KONDENSATORLAR

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

KONDENSATORLAR

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 6 TEMA    KONDENSATORLAR.

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Kondensatorlar haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Ba’seki sa’wbet» interaktiv metodi’ «Debatlar» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Elektr maydani’ temasi’n soraw

TEMA

Kondensator ha’m woni’n’ elektr si’yi’mli’li’g’i’:

Elektrotexnikada ko’p mug’dardag’i’ elektr zaryadlari’n bir wori’ng’a toplaw u’lken a’hmiyetke iye.

Elektr zaryadlari’n toplaw ushi’n arnalg’an a’sbap kondensator dep ataladi’.

.Kondensatordi’ sipatlawshi’ (xarakterlewshi) tiykarg’i’ fizikali’q shama woni’n’ elektr si’yi’mli’li’g’i’. Xali’qarali’q birlikler sistemasi’nda elektr siyi’mli’li’g’i’ birligi yetip anglichan fizigi Maykl Faradey hu’rmetine 1 farad (F) qabi’l yetilgen.1 farad ju’da u’lken birlik bolg’ani’ ushi’n a’melde woni’n’ u’lesleri bolg’an microfarad (mF) ha’m pikofarad (pF) ko’birek qollani’ladi’.Bunda 1F=10⁶ mF, 1mF=10⁶pF, 1F=10¹²pF

Tegis kondensator plastinkasi’ni’n’ maydani’ S qansha u’lken bolsa wonda sonsha ko’p zaryadlardi’ toplaw imkaniyati’ boladi’.Plastinkalar arasi’ndag’i’ arali’q d qansha kishi bolsa kondensatorda sonsha ko’p zaryadlardi’ toplaw mu’mkin.Bul degen tegis kondensatordi’n’ si’yi’mli’li’g’i’ plastinkani’n’ maydani’na tuwra proporcional astarlar arasi’ndag’I’ arali’qqa keri proporcional yag’niy:

         (1)

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Bunda , elektr turaqli’si’ -  plastinakalar arasi’ndag’i’ zatti’n’ dielektrik sin’iriwshen’ligi, ma’selen, hawa ushi’n , slyuda ushi’n , shiyshe ushi’n .

22-suwrettte yen’ a’piwayi’ tegis kondensator ko’rsetilgen.

Elektrotexnikada qollani’latug’i’n konednsatorlar ko’p mug’dardag’i’ zaryadlardi’ toplawg’a mo’lsherlengen. 23-suwrette sonday kondensatorlardan birewi ko’rsetilgen.Bunda yeki wo’tkiziwshi wo’zektin’ ha’r birine elektr wo’tkiziwshi juqa alyuminiy materiyal (staniol)di’n’ bi ushi’ biriktiriledi.Staniol qabatlari’ arasi’nda parafinlengen qag’az qoyi’p u’sti-u’stine woraladi’.Parafinlengen qag’az dielektrik waziypasi’n atqaradi’.

Staniol qabatlari’na biriktirilgen wo’zeklerden birewine won’ yekinshisine teriz zaryad beriledi.Na’tiyjede stanioldi’n’ birinshi,u’shinshi,besinshi h.t.b. taq sanli’ qabatlari’na won’ zaryadli’,yekinshi,to’rtinshi alti’nshi’ ha’m t.b. jup sanli’ qabatlari’na teris zaryadli’ bo’leksheler toplanadi’.

Elektrotexnikada ha’r qi’yli’ kondensatorlar qollani’ladi’.Wolardi’n’ ayi’ri’mlari’ 23-a suwrette ko’rsetilgen.Elektr shi’nji’rg’a tutasti’ri’lg’an kondensator sxemada 23-b suwrette ko’rsetilgenindey belgilenedi.

