Презентация

PRIMATLARNING ASOSIY ASOSIY PRIMATLARNING EVOLYUTSION BOSQICHLARI EVOLYUTSION BOSQICHLARI 1. Dastlabki odamlar jamoasi (to‘da) 1. Dastlabki odamlar jamoasi (to‘da) 2. Ibtidoiy to‘daning taraqqiy etishida 2. Ibtidoiy to‘daning taraqqiy etishida RejaReja:: ovchilikning roli. ovchilikning roli. 3. Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va 3. Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va jinsiy munosabatlar. jinsiy munosabatlar. 4. Ibtidoiy dunyoqarash va nutqning 4. Ibtidoiy dunyoqarash va nutqning shakllanishi va rivojlanishi. shakllanishi va rivojlanishi. 5. G‘oyaviy tasavvurlarning manbalari. 5. G‘oyaviy tasavvurlarning manbalari.

Insoniyat hayvonot olamidan ajralib chiqib Insoniyat hayvonot olamidan ajralib chiqib antropogenez jarayonini bosib o‘tdi. Bu, shubhasiz juda katta antropogenez jarayonini bosib o‘tdi. Bu, shubhasiz juda katta davrni o‘z ichiga olgan jarayon edi. O‘z-o‘zidan savol davrni o‘z ichiga olgan jarayon edi. O‘z-o‘zidan savol tug‘iladiki, mazkur davr ichida odamlar kollektivi qanday edi? tug‘iladiki, mazkur davr ichida odamlar kollektivi qanday edi? Ma’lumki, eng qadimgi odamlarning ajdodlari-qazilma Ma’lumki, eng qadimgi odamlarning ajdodlari-qazilma maymunlar, avstrolopiteklar poda yoki gala bo‘lib maymunlar, avstrolopiteklar poda yoki gala bo‘lib yashaganlar. Ikkinchi tomondan, odamning shuning bilan yashaganlar. Ikkinchi tomondan, odamning shuning bilan birga qurollar ishlashning faqat kollektiv ichidagina paydo birga qurollar ishlashning faqat kollektiv ichidagina paydo bo‘lganini e’tirof qilish zarur. bo‘lganini e’tirof qilish zarur. (TO‘DA) (TO‘DA) Kishi organizmining, xususan qo‘lning tarqqiy qilshi Kishi organizmining, xususan qo‘lning tarqqiy qilshi natijasida, mehnat natijasida tabiat ustidan boshlangan natijasida, mehnat natijasida tabiat ustidan boshlangan xukmronlik ilgariga qarab bosilgan xar bir qadam borgan xukmronlik ilgariga qarab bosilgan xar bir qadam borgan sayin odamning bilim darajasini kengayotirib bordi. sayin odamning bilim darajasini kengayotirib bordi. Mehnatning rivojlanishi zaruriyati orqasida, jamiyat Mehnatning rivojlanishi zaruriyati orqasida, jamiyat a’zolarining yanada yaqinroq jipslashuvicha yordam berdi, a’zolarining yanada yaqinroq jipslashuvicha yordam berdi, chunki shuning orqasidan bir-birlarga yordam qilish, chunki shuning orqasidan bir-birlarga yordam qilish, birgalashib ishlash tez-tez uchraydigan xodisa bo‘lib qoldi. birgalashib ishlash tez-tez uchraydigan xodisa bo‘lib qoldi. Birgalashib ishlashning foydasini anglash esa jamiyatning har Birgalashib ishlashning foydasini anglash esa jamiyatning har bir a’zosi uchun ravshan bo‘lib qoldi. Dastlabki odamlar bir a’zosi uchun ravshan bo‘lib qoldi. Dastlabki odamlar kollektivi shunday guruh ediki, undagi a’loqa birgalikda ovqat kollektivi shunday guruh ediki, undagi a’loqa birgalikda ovqat topish va tashqi xavfdan birgalikda saqlanishga asoslangan topish va tashqi xavfdan birgalikda saqlanishga asoslangan edi. Lekin inson o‘z hayotining u ilk davrida turmush edi. Lekin inson o‘z hayotining u ilk davrida turmush vositalari bilan juda kam ta’minlangan edi. Tirikchilik vositalari bilan juda kam ta’minlangan edi. Tirikchilik vositalarini qo‘lga kiritish ijodiy xarakterga ega edi. Xam vositalarini qo‘lga kiritish ijodiy xarakterga ega edi. Xam odamlar orasida ongli ravishda uyushgan mustaxkam va odamlar orasida ongli ravishda uyushgan mustaxkam va

