Ծնողավարման հմտություններ

Կոնվենցիան ճանաչում է, որ երեխայի դաստիարակման գործընթացում ծնողներնունեն հիմնական դերակատարում: Ծնողներն իրենց երեխաների կարևորագույնուսուցիչներն են, լավագույն օրինակը և ուղղորդողները: Սակայն ծնողներն իրենցերեխաների սեփականատերերը չեն: Մարդու իրավունքների սկզբունքներըհաստատում են, որ ոչ ոք չի կարող հանդիսանալ որևէ մեկի սեփականությունը

Բոլոր մարդիկ ունեն առաջնային իրավունքներ: Այս իրավունքները վերաբերում
են բոլորին` անկախ ռասայից, գույնից, սեռից, լեզվից, կրոնից, սեփական
կարծիքից, արմատներից, հարստությունից, ծննդյան կարգավիճակից կամ
կարողություններից:

Կոնվենցիայով երաշխավորվում են երեխայի հետևյալ իրավունքները`• Կյանքի և իր ներուժի ամբողջական զարգացման իրավունք• համապատասխան սնունդ, ապրելու տեղ և մաքուր ջուր• կրթություն• առողջապահություն• ազատ ժամանակ և հանգիստ• մշակութային միջոցառումներ• տեղեկատվություն իրենց իրավունքների մասին• արժանապատվություն

• Պաշտպանված լինելու իրավունք• բռնությունից և անտեսումից• շահագործումից• դաժանությունից• Որոշումների կայացմանը հետևյալ կերպ մասնակցելու իրավունք• արտահայտելով իրենց կարծիքը, որը պետք է հարգվի և հաշվի առնվի,• արտահայտելով իրենց կարծիքը այն հարցերի շուրջ, որոնք իրենց ենվերաբերում,• ազատորեն հաղորդակցվելով այլ մարդկանց հետ,• տեղեկատվություն ստանալով:

Կոնվենցիայով ճանաչվում է ծնողների առաջնային իրավունքը իրենց երեխաներիդաստիարակման գործում: Ծնողներն իրենց երեխաների կարևորագույնուսուցիչներն են, օրինակը և ուղղորդողները:Սակայն ծնողներն իրենց երեխաների սեփականատերերը չեն: Մարդուիրավունքների սկզբունքները երաշխավորում են, որ ոչ մեկը չի կարող լինել մեկուրիշի սեփականությունը:

«Բոլոր տիպի բռնության ակտերը հանդիսանում են այլոց նկատմամբ հզորությանդրսևորում »Շատ ծնողներ ամեն ինչ անում են, որպեսզի պաշտպանեն երեխաներին ամենտեսակի վնասներից, օրինակ`• նրանք փորձում են պաշտպանել երեխաներին թե′ տանը, թե′ շրջապատումտեղի ունեցող դժբախտ պատահարներից` այրվելուց, թունավորվելուց,վնասվելուց, բարձրությունից ընկնելուց,• նրանք պատվաստումներ են կատարում երեխաներին տարբերհիվանդությունների դեմ,• նրանք մաքուր են պահում երեխաներին և տունը վարակները նվազեցնելունպատակով,• նրանք երեխաներին տաք հագուստ են տրամադրում ցրտից պաշտպանելունպատակով,• նրանք խորհուրդներ են տալիս երեխաներին այն մասին, թե ինչպեսխուսափեն ռիսկային իրավիճակներից և այլն:

«Բռնությունը անհատի կամ խմբի կողմից երեխայի նկատմամբ հեղինակությանկամ ֆիզիկական ուժի միտումնավոր կիրառումն է (իրականում կամ ահաբեկելունպատակով), որը կարող է իրական կամ պոտենցիալ վտանգ ներկայացնելերեխայի առողջության, գոյատևման, զարգացման կամ արժանապատվությանհամար»:

Ֆիզիկական պատիժը ներառում է երեխային ձեռքով կամ որևէ առարկայով ծեծելը(օրինակ` փայտով, գոտիով, մտրակով, կոշիկով և այլն), ոտքով հարվածելը, հրելը,շպրտելը, կճմթելը կամ մազերը քաշելը, երեխային ստիպելը անհարմար կամանվայել դիրքով կանգնել կամ ծայրահեղ բարդ ֆիզիկական մարզանք կատարել,այրելը կամ կտրելը (ինչպես նաև նշված բոլոր գործողություններիսպառնալիքները):

Երկարամյա հետազոտությունների արդյունքները վեր են հանել մի շարքբացասական հետևանքներ` երեխայի նկատմամբ բռնության և անտեսման զոհերիհետ կապված, որոնք ներառում են`• մահ,• ֆիզիկական և մտավոր հաշմանդամություն,• սթրես և ֆիզիկական առողջության հետ կապված խնդիրներ,• թերարժեքություն և ցածր ինքնագնահատական,• կրթության ոլորտում անհաջողություններ,• հոգեբանական և վարքային խնդիրներ,• քնի խանգարում և հետտրավմատիկ սթրես,• մտավոր առողջության խնդիրներ,• սնվելու խանգարումներ և ինքնավնասում,• կախվածություն ալկոհոլից և թմրանյութերից,• հետագայում տանջանքների ենթարկվելու ռիսկի մեծացում,• զոհերն հետագայում իրենք են դառնում բռնություն գործադրողներ(բռնացողներ):Ընդհանուր առմամբ, երեխաները

ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՄԱՆ ԴՐԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆԵՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ«Ծնող լինելը/ծնողավարությունը սոսկ նպատակային ուղղություն չէ, այնճամփորդություն է: Յուրաքանչյուր ճամփորդության համար մենք պետք էպատրաստված լինենք»:

Դաստիարակման դրական մոտեցումը ծնողավարության մոտեցում է: Այնմտածելակերպ է: Այն կառուցված է արդյունավետ ծնողավարության չորսսկզբունքների վրա`Դրական դաստիարակման հիմնաքարերըԽնդրի լուծումՀասկանալ` ինչպես են մտածում և զգում երեխաներըԱպահովել ջերմություն, Ապահովել կառուցվածքՍահմանել հեռահար նպատակների սահմանումը

Դրական դաստիարակումը ընդհանուր է, համատեղ: Այն չի հրամայում,չի ստիպում: Հիմնական կանոնները երկկողմանիորեն են ընդունվում,համաձայնեցվում: Այն կենտրոնանում է տարբեր տեսանկյունների համարառավել երկարատև լուծումներ գտնելու վրա: Ստեղծագործական մթնոլորտը, որըներառում է խաղը և մասնակցային այլ մեթոդներ և գործիքներ, իրականում կարողէ լավագույն կերպով փոխկապակցել երեխայի էներգիան ուհետաքրքրությունները` նպաստելով վերջինիս զարգացմանը` որպեսպատասխանատու և հաշվետու քաղաքացի:

Դաստիարակման դրական մոտեցումը ինչ չէ`• այն թույլատրող ծնողավարություն չէ,• այն չի թույլատրում ձեր երեխային անել ինչ որ նա ցանկանում է,• այն չի նշանակում չունենալ կանոններ, սահմանափակումներ կամակնկալիքներ,• այն կարճաժամկետ հակազդում կամ ապտակելուն ու հարվածելունայլընտրանքային պատժամիջոց չէ:

Դաստիարակման դրական մոտեցումը ինչ է`• այն երկարատև լուծումների շղթա է, որը զարգացնում է երեխայիկարգապահությունը,• այն քո կանոնների, սահմանափակումների և ակնկալիքների հստակհաղորդակցում է,• այն երեխայի հետ փոխադարձ հարգանքի վրա հիմնվածհարաբերությունների կառուցումն է,• այն երեխային կյանքի վերաբերյալ դասեր սովորեցնելն է,• դաստիարակման դրական մոտեցումը երեխայի` բարդ իրավիճակներըհաղթահարելու նկատմամբ վստահության և իմացության ամրապնդումն է,• այն վարվեցողության կանոնների, բռնությունը բացառելու, կարեկցանքի,ինքնահարգանքի, մարդու իրավունքների և այլոց նկատմամբ հարգանքիուսուցանում է:

Ծնողների կամ լիազորություններ ունեցող մարդկանց կողմից առավել հաճախօգտագործվող բռնության դրսևորումներից են ֆիզիկական և հոգեբանականպատիժները: Դա սովորեցնում է երեխաներին, որ բռնությունը արդարացված է,քանի որ մեծահասակները այն օգտագործում են, երբ իրենք խնդիրներ ենստեղծում նրանց համար:

Օրինակ` հաճախ երեխային ասում ենք. «Ես ամաչում եմ քեզնից, որովհետև դուվատ տղա ես ու սենյակդ կեղտոտ ես պահում» կամ «Դու պետք է կատարեստնային հանձնարարություններդ, որովհետև ուսուցիչն է ասել, և որովհետև ես քոհայրն եմ, և դու պետք է ինձ ենթարկվես»: Նման արտահայտություններըորոշակիորեն արտահայտում են հոգեբանական պատժի տեսակ: Փոխարենըկարելի էր երեխային ասել. «Ես ամաչում եմ այն բանից, թե որքան կեղտոտ է քոսենյակը ու վստահ եմ, որ դու կարող ես այն մաքրել»

Երեխայի համար ապահովության ցանց ստեղծելու ուղիները• միասին ավելի շա՛տ ժամանակ անցկացրեք,• միասի՛ն արեք ամեն բան` որպես ընտանիք,• խոսե՛ք երեխայի հետ նրա ընկերների մասին,• լսե՛ք երեխայի անհանգստությունների և մտահոգությունների մասին,• ընդունե՛ք նրաց արարքները,• պատմե՛ք նրանց այն բարդությունների մասին, որ կարող են հանդիպելապագայում,• հավատացրե՛ք նրանց, որ կլինեք նրանց կողքին և կօգնեք,• ազնի՛վ եղեք նրանց հետ,• նրանց սիրո՛վ վերաբերվեք,• փորձե՛ք հասկանալ զգացմունքները, որ ընկած են երեխայի վարքագծի

Ձեր երեխայի անկախությունը խրախուսելու միջոցները`• օգնե՛ք նրան զարգացնելու ճշտի ու սխալի վերաբերյալ իր սեփականպատկերացումը,• օգնե՛ք զարգացնելու պատասխանատվության և ունակ լինելուզգացումը,• օգնե՛ք զարգացնելու կարեկցանք և հարգանք այլոց նկատմամբ,• օգնե՛ք նրան մտածել իր ապագայի մասին:Երեխաները, ովքեր վաղ հասակում հասկացել են, որ կարող են վստահելծնողներին, այժմ ավելի հավանական է, որ կլսեն նրանց խորհուրդը:

Երեխաները, ովքեր վաղ հասակից ստացել են ծնողների աջակցությունն ուառաջնորդությունը, ավելի հավանական է, որ կդիմեն նրանց` նախքան խնդրիբարդանալը:Հարաբերությունը, որ կառուցել եք ձեր երեխայի հետ, խարիսխ կլինի նրահետագա ճամփորդության համար:

• ամրացրե՛ք նրանց ինքնագնահատականը,• օգնե՛ք նրանց բացահայտել և սիրել իրենց անձը,• խրախուսե՛ք երեխային հավատալու իր ունակություններին,• օգնե՛ք նրանց տեսնելու իրենց ուժեղ կողմերն ու բնավորությանառանձնահատուկ գծերը,• ընդգրկվա՛ծ եղեք երեխայի դպրոցում,• հետաքրքրվե՛ք նրանով, թե ինչ է երեխան կարդում, խաղում և դաքննարկե՛ք նրա հետ,• ճանաչե՛ք նրանց ընկերներին, թու՛յլ տվեք ժամանակ անցկացնել ձերտանը, հանդիպել ընտանիքի անդամներին,• մո՛տ եղեք, բայց պահե՛ք սահմանը,• իմացե՛ք թե որտեղ է երեխան և ում հետ, բայց հարգե՛ք նրաանհատականությունն ու աճող կարիքը անկախության և անձնականկյանքի նկատմամբ,• ցու՛յց տվեք երեխային, որ վստահում և հավատում եք նրան,• մի՛ խուսափեք այն հարցերի պատասխաններից, որոնք կապված եներեխայի ֆիզիոլոգիական և սեռական հասունացման ևդաստիարակության հետ:

• ամրապնդել ծնող-երեխա կապը,• վերահսկողության տակ պահել երեխայի գործողությունները,• խթանել երեխայի անկախությունը:Ծնողները, ովքեր իրենց անչափահաս երեխաներին վերաբերվել են հարգանքով ևբարությամբ, շատ հավանական է, որ նրանց կողմից կարժանանան համանմանվերաբերմունքի: Մյուս կողմից, երբ ծնող-երեխա հարաբերությունըվերահսկողական է և պատիժ ենթադրող, ապա անչափահասներն ավելի շատ`

• կվախենան և կխուսափեն ծնողներից,• կստեն պատժից խուսափելու համար,• կդառնան ավելի դեպրեսիվ և մտահոգ,• կզգան զայրույթ և վիրավորանք,• կթափեն իրենց զայրույթը այլ մարդկանց վրա,• կըմբոստանան ծնողների դեմ:

Ի՞նչն է առաջացնում սովորելու դժվարություն:Սովորելու հետ կապված դժվարության առաջացման պատճառների մասիններկայումս քիչ բան է հայտնի, այնուհանդերձ որոշ ընդհանրականդիտարկումներ կարող են արվել:

Ցուցումներ սովորելու դժվարություն ունեցող երեխաների համար1. Հատկացրե՛ք ժամանակ լսելու ձեր երեխաներին այնքան շատ, որքանկարող եք (փորձե՛ք հասկանալ նրանց ասելիքը):2. Սիրե՛ք նրանց դիպչելով, գրկելով, գգվելով, գուրգուրելով (նրանք շատֆիզիկական շփման կարիք ունեն):3. Փնտրե՛ք և խրախուսե՛ք նրանց ուժեղ կողմերը, կարողություններն ուհետաքրքրությունները: Օգնե՛ք նրանց դրանք օգտագործել` որպեսսովորելու հետ կապված այլ դժվարությունների փոխհատուցում:4. Պարգևատրե՛ք նրանց նվերներով, լավ խոսքերով, ժպիտով և թփթփացնելովնրա ուսին այնքան հաճախ, որքան կարող եք:

5. Ընդունե՛ք նրանց այնպիսին, ինչպիսին որ կան և զարգացման ու աճիիրենց ներուժով: Ձեր ակնկալիքներում և պահանջներում եղե՛քիրատեսական:6. Ընդգրկե՛ք նրանց կանոններ, ժամանակային գրաֆիկներ կազմելու ևընտանեկան այլ միջոցառումներ կազմակերպելու գործում:7. Ասացե՛ք նրանց, երբ իրենց վատ են պահում և պատմե՛ք, թե ինչպես եք ձեզզգում նրանց վարքագծի պատճառով, այնուհետև առաջարկե՛ք նրանց միայլ` առավել ընդունելի պահվածք:8. Օգնե՛ք նրանց ուղղել իրենց սխալները` ցույց տալով, թե ինչ պետք է անեն:

11. Որոշակի գումա՛ր տվեք նրանց որքան հնարավոր է վաղ և օգնե՛ք, որսովորեն պլանավորել ինչպես ծախսել այն:12. Ապահովե՛ք նրանց խաղալիքներով, ակտիվ միջոցառումներով ևհնարավորություններով, որոնք կօգնեն խթանել նրանց զարգացումը:13. Կարդացե՛ք հաճելի պատմություններ նրանց համար: Խրախուսե՛ք նրանցհարցեր տալ, քննարկել պատմությունները, պատմել, վերակարդալ այն:14. Զարգացրե՛ք նրանց կենտրոնացման ունակությունը` նվազեցնելովմիջավայրի շեղող հանգամանքները, որքանով որ հնարավոր է (ապահովե՛քնրանց համար աշխատելու, խաղալու և սովորելու տարածք):

15. Մի՛ կառչեք ավանդական դպրոցական գնահատականներից: Կարևոր է, որնրանք իրենց սեփական չափով առաջընթաց ապրեն և պարգևատրվեն դրահամար:16. Տարե՛ք նրանց գրադարան և խրախուսե՛ք գիրք ընտրել իրենցհետաքրքրությունների շրջանակներում:17. Արե՛ք այնպես, որ նրանք ցանկանան ձեզ հետ միասին օգտագործել իրենցգրքերը:

