SI'RG'ANAW SU'YKELISI DOMALAP SU'YKELIW

`

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

SI’RG’ANAW SU’YKELISI DOMALAP SU’YKELIW

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№30-TEMA           SI’RG’ANAW SU’YKELISI DOMALAP SU’YKELIW

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Si’rg’anaw su’ykelisi Domalap su’ykeliw temasi’  haqqi’nda uluwma tu’sinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tiw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Su’ykeliw ku’shi,Ti’ni’shli’qtag’i’ su’ykeliw temasi’n soraw

Tema

Si’rg’anaw su’ykelisi

Bir dene u’stinda basqa bir dene si’rg’anag’anda su’ykelis payda boladi’.Bunday su’ykelis si’rg’anaw su’ykelisi dep ataladi’.

Ms: shana qar u’stinde si’rg’anag’anda stol u’stindegi kitapti’ iytergende si’rg’anaw su’ykelisi payda boladi’(79-a suwret) deneni dinamometr ja’rdeminde tarti’p worni’nan qozg’altami’z.Denenin’ worni’nan qozg’alg’an waqi’ti’nda dinomometrdin’ ko’rsetiwi keskin kemeyedi.Dinomometrdi tarti’w arqali’ deneni ten’ wo’lshewli qozg’altsaq dinomometrdin’ ko’rsetkishi wo’zgermey qaladi’.Dinomometr ko’rsetkishinin’ a’ne usi’ turaqli’ ma’nisi si’rg’anaw su’ykelis ku’shine ten’ boladi’.(79-b suwret) Demek:

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Si’rg’anawshi’ su’ykelis ku’shi ti’ni’shli’qtag’i’ su’ykelis ku’shlerinen kishi boladi’.

Ta’jriybenin’ ko’rsetiwinshe si’rg’anaw su’ykelis ku’shi denenin’ awi’rli’q ku’shine proporcional boladi’.Nyutonni’n’ u’shinshi ni’zami’ boyi’nsha awi’rli’q ku’shi F_aw shamasi’ jag’i’nan tayani’shti’n’ reakciya ku’shi N ge ten’.Demek si’rg’anaw su’ykelis ku’shi F_sirg reakciya ku’shi N ge proporcional boladi’.

Bunda  sirganaw kushi koefitsenti bolip onin manisi bir-birine suykeliwshi koefitsent denelerdin materiyalina betlerdin tegisligine ham basqalarga baylanisli.Bazi’bir jup materiyallar ushi’n si’rg’anaw su’ykelis koeficentinin’ juwi’q ma’nisleri to’mendegi kestede keltirilgen.

Domalap su’ykelis jasaw

Yeger bir dene yekinshi dene u’stinde si’rg’anamastan domalasa wonda payda bolg’an su’ykelis domaalap su’ykeliw dep ataladi’.

Ma’selen: Velosiped yamasa avtomobil do’ngelekleri do’ngelegende bochka yamasa katoklar domalag’anda domalap su’ykeliw jasaw payda boladi’.Domalap su’ykeliw jasaw payda boli’wdi’n’ tiykarg’i’ sebebi do’ngelek tiyip turg’an bette awi’rli’q ku’shinin’ ta’sirinde payda bolg’an deformaciya.(80-suwret)  Domalaw na’tiyjasinde do’ngelekte yamasa wol domalap ati’rg’an bette shaqi’rli’q payda boladi’.Shaqi’rli’q do’ngelektin’ aylani’wi’na tosqi’nli’q yetedi. Do’ngelektin beti ha’m wol domalap ati’rg’an bet qansha qatti’ bolsa do’ngelek domalap ati’rg’anda sonsha kem deformaciya boladi’ ha’m domalap su’ykeliw jasaw ku’shi  sonsha kishi boladi’.Soni’n’ ushi’n temir joldi’n’ temir izlerinde su’ykelis ku’shi ju’da kishi boladi’.

Domalap su’ykeliw jasaw ku’shin wo’lsheyik.Brusokti’n’ u’stine qoyi’lg’an taqtasha dinomometr menen tarti’ladi’.Bunda domalap su’ykelis jasaw ku’shi  tin’ ma’nisi dinomometr ko’rsetken F ku’shtin’ ma’nisine ten’ boladi’.(81-suwret) Domalap su’ykelis jasaw ku’shi si’rg’anaw su’ykelis ku’shine ko’p ma’rte kishi boladi’.(82-suwret)

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Soni’n’ ushi’nda a’yemgi adamlar awi’r ju’klerdi bir jerden basqa jerge ko’teriwde katoklardan paydalang’an.Do’ngeleklerdin’ woylap tabi’li’wi’ u’lken jan’ali’qlardi’n’ biri.Ta’jriybeler soni’ ko’rsetedi domalap su’ykelis jasaw ku’shi  denege ta’sir yetiwshi reakciya ku’shi N g’a tuwra proparcional domalap ati’rg’an dene radyusi R ge keri proparcional boladi’.yag’niy

Bunda  domalap su’ykeliw jasaw koeficenti Woni’n’ ma’nisi bi-birine su’ykeliwshi denelerdin’ materali’na betlerdin’ tegisligine ha’m basqalarg’a baylani’sli’  din’ ma’nisi polat penen polat ushi’n 0,2 mm ge avtomobil do’ngelegi shamasi’ menen aspalt ushi’n 2 mm ge ten’

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’

1.Si’rg’anaw su’ykelisi dep qanday su’ykeliske ayti’ladi’?

2.Atirapi’mi’zda ushrasati’n si’rg’anap su’ykeliw ha’m Domalap su’ykeliwshi ku’shler haqqi’nda nelerdi bilesiz?

3.Si’rg’aaw su’ykelis ku’shin tu’sindirip berin’ woni’n’ formulasi’ qalay an’lati’ladi’?

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Si’rg’anaw su’ykelisi Domalap suykeliw temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash