"Өмірдің мәні" тәрбие сағаты

Тақырыбы: “ӨМІРДІҢ МӘНІ” “Не үшін өмір сүру керектігін білген адам, кез келгенді көтере алады”                                                                              Ф.Ницше Мақсат: Жасөспірім өзін түсіне және Жеке тұлға ретінде сезіне білуге көмектесу. Міндеттері:  Бұл жастағы жалпы және жеке проблемаларды анықтау. Өз жасының ерекшеліктерін түсіне білуге және өз өмірінің тәжірибесін құрбыларының  тәжірибесімен салыстыра білуге көмектесу. Белсенді өмір позициясын қалыптастыруға, өзін­өзі реттеуге көмектесу. ТАПСЫРМА: 1. Визитка дайындау (оқушылармен танысу).     Тапсырма: қатынасушыларға өз визиткаларын дайындайды, аты­жөнін (немесе оны қалай  атағанын қажет етеді) жазады, өз бейнесін толық ашатындай, өз туралы не жазғысы келеді,  мазмұнды етіп соны жазуына болады. 2. “Менің өмірдегі ұстанымым”     Тапсырма: балалар өздерінің өмірдегі ұстанымын және өзінің өмірдегі басты принципін  көрсетулері керек. Өмірге сенімді ме (оптимист) әлде торыққан (пессимист) ұстаным ба,  соған  көңіл бөлу керек. “Қайырымды  тағдыр  ертегісі”  (Д.Соколов). Екі ағаш өсіп тұрды: жас және әдемі. Кешкілікте екеуі тағдыр туралы сырласатын. Мен  биік те аумақты болып өсемін – деді біреуі. Менің бұтақтарыма құстар орналасады. Менің  көлеңкеме бұғылар мен қояндар пана етеді. Мен алғаш болып күн нұрын және таңғы  самалды қарсылаймын. Уақыт өтеді, мені де менің жас бұтақшаларым, балаларым  қоршайды. Олар сондай әдемі, әрі кішкентай... Жоқ, сүйкімсіз болып өс ­деді екіншісі. Қыста аяз ұрып, жазда күн кептірсін. Күнұзағы  тамырлар еңбектеніп, суды жоғары айдап, жапырақтарды суар. Жоқ, одан да мені ағаш  кесшушілер алсын, сосын ағаш шебері менен әдемі нәрселер жасасын. Мен бархыт  жастықта жатамын...          Не болды деп ойлайсыздар? Сақалды ағаш кесуші келіп екінші ағашты кесіп алды.  Оның бір бөлігін отқа жақса, діңінен шкатулка жасады. Ол бархат жастықта жатып, өзінде  әдемі сырғалар, моншақтар мен қымбат әтірлерді сақтады. Ол жәйлап кеуіп, кілті сынып,  ескірді. Шкатулканы балаларға берді, олар оны тез сындырып, лақтырып тастады. Аулада  қысқа дейін кішкентай бір жаңқасы жатты, әр жағын ­ желден сұра! Жел ормандағы  ағаштардың бірінен сұрайды, бұрындағы алғашқы болған ағаш – қарғалар одан, бұрынғы  шкатулканың жаңқасынан қабырға жасап, ұя салды, құрбылар бірін­бірі танып, қайырымды  тағдыр деп таңқалысты.        Олар өз мақсаттарына жетті, сіздерде өз мақсаттарыңызға жетесіздер. Тапсырма: жүргізуші ертегіні тыңдап болғаннан кейін, төмендегі сұрақтарға жауап береді: Тағдарды өзгертуге болады ма? Ағаштың тағдыры қандай? (бойы, соруы, гүлдеуі). Адамның тағдыры қандай? (тууы, өсуі, ұрпағын жалғастыруы, өлім). Екінші ағаш өз тағдырын қалай өзгерткісі келді? Олар өз мақсаттарына жетті ме? Тағдырдың өкінішті жағдайлары болуы мүмкін бе? Өмір тағдырдың  мәні немесе тағдыр өмірдің мәні – нені білдіреді? Адам не үшін өмір сүреді, бұл әлемге не үшін келді? Сіздер не үшін өмір сүресіздер?      4. Ойын: “Алтын балық”         “Өмір  ойыншық та, ермек те  емес – ауыр еңбек  ”                                                                                                  И.С.