18. Տանը ապահովե՛ք կարդալու խթան հաղորդող գրքեր և այլ նյութեր:19. Օգնե՛ք նրանց բարձրացնել ինքնագնահատականը և համեմատել այն իրհետ, ոչ թե ուրիշների:20. Ստիպե՛ք նրանց, որ սոցիալապես համագործակցեն` խաղալով, օգնելով ևծառայելով ընտանիքի և համայնքի անդամներին:

21. Նրանց համար օրինա՛կ ծառայեք` կարդալով և քննարկելով հետաքրքրողնյութեր: Տրամադրե՛ք նրանց որոշ բաներ, որ կարդում կամ անում եք:22. Մի՛ հապաղեք խորհրդակցել ուսուցչի կամ այլ մասնագետի հետ , երբանհրաժեշտություն կզգաք ավելի լավ հասկանալու, թե ինչպես կարելի էօգնել երեխային ավելի լավ սովորել:

Երեխայի մոտ առաջացած չափից դուրս ագրեսիվ պահվածքին արդյունավետորենարձագանքելու համար պետք է նախապես պատկերացում ունենանք, թե որն էեղել բռնկման պատճառը:

Զայրույթը կարող է նաև կապված լինել կախվածության զգացումի հետ, կամ`տխրության ու դեպրեսիայի: Մանկության տարիքում զայրույթը և տխրությունըշատ մոտ են միմյանց և կարևոր է հիշել, որ այն, ինչ հասուն մարդը զգում է որպեստխրություն, երեխայի մոտ արտահայտվում է որպես զայրույթ:

• պետք է տարանջատել զայրույթը ագրեսիայից,• զայրույթը ժամանակավոր հուզական վիճակ է, որ բխում էհուսալքությունից,• ագրեսիան հաճախ որևէ անձի կամ նրա սեփականությանը վնասպատճառելու փորձ է,• զայրույթը և ագրեսիան վատ որակումներ չեն. այլ կերպ ասած,դիտարկելով երեխայի ագրեսիվ պահվածքը` պետք է հստակ տարբերակելհուզական խնդիրների առկայությամբ պայմանավորված պահվածքընորմալ պահվածքից,

• զայրացած երեխայի հետ գործ ունենալիս մեր գործողությունները պետք էնպատակ ունենան պաշտպանելու և օգնելու, ոչ թե պատժելու: Ծնողները ևուսուցիչները պետք է երեխային ցույց տան, որ ընդունում են նրազգացմունքները` միաժամանակ առաջարկելով զգացմունքներիարտահայտման այլ եղանակներ: Մեծահասակը, օրինակ` կարող է ասել.«Թու՛յլ տուր քեզ պատմեմ, թե այլ երեխաներ ինչպես կվարվեիննմանօրինակ իրավիճակում…»:

Պատասխանելով զայրացած երեխայինՈրոշ օգտակար առաջարկություններ ծնողների համար զայրացած երեխայի հետգործ ունենալու վերաբերյալ«Որսացե՛ք» երեխային այն ժամանակ, երբ նա լավ վարք է դրսևորում: Պատմե՛քերեխային, թե ինչպիսի վարքագիծ է ձեզ դուր գալիս: Արձագանքե՛ք դրականջանքերին և խրախուսե՛ք լավ վարքագիծը: Ուշադիր և նրբազգաց ծնողը օրվաընթացքում կգտնի բազմաթիվ հնարավորություններ` կատարելու նմանօրինակմեկնաբանություն. «Ինձ դուր եկավ այն, որ դու եկար ճաշի առանց հիշեցման»:

«Ես գնահատում եմ այն, որ չնայած շտապում էիր գնալ խաղալու,այնուամենայնիվ կախեցիր շորերդ»: «Դու իսկապես շատ համբերատար էիր, քանիդեռ ես խոսում էի հեռախոսով»: «Ուրախ եմ, որ կիսեցիր քո բրդուճը քրոջդ հետ»:«Ինձ դուր է գալիս այն, թե ինչպես ես մտածում ուրիշների մասին»: Կամ`«շնորհակալություն, որ ասացիր ճշմարտությունն այն մասին, թե ինչ է պատահելիրականում»:

Միտումնավոր կերպով արհամարհե՛ք ոչ պատշաճ պահվածքը, որը կարելի էհանդուրժել: Սա չի նշանակում, որ դուք պետք է արհամարհեք երեխային, այլմիայն` նրա պահվածքը: Արհամարհելը պետք է ծրագրված լինի ևշարունակական: Նույնիսկ եթե այդօրինակ վարքը հանդուրժելի լինի, երեխանպետք է գիտակցի, որ այն պատշաճ չէ:

Հմտորեն կառավարե՛ք շրջապատը: Երեխային դժվար կամ գայթակղիչիրավիճակներում դնելը կարող է խորացնել ագրեսիվ վարքագիծը: Մենք պետք էմեր շրջակայքը փորձենք կազմակերպել այնպես, որ որոշակի բաներ ավելի քիչհավանականությամբ պատահեն: Դադարեցրե՛ք կենտրոնացումը «խնդրի» վրա,ժամանակավորապես այն փոխարինե՛ք առավել ցանկալի մի այլ բանով:

Կիրառե՛ք մտերմիկ պահվածք և հպում: Ֆիզիկապես մոտեցե՛ք երեխային նրազայրույթի ազդակները սանձահարելու համար: Փոքր երեխաները հաճախհանգստանում են, երբ մեծահասակները մոտենում են նրանց, հետաքրքրվումնրանց գործողություններով:

Պատրա՛ստ եղեք ցույց տալու ձեր սերը: Երբեմն այն ամենը, ինչ հարկավոր էզայրացած երեխային հավասարակշռության գալու համար, ընդամենը միգրկախառնություն է կամ որևէ այլ մտերմության իմպուլսիվ արտահայտման ձև:

Թեթևացրե՛ք լարվածությունը հումորի միջոցով: Կատակի միջոցով երեխայինզայրույթի բռնկումից հանելը հնարավորություն է տալիս վերջինիս«պահպանելու դեմքը»: Այնուամենայնիվ, պետք է տարանջատել փրկիչ հումորըսարկազմից և ծաղրից:

Օգտագործե՛ք խոստումները և պարգևատրումները: Ապագա հաճույքներիվերաբերյալ խոստումները կարող են օգտագործվել միաժամանակ և՛ սաստելու և՛խրախուսելու պահվածքը: Այս մոտեցումը չպետք է համեմատել կաշառելու հետ:Մենք պետք է իմանանք, թե ինչ է երեխան սիրում, ինչն է նրան հաճույքպատճառում և պետք է իրականացնենք մեր խոստումները:

Սովորեցրե՛ք երեխաներին ինքնաարտահայտվել խոսքի միջոցով: Խոսելը օգնում էերեխային ինքնակառավարվել և այդպիսով կրճատել վարքագիծը գործողությամբարտահայտելը: Խրախուսե՛ք երեխային ասել, օրինակ` «Ինձ դուր չի գալիս, որ դուվերցնում ես իմ մատիտը: Ես չեմ ուզում հիմա այն քեզ տալ»:

Ծնող-երեխա լավ հարաբերությունների հիմնական սկզբունքները• Թող երեխան իմանա, որ դուք հետաքրքրված և ներգրավված եք ևանհրաժեշտության դեպքում պատրաստ եք օգնել:• Անջատե՛ք հեռուստացույցը կամ ցա՛ծ դրեք թերթը, երբ երեխան ցանկանումէ խոսել:• Խուսափե՛ք հեռախոսազանգին պատասխանելուց, երբ երեխան կարևորբան է ցանկանում պատմել ձեզ:

• Ապահովե՛ք խոսակցության գաղտնիությունը, եթե իհարկե այն չիպահանջում հատուկ անձանց ներգրավվածություն: Ձեր և երեխայի միջևլավագույնս հաղորդակցում կարելի է ապահովել, երբ շուրջը չկան ուրիշմարդիկ:• Երեխային ուրիշների ներկայությամբ ամաչեցնելը կամ նկատողությունանելը կարող է հանգեցնել շփոթության և թշնամանքի. սա լավհաղորդակցում չէ:

