Материялы по географии

ШҚО БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ «ШЫҒЫС» ӨҢІРЛІК ОРТАЛЫҒЫ РЕГИОНАЛЬНЫЙ ЦЕНТР «ШЫҒЫС» УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ ВКО

МЕКТЕПТЕГІ МЕТЕОАЛАҢ

(әдістемелік нұсқаулық)

ШКОЛЬНАЯ МЕТЕОПЛОЩАДКА

(методические рекомендации)

Өскемен

2016

ӘОЖ 37.01(075.3)

Пікір жазған: Қ.А.Атахан., ШҚО ББ «Шығыс» өңірлік орталығының әдіскері

Құрастырған: А.А.Аубакирова., Пригород жалпы орта білім беретін мектебінің жоғары санатты география пәнінің мұғалімі

Мектептегі   метеоалаң    (әдістемелік     нұсқаулық).    Өскемен,    ШҚО   ББ

«Шығыс» өңірлік орталығы, 2015-29 бет.

Ұсынылып отырған әдістемелік нұсқаулық жалпы орта білім беретін мектептердің мұғалімдеріне, жас мамандарға әдістемелік көмекші құрал ретінде пайдалануға ұсынылады.

© ШҚО ББ «Шығыс» өңірлік орталығы, 2016.

АЛҒЫ СӨЗ

Бақылау метеорологияда қолданылатын зерттеудің негізгі әдісі болып табылады. Метеорологиялық бақылаулар атмосфералық құбылыстардың сапалы мінездемелері және де метеорологиялық элементтердін мәндеріндегі сандық анықтаулар болып табылады.

Негізгі метеорологиялық элементтер деп: атмосфералық қысым, температура, жел, көрінетін бұлт, атмосфералық тұнбалық, қар жамылғысы, найзағай, тұман, боран, шаңды боранды айтады

Метеорологиялық алаңдарда арнайы құралдардың көмегімен метеорологиялық элементтердің және атмосфералық құбылыстардың ұзақ бақылауларын өткізеді.

Мектеп оқушыларына экологиялық білім беру шеңберінде метеорологиялық бақылаулар ерекше орын алады. Метеорологиялық бақылаулардың көпшіліктен айырмашылығы ұзақ мерзімде жүргізілуі болып табылады. Бұл зерттеулерді метеорологиялық бақылаулардан басқа «Экологиялық және биологиялық барлау» сонымен қатар «Фенологиялық бақылаулар» атты бағдарламаларға жатқызуға болады.

3

МЕКТЕПТЕГІ МЕТЕОАЛАҢ

Мектептерде оқу-тәрбиелік жұмыс жүйесінде мектептің ауласындағы метеоалаңның және метео құрал-жабдықтардың қажеттіліктер мен өзектілігі.

Метеостанция (метеоалаң) география кабинетінің маңызды құрама бөлігі болып табылады. Метеоалаң табиғаттағы және ауа райындағы өзгерістерді бақылайтын және өңдейтін жер. Нәтижесінде метеорологиялық құралдармен, әдістемемен және техникамен үйренуге мүмкіндік береді.

Мектептегі метеоалаңды табиғаттану, география және биология пәндері бойынша оқу бағдарламамен сәйкес болып, бақылаулардың, жаттығу жұмыстардың өткізуін қамтамасыз етуі керек. Метеостанциялар табиғатта ауа райының өзгерістерін, маусымдық құбылыстардан кейін жүйелі түрде бақылаулар жасап сонымен қоса мектеп маңындағы бөлімшеге, тәжірибелі алаңдарға және микроклиматты зерттеуге мүмкіндік береді.

Қарапайым метеорологиялық құралдардан басқа мектептерде қашықтық метеостанциялар болғаны дұрыс. Қашықтық метеоаландар оқушыларға қашықтық әдістермен танысуға мүмкіндік береді. Метеоаланға 30 кв.м мөлшердегі аудан керек. Алаңның жанында құрылыстар, ағаштар, жыралар, су беттері болмауға тиісті. Кіретін жері солтүстік тараптан болу керек.

Метеоалаңға 1,5 метрлік сымнан жасалған дуал істеу қажет. Құралдардың көрсетулеріне штакетниктен және бетон бағаналардан жасалған дуал кері әсерін тигізеді. Бақылаулар өткізу үшін ені 40-50 см соқпақтар (дорожка) салу қажет. Метеоалаңды биіктігі 20 см аспайтын шөппен сеуіп тастаған дұрыс.

Бақылаулар таңертеңгі сағат 8.00-ден күн сайын өткізілуі тиісті. Ең төменгі және максимал термометрлер бойынша ауаның температурасын бақылайды. Түскен тұңбалардың көрсеткішін осадкомер (дождемер) көмегімен өлшейді. Қар жамылғысымен қоса оның сипатын күзде және қыстыгүні анықтайды. Жазғытұрым және күзде күн сайынғы топырақ температурасын термометрмен өлшейді. Бақылау күнтізбесіне тәулік ішіндегі жауын-шашын, қар, жел, қырау, қылау көрсеткіштерін жазып отырады.

Метеоалан жұмыстарының мақсаттары:

-оқушыларға география пәнің жақсы біліп және жақсы көруге мүмкіндік жасау, өмірде алған білімдерінің керектілігін түсіндіру, метеорологиялық құралдармен жұмыс жасауды үйрету;

-адам жан-жақты дамуы үшін шарттар жасау, табиғатпен, қоғаммен, өз-өзімен гармонияда қабілетті өмір сүруге көмек жасау.

Оқушыларды материалдың мазмұнымен таныстырудағы негізгі қағидалар:

Әртүрлі жас ерекшеліктерін ескере отырып оқушыларды барлық құралдарымен таныстыру; барлық оқушылардың білімдерін дамыту үшін қызықты тапсырмаларды орындату.

Күтілетін нәтижелер:

-оқушының пәнге деген қызығушылығы молая түсу, білім құдығын қазу арқылы ғана ақиқатқа жететінің және ол үшін еңбек ету керек екенін түсіну;

4

-шығармашылық қабілеттері жоғары болумен қоса табиғаттағы ауа райын, маусымдық құбылыстарды бақылауларды жақсы көретін және қызығушылығы бар оқушыны анықтау.

Нәтижелердің бекітудің жүйесі: бақылау күнделіктеріне жауын, қар, бұршақ, жел, боран, қырау, шық деген атмосфералық құбылыстардың көрсеткіштерін жазып отыру .

Метеорологиялық алаңды ұйымдастыру

Метеорологиялық станция-тұрақты метеорологиялық бақылауға арналған мекеме. Станция кешенiнде атмосфераның және жер үстiнiң жағдайын бақылауға арналған метеорологиялық алаңмен бақылау нәтижелерiн алатын, өңдейтiн және беретiн приборлармен жабдықталған орындар бар. Термометрлi және гигрометрлi психрометрлiк үйшiк, жел жылдамдығы мен жаңбыр өлшеуiш, топырақ термометрi сияқты аспаптар метеорологиялық алаңда орналасқан. Мекеме ғимаратында барометр, даладағы аспаптардың көрсетулерiн тiркейтiн қондырғылар жұмыс iстейдi.

