOe ge teń. Argondiki sáykes túrde +18e hám -18e ge teń (124- a súwret). Bólek alınǵan Ne hám atomları elektr neytral.

Hawa qızdırǵanda olardaǵı atom hám molekulalardıń qozǵalıs tezligi. bir - biri menen soqlıǵıswı artadı. Nátiyjede ayırım Neon atomlarınıń sırqı elektron qabıǵında aylanıp júrgen elektronlardan biri atomdı taslap ketedi. Bir elektronin joǵaltqan Ne atomı Ne' ionına. Ar atomı Ar ionına aylanadı (124- b súwret).

Temperatura qansha joqarı bolsa, hawada sonsha kóp ionlar payda boladı.

Elektr maydanı tásirinde Ne' hám Ar* ionları kondensatordıń teris zaryadlanǵan plastinkası tárepke. atomlardan ajıralıp shıqqan elektronlar oń zaryadlanǵan plastinka tárepke qozǵaladı (124- d súwret). Nátiyjede hawadan toк ótedi.

Gazlerdiń elektr ótkiziwsheńligi, bir tárepten, ionlardıń qatnasıwı elektrolitlerdiń ótkiziwsheńligine uqsaydı. Ekinshi tárepten, ótkiziwsheńlikke  elektronlardıń qatnasıwı metallardıń elektr ótkiziwsheńligine uqsaydı.

Gazlerde elektr ótkiziwsheńIik elektr maydanındaǵı ionlar hám elektronlardıń tártipli qozǵalısınan ibarat.

Gazlerde ionlasıw basqa sırtqı tásirlerde, máselen, kúshli nurlandırılıwda da payda boladı.

Rekombinaciya:

Elektr maydanı alınıp. ionlastırıwshı sırtqı tásir toqtatılǵanda, gazdegi elektron hám ionlar bir-biri menen qosılıwı nátiyjesinde jańa neytral atomlardı payda etedi.

Elektron hám zaryadlı ionlardıń qosılıwı nátiyjesinde neytral atomlar payda bolıw procesi zaryadlı bólekshelerdiń rekombinaciyası dep ataladı.

Elektr maydanı bolmaǵanda. sırtqı tásir toqtatılǵan waqıtta zaryadlı bóleksheler tek rekombinaciya arqalı joǵaladı hám gaz jáne dielektrikke aylanadı.

Elektr maydanı bolmaǵanda ionlastırıwshı sırtqı tásir waqıtında. bir tárepten. gazdiń ionlasıwı, yekinshi tárepten. zaryadlı bólekshelerdiń' rekombinaciyası júz beredi. Ionlastirıwshı sırtqı tásir turaqlıbolǵanda ionlasıw hám rekombinaciya procesi teńlesedi. yaǵniy dinamikalıq teńsalmaqlıq ornaydı. Bunda gazdegi zaryadlı bóleksheler sanı waqıt ótiwi menen ózgermey turadı. Dinamikalıq teńsalmaqlıq ornaǵanda payda bolatuǵın zaryadlı bóleksheler sanı joǵalıp atırǵan bóleksheler sanına teń boladı.

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Sabaqtı bekkemlew

«Jalpı pikirge hújim» interaktiv metodı bunda oqıwshılardı 3 toparǵa bolıp olarǵa tema boyınsha qayta sorawlar berip,qosımsha tapsırma túrinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsırmalar boyınsha topardan bir oqıwshı juwap beredi hám yeń kóp durıs juwap bergen topar jeńilpaz boladı. Soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formula jazıwǵa kirisedi .

1.Gazlerden elektr toǵınıń ótiwin qalay payda etiw múmkin? 

2. Ne sebepten hawa qızdırılǵanda onnan elektr toǵı ótedi?

3.Gazlerde elektr ótkiziwsheńligine qanday bóleksheler qatnasadı?

4.Rekombinaciya dep qanday proceske aytıladı?

5.Gazlerde zaryadlı bóIekshelerdiń payda bolıwı hám joǵalıwı arasında dinamikalıq teńsalmaqlılıq qanday túrde payda boladı?

Uy tapsırma tapsırıw

Gazlerdegi elektr toǵı temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarga tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash