НАЦИОНАЛЬНАЯ НЕЗАВИСИМОСТЬ И РЕКОНСТРУКЦИЯ ФОЛЬКЛОРА

MILLIYISTIQLOL VA FOLKLOR AN ’ANAL ARININ G TIKLANISHI

Folklor aii'analari xalqning turmush tarzi, hayoti, dunyoqarashi. ruhiy-estetik olaini va ichki kechimnalarmi yuksak badiiy ifoda ettirgan qadriyatdir. 0‘zbekistonda sobiq tuzuin yillarida xalq ijodiyoti o‘zimng qadimiy ijrochilik ananalarini va badiiy merosini muayyan darajada saqlab qolgan bo‘lsa-da, o‘sha davming siyosiy qatag‘onlari va mafkuraviy tazyiqlari bunday an'anaviy qadriyatlar tizimining ko'pgina uzvlaiining poetik tabiatiga salbiy ta sir ko‘rsatgan edi. Oqibatda. o‘zbek
xalq og‘zaki badiiy ijodiyotining ko‘pgma qadimiy janrlari. e’tiqodiy qarashlari, tasawurlari. inarosim folklori namunalari. xalq an’analari, sayl va bayramlari bilan aloqador udum va qo'shiqlar. afsona, rivoyat, naqllar unutilayozdi.

XX asrgacha yaratilgan o‘zbek inarosim folklori janrlari o‘zining qadimiy an’analari hamda poetik tabiatini mukammal holda saqlab qolgan edi. Biroq sobiq tiizimming mafkuraviy qatag'onlari natijasida xalqimizning oilaviy-maishiy
marosimlar folkloriiiiiig ko‘pgina ko‘hna janrlari, masalan. so‘z sehriga asoslangan badiha. kinna, olqish kabi janrlari, yil fasllariga aloqador Na\TO^£z, qizil gul sayli, boychechak. ..gull surx“, birinchi qo‘sh chiqarish bilan bog‘liq ..sholi moylar“, shu- ningdek. „yo ramazon ". „barot keldi ". yomg'ir chaqirish. shaniol chaqirish va imi
to‘xtatish maqsadida ijro etilgan qadimiy aytim va qo‘shiqlaming matnlari xalq
xotirasidan ko‘tanldi.

0‘zbekistonning istiqlolga erishislii esa benazir iste'dod soliibi bo‘lgan
ajdodlarimizning og'zaki badiiy ijodi an analarini tiklash. folklor asarlarini keng
ommalashtirish. ularmng tarixiy kelib cliiqislii. janr xususiyatlari. baduyati va

ma’naviy hayotimiz takomilida tutgan miiliim о‘mini keng ko'lanida o‘rganish uchun
yetarli lmkomyatlami yaratdi.

Mustaqillik tufayli yuzaga kelgan ijodiy erkmlik. ruhiy yangilanish jarayoni
folklor asarlarini keng targ'ib qilishga imkon yaratdi. Ayniqsa, marosim folklori,
dostoncliilik, xalq udumlarini tiklash. shuningdek xalqning havaskorlik ijodiyotini
taraqqiy ettirishga keng yo‘l ochildi. Unutilgan qadriyatlami tiklashga alohida e'tibor
qaratilmoqda. Masalan. xalqimiz badiiy salohiyatining eng go'zal namunalarini
o‘zida mujassamlashtirgan umumxalq shodiyonasi — Navro'zi olam qo'shiqlari.
udumlari qayta tiklandi. Navro‘z bayrannning kelib chiqish tarixi. taraqqiyot
bosqichlari, lining tarkibidagi folklor asarlarining badiiy xiisusiyatlari, bu bayramning
o'tkazilishi bilan bog'liq lokal belgilar. Navroz bayrann tarkibida qadundan mavjud
bo‘lgan ko'pgina asriy udumlar, xusnsan, ,.yilboshi“, .„qozon to*ldi‘\ ,.navro‘z go‘ja
tayyorlasli '. ,,sunialak pishirish“, .iiashar uyushtirish“, ..arg'nnchoq uchish“, ..gill
sayriari kabi qadimiy qadriyatlar yana hayotga qaytdi.