Жұмысшылардың негiзгi мiндетi осы құралдар арқылы метеорологиялық құбылыстардың белгiлi бiр мерзiм iшiнде өзгеруiн, ауаның ылғалдылығы мен температурасын, желдiң бағыты мен жылдамдығын, атмосфералық қысымын, бұлттың пiшiнi мен санын, күн құбылмалдылығы мен атмосфералық құбылыстарды, қардың көлемiн, жауын-шашынның мөлшер мен қысты күнi мұздың қалыңдығын, атмосфераның жағдайы-бұлттылығын, күн шұғыласының ұзақтығын анықтайды.

Алаңда орналасқан метеорологиялық аспаптарға арналған бiрiншi жалюздi қорғау будкасының iшiнде психрометрлiк термометрлер және шашты гигрометр бар. Оның басты қызметi ауа температурасы мен ылғалдылығын өлшеу болып табылады. Мұнымен қоса оның iшiнде минимальдi термометр мен максимальдi термометр де болады. Олар ауаның ең төменгi және жоғарғы температурасын көрсетедi. Сонымен қатар, жауын-шашын мөлшерiн анықтайтын жауын өлшегiш құралы, қар өлшегiш стационарлық және тасымалдаушы рейкалар, қардың тығыздығын көрсететiн таразылы қар өлшегiшi, желдiң бағыты мен жылдамдығын бiлетiн Вильда флюгерi (желбағар), ауаның қысымын көрсететiн барометрi, желдiң бағытын анықтайтын анемометр, жаз айларында жердiң 5, 10, 15, 20 метр тереңдiктегi температурасын өлшейтiн Савинский термометрi бар. Осы құрылғылар арқылы аудан аумағындағы барлық мәлiметтер қызметкерлер арқылы қағазға түсiрiлiп, жинақталады. Жұмыс таңғы 8-ден басталады.

Метеорологиялық алаң мөлшерлері 26х26 м ауданды алып жатады және оның тараптары: солтүстіктен оңтүстікке, шығыстан батысқа қарай бағытталуы керек.

5

Көрші құралдар бір-бірінің көрсеткіштеріне бөгет жасамауы керек, олардың көлеңкелеріде түспеуі керек. Сондықтан құралдар және жабдықтар алаңда 4-6 м қашықтықта және шахмат тәрізді орналасуы керек.

Алаңды сымнан тор жасап, жақсы үрленетін дуалмен қоршап қою керек. Қардың жинақтауға себепші болатын штакетник дуалдар қолданбау керек. Кіру есігі солтүстік тараптан орналасу керек. Алаңда орналасқан құралдарға жету үшін ені 40 см дөңес соқпақтар салу қажет.

Метеорологиялық алаңның шөп жамылғысы табиғи күйде сақталуы тиіс.

Қар жамылғының табиғи күйін бұзбауға тырысу керек.

Негізгі мәтін

Метеоаланның демонстрациялық құралдары Метеостанцияның үйшігі / метеобудка/ Мақсаты

Үйшік метеорологиялық бақылаулар өткізу дағдыларға үйрену үшін арналған.

Метеорологиялық күрке ақ түсті, ағаштан, қабырғалары жалюзиден жасалады, себебі, ауа еркін айналып тұру керек, күн сәулесісінен, жел, жауын-шашыннан ішіндегі құралдар қорғалып тұру қажет .

Метеорологиялык күркеде ауа температурасын, қысым және ылғалдылық өлшеуші құралдар қойылады.

Максимал термометр бойынша ауаның максимал температурасын анықтайды. Ең төменгі термометрмен ең төмен температураны (спирттен жасалған) анықтайды; ол спирттен жасалған бағанаға ең төменгі деңгейде жазылып тұрады. Ауаның ылғалдылығын психрометрден және шаш гигрометрден анықтауға болады.

Термометрлер

Мақсаты.

Термометрлер тереңдіктерде топырақ температурасын өлшеу үшін арналған, олар 5, 10, 15, 20 см тереңдікте және топырақтың үстінде жатады. Термометрлер ұзындығы бойынша төрт данадан бір комплектте шығарылады.

6

Бөлігі-0,5°С. Термометрдің резервуардың жанында имек 135° бұрышпен жасалады. Термометрлердің резервуарларын солтүстікке бағдарлап қояды.

Қар өлшеуіш тақтайша

Мақсаты:

Қар өлшеуіш тақтайша сантиметрлерге бөлінген қар жамылғысының биіктігін өлшеу үшін пайданылалы. Тұрақты жерге орналыстырылады. Метеорологиялық алаңда күзден бастап бекітіледі. Тасымал қар өлшеуіш тақтайшада қолданылады.

Демонстрациялық құбылғыш, желбағар, флюгер Мақсаты

Құрал желдін бағытын және жылдамдығын анықтау үшін арналған.

Станциялық психрометр

Мақсаты:

Психрометр абсолютті және салыстырмалы ылғалдылықты анықтайды. Ол екі термометрден тұрады. Резервуарды таза батист (мақта-мата) шүберекпен орайды, жаңбыр суы құыйлған стаканға салып қояды. Ол үнемі төменгі

температураны көрсетіп тұрады. Термометрлердегі көрсетулерінің айырмашылықтары бойынша, кестені пайдаланып, ауаның абсолютті және

7

салыстырмалы ылғалдылығын табады. Суық уақыттарда ауаның ылғалдылығын гигрометрмен анықтауға болады.

Третьяков осадкомері, жауын-шашын өлшеуіш

Мақсаты:

Тұнбалар осадкомермен немесе дождемермен өлшенеді. Ол қардан және жауын-шашын қорғайтын пластиналардан, мөлшері бар стақаннан, цилиндрлік шелектен тұрады. Осадкомер 1,6 метр биіктікте бекітіледі. Тұнбалар күнде таңертең 1 рет өлшенеді.

Метеорологиялық бақылаулардың өткізу реті

Метеорологиялық бақылаулар мерзімдер бойынша, бір тәуліктін ішінде

сағат

(1, 7, 13, 19) да жургізіледі. Метеорологиялық бақылаулар жел, бұлттылық және бұлттар, температура, ылғалдылық, атмосфералық қысым тағыда басқа құбылыстарға жургізіледі.

8

Жедел бақылаулар келесі ретте өңдіріледі: ауаның температурасы және ылғалдылығы, бұлттардың формасы суреттеліп айтылады, бұлттылық, желдің бағыты, атмосфералық қысым өлшенеді. Осылай алты сағат сайын ауа райында болған құбылыстар суреттеліп отырылады. Тәуліктің 19.00 сағаттан кейін түскен тұнбалардың саны өлшеніп турады.

Метеорологиялық элементтердің сипаттамасы

Жел. Жел-көлденең бағытта ауаның орын ауыстыруы. Жел екі элементпен бейнеледі: бағыты және жылдамдығы. Желдін бағыты көкжиек он алты бағытымен румб бойынша анықталады:

Желдін жылдамдығы метр секундына (м/с) есептеледі. Желдің жылдамдылығы, бағыты тұрақты болмайды, тез өзгеруі мүмкін.

Бұлт.

Бұлт-жер беттің үстінде жиналып қалған судын өте ұсақ тамшылары. Бұлттардың үстінде бақылаулар жүргенде, олардын формалары, пішіні, олардың орын ауыстыру жылдамдығы, бағыты анықталады. Бұлттардың формалары, бұлттылық және саны барлық көз жететін көк күмбез бойынша анықталады. Анықтау әртүрлі себептер бойынша қиын болатын болса, олардың жатқан ярусын анықтайды.

Бұлттардың формалары.

Жоғарғы ярус. (L.) Бұл бұлттар желілердің, ілмектердің түрі сияқты болады немесе нәзік жамылғы.

Сi құс жүнді бұлттар. Құс жүнді бұлттар бұрыштардың, тырнақтың, желілердің формасы сияқты , түрі нақтылы емес.

Cs құс жүнді-қабатшы бұлттар. Тегіс, ақшыл, селдір жамылғы түрінде, бұлттар жолақтармен жиi орналасады.

9

Cc құс жүнді-түйдек бұлттар. Формасы майда, ұсақ.

М. Бұл бұлттар орташа ярустың бұлттары. жіктің түрін алып жатыр, ірі немесе қабатшыл.

Ac биікте орналасатын бұлттар. Бұлттар формасы ірі «елтірі тәрізді», «мұнара тәрізді», жарық боз түстер сияқты, «жапалақ тәрізді ».

As биік қабатта орналасатын бұлттар. Бұл бұлттар тегіс, түрлері сұрлау, ақ түсті.

Боз болатын (S.) Бұл аласа ауыр бұлттар төменгі ярустың бұлттары немесе қараңғы-боз түсті.

St қабатшы бұлттар. Бұл аласа боз бұлттар.

Sc қабатшы-түйдек бұлттар. Қабатшы-түйдек бұлттар ұқсас қабатшы бұлттарға, жақсы көрінетін пластиналармен немесе толқындармен.

Ns қабатшы жаңбыр бұлттар. Боз болатын бұлтты немесе түрі ақ, оларға тұнбалықтар түсіп қалып қалған сияқты.

Frnb өрім-өрім бұлттар. Жаман ауа райы болғанда бұлар аласа орналасады, боз бұлттар.

(S.M.L.) Жеке тығыз бұлттар, күшті дамыған, жазық болып келеді.

Cu түйдек бұлттар. Көз шағылысатындай ақ түсті негізі жазық және қуатты дамыған, төбешік сияқты немесе шөптін маясы сияқты бұлттар.

Cb түйдек-жаңбыр. Бұлттар түйдек бұлттарға ұқсас, қуатты дамыған, олардың жоғарғы бөлігіне көз шағылысатындай ақ төстерді формада немесе көкшіл сұр қара түстер сияқты болып келеді.

Қозғалыстар бағыты.

-Қозғалыстар бағытын қай жағдайларда анықтауға болады, егерде бұлттардың орын ауыстыру жылдамдығы тез болса;

-Бұлттардың қозғалу жылдамдығын бағалау керек болса;

-Егер бұлттардың қозғалыстары және бағыты желдін бағытымен дәл келмесе.

Қозғалыстар жылдамдығы.

-Бұлттардың қозғалыс жылдамдығы, жылжуы белгілі бір заттарға қарағанда анықталып жатса;

-Баяу қозғалысы көзге түсіп тұрса;

-Тез қозғалысы көзге түсіп тұрса.

Бұлттылыққа баға беру.

Бұлттылыққа баға беру үшін көзге көрінетін көк күмбезідің етегіне дейін еркін бұлттар есепке алынады; 10-балдық шкаламен есептеледі .

Ептеген бұлттылық-5 баллдық шкалаға тең .

6-9 баллдарға 1-3 дейін айнымалы бұлттылық немесе төменгі ярустың бұлттардың 3-8 баллдардың немесе орташа ярустың тығыз бұлттары кіреді. Бұлтты төменгі ярусқа бұлттарға 0-3 баллдарға 8-10 дейін айқындаулармен.

Бұлтты-төменгі ярустың бұлттардың 7-10 баллдардың көрсеткіші.

Бұлтты-төменгі ярустың бұлттардың 10 баллдардың көрсеткіші.

Оптикалық тығыздық.

10

Бұлттық жамылғысына баға беру үшін оның оптикалық тығыздығын, бұлттар арқылы өтетін сәуленің жұтылуын және сейілудің дәрежесі анықтау керек.

1.Шылқыған бұлттылықпен аспан жабылған.

2.Нашар мөлдір бұлттылықпен аспан жабылған.

3.Нәзік бұлттармен аспан жабылған, көлеңкелер әлсіз.

4.Аспан нәзік бұлттармен жабылған, көлеңкелер айқын.

Психрометр бойынша бақылаулардың реті:

1.   Жедел сағатқа дейін 5 минут қалғанда термометрдегі кездемені дымдау керек, ал ол үшін дистилльденген суды пайдалану керек, егерде ол су болмаса кәдімгі таза қар суын, немесе жаңбыр суын пайдалануға болады.

2.          4 минут өткен сон құрғақ және дымданған психрометрдің термометрлерінің көрсеткіштерін жазып алады .

Шаш гигрометрі.

Шаш гигрометрі ауаның ылғалдылығын анықтауға арналған. Ауаның ылғалдылын адамның кәдімгі бір тал шашы сезеді екен, ол шаш ұзындығын өзгертіп отырады. Шаш гигрометрінің негізгі міндеті-қыс айларында ауаның ылғалдылығын анықтау, өйткені қыс айларында психрометр анық көрсетпейді. Психрометрға қарағанда гигрометр ауаның ылғалдылығын толық анықтамайды.

Ауа қысымы.

Ауа қысымын өлшейтін электронды құралдардың бірі-барометр. Барометр екі түрлі өлшеммен өлшенеді. Біріншісі-гекто Паскаль және екіншісі-

мм      сынап бағанасы. Ауырлық күшінің заңына байланысты атмосфера жер бетіндегі кез келген затқа қысым көрсетеді. Бұл атмосфера қысымы немесе ауаның қысымы деп аталады. Теңіз деңгейінде орташа атмосфералық қысым сынап бағанасының биіктігі 760 мм тең.

Ауа қысымын өлшеу үшін.

1.   Термометрдің көрсеткішін анықтау керек.

2.    Содан кейін, саусақпен анероидтын шынысын аздап соғып тұру керек, сонда үйкеліс болмайды.

3.   Көз мөлшерімен анероидтын көрсеткішін санау керек.

Атмосфералық жауын-шашын.

Жер бетіндегі атмосфераның қатты немесе сұйық күйдегі түрлері: бұршақ, қар, жарма, мұзды жаңбыр, қар, қырау, шық. Осылардың барлығын жауын-шашын деп атаймыз. Жауын-шашынды бақылау және өлшеу, олардың санын, түрін анықтау метеоаланда өтеді.

Нөсер жауын-шашынын сипаттамасы:

1.   Түсі қара боялған бұлттар пайда болады.

2.   Жауын-шашынның басталуы мен аяқталуы кенеттен. 3.Құбылуы қарқынды.

Ескеру  керек,  нөсер  жауын-шашын  атмосфералық  құбылыс  ретінде

анықталады. Дождемер бойынша жауын-шашынның саны шамалы болуы мүмкін.

11

Қорытыңды

Ауа-райына бақылау жүргізудін маңызы зор. Адамның шаруашылық қызметінде, кешенді зерттеулерде, өңірлік табиғи жағдайларын анықтағанда, білім беру, даму салаларында, өнеркәсіпте және көлікте, медициналық және санитарлық қажеттіліктері мол, рекреациялық қызмет көрсетуде үлкен көмегін тигізеді.

Метеорологиялық және фенологиялық көрсеткіштері бойынша ауыл шаруашылық өнімдерін егудің мерзімдері анықтауға болады.

Орман шаруашылығында фенологиялық зерттеулер нәтижесінде орман өнімдерін алуға болады; орманды өрттен, зиянкестер мен аурулардан, кез-келген апаттан қорғауға көмектеседі.

Аңшылық-кәсіпшілік шаруашылығында фенологтар аң аулауды ұйымдастыруға, жануарларды қоректендіру мерзімін анықтауға, жануарларды табиғи апаттардан қорғауға көмектеседі .

Фенологтар табиғатта үздік демалыс мерзімдерін айқындауға, қолайлы орын қарастыруға көмектеседі .

Көлік жүйесінде фенология жөндеу жұмыстарын өткізу үшін, қысқы және жазғы қозғалыс кестесін құрастыруға, тұқымды ағаш өсімдіктердің орман алқабында іріктеу үшін, апаттардың алдын алуға жағдай жасайды.

Денсаулық сақтау саласында фенологиялық көрсеткіштер бойынша энцефалит кенесімен және басқа да зиянкестермен, жәндіктермен күрес жүргізуді ұйымдастыруды, адамдарды емдеуді және профилактикалық іс-шаралар дайындауды, дәрілік шикізатты, дәрілік препараттарды қолдануға мүмкіндік береді.

Білім беру және ағарту салаларында фенологиялық бақылауларды сауықтыру және экологиялық тәрбие беру мақсатында жүргізеді. Оқушылар мен студенттерге жазғы практика және демалыс жүргізу, еңбек сабақтарында басқа да іс-шаралар ұйымдастыру.

Фенология жетістіктері адамның шаруашылық қызметінде, күнделікті өмірінде, еңбекте және демалыста қолданылады.

Жинақталған материалды «Атмосфера» (5, 6 сынып), «Шығыс Қазақстан облысының климаты» (8 сынып), «Адам және қоршаған ортаның жай-күйі» (5-

11  сынып) атты тақырыптарды өткенде пайдалануға өте тиімді болады.

12

ГЛОССАРИЙ

1.Метеорологиялық станция-тұрақты метеорологиялық бақылауға арналған мекеме.

2.Метеорологиялық үйшiк-термометрлi және гигрометрлi психрометрлiк үйшiк, метеорологиялық аспаптар орналасқан.

3.Анемометр-желдің жылдамдығын және күшің өлшейтін құрал.

4.Шаш гигрометрі-ауаның ылғалдылығын анықтауға арналған құрал.

5.Термометр-ауаның және топырақтың температурасын өлшеу үшін арналған құрал.

6.Барометр-ауа қысымын өлшейтін электронды құралдардың бірі.

7.Психрометр-абсолютті және салыстырмалы ылғалдылықты анықтайды.

8.Желбағар, флюгер-желдін бағытын және жылдамдығын анықтау үшін арналған құрал.

9.Осадкомер-жауын-шашын өлшеуіш құрал.

10.Стакан-тұнбалар немесе жауын-шашын өлшеуіш құрал .

11.Қар өлшеуіш тақтайша сантиметрлерге бөлінген қар жамылғысының биіктігін өлшеу үшін пайданылалы.

12.Атмосфералық жауын-шашын-жер бетіндегі атмосфераның қатты немесе сұйық күйдегі түрлері: бұршақ, қар, жарма, мұзды жаңбыр, қар, қырау, шық.

13.Бұлт-жер беттің үстінде жиналып қалған судын өте ұсақ тамшылары.

14.Ауаның қысымы-атмосфераның жер бетіне және ондағы заттарға түсіретін қысымы.

15.Жел-көлденең бағытта ауаның орын ауыстыруы.

16.Ауа райын бақылау күнделігі-ауаның температурасын, желдің бағытын, ауаның қысымын бақылап жазатын дәптер.

17.Жел өрнегі-көп жылдық бақылаулар нәтижесінде белгілі бір аймақтағы желдің басым бағытын көрнекі түрде көрсететін векторлық диаграмма.

18.Климат-белгілі бір жердегі ауа райының көп жылдық режимі, яғни осы жерде болуға тиісті ауа райы жағдайларының жиынтығы мен оның бір ізбен өзгеріп отыруы.

19.Ауа райы-атмосфераның жер бетіне таяу қабаты-тропосфераның белгілі бір жердегі белгілі бір қысқа мерзімдік (тәулік, апта, ай) жай-күйі. Атмосфера қысымы, температура, ылғалдылық, жауын-шашын және жел ауа райының элементтері.

20.Ландшафт (нем. Land-жер, schaft-өзара байланысты білдіретін жұрнақ) терминін орыс ғалымы Л.С. Берг енгізген. Географиялык ландшафтқа тән негізгі көрсеткіштер қатарына аумақтың біркелкі сипаты, құраушыларының біртекті ұштасуы, құрылымының кешенді сипаты мен біртұтастығы, тұрақтылығы, зат және энергия алмасуының біртектестігі жатады. Географиялык ландшафт терминінің “тарихи қалыптасып, біртұтастығын сақтай отырып, ұдайы дамитын табиғат кешені” немесе “табиғи геожүйе” деген де анықтамасы бар.

21.Боран-күшті желдің (жылд. 15 м/с-тан астам) әсерінен топырақтың, құмның, қиыршықтастың, қардың ұйтқып соғуы.

13

22.Бұршақ-мөлшері 5-55 мм, кейде одан да үлкен тығыз мұз белшектері түрінде жауатын атмосфералық жауын-шашын.

23.Шық-ауа температурасы 0 С-қа шамалас кезде қалыптасатын атмосфералық ылғал.

24.Қырау-ауадағы су буының салқындауынан топырақ бетіне, шөп сабақтарына, электр желілеріне, т.б. жерлерге қататын мұз қабаты.

25.Бұлттылық-аспандағы бұлттардың санын сипаттайтын шама; бұл бұлттар жауып тұрған аспан бетінің барлық аспан күмбезіне қатысымен анықталады. 10 балдық жүйемен өлшенеді.

26.Температура (лат.temperatura-араластырылуға тиісті, өлшемдес болу, қалыпты күй)-макроскопикалық жүйенің термодинамикалық тепе-теңдік күйін сипаттайтын физикалық шама.

27.Ылғалдылық-қатты денедегі, ұнтақ заттағы, газдағы ылғал мөлшері.

28.Салыстырмалы ылғалдылық-белгілі бір температурада ауадағы су буларының нақты мөлшерінің (серпімділігінің) осы температурада болуы мүмкін су буы мөлшеріне (қаныққан будыңсерпімділігіне) пайыз есебімен алынған қатынасы.

29.Абсолюттік ылғалдылық-материалдардың құрғақ бөлегі массасының өлшем бірлігіне сәйкес келетін ылғал мөлшері.

30.Рекреациялық аудандар-адамның еңбек процесінде жұмсаған дене және рухани күштерін қалпына келтіру мен дамыту орындар.

31.Фенология-табиғаттың мезгілдік құбылыстарының заңдылығын зерттейтін білім саласы.

14

ПРЕДИСЛОВИЕ

Основным методом исследования, применяемым в метеорологии, являетсянаблюдение. Метеорологические наблюдения заключаются в количественном определении значений метеорологических элементов и оценке качественных характеристик атмосферных явлений.

Основныеметеорологические элементы, т.е. характеристики физического состояния атмосферы, следующие: атмосферное давление, температура воздуха, облачность, атмосферные осадки, снежный покров, направление и скорость ветра, видимость. Также отмечают атмосферные явления: грозы, туманы, метели, пыльные бури и т. д.

Длительные наблюдения за метеорологическими элементами и атмосферными явлениями проводят с помощью специальных приборовна метеорологических площадках.

В      рамках экологического образования школьников метеорологические наблюдения занимают особое место. В отличие от большинства других исследовательских заданий, метеорологические наблюдения рассчитаны на длительный период времени и не могут быть выполнены в течение одного - двух дней. В этом смысле, метеорологические наблюдения могут быть также отнесены к разделу «Экологический и биологический мониторинг», также как ипрограмма фенологических наблюдений.

Тем не менее, объекты метеорологических наблюдений, т.е. климат и погода, являются одним из компонентов и определяющих факторов ландшафта

и       имеет непосредственное отношение к предмету «ландшафтоведение» и должен изучаться вместе с другими объектами данного предмета.

15

ШКОЛЬНАЯ МЕТЕОПЛОЩАДКА

Актуальность необходимости школьной метеоплощадки и оборудования метеоплощадки в системе учебно-воспитательной работы школы.

Важной составной частью кабинета географии должна быть метеостанция (метеоплощадка). Метеостанция должна давать возможность познакомить обучающихся с основными стандартными метеорологическими приборами, с методикой и техникой наблюдений и обработки их результатов.

Школьная  метеостанция  должна  обеспечить  проведение   наблюдений,

практических работ, предусмотренных учебной программой по природоведению, географии и биологии, организовать систематические наблюдения за погодой, сезонными явлениями в окружающей природе, а также изучение микроклимата пришкольного участка, опытных площадок, заложенных в окрестностях школы.

Кроме обычных метеорологических приборов на школьной метеостанции целесообразно установить дистанционную метеостанцию. Это позволит дать обучающимся представление о дистанционных способах наблюдения метеорологических элементов, а также иметь возможность в любой момент определить значение этих элементов.

Для устройства метеоплощадки необходима площадь размером 30 кв.м. Вблизи площадки не должно быть строений, деревьев, оврагов, водных поверхностей. Расстояние от края площадки до построек или высоких деревьев должно быть не менее десятикратной высоты этих объектов. Метеоплощадку ориентируют так, чтобы вход находился с северной стороны.

Для метеоплощадки делают ограду из проволоки на столбиках высотой 1,5 м. Ограда из штакетника и бетонных столбиков нежелательна, так как будет влиять на показания приборов. Для проведения наблюдений прокладывают дорожки шириной 40-50 см. Метеоплощадку засевают травой, которую регулярно скашивают до высоты 20 см.

Наблюдения на метеоплощадке проводят ежедневно в 8 часов утра. На метеоплощадке наблюдают за температурой воздуха по минимальному и максимальному термометрам. Количество выпавших осадков замеряют с помощью осадкомера. Осенью и зимой определяют степень покрытия и характер залегания снежного покрова. Весной и осенью ежедневно определяют температуру на поверхности почвы. В дневниках наблюдений заносят наблюдаемые за сутки атмосферные явления: дождь, снег, град, ветер, метель, иней, роса.

Цель работы метеоплощадки:

-помочь учащимся лучше узнать и полюбить географию, увидеть ее проявления в жизни,познакомить обучающихся с основными стандартными метеорологическими приборами;

-создание условий для всестороннего развития личности, способного жить в гармонии с природой, обществом и самим собой

16

Основные принципы отбора содержанияматериала при знакомстве учащихся сошкольной метеоплощадкой и оборудованием метеоплощадки являются следующие:доступность всех приборов для учащихся разных возрастов; развитие знаний всех учащихся на основе занимательности заданий.

Ожидаемые результаты:

-«пробудить» ученика, зажечь в нем костер желания узнавать новое и докапываться до истины,

-повышение интереса к предмету;

-выявление учащихся, которые обладают творческими способностями и любят проводить наблюдения за погодой, сезонными явлениями в окружающей природе.

Система фиксирования результатов:В дневниках наблюдений заносят наблюдаемые за сутки атмосферные явления: дождь, снег, град, ветер, метель, иней, роса.

Организация школьной метеорологической площадки

Метеорологическую площадку располагают так, чтобы ее наблюдения характеризовали метеорологические условия возможно более обширного района и были показательныдля данного района.

Независимо от характера окружающей местностиучасток для метеоплощадкидолжен быть ровным, открытым, удаленным от строений, деревьев и других препятствий на расстояние не менее 10-кратной их высоты и не ближе чем в 100 м от больших водоемов. В то же время следует избегать чрезмерно открытых мест, где возможны завышения скорости ветра. Нельзя размещать метеорологическую площадку вблизи глубоких оврагов, обрывов и других резких изломов рельефа.

Стандартная метеорологическая площадка имеетразмеры26х26 м и ориентируется так, чтобы ее стороны были направлены с севера на юг и с востока на запад. Если объем наблюдений небольшой, размер площадки может быть уменьшен до 20х16 м, при этом длинная сторона прямоугольника направляется с севера на юг.

Приборы и оборудованиеразмещаюттак, чтобы они не влияли на показания соседних установок (не было затенения приборов, нарушения обмена воздуха). Поэтому на площадке приборы и оборудование устанавливают обычно в четыре линии с севера на юг примерно в шахматном порядке на расстоянии 4-6 м друг от друга.

