Иностранный язык

               Морфологиялық   талдау

                                Етістік.

1.  Сөз  табы  (  часть  речи   ) .  Жалпы  мағынасы  (  значение  слова ) 

2.Морфологиялық  белгілері.  (   Морфологические  признаки )

Бастапқы  тұлғасы  / тұйық  түрі  , у- жұрнағы  арқылы  жасалады/

Начальная ( неопределенная )  форма.

Тұрақты  белгілері   (Постоянные  признаки )

а/ Тұлғасына  қарай (По  способу  образования)

   Негізгі  ( непройзводные) ,  Туынды (  пройзводные )

ә / Мағынасына  қарай  ( По  значению)

  Негізгі  ( Основные ) , Көмекші  (  вспомогательные)

б/ Құрамына   қарай  ( По  составу)

    Дара ( Простые)  ,  Күрделі ( Сложные)

в / Объектіге  қатынасына  қарай ( По  отношению к  объекту)

    Салт ( Непереходные  )  , Сабақты ( Переходные ,  треб.  В.п..)

 г/  Іс-әрекеттің орындалуына  қарай( По отношению к  результату  действия)

     Болымды   (Положительные) ,  Болымсыз ( Отрицательные)

Тұрақсыз  белгілері  (  Непостоянные  признаки)

а )  шақтары (  время  глагола)

ә )  райлары ( наклонение)

б)  септелуі  ( падеж ,  только в  неопр.  форме )

в)  жіктелуі (  личное   окончание)

г)  көптелуі  ( число )

3.  Синтаксистік  қызметі   (  Синтаксическая  служба)

                     Талдау  үлгісі :

 Оқушы    сыныпты     тазартқысы   келді  .

Тазартқысы   келді  -  етістік  , іс- әрекеттің  атауы

Бастапқы  тұлғасы  -  тазарту (  Не  істеу ?)

Тұрақты  белгісі :    туынды , негізгі , күрделі , сабақты , болымды.

Тұрақсыз  белгілері  :  өткен  шақ ,  қалау рай , ІІІ  жақ ,  жекеше  түрде  тәуелденіп  ,  баяндауыш қызметін  атқарып  тұр

      Морфологиялық   талдау

                       Зат  есім .

1.  Сөз  табы (  часть  речи ) . Жалпы  мағынасы   (Значение  слова)

2.Морфологиялық  белгілері  ( Морфологические  признаки )

Бастапқы  тұлғасы    (  Атау  септігіндегі  ,  жекеше  түрі )

Начальная  форма    (  Им . падеж ,  ед.  ч.)

Тұрақты  белгілері     (  Постоянные  признаки )

а) Мағынасына  қарай (  По  значению)

Жалқы  есім  және  жалпы  есім (  собственное  или  нарицательное имя)

ә ) Құрамына  қарай (  По  составу)

Дара  және  күрделі   ( простое  или  сложное  имя существительное )

б ) Тұлғасына  қарай  (  По  способу  образования )

Негізгі   ( Непройзводные) ,  туынды (  пройзводные )

в ) Деректі  және  дерексіз (  видимые  предметы  и    абстрактные  понятия)

Тұрақсыз  белгілері  (  непостоянные  признаки )

а )  көптелуі

 ә ) септелуі

 б ) тәуелденуі

 в )  жіктелуі

3.Синтаксистік  қызметі (  синтаксическая  служба)

                         Талдау  үлгісі :

 Астанадан   ағаларым   келді .

Ағаларым     -  зат есім ,  туыс адамның  атауы

Бастапқы  тұлғасы    -  Аға  (  кім ?)

Тұрақты  белгісі  :  жалпы,  дара ,  негізгі , деректі.

Тұрақсыз  белгісі  : кімдер ?   деген  сұраққа  жауап  беріп , І жақ  , көпше  түрінде  тәуелденіп тұр. Сөйлемде  бастауыш  қызметін  атқарып  тұр  .

                               Морфологиялық  талдау 

                               Сын  есім .

1. Сөз  табы   (  часть речи) .  Жалпы  мағынасы (  значение  слова )

2.Морфологиялық  белгілері  (  морфологические  признаки )

Бастапқы  тұлғасы  ( негізгі  с.  есім )  Начальная  форма (основа  прилаг.)

Тұрақты   белгілері  (  постоянные  признаки)

а )  Құрамына  қарай  (  По  составу)

     Дара   ( простые  ) ,  күрделі   ( сложные )

ә ) Жасалуына  қарай   (  по  способу  образования)

   Сапалық  (  качественные),  қатыстық  (  относительные )

б )  Шырайына  қарай  ( по  степени  сравнения )

Жай  шырай ( простая  степень),  салыстырмалы   шырай (  сравн.  ст.),

Күшейтпелі   шырай  ,  асырмалы шырай  - (  превосходная .ст.)

Тұрақсыз  белгілері  ( Непостоянные  признаки )

а )  жіктелуі (  лицо , число ,   если  сын есім   в  предл.  явл-ся   сказуемым)

3. Синтаксистік  қызметі  (  Синтаксическая  роль)

                                 Талдау   үлгісі  :

Әлібек   Нұртайұлы  -  аса  құрметті  адам .

Құрметті -  сын  есім ,  адамды  сыйлау  дегенді  білдіреді.

Бастапқы  тұлғасы  -  құметті ( Қандай ?)

Тұрақты  белгілері :     дара ,  қатыстық ,    асырмалы  шырай ,

Тұрақсыз  белгілері:     ІІІ жақ , жекеше  түрі ,

                                       сөйлемде   анықтауыш  қызметін  атқарып  тұр.

                      Морфологиялық    талдау

                             Сан  есім .

1. Сөз  табы  ( часть  речи)  . Жалпы  мағынасы ( значение   слова)

2. Морфологиялық  белгілері (  Морфологические  признаки)

Бастапқы  тұлғасы  (  Основа  числительного)

Тұрақты  белгілері  (  Постоянные признаки)

а ) Тұлғасына  қарай  ( По  способу  образования)

   Негізгі (  Непройзводные)  ,        Туынды ( Пройзводные)

ә )  Құрамына  қарай   ( По  составу )

   Дара ( Простые)  ,             Күрделі  ( Сложные)

б ) Мағынасына  қарай (  По  значению)

             1.Есептік   ( Количественные)

             2.Реттік      ( Порядковые )

             3.Жинақтық ( Собирательные)

             4. Топтау  ( Разделительные)

             5.Болжалдық  (  Предположительные)

             6.Бөлшектік (  Дробные)

Тұрақсыз   белгілері  (   непостоянные  признаки )

А ) Септелуі  ( падеж ,  у  количественых   числительных)

ә ) Жіктелуі  ( личное окончание ,  у  колич.  числительных ,   или    когда

числительное  является  сказуемым)

б)  тәуелденуі (  окончание  принадлежности   у  количественных  числительных)

в)  көптелуі  ( число ,  у  количественных  числительных )

 3.Синтаксистік  қызметі   ( Синтаксическая  роль )

                                       Талдау  үлгісі :

Тапсырма   он  бесінші  бетте   берілген .

Он  бесінші  –      сан  есім , реттік  сан есім.

Бастапқы  тұлғасы   -  он  бес  (  Неше ?)

Тұрақты  белгілері  :  туынды ,  күрделі ,реттік  .

Тұрақсыз белгілері  :  ж.с.

Сөйлемде   анықтауыш  болып  тұр.

                                Морфологиялық  талдау

                                                Есімше.

1.Сөз  табы  ( Часть  речи) .  Сөз  мағынасы (  значение  слова)

2. Морфологиялық  белгілері   ( Морфологические  признаки)

Бастапқы  тұлғасы -   түбір  етістік ( начальная  форма -  основа  глагола)

Тұрақты  белгілері   ( Постоянные  признаки )

А )  Өткен  шақ (  Пр.вр.)

 – ған / ген, -қан/ -кен     жұрнақтары арқылы жасалады.

ә )   Келер  шақ (  буд. вр.)

–ар /-ер, -р, -с      жұрнақтары  арқылы   жасалған

б)   Дағдылы (  обычное)

-атын/ -етін, -йтын /-итін,-ушы/- уші     жұрнақтары  арқылы  жасалған.

в )  Мақсат ( Цели )

       -мақ / мек , -бақ /бек , пақ /пек  жұрнақтары  арқылы  жасалады .

Тұрақсыз  белгілері  (  непостоянные  признаки  )

А ) көптелуі  ( число )

ә)  септелуі (  падеж)

б)  жіктелуі ( личное  окончание)

в)  тәуелденуі (  окончание  принадлежности)

3. Сөйлемдегі  қызметі  ( Синтаксическая  роль)

 ( Есімше  есімдер  ретінде   анықтауыш  бола  береді , және  басқа да  сөйлем  мүшелерінің   қызметін  атқара  алады.)

                             Талдау  үлгісі  :

Сенің  келгеніңді   естідім .

Келгеніңді   -  есімше , адамның  бір  жерге   аяғымен жеткенін   білдіреді .

Бастапқы  тұлғасы : келген (Не  істеген ?) , кел -  түбір  ет. + ген -жұрнақ

Тұрақты  белгілері :    откен  шақ

Тұрақсыз  белгілері : тәуелдік   жалғау  -  ІІ  жақ ,  (ж.т.)  , табыс  септік.

Сөйлемде  толықтауыш  болып тұр .

                    Морфологилық  талдау

                               Көсемше .

1. Сөз  табы ( часть  речи ) .  Жалпы  мғынасы  (  значение слова)

2.Морфологиялық  белгілері   ( Морфологические  признаки)

Бастапқы   тұлғасы (  начальная  форма)

Тұрақты  белгілері (  Постоянные  признаки)

а) Өткен  шақ   /  прош.  время

(-ып, -іп - -п      жұрнақтары  арқылы жасалады)

 ә) Ауыспалы  шақ  / переходное  время

( - а , - е , -й   жұрнақтары арқылы жасалады)

б) Мақсат / цели

( -ғалы/гелі, қалы/келі   жұрнақтары арқылы жасалады)

в) Мезгіл  /  времени 

 (-ғанша / генше, қаша /кенше  жұрнақтары  арқылы  жасалады)

г) Шарт /  условия

 ( -  майыншы / -  мейінші    жұрнақтары арқылы  жасалады. )

Тұрақсыз  белгілері  ( Непостоянные  признаки)

а) Жіктелуі 

(  ғалы /- гелі   жұрнақтарынан  жасалған  көсемшеден басқалары)

3.Сөйлемдегі қызметі ( Синтаксическая  роль)

Көсемше  бастауыш  бола  алмайды.

                           Талдау  үлгісі  :

Ауылға      барамын    десең  ,   мені  ала  кет .

Барамын   -  көсемше ,  жүрем    дегенді  білдіріп  тұр .

Бастапқы  тұлғасы  - бар (түбір ет.) + а (жұрнақ) + (- мын жж.)

Тұрақты  белгілері : ауыспалы  келер  шақ

Тұрақсыз  белгілері : жіктелуі  (І ж, ж.т. )

Сөйлемде баяндауыш  болып тұр.

                               Морфологиялық  талдау

                                         Устеу .

1.Сөз  табы  (  часть  речи) .  Жалпы  мағынасы (  значение  слова)

2.Морфологиялық  белгілері (  морфологические  признаки)

Бастапқы  тұлғасы (  основа  слова)

Тұрақты  белгілері (  постоянные  признаки)

а)  Тұлғасына  қарай (  по  способу  образования)

     Негізгі  (  непройзводные),                туынды (  пройзводные )

ә)  құрамына  қарай ( по  составу)

     Дара (  простые) ,                 күрделі  (  сложные )

б)  Мағынасына  қарай     (  по  значению)

             1. Мезгіл  (  времени )

             2.  Мекен  (  места)

             3.  Мөлшер  (  количества  и  меры)

             4. Сын –бейне  (  образа  и  способа  действия)

             5. Күшейту  ( усилительные)

             6. Мақсат   (  цели)

             7.  Себеп –салдар  (  причины  и  следствия)

             8. Топтау  (  разделительности)

Тұрақсыз   белгілері   жоқ   (  непостоянных   признаков  нет)

3. Синтаксистік  қызметі (  Синтаксическая  роль)

(  көбінесе пысықтауыш  болады)

                             Талдау  үлгісі :

Кітапхана  жоғарғы  қабатта  орналасқан .

Жоғарғы -  үстеу ,  заттың  орналақан   бағытын   білдіретін  сөз .

Бастапқы  тұлғасы   -   жоғары  (  қалай  ?)

Тұрақты  белгілері :  неігізгі,  дара ,мекен үстеу

Сөйлемде   анықтауыш  болып  тұр .

                         Морфологиялық     талдау

                                 Есімдік .

1.Сөз  табы  (  Часть  речи ). Жалпы  мағынасы  (  значение  слова )

2.Морфологиялық  белгілері (  морфологические  признаки )

Бастапқы  тұлғасы (  начальная  форма)

Тұрақты   белгілері    (  постоянные  признаки )

а)  Тұлғасына   қарай   (  по   способу  образования  )

     Негізгі  (  непроизводные) ,   Туынды (  производные)

ә)  Құрамына  қарай   (  По  составу )

     Дара (  простые),     Күрделі (  сложные )

б)  Мағынасына  қарай  (  по  значению )

                        1.  Жіктеу  (  личные)

                        2 . Сілтеу   (  указательные)

                        3.  Сұрау   (  вопросительные)

                         4. Өздік  (  вовратные)

                         5.  Болымсыздық   (  отрицательные)

                         6. Белгісіздік    (  неопределенные)

                         7. Жалпылау   (  определительные)

Тұрақсыз   белгілері   (  непостоянные  признаки )

А)  септелуі  (  падеж)

ә)   көптелуі

б)   тәуелденуі

3. Синтаксистік  қызметі  (  синтаксическая   роль )

                                            Талдау  үлгісі :

Өзіңді  өзгеден  жоғары  санама .

 өзіңді  өзгеден  -  есімдік , « бір  адам   басқа  адамнан»    деген  мағынаны  білдіреді .

Бастапқы  тұлғасы   -  өз   ( кім ?)  +  ің ( т. ж.)  + с.ж ( т.с.)

Тұрақты  белгілері : туынды , күрделі ,өздік .

Тұрақсыз  белгілері :  септік  жалғау ( т.с. ) , тәуелдік  жалғау ( ІІ  жақ . жекеше  түр)і  

Сөйлемде  толықтауыш  болып тұр .