Bahoriy bayrani ,,Navro‘z“da aytib kelmgan qadimiy qo‘shiqlar to planib.
ommalashtirilmoqda. Chunki, u qo'slnqlarda mehr-oqibat, qut-barakaga bo‘lgan
buyuk ishonch. ino‘l hosil olish g‘oyasi, el-yiirt xotirjamligi badiiy talqin qilinadi.
Bulling 4ir Uimamda tashkil qilingan ..Chavqi" folklor-etnografik ansambli ijrosida
aytilgan „Yilboshi“ qo‘shig‘i ham istiqlol tufayli hayotga qaytgan qadimiy
taronalardan biridir:

Qadimda ushbu nnsralami bahor kelishi bilan, kuzda hosil mo‘l bo'lishini umid
qilib, ezgii niyatda dalaga don sepgan bobodehqonlarimiz el-u yiirtga omonlik,
tinclilik, farovonlik tilab kuylaganlar. Bu qo'shiqlar navro'z-yilboshi tantanalarining
eng nafis qo'shiqlaridan bin bo'lgan. Qo'shiq misralarida el dastnrxoniga baraka
yog'ilishi, halol mehnatni ulug'lash, ezgu umidlaming maysalanishi. to‘kin-sochinlik,
oilalar xotirjamligi—yurt boyligi ekanligi g'oyasi yetakchilik qiladi.

Bulling‘urliklar folklorida navro‘zi olam bilan bog'liq qadimiy qo'shiqlaming
terma-aytim ko'rinishidagi shakllari hamon saqlangan bo‘lib. u ,,Chavqi“ ansambli
ijrosida tarannum etilmoqda.

Xalq ijodiyotining yorqin namunasi bo'lgan — folklor-etnografik ansainbllarining
ijodiy lzlanishlari natijasida juda ko‘p inarosim qo'shiqlari tiklandi. Ma’naviyatimiz
xazinasini qayta boyitishda navro‘z va siimalak sayli bilan bogliq xalq qo'shiqla-
rining tiklanishi juda muhimdir.

Ma’lumki, navro'z keng onuna tomomdan nishonlanadigan umumxalq
bayrainidir. Shu bois bu bayrainning ko‘p qo'shiqlari ommaviy ijrochilikka
ino‘ljallangan. Navro'z bilan bog'liq qo'shiqlarda yurt ozodligi. ma’naviy
qadriyatlarimizning elga qaytishi g‘oyasi tarannum etiladi:

Milliy istiqlol xalq badiiy ijodiyotining barcha tiir va janrlari qatori inarosim
folklori, xususan, navro‘z turkumi qoshiqlanning tiklanislii uchun katta imkoniyat
yaratdi. Bu imkoniyatlar tufayli asriy qadriyatlar tizimi, bosqichnia-bosqich tiklanib.

hayotga qaytmoqda. Bu mustaqil diyorimizda kechayotgan hozirgi tanxiy-folklor
jarayonining muhim qirralaridan biridir.

14. S.Yo‘ldosheva «Folklor etnografik jamoalari uslubiyoti» Т., 1999.

15. S.Jumayev «Sozlar sadosi» Т., 2001.

16. R.Tursunov «Xalq musiqa ijodiyoti vaadabiyoti» Т., 2002.

17. S.Malikova «Xalq ijodiyoti» Т., 2002.

18. U.Toshmatov «Folklor qo‘shiqlari» Т., 2003.

19. R.Tursunov, S.Mannopov «An’anaviy qo‘shiq ijrochilik uslubiyoti» Т.,
2003.

20. N.Kosimov «Folklor musiqa ijrochiligi» Т., 2003.

21. S.Jumayev «Navro‘zi ajam» Т., 2003.

22. X.Lutfullayev «Qo‘shiq va san’atkor» Т., 2005.

Скачано с www.znanio.ru