Тургенов Мақсат: қазіргі жасөспірімдердің қажеттіліктерін анықтау. Тапсырма: балаларға төмендегідей сұрақ беріледі: “Сіздің өміріңіз (тағдырыңыз) жақсы  болу үшін алтын балықтан не сұрар едеңіз?” Ойын. “Тағдырдың соққысы” Мақсат: сыртқы  кедергілерге жауап беру қабілетін анықтау. Тапсырма:  балалар 4 адамнан топқа бөлінеді. Қатысушылардың біреуі еденге жатуы керек, ал жасанды қалғандары сыртқы кедергілерді жасайды  Мұғалімнің міндеті  (1­2 минут  ішінде) тұрады, ал қалғандары оны ұстап, оған кедергі келтіреді.   Әрі барлық қатысушыларға сұрақ қойылады: Бұл тапсырманы орындауда қандай қиындықтар болды? Қандай сезім болды? Мұғалім, тағдырдың соққысына тас сияқты қатып қалмай, доп сияқты жауап беру керек  деген қорытынды болу керектігін ұғындыруы керек.  Тас “ұсқынсыздың” кейпін алады, ал  доп, соққыға төтеп беріп және сол күйінде қалады. Сәтсіздіктер бізді сындырмау керек,  керісінше, бізді шыдамды да, күшті етуі керек.  6. Рефлексия. Тапсырма: балаларға сұрақ беріледі: “Сабақ барысында қандай ойлар пайда болды?” Пікірлерін кез келген бағытта айтуларына болады: шеңбермен, ойыншық, немесе доп  лақтыру арқылы т.б. 7. Үй тапсырмасы: шағын­шығарма жазу: “Менің өмірімнің мәні”, “Не үшін мен өмір  сүремін” т.б. 8. Сыйлық:  мұғалім әрқайсысына открытка немесе цитат түрінде тілек жазып, таратады.      “Адамзаттың тұрмыс құпиясы жәй өмір сүру емес, оның не үшін өмір сүруі. Не үшін  өмір сүретіндігін білмесе, адам өмір сүруге келіспейді, айналасында бәрі болса да,  жер бетінде қалғаннан көрі, өзін құртуы мүмкін”.                                                                                                           Ф.М.Достоевский “Біздің өміріміз саяхат. Сана – жол көрсетуші. Жол сілтеуші жоқ болса бәрі  тоқтайды, мақсат жойылады және күште болмайды”.                                                                                                             В.Гюго  “Не үшін өмір сүру керектігін білген адам, кез келгенді көтере алады”                                                                              Ф.Ницше Тақырып 2. «БАТЫР БОЛУ» “Өмір – бұл бізге тиісті жалғыз, мәңгілік қараңғы мұхиттағы  қызыл ұшқын”                                                                                                                                 И. С. Тургенев  Мақсат: оқушылардың бойында қажырлы жағымды өмір қалыптастыру. Өмір сүрудің мәнін жоғалту мен өзіне қол жұмсаудың арасындағы байланыстың себебін  анықтау. Өмір жолы туралы түсінігін қалыптастыру. “Батыр болу”  қасиеттерін дамыту. І. Сәлемдесу. Мақсат: Тұлға ретінде әр қатысушының ерекшелігін көрсету. Тапсырма: балаларға сөйлемді аяқтау ұсынылады: “Мені жақсы көреді, себебі...”, “Егер  мен болмасам, онда біреулерге, менсіз...”, “Мен өмір сүргім келеді, себебі...” 2. Үй тапсырмасын тексеру: оқушылар кезекпен (шеңбермен) өздерінің шағын­ шығармаларын оқиды, жүргізуші жағымды жақтарына көңіл бөле отырып, адамдар үщін  өмір сүрудің маңыздылығын  айтады. 3. Өз­өзіне қол жұмсаудың себептері.         Мақсат: өз­өзіне қол жұмсаудың себептерін талдау және адам және оны қоршаған  адамдар үшін оның зардабын, өмір сүрудің мәнін жоғалту мен өз­өзіне қол жұмсаудың  арасындағы байланысты көрсету.         