ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS
Оценка 4.6

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS

Оценка 4.6
Научные работы
pdf
технология
Взрослым
06.05.2022
ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF  LANDSCAPE PROBLEMS
Cases of step-by-step application of the main tasks in solving landscape problems, taking into account the relief of settlements. It is said that the correct calculation and evaluation of the relief will show the effec ton the existing landscape of the existing structure
2_5436213567667837329.pdf



 

 

“MODERN SCIENTIFIC RESEARCH: ACHIEVEMENTS, INNOVATIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS”

1nd part, 2-249 pages.

 

Committee List for 

2021-2022

 

 

 

EDITOR-IN-CHIEF:

Todd Kanada, PharmD, BCNSP, BCCCP, FASHP, FTSHP, FASPEN 

[Alifbo tartibida] 

Xeyli Barns, MS, CPhT 

Tina C. Bek, PharmD, MSCR, BCPS 

Abimbola Farinde, PharmD 

Keytlin Gibson, PharmD, BCPS 

Ketrin Pidkok, PharmD, BCPS 

Khanh-Hau Moss, MS, PharmD, BCPS 

Mishel,Yazdchi,PharmD

 

             

CONTENT

Юлчиев Асилбек Ортикали угли, Абдухалилов Жавлонбек Ботиржонович

ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИНИ

МОЛИЯЛАШТИРИШ

6

Ў. Абдуллаева, Р.Илхомжонова

МИЛЛАТНИНГ ЖОНКУЯР ЖАДИДЛАРИ

11

Тореев Айдос

В ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМ ИСКУССТВЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ ПОРТРЕТОВ В МАСЛЕ.

15

Насиров И.З, Сотволдиева Н

ПРИВЕДЕНИЕ КАЧЕСТВА И БЕЗОПАСНОСТИ ТРИКОТАЖНЫХ ИЗДЕЛИЙ В

СООТВЕТСТВИЕ С МЕЖДУНАРОДНЫМИ СТАНДАРТАМИ

18

Косназарова Шахзада

ТВОРЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА С ПОМОЩЬЮ ЖИВОПИСИ

22

Икромова Нозанин,Нуритдинов Камолиддин

ГЛАГОЛЬНЫЕ ПРЕФИКСЫ В РУССКОМ ЯЗЫКЕ

25

Икромова Нозанин Вохиджон кизи

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ В  РУССКОЙ ЛЕКСИКЕ

31

Жумаев Аҳмад Қодирович

ЎЗБЕК КОМПОЗИТОРЛИК ИЖОДИЁТИ ТАРИХИДА СИМФОНИК МУСИҚА

34

Есебаев Садык

РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА В 20-Х И НАЧАЛО 30-Х ГОДАХ В МУЗЕЕ ИМЕНИ И.САВИЦКОГО

38

Газиев У.Л, Гоибова С.А Абдуразаков Б.С

ВЛИЯНИЕ УСЛОВИЙ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ НА ФОРМИРОВАНИЕ РАЗНОКАЧЕСТВЕННЫХ СЕМЯН СОИ

41

Г.Кадирова

ИЗУЧЕНИЕ БЕЗУДАРНЫХ ГЛАСНЫХ НА ЗАНЯТИЯХ РУССКОГО ЯЗЫКА

45

Акбаров Сайдулло Асқархон ўғли, Мелибаев Махмуджон,

Инахамова Нилуфар Мухаммадиброхим Қизи

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ РЕЗУЛЬТАТОВ ИССЛЕДОВАНИЙ РЕСУРСА ШИН ТРАКТОРА

52

Азирбаева Г.А

ПРИКЛАДНАЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНАЯ ИСКУССТВА ПОСЛЕ НЕЗАВИСИМОСТИ КАРАКАЛПАКСТАНА

62

Азимуродова Мафтуна Фарход Кизи

КЛАССИФИКАЦИЯ НЕПОЛНЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ

65

Азатбаева Наргиза Адильбаевна

ТЕХНОЛОГИЯ ОРГАНИЗАЦИИ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ

74

Азатбаева Айнура Адильбаевна

ОБУЧЕНИЕ ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ

77

Zoidov Asilbek Ernazar o‘g‘li, Fayzullaev Ermat Majidovich

KOMIL INSON SHAXSINI TARBIYALASHDA MILLIY KUY QO‘SHIQLARIMIZ, MUSIQA MEROSIMIZ AN’ANALARIDAN FOYDALANISH

80

Xudaynazarov Abror Baxodir o'g'li

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI TABIATNI MUHOFAZA QILISH QO'MITASI FAOLIYATI (19912021-YILLAR)

85

Vohobov Murodali Jalilovich, Chorshanbiyev Avaz Eshkuvatovich

KО‘ZI OJIZ О‘QUVCHILARNI IJTIMOIY REABILITATSIYA QILISH

89

Urinova Sabina Shuxrat qizi, Xolmurodova Nigora Ixtiyor qizi

BO’LAJAK MUSIQA O’QITUVCHILARI FAOLIYATIDA KREATIVLIK JIHATLARI PARAMETRLARI

96

Umurzakova Maftuna

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA ASOSIY STOMATOLOGIK KASALLIKLARNING OLDINI OLISH

100

Umirzaqulov Bekzod Ikromjon o'g'li

SPORTCHILARDA MUSOBAQA OLDI STRESS HOLATI

106

Umarov Ilhom Ibrohimovich, Xojimirzayeva Shoxista Shokirjon qizi

BOLALAR MAVSUMIY KIYIMI DIZAYN LOYIHASINI ISHLAB CHIQISH, HAMDA TADBIQ ETISH

112

Turumova Marjona

118

 

YASAMA TISHLARNING AHAMIYATI VA ISHLATILISHI. TISHGA QO’YILADIGAN

KORONKALAR HAQIDA

 

Toshmatov Ulugʻbek Qodirjon Oʻgʻli, Jamoliddinova Xurshidabonu Toʻychiboy qizi

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES  ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS

122

To’rayev Doston Bobirovich

BIRINCHI MA’RIFIY DAVRDA YETISHIB CHIQQAN BUYUK ALLOMALAR

125

Sultanova Lola Akmalovna, Uzaqboyeva Shahnoza Azamat qizi

XITOY TILIDA SINONIMLAR ( 义词 SINONIMLAR )

130

Shokirov Temurmalik Farhod o’g’li

FORMATION OF ENTREPRENEURSHIP MOTIVATION THROUGH THE DEVELOPMENT OF LABOR EDUCATION IN THE FAMILY

136

Serikbayeva Aqmaral Xusanovna

TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSION PEDAGOGIK KLASTER

TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH VA BOSHQARISH IMKONIYATLARI

141

Saydazimov Javlonbek Karimovich, Abdullayeva Dilobar

PEECH SIGNAL CONTROL SOFTWARE IS AN IMPORTANT PART OF OUR LIVES

146

Saydazimov Asroriddin Toxirjon o‘g‘li

AYOL VA ZAMON QIYOFASI O‘TKIR HOSHIMOVNING “DUNYONING ISHLARI” QISSASIDA

153

Qosimov Ashurali Tojiboyzoda,Komiljonov Azamat Hikmatillo o’g’li

OTASHQALB  SHOIRNI ANGLASH”

158

Qarshiyeva Soliha

ANALITIK SIRTLAR

162

O'razimbetova Oysuluv Ozod qizi

DEFINITION OF THE CONCEPTS OF ANXIETY AND ANXIETY

167

Oblokulova Durdona

JURNALIST SIYOSIY MADANIYATINING INTELLEKTUAL, QADRIYATLI VA XULQIY KOMPONENTLARI

170

O’.I. Abdullayeva, М. Maxamatjonova

IJTIMOIY TARBIYA JADIDLAR NAZDIDA (HOJI MUIN MISOLIDA)

175

Muhiddinova Dilrabo Bahriddin qizi

DIAGNOSIS OF THE SPIRITUAL AND MORAL QUALITIES OF THE CHARACTER AND THE SPIRITUAL FORMATION OF THE PERSON

179

Mavlonova Sitora Sheraliyevna

LIDERLAR BOSHQARUV FAOLIYATIDA INNOVATSIYA, MA'SULIYAT VA STRATEGIK TAHLIL

182

Mardanova Shahlo Rustamovna

USTOZLARNING JAMIYATDAGI O'RNI

187

Mamadiyarova Nozimaxon

BOLALARDA ADENTIYA. QISMAN IKKILAMCHI ADENTIYA - NOXUSH OQIBATLARI VA DAVOLASH

189

Khushmanova Farangiz

PROVERBS IN THE ENGLISH AND RUSSIAN LANGUAGES

195

Khuramov Ilkhom Panjievich

METHODS OF ORGANIZATION OF PROFESSIONAL EDUCATION LEADERS

199

Karimov Yunus Mamaroliyevich

TILSHUNOSLIKDA SINTAKTIK ALOQA VOSITALARINING IFODALANISHI

204

Jamoliddinova Mohinur Davlatjonovna

THEORETICAL BASIS OF LINGUISTIC FEATURES IN ENGLISH LANGUAGE METHODOLOGY

208

Ikromova Dildora Faxriddinovna

ABDULLA QODIRIY ASARLARIDA QO`LLANILGAN EPITETLAR

213

Eshmamatova Dilnoza Jovli qizi

STEPS FOR IMPLEMENTATION OF COOPERATION BETWEEN FAMILY, NEIGHBORHOOD

AND EDUCATIONAL INSTITUTIONS IN THE SOCIALIZATION OF CHILDREN WITH DIFFICULT DEVELOPMENT

216

Egamov Voxid Erkinovich, Fayzullayev Ermat Majidovich

XALQ OG‘ZAKI IJODI VA FOLKLOR QO‘SHIQCHILIGI

220

Bo`riyev  Hakim Avazovich, Ergashev Islombek Ziyodulla o`g`li

RAFINATSIYALASHNIHG KIMYOVIY USULLARI. MUMSIMON MODDALARNI AJRATIB OLISH

225

Axrorova Moxichehra Akmal qizi

232

HUQUQIY MADANIYATNI YOSHLAR ONGIDA SHAKLLANTIRISH VA JAMIYATGA TADBIQ

ETISH

 

Amonjonov Sardorbek Nabijon o’g’li

ХХ ASR BOSHLARI TARIXIY-MADANIY SHAROITI VA CHO’LPON IJODIYOTI

236

Adilova Ozoda, Xolmuradova Nodira Xandam qizi

JIZZAX VILOYATI HUDUDINING GEOGRAFIK TAVSIFI VA MINTAQADA EKOTURIZMNI RIVOJLANTIRISH MASALALARI

239

Ruzieva Shahnoza Farhodovna

THE  INTERCULTURAL FEATURES OF THE NOTION “CULTURE” IN DEFFERENT LANGUAGES

246

 

             

ЎЗБЕКИСТОН ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503130

 

Юлчиев Асилбек Ортикали угли ўқитувчи

Абдухалилов Жавлонбек Ботиржонович магистр,Фарғона давлат университети

 

Ўзбекистоннинг халқаро иқтисодий майдондаги нуфузи ва мавқейи сезиларли даражада ва мунтазам ошиб бормоқда. Ҳозирги даврда дунё мамлакатлари ижтимоий-иқтисодий тараққиёти ўзининг маъно-мазмуни жиҳатидан олдинги босқичлардан кескин фарқ қилади. Бунда енг асосий ва муҳим жиҳат – миллий иқтисодиётларнинг тобора интеграциялашуви ва глобаллашувининг кучайиб боришидир. Айни пайтда бу жараёнлар халқаро миқёсда молия, кредит ва валута муносабатларига ўз таъсирини кўрсатмоқда.

Замонавий иқтисодий шароитда "Молиялаштириш" категориясини иқтисодий лойиҳаларни амалга ошириш учун харажатларни қоплаш усуллари ва маблағлари йиғиндиси сифатида тушуниш кенг тарқалган. Мазкур атамага инвестицияларни молиялаштиришни ташкил этиш муаммолари билан шуғулланувчи Н.В.Игошиннинг қарашлари бирмунча кенгроқ ва аниқроқ: "Молиялаштириш–тадбирлар, лойиҳалар, бюджет дастурларини ва шу кабиларни амалга ошириш харажатларини зарурий молиявий ресурслар билан таъминлаш. У давлатнинг ёки   давлат томонидан товар-пул алмашинувини ва унинг ресурсларга талабларини, шунингдек, ресурсларни қайта тақсимлашнинг зарурлигини тартибга солиш шароитида марказлашган пул фондларини яратиш ва улардан фойдаланиш жараёнидаги иқтисодий муносабатлар йиғиндисидир"[7].

Мамлакатимиз ва хориж илмий адабиётларида "Молиявий таъминот" иқтисодий атамасини талқин қилишда турлича ёндашувлар кузатилади, бироқ халигача унинг умумқабул қилинган аниқ талқини йўқ. У орқали корхоналарни молиялаштиришнинг алоҳида томонлари кўрсатиб берилган.

Шунингдек, унинг молиялаштиришнинг хўжалик субъектлари активларини ўстириш мақсадида пул маблағларини киритиш нуқтаи назарида таърифлари мавжуд. Иқтисодий адабиётда жумладан, қуйидаги таърифни учратиш мумкин: "Молиялаштириш – бу, йил охирига келиб, активларнинг ўзгаришига олиб келувчи ишлаб чиқариш фаолияти жараёнининг аввалида активларга турли манбалардан (пассивлар) киритилган сумма".

А.М Бабич, Л.Н. Павлова молиялаштириш ва кредитлашни "молиявий ресурсларнинг чекланган ҳажмида оддий ва кенгайтирилган қайта ишлаб чиқаришни молиявий таъминлаш шакллари, усуллари ва тамойиллари йиғиндиси" сифатида тушунишади, "тадбиркорликни молиявий таъминлаш"га эса капитални бошқариш, уни жалб этиш, жойлаштириш ва ишлатиш бўйича фаолият сифатида қарашади.

В.М. Родионова қайта ишлаб чиқаришни молиявий таъминлашни хўжалик субъекти ва давлат томонидан жамғарилган молиявий ресурслар ҳисобига қайта ишлаб чиқариш харажатларини қоплаш сифатида талқин қилади. Мазкур ҳолатда муаллиф молиявий таъминлашга молиявий ресурсларни шакллантириш, сўнгра уларни тақсимлаш ва мақсадли белгиланган пул фондлари орқали мақсадга йўналтирилган ҳолда ишлатиш нуқтаи назаридан қарайди.

Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги корхоналари ҳолатига қараб шуни айтиш мумкинки, уларнинг молиявий таъминоти, гарчи, аксарият қисми давлат томонидан санация қилинган бўлсада, бошқа тармоқлардагига нисбатан ўта оғир аҳволда. Оқибатда, қишлоқ хўжалигида яратилган қийматликларнинг муайян қисми бошқа тармоқ корхоналари томонидан субъектив ўзлаштирилиши юзага келди.

Республика қишлоқ хўжалигидаги ишлаб чиқариш муносабатларининг таҳлилига, иқтисодиёт таркибий тузилишидаги ўзгаришларни назарда тутган ҳолда замонавий техника воситаларидан самарали фойдаланиш муаммоларига бугунги кун нуқтаи назаридан янгича ёндашиш объектив зарурият бўлиб қолди.

Тадқиқотнинг мақсади бюджетдан молиялаштиришни назарий асосларини ўрганиш ва амалий тажрибани тадқиқ этиш асосида бозор иқтисодиёти шароитида бюджет ташкилотларини молиялаштиришни янада ривожлантириш бўйича илмий  таклифлар ишлаб чиқишдан иборат. Бу мақсадни амалга ошириш учун қуйидаги асосий вазифалар белгилаб олинди:

молиялаштириш тушунчасининг мазмуни, моҳияти ва иқтисодий асосларини назарий жиҳатдан ўрганиш;

молиявий назоратнинг таркиби, турлари ва бюджет муассасалари харажатларини режалаштириш хусусиятларини ёритиш;

мамлакатимиз бюджет ташкилотларини молиялаштириш ҳолати таҳлилини амалга ошириш;

Ўзбекистонда давлат бюджетидан молиялаштириш жараёнининг истиқболли йўллари ҳама имкониятларни аниқлаш юзасидан илмий-амалий таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.

Бюджет ташкилотлари харажатларини республика бюджетидан маблағ билан таъминлаш (тўлаш): Молия вазирлигида белгиланган шаклдаги мақсадли сертификат (унда бюджет таснифи - классификацияси параграфлари ва харажатлар гуруҳларини кўрсатган ҳолда) ва харажатларнинг ҳар бир гуруҳи бўйича бир сатрда маблағ ўтказиш учун тўлов қоғози билан расмийлаштирилади.

Ғазна ижросига ўтган бюджет маблағи олувчилар бўйича харажатларни тўлаш:

  республика бюджетидан - Молия вазирлиги Ғазначилиги ва унинг ҳудудий бўлинмалари томонидан рўйхатдан ўтказилган шартномалар ёки бюджет маблағларини юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳисоб рақамларига ўтказиш мажбуриятини юклайдиган бошқа ҳужжатлар асосида амалга оширилади;

  Қорақалпоғистон Республикаси ва маҳаллий бюджетлардан - Молия вазирлиги Ғазначилигининг тегишли ҳудудий бўлинмалари томонидан рўйхатдан ўтказилган шартномалар ёки бюджет маблағларини юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳисоб рақамларига ўтказиш мажбуриятини юклайдиган бошқа ҳужжатлар асосида амалга оширилади.