Площадкуограждаютхорошо продуваемой оградой из проволоки или проволочной сетки. Не рекомендуется применять штакетные ограды, способствующие накоплению снега и препятствующие свободному обмену воздуха. Вход устанавливается с северной стороны. Чтобы не нарушать естественного состояния поверхности площадки, для подхода к приборам прокладывают выпуклые дорожки шириной 40 см. К почвенным термометрам

17

дорожки должны вести с севера, к другим установкам-с тем расчетом, чтобы наблюдения производились с наименьшей затратой времени на переходы.

За метеорологической площадкой должен осуществляться периодическийуход. Психрометрические будки, ограду, столбы, подставки для приборов для уменьшения нагревания солнечными лучами следует покрасить белой краской. Покров метеорологической площадки должен по возможности поддерживаться в естественном состоянии. Нельзя допускать разрастания травяного покрова выше 20 см. Не следует нарушать естественное состояние снежного покрова, но в случае образования сугробов их необходимо удалять.

Основной текст

Демонстрационные приборы на метеоплощадке Школьнаяметеостанциясбудкой Назначение

Школьнаяметеобудка  представляет  собой  аналог  специализированной

метеорологической (психрометрической) будки, размещаемой на метеостанциях, и предназначена для обучения навыкам проведения метеорологических наблюдений.

Метеорологическая будка представляет собой деревянную будку белогоцветас двойным потолком, жалюзийными стенками и дверцей, что обеспечивает свободную циркуляцию воздуха и защищает размещенные внутри приборы от осадков, прямого действия солнечных лучей, излучения земной поверхности.

В         метеорологической будке установлены приборы для измерения температуры, давления и влажности воздуха.

По максимальному термометру определяют максимальную температуру воздуха между строками наблюдений. После снятия показаний его встряхивают. Минимальный термометр (спиртовой) определяет самую низкую температуру между строками наблюдений; она отмечает по штифтику, останавливающемуся на самом низком уровне спиртового столбика. Чтобы штифтик снова достиг поверхности столбика, термометр переворачивают резервуаром вверх. Кроме предельных термометров имеется срочный, роль которого выполняет сухой термометр психрометра. Влажность воздуха определяют с помощью психрометра и волосного гигрометра

.

18

Термометры

Назначение

Термометры ртутныепредназначены для измерения температуры почвы на глубинах 5,10,15,20 см в пределах от -10°С до +50°С и над почвой. Термометры выпускаются в комплекте из четырех штук, отличающихся длинной: 290, 350, 450 и 500 мм за счет разной длины подшкальной части. Цена деления-0,5°С. Вблизи резервуара термометр изогнут под углом 135°. Резервуар тонирован от шкалы теплоизоляционной оболочкой, что позволяет более точно измерить температуру на глубине установки резервуара.

Установка термометров производится на той же площадке, что и напочвенные термометры на расстоянии 20 см к западу от них. В ряд устанавливаются термометры по глубинам 5, 10, 15 и 20 см па расстоянии 10 см друг от друга, глубины увеличиваются в направлении с востока на запад. Резервуары термометров ориентируют на север.

Снегомерная рейка

Назначение

Рейка для измерения высоты снежного покрова, разделенная на сантиметры. Постоянная снегомерная рейка. Устанавливается с осени на метеорологической площадке и служит для станционных наблюдений. Переносная снегомерная рейка применяется при снегомерных съемках.

Флюгер демонстрационный.

Назначение

Прибор предназначен для демонстрации методики определения направления и скорости ветра при изучении курса географии (тема «Ветер. Направление и скорость ветра. Роза ветров») в условиях учебного кабинета или на школьной метеоплощадки

19

Станционный психрометр

Назначение

Психрометр служит для определения абсолютной и относительной влажности. Он состоит из двух термометров. Резервуар правого из них обернут чистой батистовой (хлопчатобумажной) тряпочкой, опущенной в воду, например в стакан с дождевой водой. Он всегда показывает термометру более низкую, чем сухой термометр. По разнице в показаниях термометров, пользуясь таблицей, находят абсолютную и относительную влажность воздуха.

С    наступлением морозов наблюдения влажности ведут только по волостному гигрометру, который показывает относительную влажность в процентах. Эти показания в сочетании с температурой сухого термометра позволяют с помощью таблиц определить абсолютную влажность воздуха.

Осадкомер Третьякова

Назначение

Осадки измеряются осадкомером или дождемером. Он состоит из цилиндрического ведра, пластин защиты от выдувания снега и осадкомерного стакана. Устанавливается осадкомер на столбе высотой 1,6 м. Осадки замеряются раз в сутки, утром.

20

Порядок проведения метеорологических наблюденийМетеорологические наблюдения проводятся по срокам, распределенным в течение суток (1,7,13,19) часов, над метеорологическими элементами: ветром, облачностью и облаками, температурой и влажностью воздуха, отмечается атмосферное давление и описываются текущие явления погоды, а так же явления погоды, наблюдавшиеся между сроками.

Срочные наблюдения производятся в следующем порядке: в течение пяти минут от срока наблюдений отмечается температура и влажность воздуха, описываются форма облаков, облачность, оптическая плотность, далее на протяжении пятнадцати минут производятся наблюдения над ветром, отмечается текущее значение атмосферного давления. Так же описываются текущие явления погоды и явления происшедшие за последние шесть часов. В 19 часов измеряется количество осадков выпавших за сутки.

Описание метеорологических элементов

Ветер. Ветром-называется перемещение воздуха в горизонтальном направлении. Ветер характеризуется двумя элементами: направлением (та часть горизонта, откуда дует ветер) и скоростью. Определяется направление ветра по шестнадцати румбам горизонта:

Скорость ветра выражается числом метров в секунду (м/с). Скорость и направление ветра характеризуется резко выраженной неустойчивостью, меняясь в течение нескольких секунд в очень больших пределах. Поэтому определение скорости ветра производится в течение 2 минут.

Облака

Облака-скопление взвешенных в воздухе мельчайших капелек воды (или кристалликов льда) поднятые над поверхностью земли. Наблюдения над облаками состоят в определении формы облаков (когда это возможно), в оценке их количества, в определении направления скорости их перемещения. Наблюдения производятся на открытом месте, откуда виден весь небосвод, по возможности до горизонта. Количество облачности и формы облаков определяют по всему небосводу. Когда по разным причинам определить форму облаков затруднительно, отмечают ярус, к которому принадлежат облака.

Формы облаков

Облака верхнего яруса.(L.) Это облака имеющие вид нитей, крючков или тонкой пелены.

Сi перистые облака. Перистые облака имеют не определенную форму, вид перьев, когтей, нитей.

Cs перисто-слоистые облака. Облака в виде ровной белесой полупрозрачной пелены (часто расположены полосами).

Cc перисто-кучевые. Облака, имеющие форму мелких «барашков», «башенок», «чечевичек», «хлопьев».

Облака среднего яруса (М.) Это облака имеют вид слоя, крупных «барашков» или слоистой пелены.

Ac высококучевые облака. Облака в форме крупных «барашков», «башенок», «чечевичек», «хлопьев», как правило, светло серого цвета.