Әңгімелесу үшін қойылатын сұрақтар: ­       Неге  және не үшін адамдар өз­өзіне қол жұмсап, өмірін қияды? (қайғысын жеңілдету  үшін, жақындарына  қасақана, болашағынан қорыққаннан, біреуге салмақ салмау үшін, өмір сүру қиын, күресіп шаршады...). Өз­өзіне қол жұмсаудың себептері қандай болуы мүмкін? Бұл неғылған адамдар? (әлсіз, нашақор, жалғыз, шығармашыл, ауру). Өз өмірін қию арқылы адам, күштілігін көрсетеді ме немесе әлсіздігін бе? (дауысқа салу)  Жүргізуші адам өзінің рухының нашарлығынан , себебі қиындықтармен күресуде қарсы  тұратын өзіне күшті таба алмағандықтан,  өмірдің мәнін таба алмағандықтан,  менмендікке  т.б. жол береді деген қорытындыға келу керек.  4. Ойын “Тік жар”.      Тапсырма: еденге ұзын сызық сызылады, сызықтың аржағында – “тік жар, құз”. Барлық  балалар “құз жарға” қарсы жақта бір қатарға тұрады. Әр қатысушы “тік жардан” топтың  көмегімен құламай өтулері тиіс.        Топтың қалай көмектесіп жатқанына көңіл бөлу керек.         Пікірлесу сұрақтары: Өту жеңіл болды ма? Қандай әдістерді қолдандыңыздар? Шынайы өмірде осындай жағдайда болғыңыз келеді ме? Сіз өзіңізді қалай ұстадыңыз? Егер бұған сіздің, болмаса басқаның өмірі тәуелді болса ше? Адам бойындағы қандай қажет болады? (батырлық).  Адам әрі қарай өмір сүрудің мәні жоқтығын сезген кезде, басқа шешім жолын таба  алмағандықтан, өзіне қол жұмсау туралы ойлайды, себебі – оған қиын. Өмір – батылдықты  талап етеді. Біз өз­өзіне қол жұмсаудың альтернативі – батылда, батыр болу деген  қорытындыға келдік.   5. “Батыр болу”. Тапсырма: ақ қағаздың бетіне түрлі түсті бормен “Батыр болу” мәнін сезініп, осы  сөзтіркестерінің маңыздылығын көрсету. (мысалы, қарулы жауынгер – қарсы тұруға,  қорғануға мүмкіндігі бар; күн астындағы ағаш, жаңбыр астында қалған ағаш – ештеңеге  қарамастан өсуіне; алақандағы от; үй – тыныштық, сенімділік; алма – өмірдік тұтастығы,  барлық  компоненттерімен; толқындағы қайық – барлығына қарсы тұру ).   6. Кестемен жұмыс жасау: жүргізуші  өз бетінше 1­ші бағынаны,  2­ші бағаны толтыруды  сұрайды, сосын жазылған нұсқалар талқыланады.  Қандай қасиеттер сіздің бойыңызда   бұрыннан бар? “Батыр болу” деген түсініктің өзіне не кіреді?                                                                           * Ол үшін қандай қасиеттер болу керек?  Қоршаған әлеммен тілектестікте болу                                                                                         * Шыдамдылық  Туу мен өлім – екі объективті түсінік екеніне келісу                                                                 * Мейірімділік Мақсатқа жету үшін алға  ұмтылыс                                                                                             *  Құлшыныс, сенімділік Күш                                                                                                                                                  * Күрес, ерік, жігер Төзімділік                                                                                                                                        * Мақсатқа жетушілік Әртүрлі жағдайдан шыға білу                                                                                                      *  Өзбеттілік Жолдан тайып кетпеу                                                                                                                    * Жауапкершілік Әлем мен қоғамның  толық бітпегендігін ұғынуы                                                                     *   Оптимизм, әзіл­қалжың Өз ісіне жауап беру                                                                                                                        * Шыдамдылық Өмірді және адамдарды сүю                                                                                                         *  Сенім Басқадан көмек күтпеу                                                                                                                  * Үміт Маңызды нәрсені көре білу және жоққа бола күйіп піспеу                                                      *   Сүйіспеншілік, махаббат, даналық Өз орнын,  сүйікті ісін табу                                                                                                           * Тәжірибе Қайғырмау                                                                                                                                        *  Кешіре білу Адам өмірінің құнды екенін сезіне білу  7. Рефлексия.     Тапсырма: балаларға аяқталмаған сөйлем беріледі “Мен қуаныштымын, өйткені...”.      Жұмысты шеңбермен немесе кез келген бағытта өткізуге болады.      8. Үй тапсырмасы: кесте толтыру немесе үйден шығарма жазып келу “Менің өмірімдегі   қауіпті жағдай”.      9. Сыйлық: жүргізуші “Күйме шебері туралы ертегіні” айтып береді.      Бұл өмірде  өмір сүру қандай рахат.       Кім өз өміріне риза емес, айтыңызшы маған.      Айтыңызшы маған, кім терең күрсінеді, мен әр қайсыңызды еркіңізден тыс бақытты  етемін.      Тек ол келсін! Мен оған айтуым керек, мен оған тағы да айтуым керек және қайта,  қайта.      Өмір сүру қандай бақыт...                                                                                                                                       Н. Гумилев Тақырып 3. “Мен сыналуға әзірмін”      Өмір сүр, ағаш сияқты күнді көргеніңе қуан және де, өте қатты нөсерлі жаңбыр жауып,  барлық тіріні қоректендіретінін де біл.                                                                                     К.Черный Мақсат: бала бойында жағымды қабылдауды дамыту      Тапсырма: Өзінің әлеуметтік жақтары мен қасиеттері жөнінде ойландыру.       Проблемаларды  жинақтап шеше білу қабілетін қалыптастыру.       Шығармашылық қабілетін дамыту, жеке тұлғалық потенциалын жүзеге асыруына  құлшындыру. 3. Әпсана Тапсырма: жүргізуші дауыл туралы әпсана айтады, сосын талқыланады.  Талқылау сұрақтары: Дауыл бұл әпсанада қандай рөл атқарды? “дауыл” дегенді естігенде қандай ассоциация қалыптасады? (конфликт, ұрыс­керіс, ауру,  сатқындық, өлім). Өмірден немесе әдеби шығармалардан, мақалдар мен жаңылтпаштардан мысал келтіріңіз.       Мысалы: “Бақытсыздық көмектеспесе, бақыт болмас еді”, “Жаман болмай, жақсы жоқ”  т.б.       Жүргізуші проблемаларды шешу жолдарын айтады. Барлық қиындықты шешуге болады, шешілмейтін ештеңе жоқ, маңыздысы, оған қалай қарайсың.  Ойын “Доп”.        Тапсырма: (1­нұсқа.)  Балалар шеңберде тұрады, жүргізуші ортада, допты біреуге  лақтырып, жағдаят айтады. Бала жауап беріп, допты кері лақтырады.         (2­нұсқа)  Жүргізуші допты біреуге лақтырып, жағдаят айтады, егер бала жағымды  жауап берсе, топ келіседі, егер олай болмаса, бала қайтадан жауап береді, жағымды жауап  алғанға дейін қайталана береді.        Мысалы: Екі алдың... Адамдардың көзінше, аяғың тайып кетіп, құлап түстің... Дискотекаға барғысы келеді, бірақ кіші інісімен (сіңілісімен) отыруы керек... Сыйлық жасағысы келді, бірақ ақшасы жоқ... Мүғаліммен келіспей қалды... Қызғаныштың құрбаны болды, қастық ойлайды, сөзге қалды... Лақап ат берді... Төбелеске итермелейді... Досыңды, жақыныңды жоғалту...  