SESTIŃ HÁR TÚRLI ORTALÍQLARǴA TARQALÍWÍ.

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№  22- sanlı uluwma worta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

SESTIŃ HÁR TÚRLI ORTALÍQLARǴA TARQALÍWÍ

 atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                        22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 54-TEMA      SESTIŃ HÁR TÚRLI ORTALÍQLARǴA TARQALÍWÍ.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Sestiń hár túrli ortalíqlarǵa tarqalíwí haqqinda  keńnen tusinik berip,bul temanıń bsaqa temalardan ózgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde wolardıńwoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Ses derekleri hám onı qabıllap alıwshılar temasın soraw.

Tema

Teń wwólshewli qozǵalıs:

Sestiń tarqalıwın úyreniw ushın 1660-jılı Robert Boyl mınaday tájiriybe ótkergen. Shiyshe qalpaqtıń astına saattı qoyǵan. Bunda saattıń shıqıldap júrgen dawısı irkinishsiz esitilip turǵan (122-suwret). Bunnan keyin qalpaq ishindegi hawanı sorıp ala baslaǵan. Saattıń shıqırlaǵan dawısı páseńlep aqırında pútkilley esitilmey qalǵan. Demek sestina tarqalıwı ushın ortalıq kerek eken. Vakuumda terbelis tarqatatuǵın hesh qanday nárse joq. Ulıwma ses qalayınsha tarqaladı? Kamerton shaqası terbelgende onıń janındaǵı hawada sıǵılıwlar hám keńeyiwler payda boladı. Sońınan sıǵılıw hám keńeyiw hawa bóleksheleri arqalı hawaǵa tarqaladı.

1.Gazlarda dawıstıń tarqalıwı. Stadionlarda ótkerilgen úlken jıyınlarda hár túrli uzaqlıqta jaylasqan radioqalpaqlardan shıqqan bir túrli dawıslardıń bir waqıtta emes, al aldınlı-keyinli esitiletuǵınlıǵına itibar bergen shıǵarsız. Aspanǵa atılǵan raketalardıń aldın jarqıraǵanı, keynen onıń jarılǵan dawısında esitemiz. Gúldirmama waqútúnda shaqmaq shaqqannan birazdan keyin onıń gúldiregen dawısı keledi. Demek, sestiń hawada tarqalıw tezligi  jaqtılıqtıń tarqalıw tezliginen ádewir kishi eken. Sestiń hawada tarqalıw tezligin birinshi ret 1636-jılda Fransuz ilimpazı M. Mersen ólshegen. Sestiń 20^OC daǵı tezligi 343 m/s yáki 1235 km/saat qa teń. Bul mıltıq oǵınıń tezliginen shama menen eki ese kem. Sestiń tezligi hawa temperaturasınıń kóteriliwi menen artadı. Ses tezligi 10^OC da 337,3 m/s 0^OC da 331,5 m/s, 30^OC da 348,9 m/s hám 50^OC da 360,3 m/s qa teń. H.r túrli gazlar, suyıqlıqlar hám qattı deneler ushın 0oC daǵı ses tezligi kestede keltirilgen.

2. Suyıqlıqlarda setiń tarqalıwı. Suyıqlıqta bóleksheler, gazlarǵa qaraǵanda tıǵızıraq jaylasqanlıǵı aqıbetinde olarda sestiń tarqalıw tezligi úlkenrek boladı. Sestiń suwdaǵı tezligin birinshi ret 1826-jılı L.Kolladon hám Ya.Shtarm Shvecariyadaǵı Jeneva kólinde ólshegen. 8^OC li suwda ólshengen tezlik 1140 m/s ti quraǵan. Kanallarda shomılǵanda suw astında eki tastı bir birine urıp kóriń, onıń dawısın esitken oqıwshılar da bar shıǵar. Sırtta turıp suw ishinde payda etilgen dawıslardı nege esitpeymiz? Usıǵan qarap balıqlar dawıs shıǵarmaydı degen juwmaqqa da barǵanbız. «Balıqtay saqaw» degen usınnan qalǵan. Negizi balıqlarda, basqa suw haywanları kiytler, delfinler de dawıs shıǵaradı, bir-biri menen xabarlasıp turadı. Tek suwda oayda etilgen sestiń 99,9% suw qáddinen izine qaytıp ketedi. Tap usı siyaqlı hawada júzege keltirilgen dawısta suw ishine ótpeydi.  

3. Qattı denelerde sestiń tarqalıwı. Bunı úyreniw ushın oyınshıq telefon jasaymız. Aǵashtan islengen eki shırpı qutısın alıp onıń tasların shıǵarıp taslaymız. Hár birinde birewden shóbin qaldırıp, betinen bir jiptiń eki ushın shırpıǵa kirgizip, shóplerge baylaymız. Qutılardı jawıp, jipti kerip tartamız.Telefon tayar. Joldasıńızǵa birewin berip qulaǵına tutıwın sorań. Ózińizdegi qutını tartıp, jipti kerseńizde, qutıǵa sóyleseńiz, joldasıǵız irkinishsiz esitedi. Bunda ses jip arqalı jetkerilip beriledi.Poezd jolı relestlerine qulaq tutqan adam, poezdi kórmesede, onıń kiyatirǵanlıǵın esitedi. Geypara filmlerde «hind» lerdiń jerge jatıp alıp, atlılar yáki haywanlar padasınıń jaqınlasıp kiyatırǵanlıǵın bilip alǵanlıǵın kórgen bolsaǵız kerek. Qattı denelerde sestiń tarqalıw tezligi kúshli bolatuǵınńıǵı kesteden belgili.

keste

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Ne sebepten kózi jaqsı kórmeytuǵın adamlardıń qulaǵı sezgir boladı?

2.Ses qaysı payıtta uzaqqa baradı. Íssı kúnde me yáki suwıq kúnde me? Sebebin túsindiriwge háreket etiń.

Úy tapsırma tapsırıw

Sestiń hár túrli ortalíqlarǵa tarqalíwí temasın oqıp keliw 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                        22-mektep  Saylauov Aǵılash