As высокослоистые облака. Это облака серовато белого цвета в виде ровной пелены.

Облака нижнего яруса (S.) Это низкие тяжелые облака, имеющие серый или темно-серый цвет.

St слоистые облака. Это низкая сплошная пелена серых облаков.

Sc слоисто-кучевые облака. Слоисто-кучевые облака похожие на слоистые облака, с хорошо заметными пластинами или волнами.

Ns слоисто дождевые облака. Облака, имеющие серый или белый вид, из них, как правило, выпадают осадки. Frnb разорванные облака. Это низкие, серые облака плохой погоды.

Облака вертикального развития (S.M.L.) Отдельные плотные облака, сильно развитые по вертикали, с плоским основанием и клубящейся вершиной.

22

Cu кучевые облака. Это облака в виде стогов сена с плоским основанием и мощно развитой вершиной ослепительно белого цвета.

Cb кучево-дождевые. Облака похожие на мощно развитые кучевые облака, их верхняя часть ослепительно белая в форме наковальни или метлы, при этом основание, как правило, сизо черного цвета.

Направление движения

Направление движения отмечается в тех случаях, когда:

-Можно оценить скорость перемещения облаков.

-Если направление движения облаков не совпадает с направлением ветра.

В     случаи если на небосводе наблюдается база, то есть место особого скопления облаков Ci, Cs так, что у наблюдателя создается впечатление, что Ci или Cs, как бы зарождаются в одном месте, то отмечается ее наличие и направление, в котором она видна. В том случае, если облака разных ярусов перемещаются в разных направлениях, то это следует отмечать отдельно для каждого яруса.

Скорость движения

Скорость движения облаков определяется по их видимому смещению относительно предметов находящихся на линии визирования и выражается относительными величинами.

-Медленное движение не бросается в глаза.

-Быстрое движение легко обращает на себя внимание.

Оценка облачности

Оценка облачности, производится на глаз по тому какая, часть небосвода свободна от облаков; запись ведется по 10-бальной шкале.

Небольшая облачность-не более 5 баллов нижнего яруса, или просвечивающие облака среднего яруса, или любое количество облаков верхнего яруса.

Переменная облачность от 1-3 до 6-9 баллов или 3-8 баллов облаков нижнего яруса или плотных облаков среднего яруса. Облачно с прояснениями от 8-10 до 0-3 баллов облаков нижнего яруса.

Облачно-7-10 баллов облаков нижнего яруса. Пасмурно-10 баллов облаков нижнего яруса.

Оптическая плотность

При оценке облачного покрова необходимо отметить его оптическую плотность, то есть степень поглощения и рассеяния света при прохождении через облака.

1.Небо покрыто сплошной облачностью.

2.Небо покрыто слабо прозрачной облачностью.

3.Небо покрыто тонкими облаками, тени слабые.

4. Небо покрыто тонкими облаками, тени четкие. Прибор следует устанавливать в тени.

Порядок наблюдений по психрометру

1. За 5 минут до срочного часа смачивают ткань на термометре, для этого берут дистиллированную воду, за неимением таковой можно пользоваться

23

чистой снеговой водой или использовать дождевую воду, предварительно пропущенную через фильтровальную бумагу или вату.

2.    Через 4 минуты производят отсчет сухого и смоченного термометров психрометра.

Наблюдения по психрометру при температуре воздуха около нуля имеют следующие особенности:

1.    Ткань, в этом случаи, смачивают за 30 минут до наступления срока наблюдения.

2.    После отсчета термометров определяется состояние ткани-«лед» или «вода». Для этой цели не отточенным концом карандаша или тонкой деревянной палочкой осторожно касаются лоскутка ткани на смоченном термометре и в зависимости от того, мягкая или твердая ткань, отмечают «в» или «л».

Волосяной гигрометр

Волосяной гигрометр предназначен для измерения относительной влажности воздуха. Действие прибора основано на свойстве обезжиренного человеческого волоса, менять свою длину в зависимости от изменения относительной влажности окружающего воздуха. Основное назначение волосяного гигрометра-измерять влажность в морозное время, когда по психрометру влажность не определяется. Но так как отсчет по гигрометру требуют поправок, получаемых из сравнения с психрометром, то для вывода этих поправок наблюдения по гигрометру ведут на протяжении всего года. Если при отсчете окажется, что конец стрелки вышел за сотое деление, то нужно оценить на глаз, на каком деление оказалась бы стрелка, если бы шкала была продолжена на 110. Считая, что расстояние от 100 до 110 равно имеющемуся на шкале расстоянию от 90 до 100 и записать этот «экстраполированный» отсчет с вопросительным знаком (?). Температура воздуха отсчитывается по сухому термометру психрометра.

Давление воздуха

Атмосфера, подчиняется закону силы тяжести, оказывает давление на поверхность земли и на всякий предмет, находящийся на земле или в атмосфере, а так же и на массы воздуха. Это давление атмосферы или давление воздуха.

На уровне моря атмосферное давление в среднем равно давлению ртутного столба высотой в 760 мм. Давлению в 1мм. рт. ст. (миллиметр ртутного столба) равно 1,333 мб. (миллибар) следовательно, 1 мб. около 0,75 мм.рт. ст.

Барометр анероид служит для измерения давления воздуха. В циферблат анероида вмонтирован термометр для отсчета температуры прибора.

1.  Для наблюдений следует: отсчитать показание термометра.

2.       Затем, устраняя влияние трения, в передаточном механизме, на положение стрелки слегка постукивая пальцем по стеклу анероида.

3.  Отсчитать положение стрелки анероида на глаз.

24

При отсчете показаний анероида необходимо во избежание ошибки от так называемого «параллакса», держать глаз в плоскости перпендикулярной к циферблату и проходящей через ось стрелки. Полученное давление воздуха должно быть приведено к одному уровню, уровню моря. Для этой операции необходимо к отсчету барометра, исправленного всеми поправками (за температуру прибора), прибавить еще вес столба воздуха. Высота этого столба равна высоте пункта наблюдения над уровнем моря.

Атмосферные осадки

Осадками называются выпадающие из атмосферы в твердом или жидком виде продукты конденсации водяных паров: град, снег, крупа, ледяной дождь, дождь, иней, роса и другие. Наблюдения над осадками заключаются в измерении их количества, в определении вида и в отметке времени их выпадения. Ливневые осадки-характеризуется:

1.Окрашенные в темные, иногда изсиня свинцовые цвета облака Cb.

2.Внезапным началом и концом выпадения осадков.

3.Резкимиколебаниями интенсивности.

4.  Кратковременностью выпадения наиболее интенсивной части ливня. Следует иметь в виду, что ливневые осадки определяется как

атмосферное явление, то есть по характеру протекающего процесса, а не по количеству выпавших осадков. По дождемеру количество выпавших осадков может быть и незначительным.

Заключение

Наблюдения за погодными условиями имеет огромное значение для хозяйственной деятельности человека, комплексного изучения региональных природных условий, народного образования, развития промышленности и транспорта, медицинских и санитарных нужд, рекреационной деятельности.

