Ядродағы нуклондардың байланыс энергиясы

Сабақтың жүрісі 1 ­ кезең. Ұйымдастыру 2 ­ кезең. «Мен  нені үйрендім?»  3 ­ кезең. «Білім шыңына өрлейік!»  4 ­ кезең. «Білгенімді зердеме тоқу» 5 ­ кезең. «Деңгейлік тапсырма» 6 ­ кезең. «Ой  сергіту» 7 ­ кезең. «Шапшаңдық»  сайысы 8  ­ кезең. «Физикалық тілде» 9 ­ кезең. «Білгенімді дамыту»     10 ­ кезең. «Шығу парағы»    Сабақтың жүрісі1 ­ кезең. Ұйымдастыру2 ­ кезең. «Мен  нені үйрендім?» 3 ­ кезең. «Білім шыңына өрлейік!» 4 ­ кезең. «Білгенімді зердеме тоқу»5 ­ кезең. «Деңгейлік тапсырма»6 ­ кезең. «Ой  сергіту»7 ­ кезең. «Шапшаңдық»  сайысы8  ­ кезең. «Физикалық тілде»9 ­ кезең. «Білгенімді дамыту»    10 ­ кезең. «Шығу парағы»

“Мен  нені үйрендім” Өткен  тақырыпты  қайталау

А) “Кім көп біледі?”

1.Атом  құрылысының  «планетарлық»    моделін  ұсынған  ғалым  кім?  Қай  елдің ғалымы?  Қай  жылы ұсынды?  Ағылшын ғалымы   Э.Резерфорд,   1911 жылы

2.Атомның құрылысын  кім  айтып  береді?  Атомның центрінде  ядро  орналасқан,  электрондар ядро   бойымен  қозғалады. айналасында  эллипстік орбита

3.Электрон  қалай  белгіленеді?  0е) Заряды  қандай? Массасы нешеге  тең? ( ­1 mе= 9,1*10­31кг Электрон

4.Протон  қалай белгіленеді?  1р) Заряды  қандай? Массасы нешеге  тең? ( 1        mp= 1,6726 *10­27кг П р о т о н

5. Нейтрон   қалай белгіленеді? 1n ) Заряды  қандай? Массасы нешеге  тең? (0 mn= 1,6749 *10­27кг Н е й т р о н

6.Массалық сан  дегеніміз не? Қалай   белгіленеді, формуласы қандай?   (А= Z+N) 7.  Нуклон  дегеніміз  не (Протон мен  нейтронның  жалпы   санын  нуклон  дейміз.)

8.Химиялық  элементтің  ядросының   AХ) белгіленуі?                     9.Изотоп  дегеніміз не?  (z (Z=Z,  A≠A) 10.Изобара  дегеніміз не?  (Z ≠ Z,  A = A)

Б) “Сәйкесін  тап”  эВ q=Z*e М.а.б. R=R0A1/3 ойыны Атом  ядросы зарядының  формуласы Атом   ядросы массасының  формуласы Атом  ядросы радиусының  формуласы Ядролық  физикадағы ұзындық  бірлігі Ядролық  физикадағы Фм (ферми)  масса бірлігі Ядролық  физикадағы энергия  М= qBR/v бірлігі

“Білім  шыңына  өрлейік” Жаңа   сабақ

22.02.12 Ядродағы нуклондардың  байланыс энергиясы

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Дамытушылық: Оқушылардың  ойлау,  есте сақтау қабілетін шыңдау.  Өз бетімен жұмыс істеуге  дағдыландыру.  Білім деңгейін көтеру. Тәрбиелік: Оқушыларды  өз ісіне  жауапкершілікпен  қарауға, уақытын  үнемді пайдалануға  үйретіп,  жан – жақтылыққа,  алғырлыққа,  шапшаңдыққа   тәрбиелеу. Білімділік: Оқушылардың тақырып  бойынша  алған білімдерін нығайту,  тиянақтау,  бір жүйеге келтіріп  қорыту  теориялық білімін  практикамен  ұштастыру.

С  А  Б  А  Қ  Т  Ы  Ң т и п І Жаңа тақырыпты  меңгеру сабағы ә д і с і Тыңдап түсіну, тірек  сызба, деңгейлік,  сұрақ – жауап  жұмысы ф о р м а с ы Жеке,  ұжымдық

Fтарт=Gm1m2/R 2 Fтеб=kq1q2/R 2

Ядродағы  нуклондарды  ыдырап   кетуден  сақтап,  оның  берік   байланысын  қамтамасыз  ететін   күштер – ядролық  күштер  деп   аталады.

Күшті  әрекет­ тесу  күштері Қысқа  әрекетті   күштер Ядролық күштер Зарядқа  тәуелсіз Қанық­ қыш  күштер Кулондық  күштер  қатарына  жатпайды

Нуклондардың ядродағы  байланыс энергиясы                                   Мя< Z*mp + N*mn        Ядролық  тарту  күшінің  жұмысы  есебінен  нуклондардан  атом  ядросы  түзілгенде  пайда   болатын  массалар  айырымын Массалар  ақауы  – деп айтамыз.  - масса   ∆М= Z*mp + N*mn ­ Mя ақауының                                                                            формуласы

Еб= ΔM*c2 Еб =( Z*mp + N*mn ­ Mя  )*c2 немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа  )*c2; – байланыс      энергиясының      формуласы;      Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға  ыдырату үшін  қажетті минимал   энергияны  ­  ядроның байланыс энергиясы дейміз. Энергия  үшін  МэВ   ­өлшем бірлігі  қолданылады:    Еб= ( Z*mp + N*mn  ­ Mя  )*931,5 МэВ немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа  )*931,5 МэВ.  ∆М= Еб / c2.

бейтарап  атомдарының  тыныштық  массалары  мен  энергиялары  берілген Кейбір  бөлшектер  мен  элементтердің Бөлшектер,  химиялық  элементтер Тыныштық  массасы м.а.б Тыныштық  энергиясы МэВ Химиялық  элементтер Тыныштық  массасы м.а.б Тыныштық  энергиясы ГэВ Электрон  ое­1 Протон      1р1 Нейтрон    1n0 Сутегі        1Н  1 1 Сутегі        2Н  Сутегі        3Н  1 Гелий        4Не  2 Гелий        3Не  2 Литий       6Li3 Литий       7Li3 Бериллий   7Be4 Бериллий   8Be4 Бериллий   9Be4 Бор             9B5 Бор             10B5 0,005486 1,0072765 1,0086649 1,007825 2,014102 3,016062 4,002603 3,016042 6,01513 7,01601 7,01693 8,00531 9,01219 9,01354 10,01294 0,510999 938,27231 939,56563 938,78326 1876,1246 2809,4446 3728,4020 2809,4260 Азот       13N7 Азот       14N7 Азот       15N7 Көміртек  11С6 Көміртек  12С6 Көміртек   13С6 Көміртек   14С6 Фтор         19F9 Неон     20Ne10 Натрий     23Na11 Натрий     24Na11 Магний   24Mg12 Алюминий     27Al13 Уран   234U92 Уран   235U92 11,177932 12,112550 13,00574 14,00307 15,00011 11,01143 12 13,00335 14,00324 18,9984 19,99244 22,98977 23,99097 23,98504 26.98146 234,039651 235,04418 21,824232

Мыс:  13Al27 ядросының байланыс энергиясын                              табыңдар. Бер: 13Al27             A=Z+N;   N=A –Z = 27­13=14   Z=13,  A=27        Еб= ΔM*931,5 МэВ                           ∆М= Z*mН + N*mn – Mа   Т/к:  Еб ­ ?       Еб= (Z*mН + N*mn – Mа )*931,МэВ Еб=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ =          (13,1014 + 14,1204 ­ 26,9814) *931,МэВ =          223,93 МэВ

Меншікті байланыс энергиясы деп  ядроның байланыс энергиясының  А массалық   санға  қатынасын,  яғни  бір  нуклонға  сәйкес   келетін  байланыс  энергиясын  айтады   Ем.б= Еб/А  ­  меншікті байланыс энергиясы

