SERPIMLILIK KU’SHI.

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanli' uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni mug'allimi

Aǵılash   Saylauovtıń

SERPIMLILIK     KÚSHI

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 21 TEMA    SERPIMLILIK     KÚSHI.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Serpimlilik  kúshi teması haqqında keńnen tusinik berip,bul temanıń bsaqa temalardan ózgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńoqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw.Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Qozǵalıs nızamlarınıń aylanbalı qozǵalısqa tásiri temasın soraw

Tema

Deformaciya:

Denelerge kúsh penen tásir etilse, olardıń sozılıwı. qısılıwı, iyiliwi, jıljıw yamasa tawlanıwı múmkin. Ayırım denelerde bunday qásiyet ayqın baqlanadı. Máselen, sırtqı kúsh tásirinde rezina yamasa prujina sozıladı, qısiladı hám tawlanadı, aǵash yamasa plastmasa iyiledi.

Sırtqı kúsh tásirinde denelerdiń forması hám kóleminiń ózgeriwi deformaciya dep ataladı. Deformaciyalar serpimli hám plastik deformaciyalarg'a bólinedi. Sırtqı kúsh tásiri toqtaǵanda deneniń ózgergen forması hám kólemi dáslepki halına qaytsa, serpimli deformaciya boladı. Máselen, sozılǵan rezina yakı prujina sırtqı tásir toqtaǵannan keyin óz halına qaytadı. Sızǵıshtı azıraq iyip jiberip qalsaq ol jáne tuwnlanıp qaladı. Bunday denelerge serpimli deneler delinedi. Tásir yetiwshi sırtqı kúsh toqtag'anda deneniń forması hám kólemi  qaytadan qálpine kelmese, bul plastik deformaciya  boladı. Máselen, plastilin ezilse yakı sozılsa ol: dásiepki halına qaytpaydı. Bunday deneler plastik deneler  dep ataladı. Tómende biz tek ǵana deneler menen jumıs isleymiz.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Serpimlilik kúshiniń payda bolıwı:

Dene deformaciyalanǵanda sırtqı kúshke qarsılıq kórsetetuǵın hám oǵan qarama-qarsı baǵıtlanǵan kúsh serpimlilik kúshi dep ataladı.

Oq jay jibi kerip tartılǵanda (56-suwret) rezina hám prujina sozılǵanda yamasa qısıǵanda  sırtqı kúshke qarsı  kúshi payda boladı.

Guk nızamı:

Tayanıshqa bekitilgen prujina ilmegine  sırtqı kúsh penen tásir etiwshi júk ildireyik.Bunda prujina deformaciyalanıp  uzınlıqqa sozıladı..Bunnan  sırtqı kúshke muǵdarı jaǵınan teń hám qarama-qarsı baǵıtlanǵan.  serpimlilik kúshi payda boladı.(57-suwret) Bul kúsh  uzayıwına tuwra propascional boladı yaǵniy.

bunda к- deformatsiyalanıp atırg'an prujinanıń qattılıg'ı. Xalıqaralıq birlikler sistemasinda onıń birligi N/m boladı.Bul formula tómendegishe táriyplenedi:

Deneniń serpimlilik deformaciyası oǵan tásir yetiwshi sırtqı kúshke tuwrı proportsional.

Bul nızam 1660-jılı ingliz alımı Robert Guk tárepinen ashılǵan. Sonıń ushın ol Guk nızmı dep ataladı. Dene (prujina, sım) nıń qattılıg'ı k qansha úlken bolsa, onı sozıw yamasa qısıw yaǵniy deformaciyalaw sonsha qıyın boladı. Guk  nızamındag'ı qattılıq k hár túrli deneler ushın hár qıylı boladı.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Máselen steijenniń uzınlıǵı l, kese kesimi S  bolsa, qattılıǵı k tómendegishe jazıladı.

bunda E- hár qıylı zatlar ushın hár túrli bolg'an serpimlilik moduli. Prujina  sırtqı kúsh tásirinde qısılǵanda  ge qısqaradı. Bul jag'dayda Guk nızamı orınlı boladı. Prujina ornına keri deformaciyalanatuǵın temir steijen alyuminiy sım hám basqa deneler alınǵanda da sırtqı kúsh tásirinde az bolsa da uzayadı yamasa qısqaradı, yaǵniy serpimlilik kúshi júzege keledi.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı

1.Deformaciya dep nege aytıladı?

1.Serpimlilik hám plastik deformaciyalar bir-birinen qanday ayırmashılıqqa iye?

2.Serpimlilik kúshi degen ne hám ol qalay júzege keledi?

3.Serpimlilik kúshi hám sırtqı tásir kúshi arasında qanday baylanıs bar?

4.Guk nızamı qalay ańlatıladı hám táriyiplenedi?

5.Rezinanıń bir ushın tayanıshqa baylap, ekinshi ushınan tartıń. Bunda qanday kúshler bayqaladı.Olardıń baǵıtı qanday?

Uy tapsırma tapsırıw

Serpimlilik  kúshi  temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash