Сочинение по родному (чувашскому) языку «Çут çанталӑк »

Çакă çутă тĕнчере Вăйли çук та этемрен. Шывсем çинче, çĕр çинче Хуçа пулса вăл тăрать…                   К. В. Иванов Пирĕн   тавралăх   пуян   та   илемлĕ.   Хуласемпе   ялсенче   пурăнакансем хăйсен кану вăхăтне вăрмансенче, юхан шывсен хĕрринче ирртереççĕ. Çынсем тăван   çĕре   авалтанах   хаклаççĕ.   Мĕншĕн   тесен   çут   çанталăк   çынна   чылай пулăшу, усăлӑх парать. Çĕр – пирĕн пÿрт. Кашни çын хăй çуралса ÿснĕ вырăна ытларах килĕштерет. Пурнăç тăршшĕпех асран тухмасть тăван тавралăх. Çут çанталăк  пире  яланах  пулăшма  хатĕр.  Канма та  чĕнет, çимӗçне те  парать, сывлăш   та   парать,   шыв   та   парать,   сиплет   те.   Пирĕн   те   уншăн тăрăшмалла. Чăвашсен   паллă   поэтесси  Галина   Елисеева,   этемĕн   çĕр   çинчи шăпи çинчен тарăннăн шухăшланӑ: «Çут çанталӑк ӗмӗрӗ вӑрӑм пултӑр тесен − çыннӑн   ӑслӑ   пулмалла»,−тенӗ  вӑл.  Чӑн   та,   çут   çанталăкран   мĕн   пуррине пăчăртаса, ĕмсе илетпĕр те, каялла вара хамăр нимĕн те парасшăн мар. Çĕр­ аннемĕрĕн, мĕн пур чĕрĕлĕхĕн, çут тĕнчен пусмăрçине тухмастпăр­и капла? Юхан шывсем, çăлкуçсем типеççĕ, тÿремлĕхсем çырма­çатрана куçаççĕ, ката­ вăрмансем хăраççĕ, çĕр пулăхлăхĕ чухăнланать, кайăк­кĕшĕкпе чĕр чун сасси илтĕнме пăрахать... Çакна кулленхи пурнăç çаврăмĕнче асăрхамастпăр та вĕт. Хамăр   ларакан   туратта   касмастпăр­и?   Эгоист   мар­и   эпир?   Çут   çанталăк экологийĕпе чун экологийĕ пирки калаçма, татăклă йышăнусем тума вăхăт çитмерĕ­ши? Анчах та çынсем çут çанталăка нумай улăштарма пултараççӗ, татах та лайăх   еннелле   мар.  Усă   тăвас   тесе,  этем   çут   çанталăк   пурнăçне   хутшăнни тĕрлĕ йышши çыхăнусене улăштарса яраççĕ. Нумай усă кӳреççĕ. Халь ĕнтĕ кÿлĕсем   ăшăхланнă,   типме   пуçланă.   Вăрманти   ÿсен­тăрансен   хушшинче тĕлĕнмелли   кĕрешÿ   пырать.   Çĕр   айӗнчи   тымарсем   те   ÿсмелли   вырăншӑн кĕрĕшеççĕ, вĕсене те пушă тавралăх, тăранмалли апат кирлĕ. Чĕрĕ  чунсеншӗн чи хакли çĕр çинчи – шыв. Çавăнпа та ӑна упрамалла, таса тытмалла.  Мĕнле,   мĕнпе   пулăшмалла­ши   çут   çанталăка?     Пирӗн   тавралӑха упрассишĕн,   пуянлатассишĕн   кашни   çыннăн   –   ваттин   те,   çамрăккин   те тăрăшмалла. Çуралнă çĕршĕн, тăван еншĕн ырă ĕç тума кашни çыннăн хăйне пĕчĕкрен   хăнăхтарса   пымалла.   Çут   çанталăкри   пурнăç   пĕр   енлĕ   улшӑнса, начарланса   ан   кайтӑр   тесен,   çынсен   вăрмана   пĕлсе   усă   тумалла.   Каснă лаптăксем   вырăнне   çĕнĕ   йывăçсем   лартса   хăвармалла.   Таптаса   пĕтернĕ вăрмансене   çăлас   тесен,   йывăç   ытларах   лартас   пулать.   Мĕншĕн   тесен вăрмансем,   таврари   сывлăшран   кăмрăк   йÿçеклĕ   газ   илсе   ун   вырăнне   таса кислород   кăлараççĕ.   Пĕтĕм   чĕрĕ   чуна   кислород   кирлĕ.   Кÿлĕсене   тасатса тарăнлатмалла,   çырансене   çирĕплетмелле,   çуп­çап   пăрахмалла   мар.   Çакна пурнăçа   кĕртесси   пĕтемпех   хамăртан   килет.  Пирӗн   тавралăх   мĕн   чухлĕ тасарах, этем унпа мĕн чухлĕ сăпайлă килĕшÿре пурăнать, çын сывлăхĕ çавăн чухлĕ   çирĕпрех.   Çĕр   мĕн   чухлĕ   пурлăхлăрах,   çавăн   чухлĕ   çын   пурнăçĕ тулăхрах та пуянрах. Çĕр çынна сĕткен парса ÿстерет. Тыр­пул, пахча çимĕç, улма­çырла,   сиплĕ   шыв,   мăйăр­кăмпа,   вутă­шанкă   −   пурте   çут   çанталăк пурлăхĕ, çынна вăй­хăват паракан ырлăхӗ. Çут çанталăкӑн чĕлхи çук. Тата ăна пулăшма пултараканĕ те çын кăна. Апла пулсан, кашни çын чĕринче ырă кăмăл çуралтăр, яланах пурăнтăр. Çут çанталăк   илемĕ,   ырлăхĕ   çынсене   яланах   савăнăç   кÿтĕр.  Пурте   йĕркене пăхăнсан пирӗн тавралăх таса пулмалла тесе шутлатăп. Çынсен сывлăхĕ те çирĕпрех пулĕччĕ. Пирĕн сывлăх хамăр алăра. Çавăнпа хамăн шухăша самана таппин   шелсĕр   авăрне   ÿксе   шар   курнă   Митта   Ваçлейĕн   сăмахĕсемпе вĕçлесшĕн: Нумай та пĕтет, сахал та çитет, Тату пурнăçа элле мĕн çитет? Пурри вăл ­ пĕрле, çукки ­ çурмалла, Тата, тăвансем, мĕнле пулмалла?