TA'BIYATTAG''I HA'M TEXNIKADAG'I' SU'YKELIS

`

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli’

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

TA'BIYATTAG'I’  HA'M TEXNIKADAG'I’  SU'YKELIS

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

2015-2016 ji’l

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№32-TEMA           TA'BIYATTAG'I’  HA'M TEXNIKADAG'I’  SU'YKELIS

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Ta’biyattag’i’ ha’m texnikadag’i’ su’ykelis haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tiw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’woqi’w ham jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m ko’rgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Blits» interaktiv metodi’ «Skarabey» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi’

Sabaqti’n bari’si’

Sholkemlestiriw

Klassqa kirip woqi’wshi’lardi’n’tazali’g’i’na,klass tazali’g’ina itibar qarati’w.Woqi’wshi’lardi’n’ woqi’w qurallari’n ko’zden keshirip  na’wbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Laboratoriyali’q jumi’s bayi’nsha tapsirmalardi’ tekseriw,ma’selelerdi tekseriw

Tema

Ta'biyattag'i’ ha'm texnikadag'i’ su'ykelis u'lken a'hmiyetke iye. Su'ykelis paydali’ yamasa ziyanli’ boli’wi’ mu'mkin. Su'ykelis paydali’ bolg'anda woni’ artti’ri’wg'a. ziyanli’ bolg'anda bolsa kemeytiwge ha'reket yetedi^ Su'ykelis bolmag'anda ne boli’wi’n ko'z aldi’mi’zg'a keltirip ko'reyik. Su'ykelis bolmag'anda adamlar da, haywanlar da jerde ju're almas yedi. Ju'rgenimizde ayaqlari’mi’z benen jerden iyterilemiz. Su'ykelis kem bolg'an muz u'stinde ju'riw qi’yi’n yekenin bilesiz. Su'ykelis bolmag'anda buyi’mlar qoli’mi’zdan si’rg’anap tu'sip keter yedi. Avtomobilge tormoz berilgende su'ykelis ku'shi woni’ toqtatadi’. Ti’ni’shli’qtag'i’ su'ykelissiz wol qozg'ala almas yedi, do'ngelekler aylana berer yedi, avtomobil bolsa worni’nda tura berer yedi. Su'ykelisti artti’ti’w ushi’n avtomobil shinalari’ni’n' beti gedir-budir yetip islenedi.

Ti’ni’sh haldag'i’ su'ykelis ku'shi polda turg'an stol-stul ha'm shkaflardi’ uslap turadi’. taxtayg'a qag'ilg’an shegeni uslap turadi’, baylang'an arqanni’n' sheshilip ketiwne jol qoymaydi’.

Wo'simlik ha'm haywanlarda ha'r qi’yli’ organlari’ su'ykelisi saldari’nan uslap turi’w waziypasi’n atqaradi’. Ma'selen. wo'simliklerdin' shirmawi’qlari’, pildin" arti’mi’, wo'rmelep shi’g'atug'i’n haywanlardi’n' quyti’g'i’ gedir-budir betke iye.

Ziyanli’ su'ykelis ha'm woni’ kemeytiw

Bir-birinin’ u'stinde qozg'alatug'i’n betlerde payda bolatug'i’n su'ykelisler ko’p jag’daylarda ziyanli’ boladi’. Bunday jag'daylarda su'ykelisti kemeyttiretug’i’n tu'rli usi’llar qollani’ladi’. Ma'selen. mashinalarda su'ykelis saldari’nan qozg'ali’wshi’ bo'limler qi’zadi’ ha'm jelinedi. Su'ykelisti kemeyttiriw ushi’n bir-birine tiyip turi’wshi’ betler tegislenedi, wolardi’n' aralari’ maylanadi’.

Su'ykeslisti kemeyttiriw maqsetinde mashina ha'm stanoklardi’n' aylani’wshi’ vallari’na podshipnikler kiydiriledi (83-su'wret). Podshipniktin' valg'a tikkeley tiyip turatug'i’n bo'limi vkladish polat, shoyi’n yamasa bronzadan jasaladi’. Vkladishti’n' ishki betine qorg'asi’n yamasa qalayi’ni’n' tu'rli quyi’lmalati’ qaplanadi’ ha'm maylanadi’. Vall aylang'anda wol vkladish u'stinde si’rg'anadi’. Bunday podshipnikleri si’rg'anawshi’ podshipnikler dep ataladi’.

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Si’rg'anawshi’ podshipnigi vall ha'm vkladish arasi’ndag'i’ si’rg'anaw  su’ykelis ku’shin kemeyttinwge tiykarlang’an.

Domalap su'ykelis jasaw ku'shi si’rg'anap su'ykelis jasawshi’ podshipnikler. ku'shinen a'dewir kishi bolg'anli’g'i’ texnikada ken' qollani’ladi’. Sharikli ha'm rolikli podshipniklerdin' qollani’li’wi’ domalap su'ykelis jasaw ku'shinin' kem yekenine tiykarlang'an. Bunday poshipniklerde aylani’p ati’rg'an vall poshipniklerinin' qozg'almaytug'i’n vkladishta ji’lji’mastan. ba'lki polat sharikler ha'm rolikler u'stinde domalaydi’ (83-su'wret).

Podshipniktin' qatti’ polattan tayarlang'an ishki halqasi’ valg'a wo'tkizilgen boladi’. Si’rtqi’ halqasi’ bolsa mashina korpusi’na bekitilgen. Vall aylang'anda ishki halqa sharikleri yamasa roliklerde domalaydi’. Sharikler ha'm rolikler halqalar arasi’na jaylasti’ri’lg'an boladi’.

SharikJi yamasa rolikli podshipnikler qollani’lg'anda wolardi’n' su'ykelis ku'shi si’rg'anawshi’ podshipniklerge qarag'anda 20-30 ma'rte kem boladi’.

Qi’yali’qtan tu'sip kiyatirg'an velosiped pedali’n aylandi’rmasa da woni’n' do'n'gelegi biyma'lel aylana beredi. Sebebi, velosiped do'n'gelegi vali’na sharikli yamasa rolikli podshipnik kiydirilgen boladi’.Yeger podshipnik bolmag'anda velosipedti ju'rgiziw qi’yi’n bolar yedi.

Avtomobiller,stanoklar,elektrodvigatelleri ha’m basqalardi’n’ aylani’wshi’ bo’limlerinde sharikli ha’m rolikli podshipnikler qollani’ladi’.Ha’zirgi zaman sanaati’ ha’m transportti’n’ bunday podshipniklersiz ko’z aldi’zmi’zg’a keltirip bolmaydi’.Ilim ha’m texnikani’n’ joqari’ rawajlang’an da’wirinde su’ykeliw ku’shi ju’da az bolg’an podshipnikler islep shi’g’ari’li’wi’ jolg’a qoyi’lg’an.

Sabaqti’ bekkemlew

Bekkemlew ushi’n «Debat», «klaster» interaktiv metodi’ usi’ni’s yetiledi. Tema boyi’nsha woqi’wshi’larg’a  qayta sorawlar berip ha’m qosi’msha tapsi’rma tu’rinde ha’r toparg’a krosvordlar tarqati’ladi’.tapsi’rma wori’nlani’p bolg’annan son’ bosli’qlardi’ toli’qti’ri’w maqsetinde,bilimlerin bekkemlep bari’w ushi’n yadtan formulalar jazadi’

1.Su'ykelistin' a'hmiyetin aytip berin'. ?  

2.Ta'biyatta su'ykelis ku'shi joq dep ko'z aldin'izg'a keltirin' ha'm ko'zqa-rasin'izdi aytip berin'.

3.Qanday ziyanh su'ykelislerdi bilesiz?

4.Sirg'aniwshi podshiptin' du'zilisin ha'm islew usihn aytip berin'.

5.Sharikh ha'm rolikli podshipniklerdin' du'zilisin ha'm islew usillann aytip berin'.

6.Sanaatta ha'm transportta podshipniklerdin' qollaniwi haqqinda nelerdi bilesiz

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Ta’biyattag’i’ ha’m texnikadag’i’ su’ykelis  temasi’n woqi’p keliw. 

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wotip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshi’larg’a tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

No’kis Rayoni’                                                                                                         22-mektep  Saylauov Ag’i’lash