• Ի ցույց մի՛ դրեք ձեր առավելությունը երեխայի նկատմամբ: Փորձե՛քհավասարվել երեխային, երբ խոսում եք նրա հետ:• Եթե դուք շատ բարկացած եք որևէ վարքի կամ միջադեպի կապակցությամբ,հաղորդակցվելու փորձ մի՛ կատարեք, մինչև կհանգստանաք, քանի որհակառակ դեպքում չեք կարող օբյեկտիվ լինել: Ավելի լավ է դադարեցնել,հանգստանալ և երեխայի հետ ավելի ուշ խոսել:• Եթե շատ եք հոգնած, ստիպված պետք է լինեք լրացուցիչ ջանք գործադրելակտիվորեն ունկնդրելու համար: Իրականում ակտիվ ունկնդրումը բարդաշխատանք է և շատ դժվար է, երբ մարմինդ և ուղեղդ արդեն հոգնած են:

• Ուշադիր և բարեկիրթ ձևով լսե՛ք: Մի՛ ընդհատեք երեխային, երբ նափորձում է վերարտադրել իր պատմությունը: Երեխայի նկատմամբ եղե՛քայնքան հարգալից, որքան կլինեիք ձեր լավագույն ընկերոջ նկատմամբ:• Մի՛ պատկերացրեք ձեզ միջադեպի վկա` խճճելով պատմության թելերը ևթույլ չտալով երեխային ներկայացնել իր սեփական պատմությունը:Հաճախ ծնողները արձագանքում են պատմության տարբերիրավիճակների` չթողնելով երեխային ներկայացնել հիմնական

գաղափարը. օրինակ` երեխան սկսում է պատմել պատահածի մասին, իսկծնողը ասում է. «Ինձ չի հետաքրքրում, թե նրանք ինչ են անում, սակայն դուերբեք չպետք է ներգրավվես նման իրավիճակներում»:• Մի՛ հարցրեք «ինչո՞ւ», այլ հարցրե՛ք` «ի՞նչ է պատահել»:

• Եթե դուք տեղյակ եք իրավիճակին, փորձեք երեխային հակասել ձերիմացած կամ ձեզ ներկայացված տեղեկատվությամբ:• Շարունակե՛ք հաղորդակցվել մեծահասակի ոճով («Խոսի՛ր, երբ եսկավարտեմ», «Ես գիտեմ` ինչը կարող է քեզ համար լավ լինել», «Արա՛ այն,ինչ ես ասում եմ, և դա կլուծի խնդիրը»)`նվազագույնս քարոզելով ևբարոյական խրատներ տալով, քանի որ դրանք արդյունավետ չեն շփումըբաց պահելու համար:

• Մի՛ օգտագործեք վիրավորական բառեր կամ արտահայտություններ`տխմար, հիմար, ծույլ, «հիմա՛ր, ասածդ իմաստ չունի» կամ «դու ի՞նչ գիտես,դու դեռ երեխա ես»:• Երեխային աջակցե՛ք լուծմանն ուղղված հատուկ քայլեր մշակելու գործում:

• Ցու՛յց տվեք, որ ընդունում եք երեխային անկախ այն բանից, թե ինչ է նակատարել կամ չի կատարել:• Խրախուսե՛ք երեխային բաց շփում ապահովելու նպատակով: Սակատարե՛ք` ընդունելով նրան և գովաբանելով հաղորդակցման նրաջանքերը:

Խրախուսանք և գովասանքԴրական ուշադրությունը նպաստում է երեխայի բարեկեցությանը: Երեխաներըկարիք ունեն սիրված և գնահատված լինելու: Շատ ծնողներ կարծում են, որ ավելիհեշտ է բացասական կարծիք տրամադրել, քան դրական, սակայն միշտ արժեփորձել խրախուսել երեխային: Ընտրելով և ամեն օր երեխայի համարօգտագործելով ստորև ներկայացված որոշ արտահայտություններ`

«Այո», «Լավ», «Հիանալի», «Շատ լավ», «Շատ հիանալի», «Գերազանց»,«Սքանչելի», «Ճիշտ է», «Իսկապես», «Ընտիր»«Ինձ դուր է գալիս, թե ինչպես ես դա անում», «Ես հիացած/հպարտ եմ քեզանով»«Լավ է», «Օհ», «Շատ հաճելի է», «Կեցցե՛ս», «Ապրես», «Հենց այդպես», «Շատավելի լավ է», «Լավ»«Հիմա ավելի լավ է», «Արտակարգ է, հիանալի գաղափար է», «Ինչպիսի՜խելացի գաղափար»«Այսքան բան», «Կեցցե՛ս», «Հիանալի վերահսկում ես ինքդ քեզ»

