KINETIKALI’Q ENERGIYA

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

KINETIKALI’Q ENERGIYA

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№37-TEMA    KINETIKALI’Q ENERGIYA

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a kinetikali’q energiya  haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Mexanikali’q jumi’s   temasi’n soraw

Tema

Jumi’s ha'm dene tezliginin' wo'zgerisi:              

Ko'z aldi’mi’zg’a keltireyik, gorizontal  betke su'ykelissiz qozg'ali’p ati’rg'an m massali’ denege F ku'sh ta'sir yetip ati’rg'an bolsi’n (95-su'wret).

Bul ku'sh, birinshiden, denege tezleniw beredi, yag'niy woni’n' tezligin 95-su'wret. Probirka ti’g'i’ni’ ati’lganda worni’n wo'zgertedi. Soni’n' menen birge, bul ku'sh qozgali’si’na qarama - qars. bag'i’tta arbasha  jumi’s atqaradi’, Ku'sh atqarg’an jumi’s penen
reaktiv qozg ali’sqa keledi.    tezliktin’ wо’zgeriwi arasi’nda baylani’s bar. Usi’ baylani’s qanday boli’wi’n ko'rip shi’g'ami’z. F ku'sh ta'sirinde tuwri’ si’zi’qli’ ten' wo'lshewli wo'zgenneli qozg'ali’sta joldi’n' basi’ ha'm aqi’ri’nda denenin' tezlikleri  ha'm  ge ten' boladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Wol jag'dayda denenin" basi’p wo'tken  jol formulasi’ndag'i’ t ni’n' worni’na  dan t ni’ tawi’p qoysaq, s ushi’n to'mendegi formulani’ alami’z:

F  ku'shinin' ha'm s basi’p wo'tilgen joli’ni’n' ma'nislerin  atqari’lg'an jumi’s formulasi’na qoyami’z

yamasa

Bul formula m massali’ denege ta'sir yetiwshi ku'sh ta'sirinde atqari’lg’an jumi’s penen dene tezliginin' wo'zgerisin baylani’sti’radi’.

Kinetikali’q energiyani’n' wo'/geriwi:

Dene massasi’ni’n' woni’n' tezliginin' kvadrati’na ko'beymesinin' yari’mi’ usi’ denenin’ kinetikali’q energiyasi’ dep ataladi’, yag'niy:

Joqari’dag'i’ formulada  ,   dep ali’nsa, ku'shtin' atqarg'an jumi’si’n to'mendegi ko'riniste jazi’w mu'mkin:

Bunda - s joldi’n' basi’nda  tezlik penen qozg'ali’wshi’ denenin' kinetikali’q energiyasi’. - s joldi’n' aqi’ri’ndag'i’ utezlikke yerisken denenin' kinetikali’q energiyasi’.Denege jumsalg'an ku'shtin' bag'i’ti’ qozg'ali’s bag'i’ti’nda bolsa, won' jumi’s atqari’ladi’ ha'm  boladi’, yag'niy denenin' kinetikali’q energiyasi’ artadi’. Won' jumi’s atqari’ladi’ degen. dene u'stinde jumi’s atqari’ldi’ degen so'z. Dene u'stinde jumi’s atqari’lg'anda woni’n' tezligide ha'm bunnan, kinetikali’q energiyasi’ da artadi’. Denege jumsalg'an ku'sh qozg'ali’s bag'i’ti’nda qarama-qarsi’ bag'i’tlang'an bolsa. teris jumi’s atqari’li’p  boladi’, yag'niy denenin' kinetikali’q energiyasi’ kemeyedi. Teris jumi’s wori’nlandi’ degeni-bul denenin' wo'zi jumi’s atqardi’ degendi an'latadi’. Dene jumi’s atqarg'anda woni’n' tezligi de sonday-aq. kinetikali’q energiyasi’ da kemeyedi. Belgili v tezlik penen qozg'ali’wshi’ m massali’ deneni toqtati’w ushi’n teris belgili sonsha mug'dardag'i’ jumi’s wori’nlaw kerek, - dep ayti’w mu'mkin. Kinetikali’q energiya dene qozg'ali’si’ni’n' mug'darli’q wo'lshemi boli’p. woni’n’ wo'zgeriwi denege jumsalg'an ku'shtin' wori’nlag'an jumi’si’na ten'. Energiyani’n' tiykarg'i’ birligi mexanikali’q jumi’s siyaqli’ - Djoul (1 Dj).

Yeger ti’ni’sh halda turg'an denege ku'sh ta'sir yetkende s joli’ni’n' aqi’ri’nda v tezlikke yerisken bolsa. dene u'stinde atqari’lg'an jumi’s woni’n' kinetikali’q energiyasi’na ten' boladi’, yag'niy

  yamasa   

Massasi’ m bolg'an ha'm v tezlik penen qozg'ali’p ati’rg'an denenin'  kinetikali’q energiyasi’ ti’ni’shli’qtag'i’ sol denenin' v tezlikke yerisiwi ushi’n kerek bolg'an jumi’sqa ten'.

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’.

1.Wori’nlang'an jumi’s penen dene tezligi wo'zgerisin baylani’sti’ri’wshi’ formula qalay an'lati’ladi’?

2.Energiya degen ne? Kinetikali’q energiya qalay ta'riplenedi ha'm an'lati’ladi’?

3.Denege ta'sir yetiwshi ku'shtin' jumi’si’ menen denenin' kinetikali’q energiyasi’ni’n' wo'zgerisi arasi’ndag'i’ baylani’s qalay an'lati’ladi’?

4.Denege ta'sir yetiwshi ku'sh qanday jag'dayda won' ha'm teris jumi’s atqaradi’?

5.Ti’ni’sh haldag'i’ denege ku'sh ta'sir yetip qozg'ali’sqa keltirilgende atqari’lg'an jumi’s ha'm alg'an tezligi arasi’nda qanday baylani’s bar?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Kinetikali’q energiya temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                  22-mektep  Saylauov Ag’i’lash