Харажатларни молиялаштириш тартиби:

  I ва II гуруҳлар бўйича биринчи навбатда харажатларни молиялаштириш (тўлаш) амалга оширилади.

  III гуруҳ Республика инвестиция дастурида жорий молиявий йил учун белгиланган лимитлар доирасида молиялаштирилади (тўланади).

  IV гуруҳ - "Бошқа харажатлар" бўйича маблағлар белгиланган лимитлар доирасида қуйидаги навбатга риоя қилган ҳолда сарфланади:

     озиқ-овқат;

     дори-дармонлар;

     коммунал хизматлар;        бошқа харажатлар.

 

Республика бюджети даромадлари

Қонун ҳужжатларида белгиланган тартибдаги ва нормативлар асосидаги умумдавлат солиқлари, божлар, йиғимлар ва бошқа мажбурий тўловлар

Конун хужжатларида белгиланган нормативлар бўйича давлат молиявий ва бошқа активларини жойлаштирилиши, фойдаланишга берилиши ва сотилишидан олинган  даромадлар

Қонун ҳужжатларига мувофиқ мерос олиш, ҳадя этиш ҳуқуқи бўйича давлат мулкига ўтган пул маблағлари

Юридик ва жисмоний шахслардан, шунингдек, чет давлатлардан келган қайтарилмайдиган пул тушумлари

Резидент — юридик шахсларга ва чет эл давлатларига берилган бюджет ссудаларини қайтариш ҳисобига берилган тўловлар

Қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа даромадлар ҳисобига шакллантирилади.

Бозор иқтисодиёти жорий этилиши билан корхоналарни молиялаштириш манбалари кенгайиб, молиялаштиришнинг янги, ноанъанавий турлари шаклланиб келмоқда. Бунга хусусан, лизинг, фьючерс, факторинг, овердрафт ва бошқаларни мисол қилиб келтириш мумкин.

Қишлоқ хўжалигини ривожлантиришда, унинг самарадорлигини юксалтиришда моддий-техника ресурсларининг, фан-техника тараққиётининг ҳамда илғор инновацион технологияларнинг аҳамияти беқиёс. Уларсиз қишлоқ хўжалигида кўзланган натижага эришиб бўлмайди.

Илғор, самарали инновацион технологиялар қишлоқ хўжалигининг ҳамма соҳаларида барча омилларни эътиборга олган ҳолда жорий этилиши лозим. Моддий-техника ресурслари, фантехника тараққиёти маҳсули бўлган воситалар ҳамда илғор технологиялар бозорини ривожлантириш зарур.

Келажакда тармоқнинг моддий-техника ресурсларидан фойдаланиш даражасини ҳамда иқтисодий самарадорлигини юксалтириш учун барча чора-тадбирларни вақтида, сифатли амалга ошириш зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

 

1.                      Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 й. 24 январ.

https://president.uz/oz/lists/view/ 

2.                      Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика Қўмитаси. Т,

2019,5 бет.

3.                      Тешабаева, О. Н., Мухаммадов, И. Б. О., & Джамолиддинов, Д. Р. (2020). O'zbekiston respublikasida qishloq xo'jaligi kompleksi iqtisodiyotni rivojlanishida investitsiyalarning o'rni. In минтақа иқтисодиётини инвестициялашнинг молиявий-ҳуқуқий ва инновацион жиҳатлари (pp. 600-603).

4.                      Игошин Н.В. Инвестиции: организация упавления и финансирования: учебник для ВУЗов – 2-е изд., - М., ЮНИТИ – ДАНА, 2001.

5.                      Тешабаева, О. Н. (2020). Механизмы организации предпринимательской-инвестиционной деятельности экономики Узбекистана. In минтақа иқтисодиётини инвестициялашнинг молиявий-ҳуқуқий ва инновацион жиҳатлари (pp. 537-540).

6.                      А.О.Юлчиев. (2021). Иностранные инвестиции - фактор промышленного развития. Cognitio Rerum (рр.23-30).

7.                      Бабич А. М. Павлова Л.Н. Финансы: учебник. – М. ПРЕСС,

2000.

8.                      Шодмонов Ш.Ш., Ғафуров У.В. Иқтисодиёт назарияси.Дарслик; – Т.: Iqtisod-Moliya, 2010 й.

 

             

МИЛЛАТНИНГ ЖОНКУЯР ЖАДИДЛАРИ.

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507068

 

Ў. Абдуллаева ТДПУ катта  ўқитувчиси.

Р.Илхомжонова

ТДПУ. Жисмоний маданият. 2-курс талабаси

 

Маънавиятини тиклаши, туғилиб ўсган юртида ўзини бошқалардан кам сезмай, бошини баланд кўтариб юриши учун инсонга албатта тарихий хотира керак.

И.А.Каримов

Педагогик меросимизни, маънавий қадриятларимизни ўрганиш ва тадқиқ этиш ҳозирги даврда ҳам ўз  долзарблигини йўқотмаган. Мустақиллик даврида ижтимоий-сиёсий ҳаётнинг ҳамма жабҳаларида ўзликнинг англаш маънавий-маърифий қадриятларини чуқур идрок этиш ва ҳалққа етказиш ёшларни Ватанга, ҳалққа муҳаббат руҳида тарбиялашда улкан ишлар амалга оширилди. Халқимизнинг маънавий-илмий меросини ўрганиш ва унга муносиб баҳо бериш муҳим вазифалардан бирига айланди. Зеро, Ўзбекистон Республикасининг Биринчи  Президенти И.А.Каримов ўзининг “Юксак маънавият – енгилмас куч” асарида қуйидагиларни алоҳида таъкидлаган эди: “Аждодларимиз тафаккури ва даҳоси билан яратилган энг қадимги тош ёзув ва битиклар, халқ оғзаки ижоди намуналаридан тортиб, бугунги кунда кутубхоналаримиз хазинасида сақланаётган минг-минглиб қўлёзмалар, уларда мужассамлашган тарих, адабиёт, санъат, сиёсат, ахлоқ, фалсафа, тиббиёт, математика, минералогия, кимё, астрономия, меъморлик, деҳқончилик ва бошқа соҳаларга оид қимматбаҳо асарлар бизнинг буюк маънавий бойлигимиздир. Бунчалик катта меросга эга бўлган халқ дунёда камдан-кам топилади”. Дарҳақиқат, илмий меросимиз мазмунини  миллий ва умуминсоний кадриятлар билан бойитилган педагогик ғоялар ташкил этади. Чунки, умуминсоний тафаккур маҳсули бўлган билимларгина инсониятни янги тараққиёт босқичига етаклайди.

ХIХ асрнинг охири XX бошларида юртимиз Туркистонда ижтимоий тарбияга оид ўзига хос жараён кечди. Бу жараён жадид маърифатпарвар педагоглари томонидан ташкил қилиниб, у Европа ва  Россияда кечаётган тажрибалар асосида изчил ва узвий равишда ривожлантирила борди. Бу ҳол педагогик фикр тараққиётида муҳим ўрин тутади. Шу сабабли: биринчидан, олимларимиз истиқлол даврида шаклланган миллий тарбияшунослигимизни жадид маърифатпарвар педагогларининг қарашлари билан бойитиш фикрини маъқул топдилар; иккинчидан, давлат сиёсатида жадид маърифатпарварларининг ўз даврида ўйнаган роли эътироф этилди. Бу ишларда Биринчи Президентимиз И.А.Каримовнинг даъватлари асосий йўналтирувчи омил бўлиб хизмат қилди.  Биринчи Президентимиз жадид маърифатпарвар педагогларимиз фаолиятига шундай баҳо беради: ”ХХ аср бошидаги маърифатчилик ҳақида кўп гапирганмиз. Ўша ҳаракатнинг намоёндалари бойлик учун, шоншуҳрат учун майдонга чиқишдими? Маҳмудхўжа Беҳбудий, Мунаввар Қори Фитрат, Таваллоларнинг мактаб очганига, халқни ўз ҳақ-ҳуқуқларини танишга даъват этганига биров маош тўлаганми?! Биров уларга ойлик берганми?! Албатта, йўқ! Улар ўт билан ўйнашаётганларини, истибдодга қарши курашаётганлари учун аёвсиз жазоланишларини олдиндан яхши билишган. Билатуриб, онгли равишда мана шу йўлдан борганлар. Чунки виждонлари, иймонлари шунга даъват этган”. Жадид педагоглари  ёшлар тарбияси масаласига ҳаёт ёки мамот масаласи деб қараганлар. Шу маънода, ХХ аср боши билан охиридаги маърифий-маънавий ва ижтимоий-сиёсий ҳаётда ҳам ажиб бир ўхшашлик ва яқинликни туйиш мумкин. Жадидчилик ҳаракатининг тамал тоши усули жадид мактабларидир. Бу - жадидшунослар томонидан якдил эътироф этилган фикр. Бу ҳаракатнинг асл мақсади миллатнинг ўзлигини танитиш, ижтимоий-сиёсий тузумни тубдан ислоҳ қилиш, Миллат, Ватан истиқлоли эди. Маълумки, бундай буюк ўзгаришларни янги авлодгина амалга ошира олади деб ўйлашган. Жадид маърифатпарварларини ўрганишнинг яна муҳим жиҳати шундаки жадидлар олиб борган кураш охирига етмаган бўлса ҳам, миллий ҳукумат “Туркистон мухториятини” қуришга эришилди. Ҳали миллатнинг ўзлигини англаш, миллий уйғониш даражасининг илк ривожланиш босқичида бўлиб, бу даврда мустақиллик, истиқлол ҳақида минг хил ваъдалар берган большевиклар ҳукумати ўта қабиҳ мунофиқона сиёсат олиб борилди. Туркистон мухториятини ҳали оёққа туриб улгурмасданоқ қонга ботирдилар. Шундай бўлса-да бу жадид мутафаккирларининг мустамлакадан мустақиллик сари қўйган биринчи дадил қадами бўлди.  

Жадидчилик ҳаракати мураккаб ва зиддиятли воқеалар асносида юзага келди. Бу ҳаракат намояндалари ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларини ислоҳ этиш талаби билан майдонга чикдилар.Улар энг аввало, халққа билим бериш, халқнинг “кўзини очиш”, унга ўзлигини англатиш кераклигини фаҳмладилар.Халққа замонавий талаблар асосида таълим бериш, қолоқликка, жаҳолатга қарши курашиш ва сўнгра миллий мустақиллик ғояларини илгари суриш уларнинг бош мақсадларидан бири эди.Уларнинг мана шундай янгиликка интилганликлари учун ҳам “жадидлар” деган ном олдилар. Жадидлар ўз олдига катта вазифа-Туркистон халқларини маърифатли,маданиятли, ҳар томонлама ривож топган жамият қуриш сари бошлаб бориш маъсулиятини юклади. Шу боис улар халқ учун  янги усулдаги мактаблар, қироатхона ва кутубхоналар, замонавий тушунчадаги театр ташкил қилдилар, мактаб-мадрасалардаги таълим-тарбия тизимини ислоҳ этишга киришдилар, халқ орасидаги номақбул урф-одатларни ва удумларни йўқотишга ҳаракат қилдилар, жаҳолат ва қолоқликка қарши ўт очдилар. Жадид маърифатпарварлари матбуотнинг мунтазам тарғиботи ва ташвиқотини тўла тушуниб етдилар: газета ва журналларни чиқаришга киришдилар. Ўз олдиларига миллатни асрий қолоқлик домидан қутқариш, юқори даражада ривожланган халқлар даражасига кўтариш мақсадини энг тўғри йўл-маърифат йўли деб билдилар. Жадид педагоглари ибтидоий мактабларни “усули савтия”(товуш усули) асосида қайта тиклаш масаласини миллат миқиёсига кўтардилар. Дастлабки алифболар, аниқ фанлар бўйича дарсликлар, ўқиш китобларини яратдилар. Ҳар қанча қаршиликларга қарамасдан замон талабларига жавоб бера оладиган ўқитувчи кадрлар масаласини ҳам майдонга олиб чиқдилар. Уларнинг бундай фаолияти кескин курашлар таъқиб ва тазйиқлар майдонида кечди. Жадидчилик яъни янгилик тарафдорлари маорифни тубдан ислоҳ этилишидан бошлаган бўлсаларда, уларнинг асл мақсади, усули жадид мактабларини очиш заминида ҳамсиёсий масала бўлган истиқлол, миллатни мустақилликка зулимдан озод этиш, тараққий топган миллатлар қаторида кўриш ғояси ҳам ётарди. Шўролар ҳукуматига бу албатда маъқул эмас эди. Шунинг учун ҳам улар жадидларга қарши ҳам жисмонан ҳам маънан йўқ қилиш сиёсатини олиб борди ва қисман бунга эришди.

Усули жадид мактабларининг вужудга келиши билан анъанавий ўқитиш усулларини тубдан ислоҳ қилиш, таълим олиб боришнинг янги усулларини ишлаб чиқиш, дарслик ва қўлланмалар яратиш жадид педагогикасининг долзарб масаласига айланди. Ўқитишда кўргазмалик (Мунаввар Қори), ифодали ўқиш ва унинг турлари, уларда техник воситаларидан фойдаланиш, нутқ ўстириш усуллари, (Беҳбудий, Фитрат) “Товуш-ҳарф” методи орқали ўқитиш, ҳижжалаб ўргатиш, (Шакурий) ижтимоий тарбия, мактабгача таълим тизимини янги усулда олиб бориш, ислох қилиш( Хожи Муин) кабилар айнан жадид педагоглари томонидан ишлаб чиқилди.

Бу борада ўша давр қатағон қурбони бўлган Ҳожи Муиннинг педагогик қарашлари ҳақида озгина тўхталиб ўтишни лозим топдик. Жадид маърифатпарвари Хожи Муин ўз даврининг етакчи намояндаларидан бири эди. Ҳожи Муин 1883-йил, 19-мартда Самарқанд шаҳрининг Рухобод мавзесида туғилган. Эски мактабда савод чиқарган. Мадрасада Саидаҳмад Васлийдан таълим олган. Ҳожи Муин бошқа жадид маърифатпарварлари қатори рус тилини, Эвропа маданиятини мустақил ўзлаштирган. 1901-йилдан ўқитувчилик фаолияти бошланади. 1903 йили ҳатто Самарқанднинг Хўжа Нисбатдор маҳалласида ўз ҳисобидан янги усулдаги мактаб очди. Ушбу мактаб учун 1908-йили “Раҳномаи савод“ номли алифбо нашр эттирган. 1913-йилдан Беҳбудийнинг “Самарқанд“ газетасида ва “Ойна“ журналида ишлай бошлайди. 1914-йили “Тарбият“ номи билан ўз уйида хусусий “усули жадид“ мактабини очган.

1903 йили у Маҳмудхўжа Беҳбудий билан танишди ва умрининг охиригача унга муносиб шогирд бўлиб қолди. 1909 йилдан Абдурауф Фитрат билан дўстлашиб, ҳамкорлик қила бошлади. Ҳожи Муиннинг ижтимоий фаол ва етук педагог бўлиб етишида ана шу уч шахс - Васлий, Беҳбудий ва Фитратларнинг таъсири катта бўлди.

Ҳожи Муин туркий, форс-тожик, араб ва рус тилларини мукаммал билар эди. Бу ҳол унинг ижтимоий педагог сифатида вояга етишида муҳим рўл ўйнаган. У жадид маърифатпарварлари орасида ижтимоий тарбия тўгърисида энг кўп фикр юритган педагоглардан ҳисобланади. Унинг фикрича, миллатнинг бахти - ижтимоий муаммоларни ҳал этишдадир. 

Педагогика тарихи  фанида қатор жадидчи олимларни педагогикага қўшган ҳиссасини янада тўлиқроқ ўрганиш мумкин. Уларнинг яратган мактаблари, қолдирган мероси педагогик фикр тараққиётида катта аҳамият касб этиши юқорида келтирилган фикрларимизнинг далилидир. 

 

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:

 

1.             1.И.А.Каримов. Юксак маънавият-енгилмас куч.-Т. -2008.

2.             У. Долимов.Миллий уйғониш педагогикаси.-Т.-2014.

3.             К.Ҳошимов.С.Нишонова ва бошқалар.Педагогика тарихи. -

1996. 

 

             

В ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМ ИСКУССТВЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ ПОРТРЕТОВ В МАСЛЕ.

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503166

 

Тореев Айдос

Магистрант 1 курса

НГПИ имени Ажинияз  по специальности Изобразительное и декоративно- прикладное искусство.

 

В изобразительном искусстве методы изучения портретов в масле. Являются те методы которые использовали великие художники при обучении и объяснении портрета с помощью масла.

Рисуя портрет с маслом является большим задачей. То есть это задания нарисовать портреты в масле. Из масла портреты, картины получаются самыми красивыми как будто ожившая картона или портрет какого то человека.  К этим заданиям вставится условия такова что как надо рисовать, в каком виде надо рисовать, с чего начать, что надо использовать и другие. Но при этом методов обучении много чем и в других науках. И с этим же каждый метод обучает и воспитывает ребенка по своему.