«Ես լավ ժամանակ անցկացրի` ______ քեզ հետ», «Դու ավելի ու ավելի լավ ես______ անում»«Դու մեծ պատասխանատվություն դրսևորեցիր, երբ ______ », Կեցցե՛ս»«Ես գնահատում եմ, թե դու ինչպես ես ______ », «Դու շատ լավ ես դրանից», «Դուամենալավն ես»«Լավ է հիշեցրիր», «Ինչ գեղեցիկ է», «Ինձ դուր է գալիս քո ______»«Ես ուրախ եմ, որ դու ______ կատարում ես առանց հիշեցման/խնդրելու»«Ես իրոք շատ ուրախ եմ, որ դու իմ որդին/դւստրն ես», «Հիմա դու հասկացար դա»«Ես սիրում եմ քեզ»

Որպես ծնող`• դու կարող ես որոշել կոտրել բռնության շղթանև ամեն ինչ այլ կերպ անել,• դու կարող ես ինքդ քեզ հարց տալ, թե ինչու եսհարվածում կամ ստորացնում երեխայիդ:Մի՞թե նրա համար, որ կարծում ես, թե դակօգնի նրան մեծանալ և լավ մարդ դառնալհասարակության համար,

• դու օրինակ ես ծառայում քո երեխայի համար.երեխաները օրինակ են վերցնում, թե ինչպեսեն իրենց ծնողները լուծում խնդիրները, լսումկամ ցույց տալիս իրենց սերն ու հարգանքը միմյանց նկատմամբ,• դու կարող ես քո երեխաներին սովորեցնել ճիշտն ու սխալը նրանց հետմեղմ, բայց ուղիղ խոսելով, օրինակ`«Դու չպետք է վերցնեիր այդ գրիչը,քանի որ այն քեզ չի պատկանում: Տղան, ում պատկանում է այդ գրիչը շատկտխրի: Արի գնանք ու տեղը դնենք այն: Խնդրում եմ, եթե հաջորդ անգամգրչի կարիք կունենաս, եկ ու ինձանից խնդրիր, մի՛ վերցրու ուրիշներինը»,

• դու ցույց ես տալիս քո սերը` լսելով երեխաներին, խաղալով նրանց հետ,պարգևատրելով նրանց, երբ ինչ-որ լավ բան են անում և նրանց լավ զգալուհնարավորություն ես տալիս:

Դու կարող ես սեր և հարգանք դրսևորել`• բացատրելով, թե ինչպես պետք է արվի ինչ-որ բան և թե ինչու պետք էարվի հենց այդ ձևով,• լսելով երեխայի մտքերն ու հարցերը և համբերատար ու անկեղծպատասխանելով դրանց,• երեխաներին հարգալից վերաբերվելով,• փորձելով գտնել, թե երեխայի նման պահվածքի համար ինչ պատճառ կա,

• գտնելով պատժելու այլ տարբերակներ` ծեծելու կամ վիրավորելուփոխարեն,• երբեք չզրկելով երեխային ուտելիքից ու ջրից կամ նրան մեկուսացնելով իրհամար վախենալու տեղում,• երբեմն խնդիրները լուծելուն կարող է օգնել երեխայի կողմից սիրված կամհարգված անձից օգնություն խնդրելը: Խնդրե՛ք նրա սիրելի մորաքրոջիցկամ քեռուց խոսել երեխայի հետ: Կարող եք դիմել նաև ուսուցչին, ում հետերեխան լավ հարաբերություններ ունի,

• սովորեցնելով երեխային խնդիրներ լուծելու եղանակները, նրանց լսելով ևնրանց հետ խոսելով,• դուք պետք է ցույց տաք երեխային ալկոհոլ օգտագործելու բացասականհետևանքնրի մասին շատ օրինակներ: Եթե կարծում եք, որ չեք կարողանա`խնդիրներ ունեք, որ կորցնում եք վերահսկողությունը ինքներդ ձերնկատմամբ, ապա դիմեք մասնագետի օգնությանը,