Методическая разработка к уроку чеченского языка в 3 классе на тему: "Билгалдош"

Нохчийн мотт

Тема:  «Билгалдош»

1алашо:  билгалдашах  кхетам балар. Билгалдешан маь1на  , цуьнан  г1уллакх(х1уманийн билгало билгалъяр) , хаттарш довзийтар. Билгалдешнаша  ц1ердешнашца  уьйр  лелош хилар хаийтар.

Билгалбаьхна кхиамаш:  берашна девзар ду  билгалдешнаш, девзар ду  церан  маь1на , хаттарш. Берашна хуур ду  билгалдешнаша ц1ердешнашца  уьйр  лелош хилар.Бершана  1емар ду  ц1ердешнашна т1ера  билгалдешнашна хаттарш х1итто,  текста юкъара  уьш  цхьана  схьаяздан .Берашна  1емар ду  учебникаца  болх бан.

Урок  д1аяхьар

1        .Ц1ера  болх таллар.

Шардар № 287,  аг1о  135,бакъо  аг1о  134.

2.   1алашо йовзийтар .Дешаре  шовкъ  кхоллар.

Уьн т1е  д1аяздо.

Ц1ен ,  горга  ,  жима,  мерза  , 1аж.

Бовха,  можа, боккха,  малх.

Шийла , г1айн , семса , ло.

-Караде  совнаха дош х1ора  мог1анехь.Муьлха дош  ду  совнаха   хьалхарчу  мог1анехь?  (1аж)

- Муьлха дош  ду  совнаха   хьалхарчу  мог1анехь? (Малх)

- Муьлха дош  ду  совнаха   хьалхарчу  мог1анехь?(Ло)

-Х1унда  ду  и дешнаш  совнаха?  (Уьш  ц1ердешнаш ду, дисина дешнаш  билгалдешнаш ду)

-Х1ун  1амор ду  вай  тахана? Д1аеша   урокан  ц1е.

-Муьлха хаттар  ду  вай  тахана  талла  билгалдаьккхина?  Д1адеша.(Х1ун 1алашо йолуш пайдаоьцу билгалдешнех  къамелехь)

3. Керла  тема  хьехар.

а)  Билдгалдешнийн тидам  бар.

Шардар №  289 , аг1о  137.

-Д1аеша   ши текст. Муха  ю  аьрру  аг1ор  йолу текст? (Кхачам болуш  яц)

-Муха  ю аьтту  аг1ор текст? (Иза  кхачамболлуш текст  ю)

-Муьлхачу дешнаша  тойина иза? (Т1ехдоккха, шуьйра , беха, довхачу)

-Цара  х1ун билгалйо?  (Х1уманийн  билгалонаш)

-Муьлхачу  хаттаршна  жоьпаш ло цара? (Муха? мухачу?)

-Муьлхачу  дешнашна т1ера  дала деза  и хаттарш?  Муьлхачу  дешнашца  ю  церан  уьйр?  (Ц1ердешнашца  уьйр ю, царна  т1ера  д1а  хаттар ло)

-Караде хьалхарчу дашехь ц1ердош. (Дийнат)

-Дийнат  дашна  т1ера  хаттар ло т1ехдоккха дашна  ?  (Дийнат муха?  т1ехдоккха)

-Муьлханиг  ду  шолг1ачу дашехь ц1ердош? (Лергаш)

-ЛЕРГАШ дашна  т1ера  д1а  хаттар ло  ШУЬЙРА  дашна? (Лергаш муха?  шуьйра)

-Кхин муьлханиг  ду  цу предложенехь шолг1а  ц1ердош? (Мара)

-МАРА дашна т1ера ло хаттар  БЕХА  дашна? (Мара муха? беха)

-Стенах лаьцна ю  текст? Ц1е тилла   цунна.( Пийл. Т1ехдоккха дийнат)

аь) Бакъо таллар.

-Д1аеша  138  аг1он т1ера  бакъо.

-Муьлхачу дешнех олу  билгалдешнаш?

-Муьлхачу  къамелан декъаца  хуьлу  ц1ердешнийн  уьйр?

б) Билгалдешнийн  ц1ердешнашца  йолу  уьйр  билгалъяккхар.

Шардар №  290, аг1о  137.

-Д1аеша  хьалхара  предложении. Муьлха дош ду  билгалдаьккхинарг? (Исбаьхьа)

-Цо х1ун билгалйо? (Х1уманан билгало гойту)

-Оцу  предлоаженехь  муьлхачу  х1уманан  билгало гойту  цо? (Б1аьсте)

-Муьлхачу дашца  ю ИСБАЬХЬА  дешан уьйр?  (Б1аьсте)

-Б1АЬСТЕ  дашна т1ера  х1оттаде хаттар  ИСБАЬХЬА дашна? (Б1аьсте муха?  исбаьхьа)

(Иштта  талла  важа  предложенеш)

-Схьаязде  билгалдешнаш , ц1ердешнаш цхьана.

б) Билгалдешнийн  тидам бар.

Шардар №  291, аг1о  138.

-Д1аеша стихотворении. Стенах лаьцна ю иза? Мила  ву  цуьнан  автор?

-Билгалдешнашна  буха  сизаш хьакха.Д1аеша  билгалдешнаш д1а  а дахий. Стенан тидам би аша? (Текст  кхоччуш  юьзна  яц)

-Х1унда? (Х1уманийн билгалонаш  яц)

-Д1аязбе  хьалхара  биъ мог1а.Билгалдешнашна  буха  сиз хьакха.

4. Сада1аран  миноташ.

5.  Керла  тема  кхин  д1а  а хьехар.

а) Берашка  шайга болх байтар.

Шардар №  294, аг1о  139.

аь)  Ц1ердешнаш , билгалдешнаш  текста юкъара  схьаяздар.

Шардар №  293, аг1о  139.

-Д1аеша  хьалхара  предложении. Стенах лаьцна ю иза? (Малхах)

-Муьлха  билгало ю  цуьнан?  (Бовхачу)

-Хаттар  ло МАЛХО  бохучу дашна  т1ера.(Малхо МУХАЧУ?  бовхачу)

(Иштта  толлуш  схьаяздо  предложенешкара  ц1ердешнаш, билгалдешнаш  цхьана  схьа)

(мухачу?)  бовхачу малхо,

(муха?) 1аьржа марха,

(Муха?)  бовха  малх,

(муха?) г1ийла мох,

(муха?)  сирла ткъес,

(Муха? )  даккхийра  т1адамаш,

6. Рефлекси.

-Чакхъяккха  сан ойла.

·        Билгалдешнаша   юуучу   х1уманашна  …. ло(чам).  ….наьрсаш,  жижиг, …шекар,….хох.

·        Билгалдешнашша  х1умнашна бос ло.  ….1аж,  …. малх,  ….буц,….ло.

·        Билгалдешнаша  х1уманашна  барам ло. ….. буьрка,  ….биъсаберг, ….  муш.

7. Жам1 дар.

-Муьлхачу дешнех олу  билгалдешнаш?

-Цара  муьлхачу хаттаршна  жоьпаш ло?

-Билгалдешнийн  муьлхачу дешнашца  уьйр хуьлу?

8. Ц1ахь бан  болх балар.

Шардар №  296 , аг1о  140  . Бакъо   138  аг1он т1ера.

 

 

 

 

Нохчийн мотт

Тема:  «Билгалдош»

1алашо:  билгалдашах  кхетам балар. Билгалдешан маь1на  , цуьнан  г1уллакх(х1уманийн билгало билгалъяр) , хаттарш довзийтар. Билгалдешнаша  ц1ердешнашца  уьйр  лелош хилар хаийтар.

Билгалбаьхна кхиамаш:  берашна девзар ду  билгалдешнаш, девзар ду  церан  маь1на , хаттарш. Берашна хуур ду  билгалдешнаша ц1ердешнашца  уьйр  лелош хилар.Бершана  1емар ду  ц1ердешнашна т1ера  билгалдешнашна хаттарш х1итто,  текста юкъара  уьш  цхьана  схьаяздан .Берашна  1емар ду  учебникаца  болх бан.

Урок  д1аяхьар

1        .Ц1ера  болх таллар.

Шардар №  296 , аг1о  140  . Бакъо   138  аг1он т1ера.

2. 1алашо йовзийтар. Дешаре шовкъ  кхоллар.

Х1уманан билгалогойтуш  ду

Къамелан дакъа ду со.                                                                                                                                                                                  Муха ю? я хьенан? стенан?