shart-sharoitga va turmush kechirish shart-sharoitga va turmush kechirish imkoniyati, mavsum va boshqa sabablarga imkoniyati, mavsum va boshqa sabablarga bog‘liq holda katta yoki kichik bo‘lgan, uning bog‘liq holda katta yoki kichik bo‘lgan, uning tartibi doimo o‘zgarib borgan, ularning tarqalib tartibi doimo o‘zgarib borgan, ularning tarqalib ketishi va yana qaytadan qo‘shilishi mumkin ketishi va yana qaytadan qo‘shilishi mumkin edi. Demak shunday ekan, kishilikning bu edi. Demak shunday ekan, kishilikning bu kollektivni nima deb atamoq kerak. Biz ularni kollektivni nima deb atamoq kerak. Biz ularni qanday atamaylik baribir o‘sha davrning odami qanday atamaylik baribir o‘sha davrning odami «haqiqiy» odam edi, odamlar kollektivi hali «haqiqiy» odam edi, odamlar kollektivi hali odamlarning bir-biri bilan aloqa qilishining ilk odamlarning bir-biri bilan aloqa qilishining ilk tabiy shaklidan iborat bo‘lgan «haqiqiy» tabiy shaklidan iborat bo‘lgan «haqiqiy» odamlar kollektivi edi. O‘sha darvdagi kishilik odamlar kollektivi edi. O‘sha darvdagi kishilik ijtimoiy ahvolining yana bir xususiyati shundan ijtimoiy ahvolining yana bir xususiyati shundan iboratki, bu davrda kishilari guruhi o‘rtasida iboratki, bu davrda kishilari guruhi o‘rtasida doimiy aloqa bo‘lmagan. Ular bir-birlaridan doimiy aloqa bo‘lmagan. Ular bir-birlaridan ajralgan xolda yashagan bo‘lishlari mumkin. ajralgan xolda yashagan bo‘lishlari mumkin. Demak, kishilikning boshlang‘ich ijtimoiy Demak, kishilikning boshlang‘ich ijtimoiy ahvolidagi bu xususiyatlar ishlab chiqarish ahvolidagi bu xususiyatlar ishlab chiqarish kuchlarining juda past darajada ekanligidan kuchlarining juda past darajada ekanligidan darak beradi. darak beradi.

Primatlar evolyutsiyasi Primatlar evolyutsiyasi

munosabatlari to‘g‘risida aniq bir fikr aytish qiyin munosabatlari to‘g‘risida aniq bir fikr aytish qiyin albatta. Ehtimol har bir kollektiv yoki guruhlarning o‘z albatta. Ehtimol har bir kollektiv yoki guruhlarning o‘z yo‘lboshchisi, yetakchisi bo‘lgandir. Mazkur gruppaning yo‘lboshchisi, yetakchisi bo‘lgandir. Mazkur gruppaning yetakchisi erkak bo‘lganmi, yoki ayolmi, bu bizga yetakchisi erkak bo‘lganmi, yoki ayolmi, bu bizga Bu shak-shudhasiz uydurma bo‘lib, ular yuqori Bu shak-shudhasiz uydurma bo‘lib, ular yuqori tabaqaga mnsub kishilar manfaatini ximiya qilishga tabaqaga mnsub kishilar manfaatini ximiya qilishga ma’lum emas. ma’lum emas. qaratilgandir. qaratilgandir. Ishlab chiqarish kuchlari o‘sa bordi. Kuchlarning Ishlab chiqarish kuchlari o‘sa bordi. Kuchlarning rivojlana borishi natijasida ijtimoiy hayotda ham katta rivojlana borishi natijasida ijtimoiy hayotda ham katta o‘zgarishlar sodir bo‘laboshladi. Bu o‘zgarishlar ibtidoiy o‘zgarishlar sodir bo‘laboshladi. Bu o‘zgarishlar ibtidoiy jamoa tuzumi davridagi ishlabchiqarish kuchlarining jamoa tuzumi davridagi ishlabchiqarish kuchlarining rivojlanishida xususan mehnat qurollarining rivojlanishida xususan mehnat qurollarining takomilashuvida ko‘zga tashlanadi. Qadimgi paleolit takomilashuvida ko‘zga tashlanadi. Qadimgi paleolit davrida qurollarning xili juda oz bo‘lib, ular juda ham davrida qurollarning xili juda oz bo‘lib, ular juda ham sodda ishlangan edi. sodda ishlangan edi. Lekin qadimgi paleolitning oxiri va so‘ngi tosh Lekin qadimgi paleolitning oxiri va so‘ngi tosh asrning boshlariga kelganda manzara butunlay asrning boshlariga kelganda manzara butunlay o‘zgarib, toshdan tarashlag‘ich, qirg‘ich teshgich va o‘zgarib, toshdan tarashlag‘ich, qirg‘ich teshgich va nayza uchlari, yer kavlag‘ich qurollari vujudga keldi. nayza uchlari, yer kavlag‘ich qurollari vujudga keldi. Undan tashqari suyakdan va yog‘ochdan bigiz, igna, Undan tashqari suyakdan va yog‘ochdan bigiz, igna, so‘yil, nayza uchlari va boshqa murakkabroq, asboblar so‘yil, nayza uchlari va boshqa murakkabroq, asboblar uchun moslamalar yasashga erishildi. Baliq ovlashning uchun moslamalar yasashga erishildi. Baliq ovlashning rivojlanishi munosabati bilan teskari tipli garpun kashf rivojlanishi munosabati bilan teskari tipli garpun kashf

Ovchilikning qaysi turi avval boshlanganligini Ovchilikning qaysi turi avval boshlanganligini hozircha aytish mumkin. Bizningcha, terim-termachilik hozircha aytish mumkin. Bizningcha, terim-termachilik va mayda jonivorlarga ovchilik bir davrning o‘zida va mayda jonivorlarga ovchilik bir davrning o‘zida boshlangan bo‘lishi mumkin. Bizningcha, ovchilik boshlangan bo‘lishi mumkin. Bizningcha, ovchilik terimchilikka qaraganda progressivroq bo‘lgan. Ovchilik terimchilikka qaraganda progressivroq bo‘lgan. Ovchilik birinchi navbatda ibtidoiy kollektivni jipslashtirishga birinchi navbatda ibtidoiy kollektivni jipslashtirishga yordam bergan, go‘shtlik ovqat esa odamzodning yordam bergan, go‘shtlik ovqat esa odamzodning rivojlanishiga salmoqli ta’sir ko‘rsatgan. Xususan, tropik rivojlanishiga salmoqli ta’sir ko‘rsatgan. Xususan, tropik mintaqalarda gippopatam, antilopalar, yovvoyi buqa kabi mintaqalarda gippopatam, antilopalar, yovvoyi buqa kabi yirik hayvonlar yashagan. Ayrim vaqtlarda shel va ashell yirik hayvonlar yashagan. Ayrim vaqtlarda shel va ashell mintaqalaridan yirik hayvonlardan fil suyaklari topilgan. mintaqalaridan yirik hayvonlardan fil suyaklari topilgan. Shimoliy o‘lkalarda odamzod guruhlari ot, bug‘u, Shimoliy o‘lkalarda odamzod guruhlari ot, bug‘u, to‘ng‘iz, zubr, ayiq, qoplon kabi jonivorlarga ovchilik to‘ng‘iz, zubr, ayiq, qoplon kabi jonivorlarga ovchilik qilgan. Bunday yirik hayvonlarga ov qilish, ayrim qilgan. Bunday yirik hayvonlarga ov qilish, ayrim holatlarda ulardan o‘zlarini himoya qilish maqsadida holatlarda ulardan o‘zlarini himoya qilish maqsadida birlashib, to‘da, guruh bo‘lib hayot kechirishini taqozo birlashib, to‘da, guruh bo‘lib hayot kechirishini taqozo etgan. Tog‘ massivlarining baland qismida yashagan etgan. Tog‘ massivlarining baland qismida yashagan ovchilikning roli ovchilikning roli to‘dalar ko‘pincha tog‘ takasi, tog‘ qo‘yi kabi to‘dalar ko‘pincha tog‘ takasi, tog‘ qo‘yi kabi jonivorlarga ov qilishgan. Masalan, Omonquton, jonivorlarga ov qilishgan. Masalan, Omonquton, Teshiktosh g‘or makonlaridan ana shu kabi hayvonot Teshiktosh g‘or makonlaridan ana shu kabi hayvonot dunyosi qoldiqlari topilgan. Ovchilik mahsuloti hajmi dunyosi qoldiqlari topilgan. Ovchilik mahsuloti hajmi haqida makonlardan topilgan hayvon suyak qoldiqlarini haqida makonlardan topilgan hayvon suyak qoldiqlarini hisoblash asosida fikr bildirish mumkin. Masalan, hisoblash asosida fikr bildirish mumkin. Masalan,

Ibtidoiy jamoachilikning Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va jinsiy munosabatlar rivojlanishi va jinsiy munosabatlar Ibtidoiy to‘da davrida birdan bir muhim yo‘nalishdan biri biologik Ibtidoiy to‘da davrida birdan bir muhim yo‘nalishdan biri biologik xususiyat bilan ijtimoiy kurash yoki jinsiy munosabatlar edi. Bu xususiyat bilan ijtimoiy kurash yoki jinsiy munosabatlar edi. Bu vaqtlarda hayvonga xos xususiyatlar kuchli bo‘lib, mazkur holat vaqtlarda hayvonga xos xususiyatlar kuchli bo‘lib, mazkur holat rivojlanib kelayotgan jamiyatga kuchli bosim o‘tkazardi. Agar biz rivojlanib kelayotgan jamiyatga kuchli bosim o‘tkazardi. Agar biz hozirgi zamon maymunlar hayotiga nazar solsak, unda shimpanzelar hozirgi zamon maymunlar hayotiga nazar solsak, unda shimpanzelar va gorillalar juft oila, boshqalari esa garem oila bo‘lib, yashashini va gorillalar juft oila, boshqalari esa garem oila bo‘lib, yashashini yana birida bir necha jinslarning boshida kuchli erkak maymunning yana birida bir necha jinslarning boshida kuchli erkak maymunning bo‘lish holatini kuzatamiz. Bundan tashqari, garem oilaga yosh bo‘lish holatini kuzatamiz. Bundan tashqari, garem oilaga yosh urg‘ochi maymunlar ham kiradi, lekin o‘zlarining vajaklaridan o‘tib, urg‘ochi maymunlar ham kiradi, lekin o‘zlarining vajaklaridan o‘tib, o‘zidan ko‘payishga ishtirok etmaydi. Shunday bir necha «oila»larning o‘zidan ko‘payishga ishtirok etmaydi. Shunday bir necha «oila»larning birlashish vaqtida urg‘ochi maymunlar uchun er maymunlar o‘rtasida birlashish vaqtida urg‘ochi maymunlar uchun er maymunlar o‘rtasida doimiy janglar bo‘lib turadi. Ozroq bo‘lsa-da, tasavvur qilish doimiy janglar bo‘lib turadi. Ozroq bo‘lsa-da, tasavvur qilish mumkinki, ibtidoiylikning eng ilk bosqichlarida ham shunday holatlar mumkinki, ibtidoiylikning eng ilk bosqichlarida ham shunday holatlar takrorlanib turgan bo‘lishi mumkin. Nima bo‘lganda ham garem va takrorlanib turgan bo‘lishi mumkin. Nima bo‘lganda ham garem va boshqa zoologik oila o‘rtasida antaganistik harakatlar bo‘lgan. boshqa zoologik oila o‘rtasida antaganistik harakatlar bo‘lgan. Shuning uchun ham ko‘pgina olimlar ilk to‘da davrida promuskunnet, Shuning uchun ham ko‘pgina olimlar ilk to‘da davrida promuskunnet, ya’ni (lotin: propus – aralash, hammaga barobar) tartibsiz jinsiy ya’ni (lotin: propus – aralash, hammaga barobar) tartibsiz jinsiy munosabatlar hukm surganligini ta’kidlashadi. Ko‘pchilik olimlarning munosabatlar hukm surganligini ta’kidlashadi. Ko‘pchilik olimlarning fikricha, bu kabi holatlar ayrim mintaqalarda XIX asrlarning 2- fikricha, bu kabi holatlar ayrim mintaqalarda XIX asrlarning 2- yarmida yashagan qabilalarning turmush tarzida saqlanib kelingan yarmida yashagan qabilalarning turmush tarzida saqlanib kelingan bo‘lib, bu alomatlar asosan etnografik ma’lumotlarga tayanilardi. bo‘lib, bu alomatlar asosan etnografik ma’lumotlarga tayanilardi. Ammo jinsiy promiskutet yangi boshlanib yoki tashkil topib Ammo jinsiy promiskutet yangi boshlanib yoki tashkil topib kelayotgan, mehnat orqali birlashib rivojlanayotgan jamoa tartib va kelayotgan, mehnat orqali birlashib rivojlanayotgan jamoa tartib va urf-odatlarini keskin bosib o‘tolmasdi. To‘da bo‘lib yashashda asta- urf-odatlarini keskin bosib o‘tolmasdi. To‘da bo‘lib yashashda asta- sekin hayvonga xos egoizmdan qutilishni hayotning o‘zi talab qilardi. sekin hayvonga xos egoizmdan qutilishni hayotning o‘zi talab qilardi. To‘g‘ri, bu davr tarixining ko‘pgina jihatlari hamon sirligicha qolib To‘g‘ri, bu davr tarixining ko‘pgina jihatlari hamon sirligicha qolib

nutqning shakllanishi va nutqning shakllanishi va rivojlanishi rivojlanishi Fikr va nutqning vujudga kelishi ibtidoiy jamiyat tarixidagi eng Fikr va nutqning vujudga kelishi ibtidoiy jamiyat tarixidagi eng murakkab muammoviy masalalardan biridir. Masalaning murakkab muammoviy masalalardan biridir. Masalaning murakkabligi shundaki, biz bu masala haqida to‘g‘ridan to‘g‘ri murakkabligi shundaki, biz bu masala haqida to‘g‘ridan to‘g‘ri ma’lumotga ega emasmiz va ko‘pincha bu hodisaning tashkil ma’lumotga ega emasmiz va ko‘pincha bu hodisaning tashkil topishini yordamchi qiyosiy solishtirish manbalar asosida idrok topishini yordamchi qiyosiy solishtirish manbalar asosida idrok etishimiz mumkin. Bu haqda bir necha manbalarga tayanish etishimiz mumkin. Bu haqda bir necha manbalarga tayanish mumkin. Avvalo, bu masalada qiyosiy psixologik taqqoslash, mumkin. Avvalo, bu masalada qiyosiy psixologik taqqoslash, fiziologiya, tilshunoslik, etnografiya, shuningdek, arxeologiya fiziologiya, tilshunoslik, etnografiya, shuningdek, arxeologiya muayyan manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu masalani muayyan manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu masalani oydinlashtirishda antropologiyaning ahamiyati katta. Binobarin, oydinlashtirishda antropologiyaning ahamiyati katta. Binobarin, bu fanning ixtiyorida antropogenez va uning taraqqiyoti bu fanning ixtiyorida antropogenez va uning taraqqiyoti jarayonini belgilab beruvchi manbalar mavjud. Masalan, fikr va jarayonini belgilab beruvchi manbalar mavjud. Masalan, fikr va nutqning kelib chiqishini o‘rganishda odamning jag‘ suyagi va nutqning kelib chiqishini o‘rganishda odamning jag‘ suyagi va miya rivojini o‘rganish ahamiyatlidir. Faqat ana shu miya rivojini o‘rganish ahamiyatlidir. Faqat ana shu materiallarni jalb qilishda Engelsning mehnat haqidagi materiallarni jalb qilishda Engelsning mehnat haqidagi ta’limotiga tayanish mumkin. Darhaqiqat, mehnat fikr va ta’limotiga tayanish mumkin. Darhaqiqat, mehnat fikr va nutqning kelib chiqishida asosiy omillardan hisoblanadi. Fikr va nutqning kelib chiqishida asosiy omillardan hisoblanadi. Fikr va nutq bir jarayonning ikki tomoni bo‘lib, ular odamning o‘zining nutq bir jarayonning ikki tomoni bo‘lib, ular odamning o‘zining ham shakllanishida mehnat faoliyati, ishlab chiqarish rivoji va ham shakllanishida mehnat faoliyati, ishlab chiqarish rivoji va odamning tabiat kuchini bo‘ysindirishi bilan bog‘liqdir. Shuning odamning tabiat kuchini bo‘ysindirishi bilan bog‘liqdir. Shuning uchun ham bularning qaysi biri avval paydo bo‘lgan degan uchun ham bularning qaysi biri avval paydo bo‘lgan degan masalani ro‘kach qilib qo‘yib bo‘lmaydi. Fikr va nutq aslida bir masalani ro‘kach qilib qo‘yib bo‘lmaydi. Fikr va nutq aslida bir vaqtda vujudga kelgan. Odamzodning ilk tarixi bosqichlarida vaqtda vujudga kelgan. Odamzodning ilk tarixi bosqichlarida

ishora bilan emas, balki tovush chiqarib tushuntirish zaruriyatini ishora bilan emas, balki tovush chiqarib tushuntirish zaruriyatini keltirib chiqargan va bu hodisa odamzodning hayoti bilan bog‘liq keltirib chiqargan va bu hodisa odamzodning hayoti bilan bog‘liq zaruriyati edi. Masalan, maymunlarda ham har xil tovush bo‘lgan. zaruriyati edi. Masalan, maymunlarda ham har xil tovush bo‘lgan. Shu o‘rinda shimpanzelarda 20 xildan oshiq tovush bor. Bunday Shu o‘rinda shimpanzelarda 20 xildan oshiq tovush bor. Bunday emosiya bilan bog‘liq tovush «hayot tovushi» deb atalgan. Taniqli emosiya bilan bog‘liq tovush «hayot tovushi» deb atalgan. Taniqli arxeolog V.V.Bunakning ta’limoti bo‘yicha ana shu hayot tovushi arxeolog V.V.Bunakning ta’limoti bo‘yicha ana shu hayot tovushi tovushli nutqning kelib chiqishida muhim baza bo‘lib xizmat tovushli nutqning kelib chiqishida muhim baza bo‘lib xizmat qilgan. Demak, nutqning kelib chiqishi odamzodning mehnat qilgan. Demak, nutqning kelib chiqishi odamzodning mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, bu hodisa ibtidoiy to‘da taraqqiyot faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, bu hodisa ibtidoiy to‘da taraqqiyot bosqichida oddiy shaklda vujudga kelgan. Mehnat jarayoni, ishlab bosqichida oddiy shaklda vujudga kelgan. Mehnat jarayoni, ishlab chiqarish kuchlarining tobora rivojlanishi natijasida nutq bilan chiqarish kuchlarining tobora rivojlanishi natijasida nutq bilan bog‘liq so‘zlashuv boyligi ham oshib borgan. Ma’noli va muayyan bog‘liq so‘zlashuv boyligi ham oshib borgan. Ma’noli va muayyan chuqur fikrga ega so‘zlashuvni hozirgi zamon odamlarining chuqur fikrga ega so‘zlashuvni hozirgi zamon odamlarining shakllanishi bilan muvoziy jarayon, desak xato emas. shakllanishi bilan muvoziy jarayon, desak xato emas. Antropologlarning xulosasiga ko‘ra aytish lozimki, neandertal Antropologlarning xulosasiga ko‘ra aytish lozimki, neandertal odamlarida abstrakt tushuncha vujudga keladi. Bunga asos shuki, odamlarida abstrakt tushuncha vujudga keladi. Bunga asos shuki, bu turdagi maymunsimon odamlarning miya hajmi hozirgi zamon bu turdagi maymunsimon odamlarning miya hajmi hozirgi zamon odamlarining miya hajmidan qolishmas edi. Shunday qilib, dadil odamlarining miya hajmidan qolishmas edi. Shunday qilib, dadil aytish mumkinki, odam nutqi va fikri ilk paleolitdan so‘nggi aytish mumkinki, odam nutqi va fikri ilk paleolitdan so‘nggi paleolit davriga o‘tish jarayonida sodir bo‘lib, bu hodisa muhim paleolit davriga o‘tish jarayonida sodir bo‘lib, bu hodisa muhim sakrash edi. Shu bilan birga tovushli nutq ham rivoj topib borgan. sakrash edi. Shu bilan birga tovushli nutq ham rivoj topib borgan. Fikr va nutqning muvoziy evolyusiyasi natijasida so‘nggi paleolit Fikr va nutqning muvoziy evolyusiyasi natijasida so‘nggi paleolit davri boshlariga kelib, hozirgi zamon odamlarining nutqi va tili davri boshlariga kelib, hozirgi zamon odamlarining nutqi va tili tashkil topadi. tashkil topadi. Neandertallar o‘z to‘dasiga taalluqli o‘lganlarni shu maqsadlarda Neandertallar o‘z to‘dasiga taalluqli o‘lganlarni shu maqsadlarda maxsus dafn qilgan bo‘lishlari mumkin. Shunday qilib, maxsus dafn qilgan bo‘lishlari mumkin. Shunday qilib, neandertallar dafn marosimlarida sosial bog‘liqlikni ko‘rish neandertallar dafn marosimlarida sosial bog‘liqlikni ko‘rish mumkin. Sosial bog‘liqlik va normaning paydo bo‘lishi neandertal mumkin. Sosial bog‘liqlik va normaning paydo bo‘lishi neandertal