Портрет нарисованная с помощью масла захватывает и удивляет каждого человека. Потому что портрет нарисованное с маслом это является шедевром и красочным которое вписывает в точь в точь как живое. А его методах обучении портретов с помощью масло можно нарисовать природу, портрет какого то человека или ученного, натюрморт, сезонную погоду, животных и даже здания.

В изобразительном искусстве методы изучения портретов в масле. Это не так сложно если научиться и быть внимательном в обучении или же в действии. Если слушать хорошо когда объясняют то у каждого человека получится нарисовать портрет с маслом. Для этого нужно самому тоже трудиться и фантазировать.

Методы изучения портретов в масле бывают разными например: наглядный метод, иллюстративный метод, практически метод и другие. Но они все дают возможность узнать о том как правильно нарисовать портрет с маслом. А с этими методами учителю будет легко объяснить что и до как. Потому что эти же методы дополняют учителя, а главную роль во всем играет учитель.

Если взять великих художников то зарубежный художник это Леонардо да Винчи рисовал Мона Лизу, Прекрасная Ферроньера, Иоанн Креститель, Богоматерь с Младенцем и святой Анной, Дама с горностаем, Портрет музыканта и другие.

Портреты в масле Леонардо да Винчи рисовал с интересом. Его картины были по своему красивыми не походе на других картин. В этих портретах, картинах скрывались  все его душевные молчания. Он вписывал все в искусстве.

Если будем говорить об Узбекистанских художников то можно сказать об Кыдырбай Саипове. Который рисовал портреты с маслом. Если будем конкретно говорить  о портрете то можно взять портреты великого человека Кыдырбай Саипова. Его портреты были насыщенными самыми не повторимыми и в том числе является гордостью каракалпаков. А в том числе Государственного музея имени И.Савицкого который расположена в Каракалпакстане. При этом этот музей занимает второе место по всему миру с портретами Кыдырбай Саипова.

Особенно Кыдырбай Саипов рисовал портреты людей с маслом: Агинбая, Байрама, портрет Абдреим ага, портрет А.Алламуратова, портрет жены Зауре. Эти портреты он рисовал в живую. Эти портреты сохранились до этого времени. Самое главное портрет его жены сохранилось в музее. Даже это портрет нарисован с маслом. Который является  числе самыми популярными портретами. Потому что Кыдырбай Саипова всегда рисовал портреты с маслом они казались такими насыщенным, и в том числе как будто настоящими.

Выше говоренных портретов это портреты которых рисовал Кыдырбай Саипов. Именно с этими портретами он остался в памяти у каждого человека. Но не смотря на это Кыдырбай Саипов в эти портреты рисовал включая свой фантазия, иллюстрации и цветовую гамму с помощью масла. А особенно он туда добавил свою душевную красоту.

У великого художника Кыдырбай Саипова тоже по своему были методы рисования портретов с маслом. Но хотел показать ту красоту которая происходила в каракалпакском народе. При этом все методы по своему является актуальными и по своему  обучает детей в любых обстоятельствах. Но для каждого предмета методы бывают разными по своей структуре и по своему объяснений.

С этим я хочу сказать то что каждый великие ученые, художники все люди того времен у нас остались в памяти с своими искусствами и другими. Особенно с нарисованными портретами с помощью масла. И с этими же портретами их вспоминают люди и продолжают их пути используя их методы изучения портретов с помощью масла.

 

ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      1.Турутина С. М., Лошеньков А. Б., Дьяченко С. П. Авангард, остановленный на бегу / Редактор М. Н. Григорьева. — Л.: Аврора, 1989. — 46,80 усл. печ. л. с. — 30 000 экз. — ISBN 5-7300-0223-8.

2.                      2.Сафо Ибрат. В музее искусств Нукуса под пейзажем обнаружен портрет // Узбекская служба Би-би-си. — 27 января 2012 года.

             

ПРИВЕДЕНИЕ КАЧЕСТВА И БЕЗОПАСНОСТИ ТРИКОТАЖНЫХ

ИЗДЕЛИЙ В СООТВЕТСТВИЕ С МЕЖДУНАРОДНЫМИ СТАНДАРТАМИ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503231

 

Насиров И.З. заведующий кафедрой, к.т.н., доц.

Сотволдиева Н.

магистр.Андижанский машиностроительный институт, Андижан, Узбекистан

 

В Андижанской области производятся самые дешевые и простые товары в ассортименте текстильных товаров и одежды для экспорта. Проведены теоретические и практические исследования по производству более престижной продукции в соответствии с требованиями Европы и развитых стран, устранены проблемы с качеством и дальнейшим увеличением экспортного потенциала [1].

Это, в свою очередь, требует эффективного использования современных методов и инструментов системы качества в текстильной промышленности, позволяющих повысить качество продукции и технологических процессов в сфере производства, качество продукции и эффективность системы управления.

Выполнение требований в этой области позволит текстильным предприятиям сосредоточить внимание на организации производства, управлении качеством продукции и снижении недостатков в производственной цепочке, а также достижении устойчивых темпов роста, прежде всего, в соответствии с международными стандартами.

Результаты исследования и анализа показывают, что тестирование продукции, экспортируемой в зарубежные страны, в испытательных лабораториях, аккредитованных на международном уровне, еще больше повысит доверие потребителей.

Экспорт трикотажных изделий производства Андижанской области осуществляется в соответствии с требованиями международных стандартов [2], принятых странами-импортерами

(табл.).

Табл.

Страны для экспорта трикотажных изделий производства

Андижанской области

 

На текстильных предприятиях были предприняты ряд мер по внедрению систем менеджмента качества в соответствии с международными стандартами и поощрению сертифицированных предприятий. К таким мерам относятся льготы и скидки, которые позволяют предприятиям, планирующим внедрение систем менеджмента качества и сертификации, экономить на налогах и других обязательных платежах.

Можно перечислить ряд полезных факторов для внедрения систем менеджмента качества в узбекских компаниях:

Во-первых, сертификация ISO 9000 требуется для компаний, работающих на зарубежных рынках. В ряде случаев его наличие приводит к успеху в торгах, т.е. может быть одним из обязательных условий конкурса. Это документ, подтверждающий приверженность компании идеям качества, что, в свою очередь, повышает репутацию компании. Отсутствие сертификата или экспорта может привести к резкому падению цены товара или отказу от контракта вообще.

Во-вторых, сертификация ISO 9000 привлекает в компанию иностранных инвесторов. Этот мотив может быть использован как при акционировании компаний, продаже акций и создании совместных предприятий, так и при привлечении средств под конкретный проект. Наличие сертификата также служит фактором снижения инвестиционных рисков.

В-третьих, наличие документа, удостоверяющего соответствие СМТ требованиям ISO 9000, является важным фактором повышения авторитета компании среди социально-экономических структур, таких как заказчики, поставщики, конкуренты, государственные органы [3,4].

По результатам наших наблюдений можно отметить, что текстильные предприятия региона улучшают свое положение, повышают производительность и доходы за счет внедрения систем менеджмента качества в соответствии с международными стандартами, и как следствие повышения конкурентоспособности на отечественном и зарубежные рынки.

 

ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      2022–2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида. Тошкент: 2022 йил 28 январь, ПФ60-сонли Фармони.

2.                      Ўзбекистон республикаси инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги ўзбекистон техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида. Тошкент: 2021 йил 2 июнь, ПҚ-5133-сонли Қарори.

3.                      Енгил саноат маҳсулотлари хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламентни тасдиқлаш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори. Тошкент: 2016 йил 11 май, 148–сон.

4.                      “Сертификатлаштириш тартиботларини ва сифат менежменти тизимларини жорий этишни такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори. Тошкент: 2011 йил 28 апрель, 122– сон.

             

ТВОРЧЕСКАЯ ПОДГОТОВКА БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ

ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА С ПОМОЩЬЮ ЖИВОПИСИ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503265

 

Косназарова Шахзада

Магистрант 1 курса НГПИ имени Ажинияз  по специальности Изобразительное и декоративно- прикладное искусство.

 

Если будем рассматривать все пути к творческой деятельности будущих учителей изобразительного искусства с помощью  живописи. Означает что этом все пути их развития и применении. А также его полное объяснение с наглядными пособиями и также включая в себя объяснение с помощью техники и технологии. В основном можно рассмотреть подготовку будущих учителей изобразительного искусства с помощью живописи. А так же какие методы модно использовать при объяснении.

Основным в изобразительном искусстве является рисунки. А именно в живописи можно сказать об портретах которые рисуется с помощью только с карандашом. Так как рисунок является древним изобретением в искусстве. На свете красивых рисунков много. Так как эту красоту не все могут вписать в искусству.

Так как красивых рисунков много например стиль, суть, вид, тип, техников рисовании и другие. Но эти качествами интересовались только художники, скульпторы или же архитектор, те люди которые знают искусству и умеют их создать в любом обстоятельстве. А в этот момент рисунками интересуются каждый человек особенно карандашным изображением.

С карандашным изображением рисуют портрет, натюрморты, пейзажи, фигур, графиков и другие. И с этим же карандашное изображение является одним видом наглядных пособии в объяснении любых тем. Но и красотой музея которая привлекает каждого человека.

Наблюдая за подготовкой будущих учителей изобразительного искусства с помощью живописи это объяснение учителей к своим ученикам с помощью своего знания. И при этом приобретенных знании до этого время учителя используя их объясняют. Туда включается доскональное объяснение, а также объяснение в наглядном виде.

Учителя объясняют ученикам как нужно рисовать правильно и с чего же начать в начале. Для полного объяснения учителя показывают в наглядном виде, а после этого же начинают рисовать. И в том числе в трудности у учениках помогает и направляет к правильному пути.

Перед началом урока учитель подготавливает учеников к уроку. Так как это карандашное изображение сперва для удобства и для правильного рисования рисуют линии с легка поверхностном виде. С котором можно будет дорисовать без ошибки данный рисунок. Такой путь рисовании облегчает работу каждого ученика и с первого рисования получается положительные результаты. С этим же ученики в дальнейшем начинают быть самостоятельными.

Любая наука или изобразительная искусстве есть цель обучения. То есть целью карандашного изображения является обучение детей к рисованию различных видов при котором рисунок является в черно белом оттенке похоже на живые предметы или существо.

Целью учителей изобразительных искусств является в том что они должны объяснить не только в лекционном виде но и в практике после этого же дать возможность ученикам самим нарисовать данный рисунок.  Но для этого учеников надо направить до нужного места. А самой же наблюдать над данным процессом. В этом случай у учеников развивается самостоятельность и в том числе они самостоятельно определяют у рисунка его объем, длину, расстояние и другие.

К подготовки будущих учителей изобразительного искусства с помощью живописи является рисунок. Так как само слова живописьэто один вид изобразительного искусства которая произошла из начально в европейской обществе. Которая при этом является самым популярным в этой стране до этого времени. При том что в живописи самым главным является его насыщенность и его цвет, тон.

С этим я хочу сказать то что живопись нарисованное с черным карандашом является самым красивым и насыщенным среди всех живописи. А ко всему этому главная роль играет учитель потому что все это объясняет, наглядно показывает но и учит всех учеников. И каждый предмет по своему лучше чем другие.

             

ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      Волков, Н. Н. Композиция в живописи Текст. / Н. Н. Волков.

М.: Искусство, 1977. - 524 с.

2.                      Волков, Н. Н. Цвет в живописи Текст. / Н. Н. Волков. М.: Искусство, 1985.-480 с.

3.                      Колин Н. Изобразительное искусство Узбекской республики.-М.-Л.: Искусство, 1937. 47с. с ил.

             1.      4.Саидова-Д. Историко-революционный жанр в живописи

Узбекистана. -Ташкент: Издательство литературы и искусства им. Г.Гуляма, 1977.- 100с. с ил.

             

ГЛАГОЛЬНЫЕ ПРЕФИКСЫ В РУССКОМ ЯЗЫКЕ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503138

 

Икромова Нозанин студентка, Кокандский ГПИ

Нуритдинов Камолиддин студент, Кокандский ГПИ

 

Аннотация: В статье рассматривается проблема широко распространенной полисемии русских глагольных префиксов, особенно при добавлении к глаголам движения. Разные употребления префикса имеют общее основное лексическое значение, но различаются по своему синтаксическому положению. При добавлении к глаголу направленного движения префиксы ведут себя как лексические, т.е. генерируются внутри ВП. В этом случае значение относится к пространственной области. Когда тот же префикс добавляется к глаголу ненаправленного движения, он ведет себя как надлексический префикс, т.е. генерируется в синтаксически более высокой позиции, над аспектом, и его значение связано с временной областью.

Ключевые слова: пространственное мышление, глаголы положения в пространстве, пространственные приставки, композиционная семантика.

 

ВВЕДЕНИЕ

На первый взгляд многообразие возможных значений данного префикса в русском языке может показаться хаотичным набором идиоматических значений, напр. префикс за- может относиться к началу действия, перемещению в позицию за объектом, кратковременному отклонению от пути или завершению действия. Единый анализ русских префиксов, где утверждается, что различия в значении возникают из-за разных синтаксических позиций, а лексический состав префикса остается одним и тем же. Основное внимание уделяется глаголам движения из-за последовательной двойственности, отображаемой значениями префикса при добавлении к глаголам направленного и ненаправленного движения. Оказывается, префиксы изменяют путь при добавлении к глаголу направленного движения и относятся к движению во времени с глаголами ненаправленного движения. Это семантическое различие соответствует различным наборам синтаксических свойств, характерных для лексических и надлексических префиксов. Кроме того, в каждом наборе префиксов возникает трехчленное членение, соответствующее цели, источнику и пути движения (соответственно ДО, ОТ, ЧЕРЕЗ) для лексических префиксов и началу, завершению и длительности для надлексических префиксов. Это приводит к предположению, что один и тот же префикс с непротиворечивым понятийным значением, разделяемый с соответствующим предлогом, получает часть своего денотата от своего положения в синтаксическом представлении. Отделение концептуального значения от структурного значения позволяет полисемии возникать из положения, а не из произвольной омофонии. Таким образом, концептуальная структура унифицирована с синтаксисом.

МАТЕРИАЛ И МЕТОДЫ

Основное положение данного исследования связано с пониманием глагольных префиксов как своеобразных

«агглютинирующих частиц» (в терминологии М. Докулила), которые легко выделяются носителями языка в структуре глагола как структурно, так и семантически [5, 6]. Подобный статус приставки «позволяет ей не абсолютно зависеть от глагола и проявлять свое значение относительно независимо от основы». Содержание, стоящее за русской приставкой, соотносится с определенными смыслами (пространственными, темпоральными, количественными и др.), обогащающими значение глагола. Кроме того, русская исследовательская традиция характеризует приставки как «различительные знаки» определенной сферы употребления: приневолить (диал.), переквалифицировать (офиц.), понашить

(разг.), предрекать (книж.).

РЕЗУЛЬТАТЫ И ИХ ОБСУЖДЕНИЕ

Рассмотрим, какие дериваты образуются от статальных позиционных глаголов лежать, сидеть, стоять, висеть с помощью префиксов в-, на-, под-, над-, пред-, за- с первичным пространственным значением.

Кроме того, префиксы в пространственной и временной областях демонстрируют интригующий параллелизм: в пространственной области префиксы могут относиться к началу, продолжительности и концу пути (то есть к источнику, маршруту и цели), в то время как применительно к временной области префиксы префиксы связаны с началом, продолжительностью и окончанием события во времени. Например, рассмотрим префиксы в первом случае. В первом случае про- относится к длине пути в пространстве, а во втором тот же префикс относится к продолжительности деятельности; в третьем приставка пере- относится к пересечению границы по пути в пространстве, тогда как в четвёртом она относится к пересечению временной границы (например, после которой плавание нецелесообразно).

1.                      Про-йти пять километров.

2.                      Про-ходить пять часов.

3.                      Пере-плыть реку.

4.                      Пере-плавать в бассейне

Существует несколько логически возможных направлений анализа. Наименее желательной альтернативой является омофония, когда у префикса есть несколько идиоматических значений, и тот факт, что они звучат одинаково, исторически обоснован, но синхронически неуместен. Исчерпывающий список всех применений является описательно адекватным, т.е. в классическом словаре, а также в грамматике Шведовой префиксы перечислены как минимум в двух значениях. Однако эти значения взаимосвязаны, и отношения между ними предсказуемы. Трактовка полисемии как омофонии не позволяет уловить синхронические обобщения этих отношений [3].

Гомофония также может представлять проблему для овладения языком, поскольку исторические данные не могут быть доступны для изучающего язык. Ребенок, встречая две одинаковые морфемы, имеющие некоторое совпадение по значению, должен первоначально предположить, что это одна и та же лексема, и попытаться установить правила ее распределения, а не произвольно допускать омофонию. Таким образом, предпочтительным решением было бы объединение префиксов, чтобы каждый префикс имел одно значение, которое предсказуемо менялось бы в зависимости от его функции.

