Oktava

Bir xil nomdagi tovushlar oraligʻidagi eng yaqin masofa oktava deyiladi. Tovushqatorning asosiy yetti pogʻonasini oʻz ichiga olgan har bir qismi oktavalar deb aytiladi. Butun tovushqator bir necha oktavaga boʻlinadi.
Musiqaning elementar nazariyasi kursida oʻrganiladigan butun tovushqator yettita toʻliq oktava va tovushqatorning ikki tomoni fortepiano klaviaturasining ikki chetida joylashib, toʻliq boʻlmagan ikki oktavani tashkil etuvchi toʻrtta tovushdan iborat.

Tovushlar boʻgʻinli va harfiy nomlar bilan ataladi. Musiqaviy tuzilma tovushqatorining asosiy pogʻonalariga yettita mustaqil nom berilgan:

Asosiy bosqichlarga berilgan ushbu nomlar oʻrta asrlarda shakllangan. Bu asosiy pogʻonalar fortepianoning oq klavishlari tovushlariga mos keladi va ular 52 ta asosiy klavishlardan iborat:

Harfiy tuzilma tonalliklarni koʻrsatish uchun oʻzining soddaligi va qisqaligi tufayli Respublikamiz hamda koʻpgina xorij mamlakatlarida keng qoʻllaniladi, tovushlarni aks ettirish uchun esa faqatgina ilmiy-musiqiy adabiyotlarda qoʻllaniladi. Germaniya, Buyuk Britaniya va Gollandiya singari ba’zi Yevropa mamlakatlarida esa harfiy tuzilma hozirgi kunda ham asosiy boʻlib hisoblanadi.
Musiqa tovushqatoridagi yettita asosiy pogʻonaning nomi ma’lum bir vaqtda takrorlanib turadi hamda shu yoʻl bilan barcha asosiy pogʻonalar tovushlarini oʻz ichiga qamrab oladi. Bu yuqori tomon sanalgan, oq klavishlarda chiqariladigan har bir sakkizinchi tovush birinchi tovushga nisbatan ikki marta tezroq tebranishi natijasida hosil boʻladi. Demak, u birinchi boshlangʻich tovushning ikkinchi yuqori toniga mos keladi va unga hamohang boʻlib eshitiladi.

Oktavalar pastdan yuqoriga tomon quyidagicha ataladi:
subkontroktava,
kontroktava,
katta oktava,
kichik oktava,
birinchi oktava,
ikkinchi oktava,
uchinchi oktava,
toʻrtinchi oktava,
beshinchi oktava.

toʻliq oktavalar – kontroktava, katta oktava, kichik oktava, birinchi oktava, ikkinchi oktava, uchinchi oktava, turtinchi oktava;
toʻliqsiz oktavalar – subkontroktava (uchta tovushdan iborat) va bеshinchi oktava (bitta tovushdan iborat).