Презентация по дисциплине "Hayot faoliyati xavfsizligi" на тему : "O’zbekistonda bo’lishi mumkin bo’lgan texnogen havflar"

Tayyorladi: 410 gurux talabasi A.M.Umidullayev

Qabul qildi: G.Turdiyeva

SAMDCHTIARM

SAMDCHTIARM

Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarga 7 xil ko‘rinishi-dagi falokatlar kirib, ular O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 27 oktyabr 1998 yil 455-son qarorida “Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarni tasnifi” da ko‘rsatib o‘tilgan.
Gidrotexnik inshoatlardagi avariyalar oqibatida odamlarni, uy hayvonlarini qurbon bo‘lishiga, atrof-muhitni izdan chiqishiga va moddiy resurslarni buzilishiga va yo‘q bo‘lib ketishiga olib keladi.

Gidrotexnika inshoatlari, ko‘rsatkichlariga ko‘ra har xil bo‘ladi:

1) joylashgan o‘rniga ko‘ra:
 er usti inshoatlari (daryo, ko‘l, kanal va h.k);
 er osti inshoatlari (o‘tqazuvchi quvurlar, tunellar va h.k).
2) foydalanish maqsadiga ko‘ra:
 a) suv-energetika inshoatlari;
b) suv-ta’minoti inshoatlari;
v) sug‘orish inshoatlari;
g) chiqindi suvlarni chiqarish inshoatlari;
 
 suv-baliq xo‘jalik inshoatlari;
 suv-sport inshoatlari va h.k.
3) vazifasiga qarab:
 GES lar va boshqa suv inshoatlari (to‘g‘onlar va boshqalar);
 suv o‘tkazish inshoatlari (kanallar, tunnellar, quvur o‘tkazgichlar);
v) tarnovlar, osma quvurlar va h.k.;
g) tashlandiq suv inshoatlari (ortiqcha suvni chiqarish uchun);
 
 suv oqimini tartiblash inshoatlari (suv oqimini to‘g‘irlovchi, daryo va qirg‘oq o‘zanlarini yaxshilovchi va boshqalar);
 baliq xo‘jaligi inshoatlari (baliq boqish uchun).

Yong‘in - bu nazorat qilib bo‘lmaydigan hodisa bo‘lib, bebaho moddiy va madaniy boyliklarni bir daqiqada yo‘q qiluvchi, atrof-muhitni izdan chiqaruvchi ofat, ayniqsa u fuqarolarning joniga kulfat keltiruvchi favquloddagi vaziyatdir.

Yong‘inning kelib chiqishi uch omilning bir vaqtda, bir joyda duch kelishining oqibatidir, ya’ni:
 
 yonuvchan moddani (neft, qog‘oz, yog‘och va boshqalar);
 havo harorati (issiqlik) ;
 uchqun-alanga (gugurt, uchqun, elektr simining qisqa tutashuvi).
Xalq xo‘jaligida yong‘in chiqishining asosiy sabablari quyidagilardan iborat:

 chekish paytida yong‘ingarchilikka ehtiyotsizlik bilan munosabatda bo‘lish, yonuvchan moddalarni yoqish, gugurt bilan yoritish va boshqalar. Bunday yong‘in umumiy yong‘inning 26 foizini tashkil qiladi;
 bolalarning o‘t bilan o‘ynashi - 14 %;
v) elektr jihozlarini boshqarish qoidalarini buzish natijasida - 13,5 %;
g) pechka va tutun quvurlarining noto‘g‘ri o‘rnatilishi oqibatida - 8,5 %;
 isitkich jihozlaridan noto‘g‘ri foydalanishda - 8,3 %;
 elektr moslamalarini montaj qilish qoidalarining buzilishi - 5 %; yo) payvandlash ishlarini bajarishda yong‘in xavfsizlik qoidalarining buzilishi - 2,3 %;
j) texnologik jihozlarni boshqarish qoidalarining buzilishi - 1,2 % ni tashkil etadi.

Demak, yong‘inning birlamchi sabablari kichik yong‘in manbalari turtkilari bo‘lishi mumkin - bular sigaret qoldiqlari, uchqunlar va o‘chirilmagan gugurt qoldiqlari; yuqori haroratli issiqlik manbalari - alanga, pechka va tutun chiqadigan quvurlarning qizigan konstruktsiyalari va boshqalar bo‘lishi mumkin.

Boshlanish fazada (5 dan 30 daqiqagacha) harorat sekin ko‘tariladi va fazaning oxirida tez ko‘tariladi. Masalan, yopiq eshik va derazalardan xavoning etishmasligidan yong‘in kichik miqyosda ketib, tutash bo‘lib bunda issiqlik yig‘ila borib, keyingi fazaning boshlanishini ta’minlaydi.Ikkinchi fazada - alanga jadal tarqalib, harorat tez ko‘tariladi (o‘zining “max” qiymatiga erishadi). Bunda alanga inshoatning tashqari qismiga ham chiqishi kuzatiladi.Uchinchi fazada - yonuvchi narsalarning yonib bo‘lishi oqibatida haroratning pasayishi kuzatiladi.

Avariya deganda bajariladigan ishni birdan to‘xtab qolishi, yoki sanoat korxonalarida ishlab chiqarishning izdan chiqishi, transportlarda va boshqa ob’ektlarda moddiy boyliklarning buzilishi, yo‘q bo‘lishi tushuniladi.

AVARIYALARNING KELIB CHIQISHIGA QUYIDAGI OMILLAR SABABCHI BO‘LISHI MUMKIN:
 tabiiy ofat tufayli;
 inshoatlarni loyihalashda yoki uni qurishda qo‘yiladigan xatoliklar tufayli;
 ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi;
 transport, mexanizm, jihozlardan noto‘g‘ri foydalanganda;
 agressiv moddalarni (portlovchi, tez alangalanuvchi zaharli moddalarni) noto‘g‘ri saqlanishi va uni ishlatilish qoidalarining buzilishi oqibatida;
 texnika xavfsizlik qoidalarining buzilishi va boshqalar.

Fojiali hodisa - ma’lum bir vaqt oralig‘ida sodir bo‘ladigan falokat demakdir. Fojia – turli xildagi inshoatlarni buzilishi, moddiy boyliklarning yo‘q bo‘lib ketishi hamda odamlarning o‘limi bilan sodir bo‘ladi. Bundan tashqari, katta avariyalar oqibatida ham fojialar sodir bo‘ladi. Masalan, atom elektrostantsiyalarida va radioaktiv moddalar ishlatiladigan korxonalarda avariya sodir bo‘lishi natijasida juda katta hudud zaharlanishi va oxir oqibatda fojia bilan yakunlanishi mumkin.

ADABIYOTLAR
 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, T., O‘zbekiston, 1992.
  O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Aholini va xududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”, 20.08.1999.
 O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”,
 O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida”,31.08.2000.
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”, 4.03.1996.
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to‘g‘risida”, 23.12.1997, № 558.
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “O‘zbekiston Respublikasi aholini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishga tayyorlash tartibi to‘g‘risida”, 7.10.1998. № 427.
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Texnogen – tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘risida”, 27.10.1998, № 455.
 M.Tojiev, I.Ne’matov, M.Ilxomov “Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi” darsligi, T., 2002.
 O‘zbekiston Respublikasining Qonuni: “Mehnat muhofazasi to‘g‘risida”,6.05.1993.
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori: “Ishlab chiqa-rishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligini boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi” nizom 6.06.1997, № 286.
 

SAMDCHTIARM