Я предполагаю, что одна часть значения исходит из лексики, а другая часть значения исходит из синтаксической структуры. «Неоконструктивистская» точка зрения, заключается в том, что «причина, по которой синтаксические структуры имеют значение, заключается в том, что они систематически конструируются как часть порождающей системы (синтаксической формы), которая имеет предсказуемые корреляты значений».

Позиция состоит в том, что существует неструктурный компонент значения префикса, происходящего из лексикона, и что каждая позиция в синтаксическом представлении имеет специфическое, независимо мотивированное значение. Например, уникальное значение «через» будет сочетаться со значением, придаваемым положением либо в области пути, либо во временной области, что приведет к прочтению преодоления определенного расстояния (если через присоединено к уровню пути) или длящийся определенное время (если через - прилагается на временном уровне).

Лексические префиксы, как потенциальные модификаторы структуры аргумента, генерируются в позиции внутри. Суперлексические префиксы модифицируют само событие и не меняют структуру аргумента или основное значение основного глагола и, следовательно, синтаксически выше, над заголовком вида. Согласно Барыкиной, лексические префиксы в основном прикрепляются к основам совершенного или телического вида (если глагол снабжен опцией), позволяют глаголу образовывать вторичные формы несовершенного вида, не могут складываться, не измеряются над объектами и могут изменить аргумент. структура глагола [1]. Такое поведение соответствует низкому положению префикса внутри пере, в, над.

Надлексические префиксы прикрепляются к несовершенным или ательическим основам, не позволяют глаголу образовывать вторичные несовершенные формы, могут складываться (хотя это не частое явление в русском языке), могут измеряться событиями или предметами, не изменяют аргументативной структуры глагола. Приведенные ниже примеры иллюстрируют наложение надлексических префиксов (от, про, по) на лексические префиксы.

Приставка za- общеизвестно универсальна, и все многообразие ее значения едва ли можно обсудить здесь в ограниченном пространстве, но если ограничиться глаголами движения, то пространственно-временная параллель очевидна. С глаголами направления префикс изменяет путь, так что фигура входит в какоето замкнутое пространство, например:

зайти - Она встала, и проворно зайдя за ширмы, вывела оттуда Варвару Павловну (Тургенев; МАС); Зайти за угол, солнце зашло за тучи. (СОШ); зайти за угол, зайти за забор (СУ).

заехать - свернуть за что-л., скрыться за чем-л.: Заехать за гору. (МАС); Мы заехали за мост, заехать за остров. (СУ). (СОШ) не фиксирует.

забежать - Он забежал за хату и поймал себя на том, что ему вовсе

не хотелось выходить из укрытия. (Алексеев ñ только МАС).

залететь - Самолет залетел за тучу. (Только МАС).

заплыть -Заплыть за буек. (СОШ); Заплыть за остров. (СУ). МАС

не фиксирует.

залезть - Залезть за шкаф. (Только СУ). завести - Завести за угол. (Только СУ).

Таким образом, за - в пространственной области вводит ограниченный путь, который заканчивается в определенном месте, т.

е. в момент времени 0 фигура не находится в указанном месте, а в момент времени 1 находится внутри замкнутой области.

Историки языка сходятся во мнении, что в индоевропейском языке префиксы представляли собой самостоятельные слова, которые играли в предложении вспомогательную роль. Сохраняя свою самостоятельность, они придавали другим словам более точное значение. В дальнейшем, «сочетаясь то с именем, то с глаголом, приставки обнаруживали, естественно, тенденцию сближаться со словом, значение которого они уточняли» [4]. В результате сформировались собственно приставки и предлоги. Не случайно Волохина Г.А., часто использует эти термины недифференцированно

[2].

Исходным (либо наиболее ранним) значением префикса признаётся пространственное, которое в дальнейшем в ходе десемантизации обобщалось до значения пространственного предела, а затем – результативности: «…Присоединение приставки к глаголу не только пространственно маркировало его, но и одновременно намечало предел, границы, до которых распространяется и у которых прекращается действие».

Дериваты, возникшие путём осложнения статальных глаголов префиксами с пространственным значением, считаются одними из самых древних. В них реализовался функционально-семантический потенциал данных аффиксов, связанный с принадлежностью к превербам. Здесь пока нет противоречия между семантикой статальных глаголов и значением результативности приставки, поскольку у последней это значение ещё не сформировалось.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

Таким образом, вырисовывается четкое распределение лексических и надлексических префиксов, где лексические префиксы, встречающиеся с глаголами направленного движения, относятся к пространственной области, модифицируя движение фигуры в пространстве относительно определенного фона. Надлексические префиксы, встречающиеся с ненаправленными глаголами движения, смещают значение центрального префикса во временную область, описывая движение фигуры во времени по отношению к событию. Перенос вычислительной нагрузки на структуру позволяет сохранить одну общую лексическую запись для каждого префикса. Таким образом, даже если за часть информации отвечает лексикон, предложенный подход представляет собой значительный прогресс по сравнению с перечислением омофонов и позволяет хоть как-то упорядочить хаос русских префиксов.

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

 

1.                      Барыкина   А.Н., Добровольская     В.В.,   Мерзон        С.Н.

Изучение глагольных приставок, М. 1981.

2.                      Волохина Г.А., Попова З.Д. Русские глагольные приставки: семантическое устройство, системные отношения, Воронеж ,1993.

3.                      Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. М.,1992.

4.                      Трофимова А.В., Косова В.А. Русские префиксальные глаголы с позиционным значением как средство вербализации пространственного мышления // Учен. зап. Казан. ун-та. Сер.

Гуманит. науки. – 2017. – Т. 159, кн. 5. – С. 1231–1243.

5.                      Серышева Ю. В., Филь Ю. В. Полипрефиксальные глаголы со смягчительной семантикой в языковом сознании носителей русского языка // Вестн. Томского гос. ун-та. 2012. № 357. С. 29–36.

6.                      Серышева Ю. В. Многоприставочные глаголы с накопительной семантикой в аспекте психолингвистического эксперимента // Вестн. Томского гос. ун-та. 2012. № 364. С. 18–21.

             

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ В  РУССКОЙ ЛЕКСИКЕ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503122

 

Икромова Нозанин Вохиджон кизи студентка, Кокандский ГПИ

 

Аннотация: В статье рассматриваются тенденции нынешнего времени, которые оказывают значительное влияние на изменение современной русской лексики. Приведены примеры воздействия электронного общения, СМИ, информационных технологий, как один их основных причин в пополнении лексики. Также конкретно указаны положительные и отрицательные стороны этих изменений.

Ключевые слова: тенденции,  информационные технологии, СМИ, влияние.

 

Словарный запас человека всегда обогащался словами различного характера, а употребительность и актуальность тех или иных слов постепенно утрачивались, либо эти слова приобретали новые синонимы. Отсюда следует, что лексика это непрерывно пополняющийся и изменяющийся раздел русского языка.

Так, какие же современные тенденции влияют на русский язык?  Человечество всегда стремилось к лаконичности, упрощению и к экономии языковых усилий - доказательством этому могут послужить высказывания величайших людей разных эпох:

           «Краткость – душа остроумия» - У. Шекспир

           «Тот истинный мудрец, кто многое умеет сказать коротко и ясно» - Аристофан

           «Краткость – сестра таланта» - А. Чехов

Но, к сожалению, это явление и по сей день является спорным вопросом. Невозможно сказать, что лаконизм речи носит абсолютно негативный характер, так как иногда именно благодаря сжатости и четкости речи, человек может донести больше информации, наполненной смысловой нагрузкой. Но с другой стороны наблюдается ухудшение правильности речи говорящего, потому что многие люди перестали уделять внимание грамотности, написанных текстов – это явление наиболее характерно для электронного общения. Лишь некоторые люди заглядывают в словари и проверяют безошибочность употребляемых ими слов. Всем известно, что сейчас век научно-технического прогресса, который в основном происходит в англоязычных странах. Интернет-коммуникации, информационные технологии все больше набирают обороты, и день за днем их актуальность растет во всех сферах жизнедеятельности человека. Постепенно вручную написанное письмо исчезает, а основным средством письменной речи становится электронная форма. Электронное общение – это один из факторов который оказывает значительное воздействие на трансформирование не только лексики, но и всего языка. Такой вид коммуникации является наиболее удобным, так как обеспечивает быстрое контактирование с социумом, исправление допущенных ошибок, редактирование любого места текста. С проникновением и развитием информационных технологий наблюдается колоссальный приток  неологизмов, которые способствуют насыщению синонимии в лексике, но наряду с ними диффундируют «разрушители» речи - варваризмы, вульгаризмы и т.п. С развитием социальных сетей, языка СМИ, различных инновационных технологий в русском языке появилась новая тенденция – активное употребление заимствованных слов, в большинстве случаев это англицизмы. На лексическом уровне языковой системы возникло огромное количество специализированной лексики. Такие, как: «хейт», «онлайн», «вебинар», «флешмоб», «чат» и т.д.  Также динамично стали «переделываться» и сокращаться обычные слова под особенности сетевой связи. На примере можно показать фразы повседневного употребления: «Ливнуть» - уйти; покинуть, «Чд?» - что делаешь? «Спс»- спасибо и многие другие. С прогрессированием развлекательных платформ в глобальной сети, распространился «медиа- сленг», который буквально стал разрушать структуру грамотной речи. В частности, многие иноязычные слова стали впустую применяться, имея при этом аналогичное слово в русском языке. К примеру, слова:

           «пруф»- доказательство, «кринж»- стыд; позор,

           «инкам»- доход и т.п.

На сегодняшний день СМС - общение неблагоприятно сказывается на языке, потому что люди стремясь к лаконизму речи, не обращают внимания на достоверное написание слов и по этой причине исконная лексика постепенно  утрачивает свои ценности.

Развитие научно-технической сферы также играет важную роль в пополнении словарного запаса. С различных европейских языков начали заимствоваться многие термины, которые не имеют точных синонимов в русском языке. Например, слово «роуминг»- возможность пользоваться мобильным телефоном вне зоны обслуживания своего оператора сотовой сети или же слово «дедлайн»- крайний срок выполнения данной работы.

Все эти приведенные изменения имеют как положительную, так и отрицательную сторону. Для обогащения, грамотности и эстетичности языка воздействуют негативным образом, а для быстроты и продуктивности – положительным. Все зависит от того, что ожидает человек от языка.

 

ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      Новые слова и словари новых слов. 2020: Сборник научных статей/ Отв.ред. Н.В. Козловская/ Институ исследований РАН.-СПб.:2020

2.                      Неологизмы цифровой культуры (активный словарь миллениала)./ Д.В. Конишевский, Н.В. Кушнарева, С.А.Ветров,2019

3.                      Толковый словарь русского языка XXI века. Актуальная лексика./Под ред. Г.Н. Скляревской. СПб - М.:Эксмо,2006.

4.                      Толковый словарь русского языка конца ХХ века.

Языковые изменения. / Под ред. Г.Н. Скляревской. СПб, 1998; 2-е изд.

СПб, 2000.

             

ЎЗБЕК КОМПОЗИТОРЛИК ИЖОДИЁТИ ТАРИХИДА СИМФОНИК МУСИҚА

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506996

 

Жумаев Аҳмад Қодирович

Жиззах давлат педагогика институти

“Мусиқа маданияти” факультети катта ўқитувчиси

 

Ўзбек композиторлик ижодиётининг асосий йўналишларидан бири симфоник мусиқадир. Унинг шаклланиш тарихи узоқ ўтмишга бориб тақалсада, ватани Европа қитъаси бўлсада, Ўзбекистон композиторлик мактабида босқичма- босқич ўрганилиб, ўзига хос қиёфада, ўзгача услубда қайта намоён бўлди. Ушбу йўналишнинг вужудга келиш даври XX асрнинг 30–йилларига тўғри келади.  Бу давр композиторлар учун янги ижодий босқичлардан бўлиб, хорижий ижодкорлар ўзбек мусиқасида янги жанр шаклланишига  улкан ҳисса қўшиш билан бир қаторда, кейинги авлод учун бебаҳо санъат намуналарини қолдиришган.

Н.С.Янов–Яновская таъкидлаганидек, ўзбек симфоник мусиқасига илк қадам В.А.Успенский томонидан 1924-йил қайта ишланган симфоник оркестр учун “Ўрта Осиё халқларининг тўрт куйи” номли асари билан қўйилди. “Мазкур асарда, муаллиф ижодий позициясининг ноёб аниқлиги кузатилади: жумладан, миллий характерли ифодавийлик ва очиқ мақсадга йўналтирилганликни излаб топиш ва мослаштиришларни миллий оммавий тингловчи қабул этишига яқинлаштириш мақсадини кўзлайди.” [1]

Успенский ўзбек мусиқа фольклор намуналари ўзининг мустақил бадиий қийматига эга эканлигига ва бу композиторлик ижодининг энг ноёб оҳанг манбаи бўлишига ишониб, шу йўлда фаол изланишлар олиб борган. Бу ижодий янгиликлар Успенский билан тўхтаб қолмади, унга нафақат ўзбек, балки ғарб, хусусан рус композиторлари ҳам ўз ижодий фаолиятларида мурожаат этдилар. Улар миллий мусиқа меросимизни қайта ишлаш, мослаштириш билан чегараланиб қолмай, мумтоз намуналар негизида турли жанрдаги, шу қаторда симфоник ижодиётда ҳам мустақил асарларни

 

яратдилар.  Ўзбекистонда кўповозли мусиқанинг профессионал жанрларини яратишда композиторлар В.А.Успенский, Р.М.Глиэр, С.Н.Василенко, А.Ф. Козловский ва Г.А.Мушеллар катта ёрдам кўрсатишди. Ўзбек куйларини симфоник оркестр учун мослашнинг илк тажрибаси  ўтган асрнинг 20-йилларида бўлиб ўтган, 30йилларнинг биринчи ярмида эса хилма-ҳил жанрлар доирасида қатор асарлар яратилди.

Ўзбек миллий анъанавий мусиқа мактабида Европа мусиқасига хос бўлмаган ўзгача модал ладлар ва ритмик формулалар, усулларга таяниш ва шу асосда минг йиллик тарихга эга бўлган  Шашмақом (Тошкент – Фарғона мақом йўллари, Хоразм мақомлари) билан бир қаторда ўзбек халқ мусиқасининг бебаҳо дурдоналари ўз ўрнини эгаллаган. Европа мусиқасига хос темперация асосида Европа мусиқа жанрларини шундай тарихга эга бўлган мамлакатда жорий этилиши ўзига хос жараёнларни бошидан ўтказди. Аввало, гомофон-гармоник мусиқанинг турли томонлари, симфоник мусиқага нисбатан эса чолғулаштириш, фактура, лад, куй, ритм –  буларнинг ҳаммаси  Европа усулида бўлган. Шунинг учун Успенский ўзининг илк бор ўзбек мусиқий материали асосида яратган асарларини “куйни гармониялаш”  деб тилга олиши бежиз эмас.

30-йилларнинг иккинчи ярмида симфоник мусиқада янги номлар, янги ижодкорлар ўз фаолиятларини бошладилар. Бу давр симфоник мусиқаси А.Ф.Козловский ва Г.А.Мушель номлари билан бевосита боғлиқдир. Ушбу композиторларнинг ижодий услубига нисбатан умумий тавсиф сифатида юқорида келтирган фикримиз, яъни “куйни гармониялаш” тушунчаси бирмунча чуқур ва кенг даражада қўллаш мумкин. Маълумки, ўзбек мусиқасининг мумтоз йўналиши (мақомлар) ҳамда халқ мусиқаси жанрлари Успенский, Козловский, улардан олдин қарийб XIX-ХХ асрларда “Қудратли тўда” вакиллари томонидан (албатта, Ўрта Осиё халқлари куй ва қўшиқлари) ноталаштирилган. Фикримизча, ўзбек миллий мусиқасининг ушбу дурдоналарига профессионал даражадаги ўта талабчан ёндошув композитор А.Ф.Козловский томонидан амалга оширилган. Бунинг исботини композиторнинг кўплаб сюиталари ва симфоник поэмаларида, шунингдек, юздан ортиқ ўзбек қўшиқ ва куйларининг ноталаштирилишида кўришимиз мумкин.

Бундан кейинги ривожланиш жараёнида, яъни 1941-1945 – йилларда симфоник мусиқа йўналиши жанр доираси кенгайди. Композиторлар томонидан сюита ва поэма билан бир қаторда увертюра ҳамда чолғу концерт асарлари яратила бошлади.  Ўзбек симфоник мусиқаси йўналишида ижод этган композиторлар орасида 

Г.А.Мушель           симфониялари    муаллифнинг       ижодий       маҳорати юксалиши йўлидаги жиддий силжишгина бўлиб қолмай, республиканинг мусиқий меросида кўзга кўринган асарлари ҳамдир. Шулар қаторига “Алишер Навоий хотирасига” симфонияси ҳам киради.

Ўтган асрнинг 60-70 – йилларида Мухтор Ашрафий, Мутал Бурҳонов, Алексей Козловский, Георгий Мушель каби композиторлар қаторига  Сулаймон Юдаков, Собир Бобоев, Борис Гиенко, Икром Акбаров, Дони Зокиров, Рашид Ҳамроев, Тўлқин

Қурбонов, Сайфи Жалил, Комил Кенжаев, Феликс Янов-Яновский, Дилором Сайдаминова, Мирсодиқ Тожиев, Рустам Абдуллаев, Мирҳалил Маҳмудов, Мустафо Бафоев,  Ҳабибулло Раҳимов каби композиторлар қўшилди. Шу тариқа: “Ўзбекистонда нисбатан янги бўлмиш ушбу соҳа тарихан ниҳоятда қисқа муддат ичида узил-кесил шаклланиб, самарали ривож топди. Эндиликда кўповозли мусиқий тафаккур ила бунёд этилган жабҳалар миллий бадиий қадриятларимиз салоҳиятини янада юксалтиришга хизмат қилмоқда. Бу борада ўзбек симфоник мусиқасининг пайдо бўлиши, вақти келиб унинг жанри – симфониянинг ижодкорона ўзлаштирилиши алоҳида аҳамият касб этади”[2]

Дарҳақиқат, ХХ асрнинг иккинчи ярмида симфоник мусиқа жанрида олиб борилган изчил изланишлар натижасида композиторлик ижодиётида симфоник мусиқа етакчи соҳа бўлиб қолди. Мавзу ҳамда образлар қамрови кенгайиб, замонавий мавзуларга бўлган эътибор орта бошлади.

 

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:

 

1.                      Акбаров И.А. “Мусиқа луғати”. Ғ.Ғулом номидаги

Адабиёт ва санъат нашриёти. Т., 1987.

2.                      Асафьев      Б.В.    “Музыкальная      форма          как     процесс”.

Ленинград, 1963.

3.                      Гафурбеков Т. Ижоднинг олтин қирраси. С.Юдаков // “Ўзбекистон санъати”, 1986.

4.                      Закржевская  С. “Гармония в творчестве композиторов Узбекистана, Таджикистана и Туркмении”. Т., 1979.

5.                      Жабборов А. “Ўзбекистон бастакорлари ва мусиқашунослари”. Т., 2004.

 

6.                      История узбекской советской музыки. Том II, Ташкент., 1972

7.                      Кароматов Ф. Биринчи ўзбек операси // “Ўзбекистон маданияти”, 1959.

             

РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА В 20-Х И НАЧАЛО 30-Х ГОДАХ В МУЗЕЕ ИМЕНИ И.САВИЦКОГО.

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503099

 

Есебаев Садык

Магистрант 1 курса

НГПИ имени Ажинияз  по специальности

Изобразительное и декоративно- прикладное искусство.

 

Развитие изобразительного искусства с 20-х и начале 30-х годах же начиналась среднеазиатские авангарды искусств в Узбекистане. В это же время были многие художники, которые начинали развивать изобразительное искусства. И из-за этого их называли ярким художником этой истории национального живописи. А к этому времени они остались в памяти у всех людей живущих в Узбекистане. Но к другим и для своего народа  произведения этих не повторимых  художников сохранилось в известном музее, в альбоме и даже в произведениях литературной великих ученых.

Так как в то время само изобразительное искусство впервые развивалась, но и в развитии этого искусства играет большой роль великие художники того времени. Этим же  они были первыми людьми в Узбекистане которое дали понятие об изобразительном искусстве. Но при этом и оставляли своих следов в этих же произведениях. А сейчас все люди живущие в Узбекистане гордятся ими и ихними произведениями изобразительного искусства.

Цель рассмотрения развития изобразительного искусства зависит от того что не все произведении великих художников не выставляются в музейных экспозиции именно в те времена 1920-1930 годов которые существует в складе Государственного музея искусств Узбекистана.

Но в основном в этом можно их разделить на две разделы как:

первое картины европейских культур, и в том числе  синтезирование художников в традиция европейского и востока.

Эти данные произведении искусства в данное время существует в Нукусском  государственной музее имени И.Савицкого которое известно по всему миру. И в том числе оно занимает второе место среди всех музеев. Изобразительное искусство второй раздел особенно сохраняется в музее искусств Узбекистана. Но в том числе эти изобразительные искусства экспонируются не всегда особенно редкостно.

В Узбекистане самая красивая не повторимый единственное картина В.Уфимцева называется так: «Жрицы искусства» в это время существует в Государственном музее изобразительного искусства Узбекистана. Но это искусство изображено в легковесном юмористическом ключевом виде. Его можно включить на первую группу искусств. Значит  в европейском культуре. Самым необычным и неповторимым в этом же музее хранится еще произведении  У.Тансыкбаева в виде маленького эскизов, но и в том числе находится его большие картины изобразительного искусства.

В то время в Узбекистане особенно в музее имени И.Савицкого развивалась изобразительное искусства. В это время туда приносили различные картины, портреты, изделия все каракалпакские, узбекские, туркменских, и других национальных вещей. И с ними заполняли музеи. Особенно в то время в музее было много картин и с ними этот музей становился богатым и насыщенным для экскурсии.

Именно в 1920-1930 годов великие художники сделали картинных искусств как в виде автопортрета, горных пейзаж, рабочих заводов, голубой день, стройка кирпичного завода, и другие.  Именно с этими этот музей казался богатым и полным. С этими картинами же музей занимает второе место по всему миру. И с этим же живущие люди там с гордостью знакомят и показывают их на экскурсии. Особенно интерес у великих художников это было рисовать природу то что происходит в данной время. Для того чтобы вспоминать о тех днях что происходило, а что развивалось. Но эти картины для нас имеют главное роль о нашем прошлом. Но и в том числе они дают возможность вспомнить своих предков и ту атмосферу в котором они жили.

К 1966 годам Игорь Савицкий предложил у государства открыть музей для того чтобы развить изобразительное искусство и показать  свой интересы об искусстве. И в том числе директором этого музея стал он сам. И он был первым человеком который сделал богатым этот музей с своими собранными картинами.

Из-за того что до этого времени он собрал много картины художественных произведении. А также для того чтобы и другие художники смогли бы  показать своих искусств другим людям. И в этом их роль играла главный роль в развитии изобразительного искусства особенно в музее имени И.Савицкого.

Кроме произведении И.Савицского  попали произведения великих художников как А.Исупов, Л.Крамаренко, Н.Ульянов,

Р.Фальк, М.Волошин, Р.Мазель, А.Волков, М.Курзин, Н.Карахан, У.Тансыкбаев, В.Уфимцев но и другие великие ученые изобразительного искусства.

С этим я хочу сказать то что развитие изобразительного искусства великих ученых является нашим гордостью, и мы ими гордимся, восхищаемся. Потому что каждый велики художник изобрел неповторимые изобразительные искусства, именно они начали это в 20-х и в начале 30-х гадах. И в том числе они в этих годах изобразительное искусства началась развиваться.

 

ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      Турутина С. М., Лошеньков А. Б., Дьяченко С. П. Авангард, остановленный на бегу / Редактор М. Н. Григорьева. — Л.: Аврора, 1989. — 46,80 усл. печ. л. с. — 30 000 экз. — ISBN 5-7300-0223-8.

2.                      Сафо Ибрат. В музее искусств Нукуса под пейзажем обнаружен портрет // Узбекская служба Би-би-си. — 27 января 2012 года.

             

ВЛИЯНИЕ УСЛОВИЙ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ НА ФОРМИРОВАНИЕ

РАЗНОКАЧЕСТВЕННЫХ СЕМЯН СОИ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507096

 

Газиев У.Л Гоибова С.А

Абдуразаков Б.С.

Гулистанский государственный университет

 

В связи с необходимостью постоянного увеличения производства продуктов питания и кормов для животных вызывает в последние годы расширение производства зерна сои. Основные продукты из сои – это соевая мука и соевое масло. Мука используется в пищу для приготовления кондитерских изделий, наполнителей, для производства заменителей мяса, молока, сыра, диабетических продуктов. Соевое масло используется в пищу, для приготовления майонеза, маргарина, масло для салата. Из отходов не переработанного соевого масла производят краски, мыло, лаки, чернила, резиновые изделия. Многие ученые и производственники считают, что « соя - пища, фураж и будущее». С помощью сои решается проблема производства полноценного растительного белка. Основная цель возделывания сои сводится к следующему:

-  Для улучшения питания человека. Во многих странах, где высевается соя, она становится единственным источником белка для пищевой промышленности;

-  Для повышения продуктивности животноводства. При постоянном вскармливании животных соевыми кормами суточный привес увеличивается в два раза, период откорма уменьшается на 1015 дней для получения привеса в 100 кг живого веса и повышается качество продукции;

-  Для получения промышленной продукции. Из неиспользованного в пищевой промышленности и в животноводстве соевой продукции производятся различная продукция - строительные плиты, ткани, искусственные удобрения.

Такое разнообразное применение сои в народном хозяйстве связано с химическим составом зерна. В зерне содержится 27-50% белка, 17-25% масла. По аминокислотному составу соевый белок ближе к животному белку (таблица 1). [1]

Содержание аминокислот в различных продуктах, % сырого белка

Аминокислоты

Соя

Яйцо

Кукуруза

Аргинин

5,8

6,4

4,0

Гистидин

2,3

2,1

2,4

Лизин

5,4

7,2

2,5

Триптофан

1,6

1,5

0,6

Фенилаланин

5,7

6,3

4,5

Треонин

4,0

4,9

3,6

Лейцин

6,6

2,9

21,5

Изолейцин

4,7

8,0

3,6

Валин

4,2

7,3

4,6

 

В Узбекистане соя используется в пищу, для кормления животных и для переработки на масло, молочные продукты, кондитерские изделия. Использование культуры среди местного населения значительно расширяется. Для расширения производства вышеописанных продуктов необходимо расширить производство зерна сои. Увеличение производства зерна сои непосредсвенно связано с повышением урожайности, которая зависит от биологии сорта, приемов технологии и семенных качеств.

Условия произрастания растений вызывают определенное влияние на качество семян: семена формируются разнокачественные, однако при этом генотипичность растений в потомстве сохраняется.

Под разнокачественностью понимают различия семян по морфологическим признакам, биохимическому составу и физиологическому состоянию, способности прорастать и обеспечивать определенную продуктивность растений в потомстве.

Ученые выделяют три типа разнокачественности семян: экологическую, матрикульную и генетическую. Матрикульная разно качественность-результат неодинакового местонахождения семян на материнском растении, что ведет к разному режиму их питания и разному влиянию материнского растения [2.3].

При большей площади питания растения более ветвистые и большая часть бобов и зерен сформировалась на боковых ветвях.

При увеличении нормы высева семян до 400 тысяч штук семян ветвление уменьшается по сравнению с предыдущим вариантом, увеличивается доля средней и верхней части растения.

При севе на гектар 500 тысяч штук семян ветвление практически не имеет места. На боковых ветвях образуется очень мало плод элементов. В нижней части растения также уменьшается количество плод элементов. Наибольшее количество плод элементов наблюдается в верхней части растения. Во всех вариантах наибольшее зерен формировалось в средней или верхней частях растения.

Наиболее крупные зерна образовались при меньшей норме высева -300 тысяч штука, при этом масса 1000 штук семян составила 165 г, при норме высева 400 тысяч штук -156 г иприт севе 500 тысяч – 144 г, т.е. мере увеличения норм высева масса семян уменьшается.

Густота стояния в 300 тысяч растений вызывает сильное ветвление, что вызывает большие потери урожая при уборке комбайнами. При норме высева 500 тысяч штук наибольшее количество зерен формируется в средней и верхней части растения, что позволяет убрать урожай комбайнами без потерь

Для получения семян сортов сои целесообразно отбирать бобы в средней части растения при севе 400-500 тысяч штук семян на гектар.

 

ИСПОЛЬЗОВАННЫЕ ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      1.Х.Н.Атабаева,    Н.С.Умарова–Растениеводство-Ташкент2015

2.                      2.Г.С.Посыпанов –Растениеводство-М. Колос, 1997

3.                      3.Атабаева Х .Н., Массино И.В–Биология зерновых культур, Т 2004

 

             

ИЗУЧЕНИЕ БЕЗУДАРНЫХ ГЛАСНЫХ НА ЗАНЯТИЯХ РУССКОГО ЯЗЫКА

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503428

 

Г.Кадирова

Шахрисабзский военно-академический лицей «Темурбеклар мактаби»

 

Аннотация: В статье автор указывает на самые распространенные ошибки в правописании и слов, в частности, безударных гласных в корне слова. В статье преподаватель делится опытом работы с безударными гласными, приводит некоторые приемы работы с ними, позволяющие выработать устойчивый навык правописания безударных гласных.

Ключевые слова: безударные гласные, устойчивый, корень, проверочное слово, словарный диктант, существительные, прилагательные, запас слов, закрепляться, систематически, ударение, правописание, устойчивый навык, алгоритм работы, звучание слова, смысл слова.

 

БЕЗУДАРНЫЕ ГЛАСНЫЕ В КОРНЕ СЛОВА

Самые распространенные и устойчивые ошибки - это ошибки в правописании безударных гласных. Их учащиеся допускают вплоть до окончания школ, поэтому при работе над этой темой нельзя ограничиться  часами  предусмотренными программой. Только длительная систематическая тренировка вырабатывает устойчивый навык правописания безударных  гласных.

Научить простому правилу подбора родственных слов – еще не значит научить писать безударные гласные без ошибок. Трудность заключается в том, что у учащихся не хватает запаса слов, который бы помог им быстро найти проверочное слово по составу, выделить корень, чтобы затем правильно подобрать родственные слова.

Ниже мы рекомендуем некоторые приемы работы, которые может использовать учитель.

1.Следует приучать учащихся из каждой работы выписывать на полях слова с безударными гласными и подбирать к ним проверочные слова.

2.Учащиеся должны вести словарики трудных слов, куда они будут записывать слова и их значения.

3.Правописание трудных слов должно закрепляться на каждом уроке.

4.                      Еженедельно следует проводить небольшие словарные диктанты.

5.                      В классе должны систематически вывешиваться таблицы с трудными словами.

Остановимся прежде всего на приемах проверки безударных гласных.

1.         Проверка безударной гласной путем подбора формы того же слова.

У существительных изменить число: толпа-толпы, парусапарус.

У прилагательных заменить полную форму краткой босой –бос, нагой-наг, счастливый- счастлив.

У глаголов: а) изменить число: хожу- ходим, б) изменить время:

варил –варит, показал –покажет, в) изменить род (у глаголов прошедшего времени) принесла –принес, отвела- отвел.

Проверяя безударную гласную в глаголе, нужно иметь виду, что нельзя в качестве проверочных слов использовать глаголы с суффиксом – ыва (-ива), так как у них происходит чередование с  -а. Таким образом, слова опоздать  поверяем наречием поздно, а не глаголом опаздывать  и слова разбросать –глаголом бросить,  а не разбрасывать .

2.         Проверка безударной гласной путем подбора родственных слов.

Подобрать проверочное слово- существительное: поспевать – спешка.

Укоренился, взволновался, присягать, попросил.

Подобрать проверочное слово- полное прилагательное: наполнялся- полный.    Наслаждение, нищета, таинственный.

Подобрать проверочное слово- краткое прилагательное: потихоньку - тих, освежиться – свеж.

Дикарь, робеть, старушка, поскорее, потемнел.

Подобрать проверочное слово - глагол: грядущий-грянул, запахпахнет. Доказательство, хвала, управление.

Подобрать    проверочное         слово-           наречие:      сплошной-сплошь, промелькнул-мельком.

Унижение, объяснять, частокол, оживился, удовольствие.

Бригада-комбриг, батальон-комбат, бассейн-Донбасс, ветеринар- ветлечебница, велосипед-велозавод, дивизия- комдив, корабль- линкор, информация- информбюро.

Необходимо обратить внимание учащихся на то, что из 10 гласных русского алфавита только а, е, о, и, я вызывают затруднения в правописании.

Далее работа может происходить следующим образом. Учащиеся делят лист тетради на 5 частей, в каждую пишет одну из этих гласных,  а затем выполняют задания.

1.Разнести по графам ниже слова безударными гласными в корне, подобрать к каждому проверочное слово, проставить ударение,  и с проверочным словом составить словосочетание.

Уронить, разливать, появление, повалился, умолкать, извините, чертеж, потрясение, новизна, различать, население, оглянулся, забастовка, строжайший, хотелось, растерзать, зависть, клевать, борьба.

Подобрать (кто больше) слов на каждую из безударных гласных, найти проверочное слово, проставить ударения.

Выписать из данных ниже слов существительные с безударной о,  наречия безударной и,  прилагательное с безударной а, глаголы с безударной е и я.

Поставить ударения, найти проверочное слово, с которым составить словосочетания.

Поглощение, пограничный, привязать, сочетать, переплести, грациозный, поварской, проницательно, обязать, исподтишка, шаловливый, поодиночке.

При выполнение подобных заданий учащиеся тренируются в быстром определении частей речи, что необходимо для выработки навыка грамотного письма.

Выработка устойчивого навыка правильного написания безударных гласных способствуют и такие задания.

Проверить безударную гласную любим способом: воплощать- плоть, восхитительный-предвосхитить.

Проверить безударную гласную, подобрав возможно больше однокоренных слов: оглянулся-оглядка, взгляд, оглянется, гладя, глянь, разглядывать,

К данным словам подобрать однокоренные с безударной гласной: пища –питание, питомник, питомец, воспитать, пачка- упаковка, пакет, запаковать.

Знак, лица, видеть, близко, тихо, тянет, дар.

Разобрать слова по составу, подобрать  проверочное слово, поставить ударение, безударную гласную подчеркнуть.

Пренебрегать, распределение, оценить, объяснение, одаренный, наводнение, посторониться, управляет, распорядился.

Особое место в работе над безударными гласными занимают слова, корни которых, сходные по звучанию, но различные по смыслу, учащиеся смешивают. Сопоставление этих слов, разбор их по составу, запись в словарики, составление таблиц помогают учащимся овладеть их правописанием.

обежать вокруг дома - бег обижать маленьких - обида

увидать издали - увидеть увядать без влаги - увянуть

запевать в хоре - петь запивать молоком - пить

расколоть полено - колка раскалить щипцы - накал

поседеть от старости -сед посидеть в сквере - сидя

утихать постепенно - тихо утешать ласково - утеха

слезать с лестницы - слезть слизать сметану - слижет

скрипеть дверью - скрип скрепить печатью - скрепка

полоскать горло - полощет полоскать щенка - ласка

развиваться нормально- развиться

развеваться на ветру- веять

отварить яйца- варка отворить дверь - затвор

сторожить дом- сторож

старожил город- старый (

житель)

проживать в городе – жить

прожевать корку -

прожеванный

благословлять на подвиг – слово прославлять героя- слава

примерять костюм - мерка примирять друзей - мир

чистота в доме – чисто частота колебаний - часто

разрядить ружье – заряд разрядить морковь -редкий

угодить начальству – угодливый угадать номер -загадка

раздражать поведением – дразнит

задрожать от холода - дрожь

приведение к общему знаменателю –привел привидение (призрак) - вид

озимь посияли- зимний оземь ударил - земли

посвятить стихотворение – свято

посветить свечой

 

 

переселить людей- сёла пересилить усталость - сила

покарать врага (наказать) – кара

покорить природу (подчинить)

– покорный

укорять за лень (упрекать) - укор

 

затрещать громко – треск потрясение тяжелое - тряска

щепать лучину- щепка щипать курицу -щиплет

нагой склон (обнаженный) – наг ногой ударить - ноги

пары воздуха – пар пора осенняя –в ту пору

отдаление от дома - даль преодолеть сопротивление - дол передавать новости -дать

умолять о пощаде (упрашивать)

–молит

умалять достоинство

(уменьшать) –мал умилять поведением - мил

облегченный воз – лёгок облеченный властью – облечь

облаченный в одежды – облачить

обличенный судом - обличить

обаяние  (очарование) – баять

обоняние – (способность различать  запахи)

 

Для прочного закрепления написания близких по звучанию слов можно предложить такие задания.

1. Данные в таблицы слова записать под диктовку, к каждому подобрать парное, а затем проверочное слово и составить словосочетания: отварить –варит (отварить картошку); отворить – затвор (отворить дверь).

Составить по 2 предложения с каждой парой слов из таблицы.

Из вышесказанного можно сделать вывод: для правильного написания безударного гласного, проверить его написание нужно изменить форму слова или подобрать однокоренное слово.

АЛГОРИТМ проверки безударных гласных в корне.

1.Прочитать слово.

2.Поставить ударение.

3.Выделить корень.

4.Определить безударную гласную.

Если проверочное слово подобрать не удалось, значит это непроверяемая безударная гласная. В этом случае поможет словарь

Таким образом, применение алгоритма проверки безударных гласных, выполнение практических заданий будет способствовать правильному написанию слова, развитию устной и письменной речи обучающихся через воспитание интереса к предмету и всему процессу обучения.

 

ЛИТЕРАТУРА:

 

1.                      Закон Республики Узбекистан «Об образовании» от 7 августа 2020 года.

2.                      Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан №187 «Об утверждении Государственного образовательного стандарта общего среднего и среднего специального, профессионального образования» от 6 апреля 2017 года.

3.                      Т.Е. Акишина.Русский язык за 10 дней по-новому. М: Русский язык.

3.                      Курсы. 2014

4.                      М.Н.Аникина. Лестница.Книга -Практикум. Начинаем изучать русский язык. М: Дрофа, Русский язык. Медиа; 2011

5.                      Караванова Н.Б. «Говорите правильно!» Курс разговорной речи, Москва,

6.                      2013

7.                      С.В. Михалева., А. К. Майер., Фрицлер А.А., Ярица Л.И,, Русский язык как иностранный: элементарный уровень: учебное пособие, Томск, 2011

8.                      Хазанова А. С. Работа по орфографии при изучении морфологии в школе. М. Просвещение» 1976

9.                      Иванова Т. М. Система принципов и приемы обучения лексико-грамматическим явлениям русского языка как иностранного на основном этапе изучения РКИ // Гуманитарный вектор. Серия: Филология, востоковедение. 2012. № 4. С. 126-145

10.                  Кадирова, Г. (2021). ЛЕКСИК БИРЛИКНИНГ БАҲОЛОВЧИ КОМПОНЕНТЛАРИНИ ЎРГАНИШ (ИНГЛИЗ, РУС

ВА ŸЗБЕК ТИЛЛАРИ МИСОЛИДА). Scientific progress, 2(7), 649-653.

11.                  Tursunova, M. E. (2021). LEARNING ENGLISH WITH PODCASTS. ПРОБЛЕМИ ТА ПЕРСПЕКТИВИ РЕАЛІЗАЦІЇ ТА ВПРОВАДЖЕННЯ МІЖДИСЦИПЛІНАРНИХ НАУКОВИХ

ДОСЯГНЕНЬ, 129.

12.                  Кадирова, Г. (2022). ФОРМИРОВАНИЕ ПАТРИОТИЧЕСКОЕ ЧУВСТВ НА ЗАНЯТИЯХ РУССКОГО

ЯЗЫКА. INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL, 3(2), 190-195.

13.                  Erkinovna, T. M. (2021). TO THE STUDY OF VALUABLE COMPONENTS OF LEXICAL UNITS ON COMPARATIVE ASPECT (ON THE MATERIAL OF RUSSIAN AND ENGLISH LANGUAGES). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(5), 155-159.

14.                  Турсунова, М. Э. (2020). DEVELOPMENT OF WRITTEN PRODUCTS IN THE ELEMENTARY SCHOOL. Актуальные научные исследования в современном мире, (5-7), 50-52.

 

             

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ РЕЗУЛЬТАТОВ ИССЛЕДОВАНИЙ РЕСУРСА ШИН ТРАКТОРА

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503223

 

Акбаров Сайдулло Асқархон ўғли

Наманган инженерно-строительный институт. Студентом гр. 25-МСМСМ-21

Инахамова Нилуфар Мухаммадиброхим қизи Наманган инженерно-строительный институт. Студентом гр. 15-МСМСМ-20

Мелибаев Махмуджон

Наманганский инженерно-строительный институт. к.т.н., доцент

 

Аннотация: В данной статье представлены показатели экономической эффективности по итоговым результатам научных исследований тракторных пневматических шин.

Ключевое слово: шина, пневматика, эксплуатация, фактор, ресурс, техническое состояние, протектор, износ, давление.

Аннотация: Ушбу мақолади трактор пневматик шинаси бйича олб борилган илмий тадқиқот ишларининг якуний натижалари асосида иқтодий самарадорлик қўрсаткичлари келтирилган.

Таянч сўз: шина, пневматик, эксплуатация, омил, ресурс, техник ҳолат, протектор, износ, босим.

Annotation: This article presents indicators of economic efficiency based on the final results of scientific research of tractor pneumatic tires.

Keyword. Tyre: pneumatics, operation, factor, resource, technical condition, tread, wear, pressure.

 

Под оптимальными параметрами трактора и составных её элементов понимаются такие параметры, при сочетании которых выбранный критерий эффективности достигает весомого экстремума. От выбора этого критерия зависит решение задачи поиска оптимальных параметров шин [1].

Указанные критерии носят в основном технический характер и непосредственно не учитывают влияния качества шин на экономические факторы в процессе их эксплуатации.

Наиболее распространён критерий эффективности, учитывающий эксплуатационные затраты и эффективность капиталовложения – приведённые затраты. В качестве условия оптимальности принимают Zпр → min.

Приведённые затраты на выполнение какой-либо сельскохозяйственной операции могут быть подсчитаны как отношение затрат общественного труда к производительности МТА, т.е. Sii .

При оценке эффективности новых моделей шин, затраты общественного труда Si исчисляют в денежном выражении расходов, связанных с использованием рабочей силы (S1), расход топлива (S2) и приведённых к текущим затратам капиталовложений для приобретение шин с новым (S3). Составляющая S1=3Tti, где 3Т=1325 сум/ч – часовая оплата тракториста; ti=tbi/100– время использования трактора на работе данного вида; bi– процентное отношение объёма работы данного вида к годовой загрузке трактора t. Затраты на топливо можно определить по формуле [2].

для МТЗ-80Х S2 = giЦтопti=20∙4800 =96000 сум (1) для New Holland (S2 = giЦтопti =10∙4800 =544000 сум)

где gi - часовой расход топлива; Цтоп - комплексная цена топлива,

равная 0,081 сум/кг.

Зависимость между часовым расходом топлива и эффективной мощностью Nl трактора с достаточной для практических расчётов точностью может быть принята линейной, т.е. Gi = A+B Nl , (2)

где А и В - константы аппроксимации экспериментальных нагрузочных характеристик конкретного двигателя, которые для двигателей Д240 и FPT (110 л.с.) соответственно равны 5,068; 0,181 и

6,726; 0,235 [2].

Капиталовложения потребителя на приобретение новых шин приводят к текущим затратам следующим образом:

S3 = 1,1(1+r+EншК(ti/R) ,         (3)

где 1,1–коэффициент, учитывающий затраты на транспортировку и содержание снабженческих организаций; rсредняя норма отчислений на ремонты (в расчётах принимают r = 0,115); EH= 0,15 -нормативный коэффициент эффективности капиталовложений; Цш-балансовая стоимость шины; K-число шин данной модели, устанавливаемых на тракторе; ti/K-величина, характеризующая          потребность          шин   в          хозяйстве;                Rэксплуатационный ресурс шины [3].

Таким образом, затраты общественного труда на комплектацию трактора шинами при выполнении им какой-либо сельскохозяйственной операции

Si =(1,76 + 0,015Ne +1,43Ц Ш K / R)ti

Si1 = (1,76+0,0,51∙110+1,43∙2000000∙2/86) 8=66551,6 сум    (4) или

Si = (1,87 + 0,019Ne +1,43Ц Ш K / R)ti

Si2 = (1,87+0,019∙110+1,43∙2000000∙2/80) 8=71500 сум

Так как на долговечность шины при эксплуатации существенно влияют внутреннее давление и нормальная нагрузка, действующая на шину, то ресурс шин в зависимости от параметров можно предварительно оценить по формуле [3]:

R= 0,7RШ(Gк.доп /Gk 2,2)2, (5) где Rш - средний производственный ресурс шин для сельскохозяйственных тракторов по базовой группе по зоне.

Допустимая нормальная нагрузка

Gк.доп = (h2 / H)(a1 + a2 pШ )H (6) где h2/H-допустимый относительный прогиб шины; H-высота профиля шины; a1 и a2 - коэффициенты экспериментальных зависимостей нормальной жёсткости от внутреннего давления воздуха в шине. Эффективную мощность двигателя можно записать на основании мощностного баланса трактора, выполняющего сельскохозяйственную работу определённого вида:

Ne =Nx1 +Nx2 +Nб1 +Nб2 +NМ2 +Nкр, (7)

 

где N1 и N2- потери мощности на качение колес переднего и заднего мостов; Nв1 и Nв2 - потери мощности на буксование колес переднего и заднего мостов; - мощность трактора на крюке. NM2 - потери мощности в приводе заднего моста;

При количественной оценке указанных составляющих мощностного баланса трактора необходимо знать характеристики взаимодействия пневматических колес с опорной поверхностью.

Производительность МТА определим по формуле:

Пi = 0,1K k Biii , (8) где Кk - произведение поправочных коэффициентов, учитывающих влияние на производительность рельефа местности, каменистости, конфигурации участка и влажности почвы; Bi - рабочая ширина захвата орудия; i- рабочая скорость при выполнении i-й операции; i - коэффициент использования рабочего времени смены на операции [4,5].

Таким образом, с учётом формул (1)…(8) годовые приведённые затраты

n

Znp =(Si / Пi ), (9)

1

где n - число видов работ, выполняемых трактором за год.

Чтобы оценить эффективность новой техники, её показатели сопоставляют с показателями исходного уровня базовой техники. Сравнительный годовой экономический эффект определяют как разность приведённых затрат по базовой (Б) и новой (Н) технике.

Исходное условие при сравнительной оценке шин различных моделей – однотипность сравниваемых МТА. В таком случае коэффициент учёта повышения производительности труда при применении новой шины в сравнении с базовой будет определяться лишь отношением действительной рабочей скорости нового и базового тракторов, т.е.

KПi = ПiH / П=iH /, 10)

Поэтому при сравнительной оценке эффективности шин целесообразно использовать безразмерную величину, представляющую собой отношение разности годовых приведённых затрат по базовой и новой технике. Эту величину называют эффективностью ходовой системы трактора и с учётом выражения

(10) определяют по формуле:

1

ЭТ =1n  SiSбiHKni ,   (11)

Величина Эт показывает на сколько процентов приведённые затраты на выполнение сельскохозяйственной операции трактором с колесным движителем нового варианта снизились (+Эт) или возросли (т) по сравнению с его базовым вариантом.

Величины R, Nl и входящие в выражения (4) представляют собой функции параметров шин и физико-механических свойств опорной поверхности и характеризуют долговечность, энергетические и кинематические показатели ходовой системы. Таким образом, если в качестве критерия принять эффективность Эт, то рациональными параметрами шин будут такие, при которых с учётом ограничений, устанавливаемых на основании требований к шинам универсальнопропашных тракторов, функция (11) приближается к максимуму

[6,7].

Эффективность колесного движителя рассчитана по приведённой методике. При этом в качестве почвенного фона приняты стерня и поле подготовленное под посев, с коэффициентом объёмного смятия грунта соответственно 16,7·104 кН/м3 и 6,7·104 кН/м3.

Исследования проводили с целью оценки влияния жёсткостных характеристик шин, их геометрических параметров, кинематического несоответствия в приводе трактора, а также условий эксплуатации на эффективность колесного движителя: сравнительной оценки эффективности колесных движителей, укомплектованных шинами различных моделей.

При изучении влияния нормальной жёсткости и геометрических параметров шин на эффективность движителя в качестве базового варианта был принят движитель трактора MTЗ-80Х с шинами 12-16 Л-163 и 15,5-38 Я-166. Расчёты проведены при кинематических согласованных режимах работы ведущих мостов трактора (Кн=0).

Из анализа результатов расчёта следует, что характер зависимости эффективности движителя от h2/H в значительной степени определяется величинами Gk, Pkp, а также видом опорной поверхности. Повышение относительного нормального прогиба шин передних колес, а значит, снижение их нормальной жёсткости эффективно лишь при работе трактора с тяговым усилием, близким к нормальному.

Однако, при этом режиме работы на поле, подготовленном под посев, не выполняется требование агротехники по допустимому буксованию трактора [8,9,10].

В эксплуатационном диапазоне изменения Ркр снижения нормальной жёсткости передних шин неэффективно, поскольку приведённые затраты на выполнение сельскохозяйственной операции уменьшаются менее интенсивно, чем возрастают затраты, обусловленные потерей ресурса шин. То же самое справедливо и для шин задних колес, причём при движении трактора на повороте во всём диапазоне изменения Ркр повышение величины hZ2/H2 приводит к резкому падению эффективности движителя. Последнее объясняется тем, что характеристики шин задних колес по сравнению с передними гораздо меньше влияют на поворачиваемость трактора. По стоимости же шины задних колес более чем в 2 раза дороже.

Поэтому снижение их ресурса приводит к существенному увеличению приведённых затрат и как следствие, падению эффективности движителя.

Расчётным методом установлено, что повышение относительного прогиба шины на 50 % базового позволяет снизить на 29-32 % среднее давление колесного движителя на жёсткое основание и на 0,5-2,0 % буксование.

Следует отметить, что затраты общественного труда на выполнение сельскохозяйственных работ с использованием одного базового варианта движителя трактора, рассчитанные по выражению (9), составляют 3820000…5800000 сум, причём минимальное значение указанных затрат соответствует работе трактора на стерне при Ркр=0, а их максимальное значение – работе трактора на поле, подготовленном под посев при Ркр=12 кН. Поэтому повышение эффективности колесного движителя трактора на 1 % даёт годовую экономию в расчёте на один трактор 38000,3-62000,8 сум.

Зависимости получены при условии сохранения постоянных значений ресурсов шин и их стоимости. Однако, чтобы при увеличении h2/H сохранить ресурс шин, требуются более качественные материалы для их изготовления, а значит, при оценке эффективности колесного движителя [11,12].

В процессе анализа влияния геометрических параметров шин на эффективность движителя с базовым вариантом сравнивали движители, укомплектованные шинами следующих моделей:

1). 13,6R38 ЯР-318 и 15,5-38 Я-166; 2). 18,4/15-30 R-319 и 15,5-38 Я-166;

3). 13,6R38 ЯР-318 и 18,4/15-30 R-319; 4). 15,5-38 Я-166 и 18,4/15-30 R319.

Варианты 1 и 2 использовали при исследовании колес, а варианты 3 и 4 – шин задних колес. Значения величин hZ1/H1 и hZ2/H2 соответственно было равны 0,12 и 0,18, т.е. при расчётах ресурс шин не изменялся и для передних колес составлял 5000 ч, а для задних – 6000 ч.

Анализ результатов расчёта показал, что эффективность движителя с шинами различных сил тяжести по колесам трактора заключается в статике и крюковой нагрузки. С ростом Gк и Ркр эффективность движителя с шинами большего типоразмера растёт, причём более интенсивно на поле, подготовленном под посев, чем на стерне. Варианты 1-4 движителей имеют преимущества перед базовым лишь при определённых значениях Ркр и Gк. Так, движитель с шинами 18,4/15-30 R-319 и 15,5-38 Я-166 эффективен при следующих эксплуатационных условиях: поле – Gk1=4 kH, Pkp>10kH; Gk1=7 kH, Pkp>8kH; Gk1=10 kH, Pkp0; стерня –Gk1=10 kH, Pkp0;

Аналогичные условия для движителя с шинами 19,5-42 Я-183 и 18,4/15-30 R-319 следующие:

поле – Gk2=10 kH, Pkp   0;

стерня - Gk2=10 kH, Pkp > 7kH; Gk2=14 kH, Ркр > 5kH; Gk2=18 kH, Pkp 0;

Снижение эффективности движителя с шинами больших моделей при низких значениях Ркр и Gk объясняется тем, что приведённые затраты на выполнение сельскохозяйственных работ увеличивается за счёт роста стоимости шин в большей степени, чем снижаются за счёт повышения производительности МТА и более низких затрат на топливо.

При исследовании влияния кинематического несоответствия на эффективность колесного движителя характеристики его базового варианта были такими же, как и при оценке влияния жёсткостных и геометрических параметров.

Такой характер зависимости Э = f(Кн) объясняется ухудшением тяги  сцепных показателей трактора по причинам. Так, при Кн=0 движитель трактора MTЗ-80Х с шинами 12-16 Л-163 и 15,5-38 Я-166 эффективнее, чем с шинами 12-16 Л-163 и 15,5-38 Я-166, в диапазоне изменения Ркр от 0 до 12 кН, а при реальных значениях Кн, которые для данных комплектаций в среднем равны соответственно 0,09 и 0,01, эффективнее лишь при Ркр>7 кН.

В процессе расчётов соблюдены установленные, согласно грузоподъёмности, нормы между значениями нормальной нагрузки и давлением воздуха в шине.

Расчётные значения эффективности указанных вариантов движителей при прямолинейном движении трактора (таблица 1), подготовленным под посев. Зависимости от Ркр при различных значениях Gk, диапазон изменения которых соответствует эксплуатационным условиям, характерным для тракторов MTЗ-80Х и New Holland TD5 110. Эффективность движителя третьего варианта выше второго лишь на поле, подготовленное под посев, и при достаточно больших значениях Gk т.е. при Gr1=10 kH и Gr2=17 kH. Для прочих принятых условий эксплуатации эффективнее движитель с шинами 13,6R38 ЯР-318 и 18,4/15-30 R-319. Причины более низкой эффективности движителя с шинами больших моделей рассмотрены выше[13,14].

Таблица 1

Технико-экономические показатели внедрения рекомендуемой модели колесных тракторных шин

Наименование показателей

Единица измерения

Базовый вариант

Опытный вариант

Давление на почву

Мн/м2

0,15-0,5

0,08-0,4

Буксование

%

3-4

2-3

Эффективность движителя

G, (кН)

10

14

Средний ресурс

%

80

86

Расход топлива

кг

20

17

Затраты капиталовложений приобретение шин

Сум/ч

1325

1325

Часовая оплата тракториста

сум

1064000

544000

Годовой экономический эфф

1 один трактор

е

сум

3820000

5803000

Сравнительный анализ результатов по оценке эффективности движителей при различных эксплуатационных условиях показал целесообразность установки на тракторах MTЗ-80Х и New Holland TD5 110 шин 13,6R38 ЯР-318 и 18,4/15-30 R-319. При этом свободный диаметр и нормальная жёсткость шины 13,6R38 ЯР-318, которая соответствует максимально допустимому внутреннему давлению воздуха, должны находиться соответственно в пределах 1,05-1,06 м и 180-120 кН/м.

 

ИСПОЛЬЗУЕМАЯ ЛИТЕРАТУРА:

 

1. Мелибаев М., Нишонов Ф., Кидиров А. Тягово-сцепные показатели машинно-тракторного агрегата. //SCIENCE TIME.

Общество Науки и творчества. //Международный научный журнал. 

Казань. Выпуск. № 1/2017 г. – с 292-296.

2.                      Мелибаев М., Дедаходжаев А. Методология  системного подхода при выборе  рациональных параметров тракторных шин.  Научные традиции и инновации в прикладных исследованиях. Материалы международной научно-практической конференции студентов, аспирантов            и         молодых             ученых         высших        учебных заведений.       26-апреля    2018   г.             ФГБОУ         ВО      «Российский государственный аграрный заочный университет». – Балашиха: Издво ФГБОУ ВО РГАЗУ, 2018 г. – с. 198-202.

3.                      Мелибаев М., Дедаходжаев А., Кидиров А. Агротехнические показатели машинно-тракторных агрегатов. «Инновационное научно-образовательное обеспечение агропромышленного комплекса» 69-ой Международной научно-практической конференция. ФГБОУ ВО РГАТУ. Рязань. 2018 г. - с 261-265.

4.                      Мелибаев    М.,      Нишонов    Ф.,      Кидиров     А.,      Акбаров.

Буксование ведущих колес пропашных трехколёсных  тракторов. //Журнал «Научное знание современности». Материалы Международных научно-практических мероприятий Общества

Науки и Творчества (г. Казань). Выпуск № 4 (16). Казань. 2018 г. – с 98100.

5.                      Мелибаев М. Эксплуатационные показатели пропашных агрегатов в тяговых и агротехнических показателях ведущих колес.

Инновационное научно-образовательное обеспечение агропромышленного комплекса» 69-ой Международной научнопрактической конференция. ФГБОУ ВО РГАТУ.– Рязань. 2018 г. - с 253-257.

6.                      Мелибаев М., Дедаходжаев А., Лаптев И. Зависимость эксплуатационного ресурса шин от внутреннего давления. Вестник науки и образования. Электронный научно-методический журнал.

Издательство «Проблемы науки» №10 (22) май. 2019 г. –Иванова.

2.06.2019 г.

7.                      Мелибаев М., Дедаходжаев А., Мамадалиев Ш. Общие и инерционные характеристики тракторных шин. //Omega science. Традиционная и инновационная наука: история, современное состояние, песпективы. Сборник статей. Международной научнопрактической конференции. Тюмень. 14 марта 2020 г. с. 51-53.

8.                      Melibayev M., Yigitaliyev Jaloliddin Adkham ugli. Results of operational tests of tractor tires with increased service life and their technical and economic efficiency. Euro Asia Conferences. Euro Science: International Conference on Social and Humanitarian Research, Hosted from Cologne, Germany. April 25rd-26th 2021. http://euroasiaconference.com. Pages: 113-118.

9.                      Melibayev    M.,      Yigitaliyev   Jaloliddin     Adkham       ugli.

Determination of parameters affecting the performance of tracto tires. International Journal of Academic pedagogical Reseerch (IJAPR) ISSN: 2643-9123. Vol.5 Issue 5, May – 2021, Washgton DC,USA. http://WWW.ijeais.org/ijapr ijaprchiefeditor@gmail.com. Pages: 131-135.

10.                  Tolibzhon S. Khudayberdiyev, Makhmudzhon Melibayev, Anvar Dedokhodzhayev, Ma’rufzhon M. Mamadjonov. (2021). The

Dynamic Characteristics of the Tires of the Wheels of the Tractor. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(6), 6758–6772. Retrieved from https://www.annalsofrscb.ro/index.php/journal/article/view/6767

(Scopus)

11.                  Melibayev M., Dadakhozhozhaev A. Rules for the characteristics of tractor tire parameters on a non-horizontal support surface.SJIF Impact

Factor:      2021:       8/013|      ISI      I.F.      Volue:1.241|      Journal       DOL:

10.36713/ISSN:2455-7838 (Online).EPRA International jounal of Research and Developmet (IJRD)|Volime:6|Issue:5| May 2021. Pades: 124-136.

12.                  Мелибаев М., Йигиталиев Ж.А. Оценка безотказности пропашных колёсных тракторных шин. //Международном научнопрактическое журнале “Экономика и социум” № 2 (81) 2021. https://WWW.iupr.ru/2-81-2021.(ОАК)

13.                  Мелибаев М., Нишонов Ф., Содиков М.А. Показатели надежности пропашных тракторных шин. // UNIVERSUV:

Технические науки. Выпуск: 2(83). Февраль 2021. Часть 1. М., 2021. –с. 91-94. (http: 7universum.com/ru/tech/archive/category/283).

14.                  Melibayev M., Yigitaliyev J. Characteristics of the parameters of tractor tires on a non-horizontal  support surface //International journal for Innovative Engineering and Management Research. ELSEVIER SSRN. 

IJIEMR Transactions, online available on 26 th, Feb. 2021. Link: http: //ijiemr.org/downloads/Volume

 

             

ПРИКЛАДНАЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНАЯ ИСКУССТВА ПОСЛЕ НЕЗАВИСИМОСТИ КАРАКАЛПАКСТАНА.

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503148

 

Азирбаева Г.А

Магистрант 1 курса

НГПИ имени Ажинияз  по специальности

 

Изобразительное и декоративно- прикладное искусство.

В прикладной изобразительной искусстве после независимости Каракалпакстана можно рассмотреть все развития истории например: культурные, традиционные, искусство, духовность все то что входит и в том что происходило после независимости Республики Каракалпакстана. Но с этим самым все актуальные проблемы и задачи искусства после независимости, а также какие ваши сохранились до этого времени и как и зачем используются.

И с эти же можно рассмотреть все пути развития в то время прикладного изобразительного искусства после независимости Каракалпакстана. А также можно включить туда воспитание детей  с помощью историческими традициями которых их надо беречь и гордиться с ними. С тем самым независимость Каракалпакстана дала нам большие возможности во всем. Чтобы мы могли оценить свой исторический наследия, культуры и традиции, национальный гордости, язык и духовности, чувство патриотизма, и конечно же в конце концов как нужно любить свою родину.

С дня независимости Каракалпакстана все значительно поменялось новые здания все с нового. А с тем самым в музеях вывешивали старинные картины тех времен. После независимости срезу же государство взяла на руки критических, научной переосмыслении во всём комплексе неоднозначно процессом культурного строительство Республики Каракалпакстан. В основном потребовалась восстановление объективных картин исторических процессов, необходимость восполнить существенным пробелом в истории Каракалпакстан. Из-за того что в условии советской тоталитаризма исторический науки республике Каракалпакстан оказалась предельной деформированной.

Но с этим же после независимости Каракалпакстана в основном развивалась прикладная изобразительная искусства. Двигаясь с этим же целью мы достигли и достигаем многого которого не ожидали и не думали что так все будет потому что сейчас наш город такой красивый не повторимый и не забываемый для всех со своими историческими и современными искусствами. Нашим гордостью этого самого играет главную роль одного человека. Во всем во главе стоял первый президент Ислам Каримов который в своих словах говорил что история представляется приоритетным предпосылки духовных обновлений Республики. И как мы должны его развивать, а так же его беречь ото всего.

В 20-х годах можно характеризовать, в первую очередь главное развитие с новым достижениям культуре народа Каракалпакстан, а дальше идеологию во всех области духовного - жизнь народа. С этим же развитие идеологических структур к ко всему духовному ценностям, особенность к их прошлом духовном наследие, диктовать им свою державную силу во всем, что является развитие, совершенствование национальные культуры. Кроме этого этот год называли застольные периоды в истории. Но с этим же в этот год не все было изучена полностью и с этим же не было дано объективного оценки.

Каракалпакская народная прикладная изобразительная искусства различалось со своим особенностями пути развития, своих нюансах и спецификах. И с этим самым начиналось становления и ментального развития каракалпакского национального легендарного историй.  Необычность самого слово “каракалпак” в основном появилась в письменной направлении источнике в 9-х веках. С тем самым каракалпаки были богатыми особенно у них было богато их истории, культуры, искусства и даже был богат прикладная искусства, и очень были важными для всех. Кроме этого же они были разнообразными. При этом в основном надо отметить сразу резьбы по деревьев, искусства, вышивки, ювелирные дела, ковроделе и другие. Потому что с их помощью развивалась и развивается Каракалпакстан.

С этим я хочу сказать то что не только книги и новые вещи развивают и воспитывают детей, людей но и старые вещи воспитывают, развивают. Кроме этого прикладная изобразительная искусства после независимости Каракалпакстана поменялось все от единого до конца. Да можно сказать что современная искусства лучше чем старая  но с тем самым в старым искусстве больше богатство и воспитании и другие. Потому что эти вещи до этого тоже использовали и сейчас тоже используем. И их место в нашей жизни играет большую роль в основном в передвижении с развитием.

 

ИСПОЛЬЗОВАННАЯ ЛИТЕРАТУРА:

 

1. МАТЕРИАЛЫ, 1985. Материалы к своду памятников истории и культуры Каракалпакской АССР. Вып. 2. Нукус.

2.Давкараев Н. Очерки по истории дореволюционной каракалпакской литературы = Қарақалпақ әдебияты тарийхының очерклери (к.-калп.). — Ташкент: ФАН, 1959.

3. Коллектив авторов. История каракалпакской литературы (с древнейших времен до 1917 г.) (к.-калп.) / Хайимбетов А. — Ташкент:

ФАН, 1994. — 384 с.

             

КЛАССИФИКАЦИЯ НЕПОЛНЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503205

 

Азимуродова Мафтуна Фарход Кизи

Магистрант в Самаркандский государственны  институт иностранных языков

 

Аннотация: В данной статье рассматриваются неполные предложения, содержащие контекстуальный или ситуативный эллипсис. Согласно классификации по месту происхождения эллипсиса в речи, эллипсис существует в именной группе, в глагольной группе и в предложении. Анализируется эллипсис в предложении. Также предложения, содержащие эллипсис, изучаются как неполные на основе классификации. Впервые классифицируются неполные предложения с учетом эллидируемого компонента.

Ключевые слова: эллипсис, контекстуальный эллипсис, ситуативный эллипсис, неполные предложения

 

При классификации неполных предложений лингвисты опираются на разные принципы. Так, Р.В. Пенс считает, что во всяком случае представляется более целесообразным при классификации неполных предложений учитывать степен и характер смысловой неполноты и, прежде всего, грамматические свойтва наличного словесного состава неполного предложения. Правда, и этот метод является далеко несовершенным, так как и здесь отчасти мы ещё вынуждены опираться на сравнение с условным полным предложениям [см. 1, 1947, 130].

М.З. Закиев учитывает причины опущения тех или иных элементов, на этом основании различает три главных типа неполных предложений: 1) контекстуальные; 2) ситуативные; 3) фразеологизированные неполные предложения [9, 1958, 403-410]. С исследователем можно согласиться в отношении первых двух типов, где невыраженные компоненты эксплицируются либо из контекста, либо из ситуации речи. Фразеологизированные же неполные предложения в полном виде исключительно редки. Например: С праздником! Добрый день! Описание и отделение их от обычных неполных предложений относится скорее к задачам фразеологии чем синтаксиса. Синтаксис должен лишь указать, каких членов вообще может недоставать в неполных предложениях и с какими синтаксическими условиями связана та или иная недостача. Но поводу неполных предложений типа “Добрый день! Добрый путь!” И.А.Попова пишет: “Почти всё предложения этого типа представляют собой устойчивые фразеологические сочетания, как таковые не нуждается ни в каких пополнениях и должны рассматриваться как законченные предложения современного русского языка, хотя бы они и явились эллиптическими в генетическом плане”[13, 1953, 82]. И принципиально важными для разработки вопроса о неполных предложениях представляются два положения: 1) Неполные предложения – это особые живые структурные типы высказывания разговорной по преимуществу диалогической формы речи, которые нельзя рассматривать как нарушение норм полных предложений речи книжно-литературной, монологической и которые сами подлежат изучению  со стороны их собственных специфических свойств.     2) В основу рассмотрения неполноты предложений должны быть положены степень и характер этой неполноты, а не формально-грамматические признаки вроде отсутствия того или иного управляемого или определяемого слова [см. 13, 1953, 28]. На материале XVIIвека русского языка З.А.Леденева выделяет следующие группы на неполных предложений:

1)                      Эллиптические предложения с неназванным глаголом бытия;

2)                      эллиптические     предложения        с          неназванным        глаголом движения;

3)                      эллиптические предложения с пропуском речи;

4)                      эллиптические     предложения        с          неназванным        глаголом действия;

5)эллиптические предложения с пропуском глагола, входящего во фразеологическую единицу [10, 1972, 61-69].