1Н2  ­ 1,1 МэВ/нуклон 26Fe56 ­ 8,8 МэВ/нуклон 92U238  ­ 7,6 МэВ/нуклон

Ядродағы  протондардың   немесе  нейтрондардың  саны  мына сандарға тең болса Ал, егер   протондардың  да,   нейтрондардың  да  сандары   киелі  сандарға тең  болса 2,8,20,24,50,82,126  онда  оларды қосарланған   киелі  санды ядро деп  атайды  және олардың  ядролары  аса  тұрақты болып  келеді. онда олар  киелі  сандар,   ядролары  тұрақты    болады. Табиғатта ондай бес  ядро бар:    2He4,   8O16,   20Ca40,              24Cr48,    82Pb208

“Білгенімді зердеме тоқу” Жаңа сабақты бекіту

Теориялық тест

1. Ядродағы нуклондарды  ыдырап  кетуден  сақтап,  берік  байланысын   қамтамасыз  ететін күштер А)Гравитациялық  күштер  В)Ядролық   күштер С)Магниттік   күштер

2. Массалар  ақауын   есептейтін  формула А) ΔM=Z*mp + N*mn –Mя В) ΔM=Z(mp -mn) –Mя С)ΔM=(А-Z)*(mp + mn) –Mя

3. Байланыс  энергиясының  формуласы А) Еб= ΔM*c2 В) Ем.б= Еб/А  С) Е=hν

4. Меншікті байланыс  энергиясының формуласы =  А )  Е h ν * c2 M б= Δ В )  Е б/ А м .б=  Е С ) Е

ғ р а д н а л і  с е 5 .  К и р а д н ы т а т а   ж а В) 3; 15;100 А) 1; 10;  25 С) 2; 8; 20 5. Киелі сандарға жататындар

А)  2He4, 8O16,  20Ca40 6. Қосарланған киелі  санды  ядролар В) 3Li7,   4Be9,  26Fe56 С) 11Na23,  29Cu64,  47Ag108

Деңгейлік тапсырма Деңгейі Тапсырмасы І ІІ ІІІ    Натрий  11Na23 ядросының  құрамы қандай? Оттек  8О16 ядросының байланыс  энергиясын табыңдар.  Магний   12Мg24 ядросының  меншікті байланыс энергиясын  табыңдар.

“Ой – сергіту”  кезеңі Мақал – мәтелдерді  жалғастыру

1.Білекті  бірді жығар,                          білімді  мыңды жығар 2.Бір кісі қазған құдықтан                     мың кісі су ішер 3.Еңбек  түбі –                         береке 4.Бірлік  жоқ жерде  ­                                  тірлік жоқ 5.Білім инемен                            құдық  қазғандай

«Шапшаңдық »   сайысы    (Массалы Еб А  қ сан)  (Байланыс  энергиясы) Ем.б  (Меншікті  байланыс  энергиясы 13 2 ? ? 7,47 МэВ/нуклон 2,23 МэВ ? 1801,6 МэВ 7,57 МэВ/нуклон

“Физикалық  тілде” 1.Резерфорд  тәжірибелерінен  тікелей  атомның  ...          моделі  келіп  шығады.  2.Центрінде  массасы  түгелдей  жинақталған  ...   зарядталған   планетарлық оң атом  ядросы  орналасқан.  3.Ядроны  айнала, белгілі  орбиталармен  ...                   электрондар       қозғалып  жүреді.  4.Электрондардың мұндай қозғалысы  ядро тарапынан  болатын  ...              күштің  әсерінен  туады. ядролы қ 5.Протондар  мен  нейтрондарды  жалпы түрде  ...        деп атауға келісілген.   6.Протон – бұл  заряды  оң  және  модулі бойынша  ...        зарядына  тең  бөлшек.  7.Электрон – бұл  заряды  теріс  және  модулі  бойынша   элементарлық  ...                  Кл зарядқа,  ал  массасы   mе= 9,1*10­31       ...                     кг – ға тең  бөлшек.  е=1,6*10­19 нуклондар электронның

“ Б і л г е н і м д і д а м ы т у ”

е Ү й г а п с ы р м а : Оқулықтан §8.3.  оқу,   т 8.3.4 ­ 8.3.9 аралығындағы  есептерді  шығару. Сөзжұмбақ  құрастыру.

« Б а ғ а л а у "

Шығу  парағы Сабақты  қорытындылау Бүгін  біз не өттік? Қандай  сұрақ бар? Менің сабақ туралы  ойым

у   С а л ы ң ы з о б ! р а д