manbalari manbalari Ibtidoiy to‘da davrida mafkuraviy tasavvurlar qanday bo‘lganligi Ibtidoiy to‘da davrida mafkuraviy tasavvurlar qanday bo‘lganligi masalasini ham rekonstruksiya qilish murakkab masala bo‘lib masalasini ham rekonstruksiya qilish murakkab masala bo‘lib kelgan. Bunday tasavvurlarni bilib olishda neandertal kelgan. Bunday tasavvurlarni bilib olishda neandertal odamlarining qabr topilmalari katta ahamiyatga ega. odamlarining qabr topilmalari katta ahamiyatga ega. Eng qadimgi odamlarning topilma suyak qoldiqlari asosan Eng qadimgi odamlarning topilma suyak qoldiqlari asosan teginilgan qatlamlardan topilgan. Bunday holatning yuz teginilgan qatlamlardan topilgan. Bunday holatning yuz berishiga, avvalo, to‘rtlamchi davrda doimiy yuz berib turadigan berishiga, avvalo, to‘rtlamchi davrda doimiy yuz berib turadigan tektonik faoliyat sabab bo‘lgan. Tektonik harakatlar yer tektonik faoliyat sabab bo‘lgan. Tektonik harakatlar yer qatlamlari va qobig‘ining birlamchi yotqizig‘iga putur qatlamlari va qobig‘ining birlamchi yotqizig‘iga putur yetkazgan, ayrim holatlarda qatlamlar aralashib ketgan. yetkazgan, ayrim holatlarda qatlamlar aralashib ketgan. Teginilmagan holatdagi qatlam bilan bog‘liq bizgacha yetib Teginilmagan holatdagi qatlam bilan bog‘liq bizgacha yetib kelgan topilmalar ashell va muster davrlariga tegishli bo‘lib, kelgan topilmalar ashell va muster davrlariga tegishli bo‘lib, neandertallarga taalluqlidir. Hozirgi vaqtda bunday topilmalar neandertallarga taalluqlidir. Hozirgi vaqtda bunday topilmalar odatda qabr tipida bo‘lib, bunday yodgorliklarning ko‘plari odatda qabr tipida bo‘lib, bunday yodgorliklarning ko‘plari fanda ma’lum. Arxeologlar antropologlarning hamkorligida fanda ma’lum. Arxeologlar antropologlarning hamkorligida izchillik bilan bunday yodgorliklarni o‘rganishib, ularning izchillik bilan bunday yodgorliklarni o‘rganishib, ularning maxsus o‘ylab ko‘milganligini ko‘rsatmoqda. Bu topilmalarning maxsus o‘ylab ko‘milganligini ko‘rsatmoqda. Bu topilmalarning deyarli barchasi g‘or makonning chegara qismida, maxsus deyarli barchasi g‘or makonning chegara qismida, maxsus qazilgan chuqurda, madaniy qatlam bilan birga kuzatilingan. qazilgan chuqurda, madaniy qatlam bilan birga kuzatilingan. Dafn qilinganlar yon tomonga, uxlayotgan ko‘rinishda Dafn qilinganlar yon tomonga, uxlayotgan ko‘rinishda ko‘milgan.[1][1] Nima sababdan neandertallar o‘zlarining vafot Nima sababdan neandertallar o‘zlarining vafot ko‘milgan. etgan kishilarini ko‘mishgan? Bu masala tadqiqotchilarda katta etgan kishilarini ko‘mishgan? Bu masala tadqiqotchilarda katta e’tibor tug‘dirish bilan, qiziqarli va qizg‘in mulohazalarni ham e’tibor tug‘dirish bilan, qiziqarli va qizg‘in mulohazalarni ham keltirib chiqardi. keltirib chiqardi.