Хаттаршна ас жоьпаш ло…БИЛГАЛДОШ

Д1аеша  стих. Стенах  лаьцна  ю иза?  (Билгалдешнех)

-Билгалдешнийн  муьлха  билгалонаш  ялийна  цу т1ехь?

-Стенах лаьцна дуьйцур ду  вай тахана?

3. Керла тема  хьехар.

а)  Билгалдешнашна   маь1ница дог1у  ц1ердешнаш  карор.

-Д1адеша  хьалхарчу  мог1анера  дилгалдешнаш. Цара муьлхачу хаттарна  жоп ло?  (Муха?)

-Х1ун билгалйо  цара?  (Х1уманийн  билгалонаш)

-Стенан  билгалонаш  ю  и ялийнарш?  Х1ун ю иза?  (Аз)

-Д1адеша  шолг1ачу  мог1анера  дешнаш.  Цара муьлхачу хаттарна  жоп ло?  (Муха?)

-Х1ун  билгалйо цара? (Х1уманийн  билгалонаш)

-Стенан  билгалонаш  ю  и ялийнарш?  Х1ун ю иза?  (1аж)

-Д1адеша  кхоалг1ачу   мог1анера  дешнаш.  Цара муьлхачу хаттарна  жоп ло?  (Муха?)

-Х1ун  билгалйо цара? (Х1уманийн  билгалонаш)

-Стенан  билгалонаш  ю  и ялийнарш?  Х1ун ю иза?  (Стигал)

-Д1адеша  боьалг1ачу у   мог1анера  дешнаш.  Цара муьлхачу хаттарна  жоп ло?  (Муха?)

-Х1ун  билгалйо цара? (Х1уманийн  билгалонаш)

-Стенан  билгалонаш  ю  и ялийнарш?  Х1ун ю иза?  (Бамба)

-Д1аязде  шардар.

аь)  Билгалдешнаш  сиз хьакхарца билгалдахар.

Шардар  № 298 , аг1о  141.

-Д1аеша предложенеш. Муьлха  билгалдешнаш ду  цу т1ехь?

-Муьлхачу дешнашца  ю  церан  уьйр?

-Карае дешт1аьхьенаш.(Т1е, т1ехула, т1ера)

-Муьлхачу предложенехь ю уьш?  (Таьххьрчу)

ТИДАМ БЕ:

Т1Е                                  Т1ЕКХОЬССИРА

Т1ЕХУЛА                         Т1ЕХУЛАЯЬЛЛА
Т1ЕХЬ

-Х1ун башхо ю дешт1аьхьенийн, дешхьалхенийн? (Дешхьалхе  и дешан  дакъа ду , иза  дашца  хоьттина  яздо.Дешт1аьхье  иза  ша дош  ду, иза  дашца  къаьстина  язйо)

4. Сада1аран миноташ.

Куьйгаш хаьнт1е х1иттаде,

Когаш т1ехь шу кхиссало:  (5-8-зза)

Аьтту arlop хьаьвзаш,  (5-8-зза)

Кхисса-кхиссало.

Аьрру arlop хьаьвзаш  (5-8-зза)

Кхисса-кхиссало.

а) Берашка  шайга болх байтар.

Шардар № 301 ,  аг1о 142.

-Муьлхачу  дешнашна буха  хьаькхна  аша  сиз?  Цара х1ун билгалйо?

аь)Дийцаран , хаттаран предложенех болу хаамаш карлабахар.

Шардар № 299, аг1о  141.

-Муьлхачу  предложенешкахь  ду  билгалдешнаш? Схьаязъе  уьш

-Карае хаттаран , дийцаран  предложенеш.

-Х1ун башхо ю церан?(Хаттаран предложении ялайо цхьа х1ума хаттархьама, хаархьама. Дийцаран предложении ялайо  цхьа хаам бан , цхьана х1уманах лаьцна дийца)

6. Рефлекси.

-Муьлха  кхиамаш бехи аша?

7. Жам1 дар.

--Муьлхачу дешнех олу  билгалдешнаш?

-Цара  муьлхачу хаттаршна  жоьпаш ло?

-Билгалдешнийн  муьлхачу дешнашца  уьйр хуьлу?

8. Ц1ахь бан  болх балар.

Шардар №  302 . аг1о 142.