 Elektrtexnikali’q u’skeneler wo’zgermeli si’yi’mli’ kondensatorlardan da paydalani’ladi’.Buunday kondensatorlardi’n’ islew princpi astar;lardi’n’ bir-birine Sali’sti’rg’anda ji’lji’wi’na tiykarlang’an.Kondensator gezekpe-gezek aralati’p jaylasti’ri’lg’an qozg’almaytug’i’n ha’m qozg’almali’ metall plastinkalari’nan,qaplamalari’nan ibarat boli’p,qozg’almali’ plastinkalar aylani’wshi’ ruchkag’a bekitilgen.Ruchka a’ste buralg’anda kondensatordin’qozg’almaytug’i’n qaplamalarg’a Sali’sti’rg’anda ji’lji’wda ha’m qaplamalardi’n’ u’sti-u’stine betleri wo’zgeredi.Na’tiyjede kondensatordi’n’ si’yi’mli’li’g’i’ wo’zgerip baradi’.

Radioni’ tiyisli tolqi’ng’a tuwi’rlawda ruchka a’ste burali’p,wo’zgermeli kondensatordi’n’ si’yi’mli’li’g’i’ wo’zgertilip bari’ladi’.

Kondensatorlari’ izbe-iz ha’m parallel (jalg’aw) tutasti’ri’w:

Elektr shi’nji’rlari’nda kondensatorlar si’yi’mli’li’g’i’n asi’ri’w yamasa kemeytiw za’rurligi tuwi’ladi’.Buni’n’ ushi’n kondensatorlardi’ parallel yamas izbe-iz tutasti’ri’w mu’mkin.

Kondensatorlar parallel jalg’ang’anda uli’wma elektr si’yi’mli’li’g’i’ jeke kondensatorlar si’yi’mli’li’qlari’ni’n’ qosi’ndi’si’na ten’.

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Yag’niy:

C=C₁+C₂+C₃+..........C_n                          (2)

Kondensatorlardi’ wo’z-ara parallel tutasti’ri’w ushi’n wolardi’n’ won’ zaryadli’ qaplamalari’ won’ zaryadli’ qaplamalar menen,teris zaryadli’ qaplamalari’ teris zaryadli’ qaplamalar menen jalg’anadi’ (24-suwret).

Kondensatorlar izbe-iz jalg’ang’anda uli’wma elektr si’yi’mli’li’g’i’ni’n’ mug’dari’ ha’r bir kondensator si’yi’mli’li’g’i’ni’n’ keri mug’darlari’ni’n’ qosi’ndi’si’na ten’.

Yag’niy:

              (3)

Kondensatorlardi’ izbe-iz tutasti’ri’wda bir-birine jalg’ang’an qarama-qarsi’ belgide boli’wi’ kerek (25-suwret).

Yeger izbe-iz jalg’ang’an kondensatorlar yekew bolsa,wol jag’dayda wolardi’n’ uli’wma si’yi’mli’li’g’i’ (3) formulani’ to’mendegi formulag’a keltiriw mu’mkin.

        (4)

Sabaqti’ bekkemlew

«Ha’r kim ha’r kimge u’yretedi» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lar u’yretiwshige aylani’wi’,ma’lim bilimlerdi wo’zlestirip boli’p doslari’ menen bo’lisiw imkani’n beriwshi woqi’ti’w usi’li’ yesaplanadi’.Bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m wog’an qasi’ndag’i’ toparlaslari’ ja’rdem berip turadi’.Yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’.

1.Elektroliz ja'rdeminde mi’s qalay bo'lip ali’nadi’?

1.Kondensatordi’’ waziypasi’ nelerden ibarat?

2.Kondensatordi’n’ elektr si’yi’mli’li’g’i’n qalay ani’qlaw mu’mkin?

3.Tegis kondensatordi’n’ si’yi’mli’li’g’i’ wo’lshemleri arqali’ qalay ani’qlanadi’?

4.21-ha’m 22-suwretlerde ko’rsetilgen kondensatorlardi’n’ du’zilisin tu’sindirip berin’.

5.Kondensatordi’n’ qanday tu’rlerin bilesiz?

6.Wo’zgermeli kondensatordi’n’ islew principin tu’sindirip berin’.

7.Kondensatorlar parallel jalg’ang’anda uli’wma si’yi’mli’li’g’i’ qalay ani’qlanadi’? Wolar qanday tu’rde jalg’anadi’?

Kondensatorlar qalay yetip izbe-iz jalg’anadi’? Bul jag’dayda uli’wma si’yi’mli’li’q qalay tabi’ladi’?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Kondensatorlar temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                   22-mektep  Saylauov Ag’i’lash