odamlarining miya rivoji hajmi hali barcha hodisalarni tasavvur odamlarining miya rivoji hajmi hali barcha hodisalarni tasavvur qilish qobiliyatiga to‘la ega emas edi. Shuning uchun ham bunday qilish qobiliyatiga to‘la ega emas edi. Shuning uchun ham bunday sig‘inish diniy qarashlari neandertallarning so‘nggi bosqichlarida sig‘inish diniy qarashlari neandertallarning so‘nggi bosqichlarida vujudga kelgan bo‘lsa kerak. Ammo neandertallarning vujudga kelgan bo‘lsa kerak. Ammo neandertallarning boshlang‘ich va o‘rta rivojlanish bosqichlarida hali dafn bilan boshlang‘ich va o‘rta rivojlanish bosqichlarida hali dafn bilan bog‘liq hayot, ularga tegishli urf-odat, sig‘inishlar to‘la xos emas, bog‘liq hayot, ularga tegishli urf-odat, sig‘inishlar to‘la xos emas, zaif holatda bo‘lganligi uchun mavjud edi. Ibtidoiy to‘da davrining zaif holatda bo‘lganligi uchun mavjud edi. Ibtidoiy to‘da davrining neandertallar zamonida ijtimoiy ongning yana bir boshqa shakli neandertallar zamonida ijtimoiy ongning yana bir boshqa shakli vujudga kelgan. Biz yuqori satrlarda arxeolog R.Soleski vujudga kelgan. Biz yuqori satrlarda arxeolog R.Soleski tomonidan Shanidar g‘or madaniy qatlamlaridan topilgan tomonidan Shanidar g‘or madaniy qatlamlaridan topilgan neandertal jasadi bilan bog‘liq dorivor o‘simliklar changi neandertal jasadi bilan bog‘liq dorivor o‘simliklar changi kuzatilganligi haqida so‘z yuritgan edik. Bu topilmani kuzatilganligi haqida so‘z yuritgan edik. Bu topilmani kuzatishdan shu xulosa kelib chiqadiki, ibtidoiy to‘da davri kuzatishdan shu xulosa kelib chiqadiki, ibtidoiy to‘da davri odamlarining dorivor o‘simliklardan turmushda foydalanganligi odamlarining dorivor o‘simliklardan turmushda foydalanganligi xalq tibbiyotining ilk ildizlaridan dalolat beradi. Fransiyaning Li xalq tibbiyotining ilk ildizlaridan dalolat beradi. Fransiyaning Li Farass g‘oridan kosasimon chuqurlikka ega tosh lavha topilgan Farass g‘oridan kosasimon chuqurlikka ega tosh lavha topilgan bo‘lib, unda oxra, ya’ni tabiiy bo‘yoqdan chizilgan chiziqlar bo‘lib, unda oxra, ya’ni tabiiy bo‘yoqdan chizilgan chiziqlar kuzatilgan. Bu hodisa san’atning kelib chiqishidagi ilk ko‘rinish kuzatilgan. Bu hodisa san’atning kelib chiqishidagi ilk ko‘rinish bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, ilk paleolit davriga oid g‘or bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, ilk paleolit davriga oid g‘or devorlarida makoronsimon, to‘lqinga o‘xshash chizmalar devorlarida makoronsimon, to‘lqinga o‘xshash chizmalar kuzatilgan, odamning qo‘l tasviri solingan rasmlar topilgan. kuzatilgan, odamning qo‘l tasviri solingan rasmlar topilgan. Ayrim olimlar bu topilmalarning hali ular san’at namunalari Ayrim olimlar bu topilmalarning hali ular san’at namunalari emasligi, balki ma’naviy ijod tushunchasining eng ilk tasavvurlari emasligi, balki ma’naviy ijod tushunchasining eng ilk tasavvurlari ekanligi haqida mulohazalar yuritishmoqda. Qandayligidan qat’iy ekanligi haqida mulohazalar yuritishmoqda. Qandayligidan qat’iy nazar bu kabi topilmalar ahamiyatli bo‘lib, biz bu orqali nazar bu kabi topilmalar ahamiyatli bo‘lib, biz bu orqali odamzodda dastlabki ma’naviy ajdodning ilk ildizlari ibtidoiy odamzodda dastlabki ma’naviy ajdodning ilk ildizlari ibtidoiy to‘da davrida yuzaga kela boshlaganligi haqidagi tasavvurga ega to‘da davrida yuzaga kela boshlaganligi haqidagi tasavvurga ega

Adabiyotlar: Adabiyotlar:   Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik  Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T., 2016 O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T., 2016 Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va  Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. T., 2017 yil 19-avgust qoidasi bo’lishi kerak. T., 2017 yil 19-avgust I.A.Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., 1998. Karimov. I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., 1998. Karimov. Karimov I A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk Karimov I A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish eng oliy saodatdir.T., 2015 kelajagi yo’lida xizmat qilish eng oliy saodatdir.T., 2015 Historische Antropologie. Kultur, Gesellschaft, Altltag. Historische Antropologie. Kultur, Gesellschaft, Altltag. Gottingen, 1984—1998. Gottingen, 1984—1998. Schulze W.(Hg.). Socialgeschihte, Alltagsgeschihte, Schulze W.(Hg.). Socialgeschihte, Alltagsgeschihte, Mikro-Historie, eine Diskussion. G`ttingen, 1994; (нем.) Mikro-Historie, eine Diskussion. G`ttingen, 1994; (нем.) Кром. М.М. Историческая антропология. Пособие к Кром. М.М. Историческая антропология. Пособие к лекционному курсу. 1-е изд. СП б: 2000; 2-е изд. СП б- лекционному курсу. 1-е изд. СП б: 2000; 2-е изд. СП б- 2004; 3-е изд. СП б 2010. 2004; 3-е изд. СП б 2010.   