В      сельскохозяйственном  производствеони  выявят  оптимальные  сроки

сева и

посадки сельхозкультур по метеорологическим и фенологическим показателям.

В             лесном хозяйствефенологические исследования способствуют получению высоких сборов даров леса; помогают охранять леса от пожаров, вредителей и болезней любой стихии, улучшают воспроизводство леса и заготовку древесины.

В        охотничье-промысловом хозяйствефенологи помогают установить оптимальные сроки охоты, организовать подкормку животных, определить численность и распространение их, вести охрану животных от стихийных бедствий.

В              рекреационном использованиилесов фенологи способствуют определению лучших сроков отдыха в природе, помогают определить подходящие места для этих целей.

25

В     транспортефенология нуждается для определения лучших сроков для ремонтных работ, для перехода на зимнее и летнее расписание движения, для подбора подходящих пород древесных растений в лесополосе, для предвиденья стихийных бедствий и организации с ними, для отпугивания животных от трасы.

В           промышленностифенологи помогают определить распределение энергетических и трудовых ресурсов, борьбу с загрязнением окружающей среды, организационные вопросы.

В    здравоохранениипо фенологическим показателям развёртывают борьбу

с     энцефалитным клещом и другими вредителями насекомыми, организацию лечения людей и профилактические мероприятия, заготовку лекарственного сырья, применение лекарственныхпрепаратови других средств лечения.

В         народном образованиии просвещении проводят фенологические наблюдения для оздоровительных целей, экологические воспитания. Организации летней практики и отдыха студентов и учащихся, проведения трудовых занятий по облагараживанию земли, организации предохранительных мероприятиях.

Нет такой области хозяйственной деятельности человека, где бы ни применялись достижения фенологии для улучшения повседневной жизни, труда и отдыха людей.

Особенно важно продолжать наблюдения за погодой в период изменения климата в глобальном масштабе.

Накопленный материал можно использовать при изучении тем: атмосфера (5, 6 кл.), климат Восточно-Казахстанской области (8 кл.), влияние человека на состояние окружающей среды (5-11 кл.).

26

ГЛОССАРИЙ

1.Метеостанция-совокупность различных приборов для метеорологических измерений (наблюдения за погодой).

2.Метеорологическая будка, называемая иногда психометри ческой, термометрической или, по имени русского климатолога, Селя нинова-будка, в которой на метеорологической станции размещают приборы требующие защиты от действия атмосферных осадков, прямых солнечных лучей и порывов ветра.

3.Анемометр ручной-для измерений скорости и силы ветра в наземных условиях

4.Гигрометр волосной-для круглосуточного измерения и регистрации влажности воздуха

5.Термометр-для круглосуточного измерения и регистрации температуры воздуха и почвы

6.Барометр-анероид-для измерения атмосферного давления в наземных условиях и для работы в помещениях

7.Психрометр-для определения относительной влажности и температуры воздуха в наземных условиях в помещениях и на открытом воздухе 8.Флюгер-прибор для измерения направления ветра.

9.Осадкомер-прибор для измерения осадков

10.Стакан-простой и несложный прибор для измерения уровня осадков, выпавших за текущие сутки. Осадки собираются в небольшую емкость, где подсчитывается их количество интенсивности выпадения за определенный промежуток времени

11.Снегомер-метеорологический инструмент для измерения плотности и высоты снежного покрова

12.Осадками называются выпадающие из атмосферы в твердом или жидком виде продукты конденсации водяных паров: град, снег, крупа, ледяной дождь, дождь, иней, роса и другие.

13.     Облака-скопление взвешенных в воздухе мельчайших капелек воды (или кристалликов льда) поднятые над поверхностью земли.

14.     Давление воздуха-давление на поверхность земли и на всякий предмет, находящийся на земле или в атмосфере.

15.   Ветер-перемещение воздуха в горизонтальном направлении.

16.Дневник наблюдений-тетрадь школьника для наблюдения и фиксирования температуры воздуха, направление ветра, атмосферного давления

17.«Роза ветров»-диаграмма, которая характеризует в метеорологии и климатологии режим ветра в данном месте по многолетним наблюдениям и выглядит как многоугольник, у которого длины лучей, расходящихся от центра диаграммы в разных направлениях пропорциональны повторяемости ветров этих направлений, «откуда» дует ветер

18.Климат-наклон; имеется ввиду наклон солнечных лучей к горизонтальной поверхности-многолетний режим погоды в определенной местности

27

19.Погода-состояние атмосферы в определенной местности за определенный промежуток времени

20.Ландша фт-конкретная территория, однородная по своему происхождению, истории развития и не делимая по зональным и азональным признакам. Ландшафт в научном понимании, это генетически однородный территориальный комплекс, сложившийся только в ему свойственных условиях, которые включают в себя: единую материнскую основу, геологический фундамент, рельеф, гидрографические особенности, почвенный покров, климатические условия и единый биоценоз.

21.Метель (буран, вьюга)-перенос ветром снега, поднятого с поверхности земли.

На официальных метеорологических станциях отмечают

·           позёмок;

·           низовую метель

·           общую метель

22.Град-вид ливневых осадков в виде частиц льда преимущественно округлой формы-градин

23.Иней-вид твёрдых атмосферных осадков. Представляет собой тонкий слой кристаллического водного льда различной мощности, нарастающего на поверхности земли и наземных предметах при отрицательной температуре почвы, малооблачном небе и слабом ветре. Кристаллы инея при слабых морозах имеют форму шестиугольных призм, при умеренных-пластинок, а при сильных-тупоконечных игл

24.Заморозки-понижения температуры ниже 0 С в приземном слое воздуха или на почве вечером или ночью при положительной температуре днём.

25.Облачность-совокупность облаков, наблюдаемых в определённом месте в определённый момент или период времени.

Облачность-один из важных факторов, определяющих погоду и климат. Благодаря экранирующему эффекту она препятствует как охлаждению поверхности Земли за счёт собственного теплового излучения, так и её нагреву излучением Солнца, тем самым уменьшая сезонные и суточные колебания температуры воздуха.

26.Температура воздуха-одно из свойств воздуха в природе, выражающегося количественно.

27.Вла жность-показатель содержания воды в физических телах или средах.

28.Абсолютная влажность воздуха-физическая величина, показывающая массу водяных паров, содержащихся в 1 м³ воздуха

29.Относительная влажность-отношение парциального давления паров воды

в    газе (в первую очередь, в воздухе) к равновесному давлению насыщенных паров при данной температуре.

30.Рекреационные ресурсы-это ресурсы всех видов, которые могут использоваться для удовлетворения потребностей населения в отдыхе и туризме.

28

31.Феноло гия-система знаний и совокупность сведений о сезонных явлениях природы, сроках их наступления и причинах, определяющих эти сроки, а также наука о пространственно-временных закономерностях циклических изменений природных объектов и их комплексов, связанных с годичным движением Земли вокруг Солнца.

29