Жүргізуші: “Қиындықтан қорықпаңыз. Әрқайсыңыздың кез келген нәрсені жеңілдетіп   немесе  қиындатуды таңдау өздеріңізде. Ең маңыздысы, сіздің шешімдеріңіз төменге  сүйремей, жоғары тартса болғаны. Тіпті кішкене ғана шешім болса да, сіз одан қуаныш пен  қанағат алсаңыз, бұл сіздің жеңісіңіз Ол үшін тек өзіңізді өзгертетін сенімділік керек”.         5. Кесте.         Тапсырма: қатысушылар сабақта кесте толтыруы керек: Қиын кезеңде саған жақын адамдардан кім көмектесуі мүмкін? Бұл көмек неден тұруы мүмкін? Сен кімге көмектесе аласың? Қандай жағдайда? (проблема) Қиын жағдайға тап болған адамға сен қалай көмектесе аласың?  Балалармен олардың жауаптарын талдау қажет. Олар көптеген адамдарға қажет және қиын кезеңдерде оларды қоршаған адамдар көмектесуге әзір екендігін баса көрсету керек. “Чемодан”      Тапсырма:қатысушылар , өздерінің жолға чемодарын жинап жатқандарын елестету  керек, бірақ чемоданға заттарды емес, қажетті қасиеттерді салу керек. Қызықты, осы өмірге лайықты болу үшін, өмірде бір нәрсеге қол жеткізу үшін, қазіргі  жастарға қандай қасиеттер қажет? Сіз өзіңізбен бірге ең маңызды қандай қасиетті аласыз?       (Жүргізуші барлық жауаптарды тақтаға жазады).    Рефлексия.  Тапсырма: балаларға анкета толтырып және осы үш сабақ кезіндегі өз көңіл­күйлерін  салып берулері ұсынылады.     1. Менің айтқым келгені, ...     2. Бәрінен де есте қалғаны...     3. Енді мен ...     4. Менің көңіл­ күйім (сипатта немесе сурет сал)     8. Үй тапсырмасы: өмірлік сценарийді жазу тапсырылады (болашақтың жоспары “Менің  биографиям”, “Менің портретім” , таңдау өздерінде).  9. Сыйлық      Жүргізуші қарым­қатынас заңдары жазылған парақша таратылады: Зейінді тыңдаушы болыңыздар Айналаңызға эмпатия (құрмет) көрсетіңіз Өзге адамдарға да сіздің көмегіңіз керек. Жымиыңыз. Есімдерді жадыңызда тез сақтауға тырысыңыз Сіздің серіктесіңіздің қызығушылығына қарай сөйлесіңіз Шағымды аз айтыңыз. Әзіліңіз көп болсын. Өзгенің пікірімен санасыңыз. Серіктесіңізді қолдайтыныңызды көрсете біліңіз. Есіңізде болсын: таласта ақиқат туады, дискуссияда – ол өледі.  Егер осы заңдарды толтыратын болсаңыз, онда қызықты серік бола аласыз және көптеген  адамдар сізбен дос болуға, қарым­қатынас жасауға асығатын болады.  Жағымды Ойлау        Бұл тренинг, ақыл бізге қалай кедергі келтіретін болса, ақыл бізге көмектесу үшін,   қалай істеу керек.         Сен мұны істей алатыныңа, сен өзің сенуің керек        Бұл сенің қолыңнан келмейтініне, сен сенуің керек        Қандай жағдайда да сенікі дұрыс болады                                                                                                        (Г. Форд)        Қысқаша ең бастысы:        Бұл тренинг, ақыл бізге қалай кедергі келтіретін болса, ақыл бізге көмектесу үшін  не  істеу керектігін білу туралы.        Бұл тренинг негізге алынатын біздің сезімімізге өмірдің жағдайы емес әсер ететін,  біздің  сенім жүйесі. Бұл сенім қайдан пайда болды және оны өзгерту үшін не істеу  керектігін әр уақытта ажырата білу керектігі  туралы. Бұл тренинг, біз өзімізге өзіміз  проблеманы қалай жасасақ,  тап қазір нәтижелі өмір сүре білу туралы.  Бұл тренинг, біздің  ортадан не күтеміз және оған әсерімз жөнінде, ертең бізбен не болатыны жөнінде.