Этот классификация не является исчерпывающей, поскольку автор ограничивается рассмотрением только одного типа неполных предложений. Другие авторы грамматики русского языка различают четыре типа неполных предложений с учётом причины опущения элементов и вида речи: 1) ситуативные; 2) контекстуальные; 3) эллиптические; 4) диалогические неполные предложения [15, , 1977,

108].

С точки зрения семантики О.И. Москальская выделяет три основных типа неполных предложения: а) детерминирующий, в которых предикат определяет субъект; б) реляционные предложения, в которых предикат устанавливает отношения между предметами; в) бытийные предложения, выражающие наличие, существования предмета [см. 11, 1974, 80-88]. Следует отметить, что имеется возможность классифицировать неполные предложения с точки зрения семантики и синтаксиса. Семантические неполные предложения в отличии от синтаксических, отличаются структурной оформленностью. Опущение синтаксических элементов не носит обязательного характера; опущение какого-нибудь компонента не нарушает смысла ни в структурном, ни в семантическом отношении. Но синтаксическая неполнота предложений, как мы понимаем, это имеющаяся возможность восполнения или замены полного.

З.И. Будагова, при делении неполных предложений предлагает два момента, на основе чего выявляет два типа: с точки зрения структуры и семантики. К первому относятся, неполные предложения, опущенные члены которых могут быть восстановлены по предшествующим предложениям, их называют

“контекстуальными неполными предложениями”; к второму типу относятся, неполные предложения, опущенные члены которых подразумеваются исходя из общего смысла высказывания, их называют “эллиптическими неполными предложениями”[см. 6, 1972,

12].

Последний тип неполных предложений никак не может убедить нас называть их эллиптическими неполными предложениями. Поскольку эллиптичность и неполнота предложений понимается нам в случаях опущения или пропуска того или иного элемента в структуре предложений. На материале современного узбекского языка в своем специальном исследовании А. Бобоева разделяет неполные предложения на четыре группы:

5.                      Контекстуальные неполные предложения;

6.                      Ситуативные неполные предложения;

7.                      Эллиптические неполные предложения;

8.                      Неполные предложения в диалогической речи [4, 1978,

32].

А.Бобоева называет эллиптическими те предложения, где глагольное сказуемое эксплицитно-невыраженно. Но данный тип также является одним из видов неполных предложений.

При исследовании вопросительных неполных предложений диалогической речи С.С. Беркнер разделяет их на следующие типы: 1) ситуативные; 2) контекстуальные; 3) …одночленные вопросительные неполные предложения, направленные на выяснение состояния; 4) неполные вопросительные предложения, состоящие из подлежащего и другого члена; 5) неполные вопросительные предложения, выраженные подлежащим и второстепенным членам; 6) неполные вопросительные предложения, состоящие из отрицания not+предикатив или дополнение; 7) неполные одночленные вопросительные, выраженные глаголом; 8) неполные вопросительные предложения, выраженные знаменательной частью сказуемого + второстепенные члены; 9) неполные вопросительные предложения, вызванные предыдущим сообщением и представляющие собой присоединение обстоятельства дополнения, определения или предикатива; 10) неполные вопросительные предложения причины; 11) неполные вопросительные предложения, называющие действия или состояния; 12) контекстуальные одночленные вопросительные предложения, выраженные вопросительными наречиями и местоимениями; 13) неполные вопросительные предложения, уточняющего характера; 14) неполные вопросительные предложения, выраженные сочетанием what (How) about+местоимение или существительное; 15) неполные вопросительные предложения, выраженные придаточными предложениями [5, 1958, 59-61].

Как видно, в данной классификации вопросительные неполные предложения не отграничиваются уровнями языка, т.е. морфологический уровень смешивается с синтаксическим или же наоборот, и также синтаксическое понятие смешивается с понятийной категорией. Одновременно следует заметить, что классификация вопросительных неполных предложений проводится на базе наличествующих членов, которая является весьма доказательной.

Р.Е. Дудучова вместо неполных предложений употребляет термин “неполносоставные” предложения и их по структурному типу выделяет трих большие группы: односоставные, безподлежащие-безсказуемные предложения [8, 1968, 186]. Здесь исследователь просто не смогла разграничить односоставных предложений от двусоставных и неполных предложений, являющихся разновидностью двусоставных предложений.

По мнению И.В. Прониной, “…сущность явления эллипса заключается в количественной редукции, опущении избыточных элементов речевой цепи (с точки зрения обоих коммуникантов). В соответствии с ней предлагается классификация неполных предложений на основе единого синтаксического критерия, а именно: ведущего способа восстановления неполных предложений до потенциального полного. Все неполные предложения делятся на: 1) неполные предложения с контекстуальным (анафорическим) эллипсом; 2) неполные предложения с не контекстуальным (не анафорическим) эллипсом, которые в свою очередь, подразделяются на: а) неполные предложения с ситуативным эллипсом; б) неполные предложения с ассоциативным эллипсом”[14, 1974, 24].

Данный критерий выделения неполных предложений нельзя считать основным критерием, поскольку не учитывался момент, когда неодинаковый наличный состав неполных предложений и возьожность восстановления опущенных членов обусловливают различную степен стабилизации неполных предложений, что может привести к сдвигу соотношения между неполным предложением и полным.

Некоторые лингвисты, например А.П. Афанасьев, классифицируют неполные предложения по структурной свяжи вопроса и ответа: 1) собственно неполные предложения; 2) структурно-неполные предложения. А.П. Афанасьев различает эти два типа неполных предложений так: “Собственно неполные предложения являются такими, в которых опущены подлежащее или в подлежащее и вспомогательный глагол. А структурно-неполными предложениями называются такие, которые содержат различные отдельные члены предложения (предикатив, определения, дополнения, обстоятельство)”[3, 1971, 4]. Или же в другой работе А.П. Афанасьев (2, 1965, 119) к первому типу неполных предложений относит те, в которых отсутствие главных членов предложения не обусловлено структурой гипер фразы, т.е. диалогического единства вопросов и ответов. В этом же подтипе так называемых собственно неполных предложений при невыраженности только одного подлежащего ясность структуры предложения не нарушается, ибо предшествующий вопрос и глагол-сказуемое ответной реплики или структура достаточна определенно указывают на лицо и число отсутствующего подлежащего. Ко второму типу неполных предложений относятся те, которые представленные зависимыми компонентами. Далее А.П. Афанасьев останавливается на синтаксической связи между вопросными и ответными репликами и предлагает два типа связи: а) повторение, т.е. это такой вид отдельной синтаксической связи, в которой один или всё члены вопросных реплик повторяются в ответных репликах; б) восполнениесинтаксический состав вопросной реплики восполняется за счет ответных реплик. [там же, 119].

В современном языкознании существует и классификация неполных предложений с точки зрения эксплицитности и имплицитности компонентов, т.е. с учётом наличествующих и нулевых (невыраженных) компонентов предложения. Так, Афанасьев на основании первого принципа выделяет следующие типы: 1) наличие сказуемого или его части в ответной реплики при отсутствии подлежащего; 2) наличие подлежащего в ответной реплике при отсутствии сказуемого; 3) наличие в ответной реплике второстепенных членов или одного из них при отсутствии обоих главных членов предложения [3, 1971, 5].

А.Гуломов, М.Аскарова при классификации неполных предложений необходимым учитывать эксплицитно-невыраженные элементов и разделяют их на четыре типа:

1)  неполные предложения без подлежащего;

2)  неполные предложения без сказуемого;

3)  неполные предложения без подлежащего и сказуемого; 4) неполные предложения без второстепенных членов. [7, 1987, 128-129].

В процессе исследования неполных предложений, встречающихся в ответных репликах диалогической речи, мы постоянно обращаемся к данным контекста. Среди контекстуальнообусловленных неполных предложений выделяются следующие основные типы, которые дифференцируются с учётом невыраженных (нулевых) компонентов предложения [12, 1975, 48]: 1) неполные предложения с нулевым подлежащим (нулевым ядернымпредицируемым компонентом - NP1); неполные предложения с нулевым и частично выраженным сказуемым (ядерным предицирующим компонентом - NP2); 3) неполные предложения с нулевыми подлежащим и сказуемым (NP1- NP2); 4) неполные предложения с нулевым зависимым компонентом (ÑD).

Каждый тип в свою очередь можно разделить на подтипы:

1) Неполные предложения с нулевым подлежащим включают в себя следующие подтипы предложений с эксплицитно невыраженными компонентами:

а) с нулевым подлежащим:

What did the aviation do?

Bombed Sordo (НВТ, 353) The aviation bombed Sordo.

б) с нулевым подлежащим и частично выраженным сказуемым:

What are you going to do with us?

Shoot thee (НВТ, 113) I am going to shoot thee.

в) с нулевым подлежащим, зависимым компонентом и

частично выраженным сказуемым:

What`s your name?

Christine (CTC, 147) My name is Christine.

г) с нулевым дважды предицируемым компонентом и

частично выраженным сказуемым:

What are you doing here?

Told to come (PAP, 35) I was told to come.

2) Неполные предложения с нулевым частично выраженным сказуемым делятся на подтипы:

а)с нулевым сказуемым:

Who says that?

Mr. Whitgord (MTE, 288) Mr. Whitgord says that. б)частично выраженным сказуемым:

Goaheadandeat

I will (HBT, 115) I will eat.

в) с нулевым сказуемым, неядерными предицируемым и

предицирующим компонентами:

What makes you stare at me so?

Nothing (DSC, 253) Nothing makes me stare at you so.

3) Неполные предложения с нулевым подлежащим и сказуемым могут быть:

a) с нулевым подлежащим и сказуемым: You`ve known him long?

Since spring (FTE, 35) I have known him since spring.

б) с нулевым подлежащим и сказуемым, неядерными

предицируемым и предицирующим компонентами:

Did you ever hear him recite?

Over the Hills (DAT, 182) I heard him recite over the Hills.

             в)     с     нулевым     дважды     предицируемым     компонентом,

сказуемым и неядерным предицирующим компонентом:

Are you determined to go on this cruise?

Like iron (RSTI, 67) We are determined to go on this cruise like iron.

             г)    с     нулевым    подлежащим     и     сказуемым,     неядерным

оппозиционным предицируемым компонентом:

You are still talking away?

About Zane Grey (GCZ, 14) We are two still talking away about Zane Grey.

4) Неполные предложения с нулевымзависимым компонентом также подразделяются:

а) с нулевым зависимым компонентом: What were the details?

I don`t know (HBT, 53)  I don`t know the details.

б) с нулевым неядерным предицирующим компонентом:

Did you want to come?

She made me (SAI, 168)  She made me come.

в) с нулевым неядерным оппозиционным предицируемым

компонентом:

I am asking you to marry, Irone

It`s impossible (CFS, 41) It`s impossible for me to marryyou.

 

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:

 

1.                      Pence R.W. Present day English, New York, 1947, 241 p.

2.                      Афанасьев П.А. Ответные реплики – неполные предложения, выражающие подтверждения или отрицание в современном разговорном английском языке.  Тезисы докладов. Научная теоретическая  конференция молодых преподавателей и аспирантов

3.                      института, Петигорский госпединст.,1965, с.117-120.

4.                      Афанасьев П.А. Некоторые проблемы теории неполных предложений.  – В кн.: Вопросы английской филологии. –

Ставрополь, 1971. Стр. 3-19.

5.                      Бобоева А. Ҳозирги ўзбек адабий тилида тўлиқсиз гаплар.

Фан, Т., 1978, - 104 б.

6.                      Беркнер С.С. Некоторые синтаксические особенности вопросных реплик английской диалогической речи. – В кн.: Учен. Записки. Ульяновского ун-та, т. XVI, выпуск I, 1958, Ульяновский; стр. 47-69.

7.                      Будагова      З.И.    Эллиптические    предложения        в современном азербайжанском языке. – Советская тюркология,1972, №5, стр. 10-16

8.                      Гуломов А., Аскарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили, Т., “Укитувчи”, 1987, 256 бет.

9.                      Дудучова Р.Е. Реализация структуры содержания в не полносоставных предложениях английской диалогической речи. Сб.:

Теория и практика лингвистического описания разговорной речи. Горький, 1968, стр. 195-197.

10.                  ЗакиевМ.З. Татар теленда тулқ хэм ким жомле мэсьелесе. (Вопрос о полном и неполном предложении в татарском языке), 1958.

11.                  Леденева З.А. Эллиптические предложения в русском языке XVII века. В кн. : Грамматика русского языка, выпуск 1, Иркутск,1972, стр. 61-71.

12.                  Москальская О.И. Проблемы системного описания синтаксиса. -М., Высщая школа, 1974, 156 стр.

13.                  Мухин А.М. О синтаксической и синтаксикосемантической классификации предложений. В кн.: Материалы семинара по теоретическим проблемам синтаксиса, ч. 1- Пермь, 1975, стр. 48-52.

14.                  Попова И.А Неполные предложения в современном

русском языке. – Труды института языкознания, т. 11., М., 1953, 133144.

15.                  Пронина И.В. Односоставные и неполные предложения как единицы различных уровней в современном французском языке.

М., 1974, 31 с.

16.                  Современный русский язык (под редакции Рещетова В.А.) - Ташкент,изд-во Укитувчи, 1977, 211 стр.

 

             

ТЕХНОЛОГИЯ ОРГАНИЗАЦИИ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503176

 

Азатбаева Наргиза Адильбаевна студентка

3 курса факультета « Начальное образование» НГПИ имени Ажинияза.

 

К технологию организации воспитательной работы в начальной школе сразу же приходит мысль об великом ученным педагогом К.Д. Ушински, он всегда описывал педагогика с хорошей стороны но в научном строгом смысле этого обучения. Но в том числе он описывал педагогическую искусству воспитания.

В том числе педагогическая искусства воспитании кажется близким к актерству но в основном ближе к врачебной части искусства.

Так как само слово воспитание – является самым важным качеством особенно в начальных классах. Потому что в большой мере с начального класса воспитываются учащиеся в школах. С начального класса особенно начинают воспитывать учащихся говоря им что хорошо, а что плохо. Или же что можно сделать, а что нельзя делать.

С начального класса же детей учат любить свою родину беречь его, ценить каждую традицию. А это все входит на воспитание. Воспитывая детей мы их направляем к большой жизни.

Об технологии организации воспитательной работы в начальной школе интересовался один учёный Л.Н.Модзалевский который интересовался ста лет назад перед этим. Так как замечал он что педагогика все стороне развитое. Потому что педагогика - это наука, изобразительная искусства, воспитание и другие.

Изобразительное искусство с помощью воспитании в него включается своя техника воспитания и обучения. Так как это наука и обучает дает образование но и в том числе воспитывает его. И этот предмет как и все является по своему актуальным т по своему развивает детей, а так же дает образование.

Как мы говорили перед этим о воспитании рассматривали многие великие ученые, а так же говорили свои мысли. С этим же в науку включали несколько методов воспитания для того чтобы было легко воспитать учащихся начальных классов.

Одним из следующих исследовании в науке В.А. Сухомлинского это «Как можно воспитывать настоящего в человеке» даже в этом своем слове автор говорит об технике воспитании как можно воспитать в учащихся все хорошего.  «Каким образом?» – в конце этого слово стоит технология к ряду воспитании. То есть с помощью техники можно воспитать учащихся в начальных классах и это в конце дает нам положительный ответ которого мы ждали.

Две слова которые похоже к друг другу воспитательные работы, а так же воспитание они очень близки по структуре но выполняют две разные действия.

Воспитательному работу можно сказать то что оно в целом относится к технологическому термину. Его во многом используют во внеурочном время с различными технологиями которое при этом воспитывает учащихся в начальных классах.

В свою очередь технологией воспитательных дел можно раскрыть с одним вопросом «с чем?»– значит на этот вопрос можно ответить так что опыт воспитателя играет главную роль во всем. Если учитель опытный то этот учитель всегда справится со всей проблемой и заданием.

В педагогике есть три раздела о воспитании которого рассматривали великие ученые. Виды трех разделов:

Раздел прекрасного

Книжный раздел

Воплощении технологии

Первый раздел рассматривал велики ученый Ш.А. Амонашвили. Его рассмотрение включались в книгах с примерами: «Здравствуйте, дети!», «Как живете, дети?», «Единство цели».

Второй раздел по своему является красивым и его рассматривал велики ученый Д. Карнеги и в том числе говорил так: («Как нужно научиться понимать детей», «Как добиться дисциплины», «Как подготовить детей к жизни» и др.).

Третий раздел рассматривал тоже великий ученый Н.Е. Щурковой. М он тоже говорил о своих мыслях о воспитании.

С этим я хочу сказать то что воспитание является самым главным при образовании в основном и даже в обществе. При этом воспитать ребенка с хорошей стороны зависит от учителя. Каким будет учитель такими же будут ученики. Потому что все зависит от учителя.

 

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ:

 

1.                      Селевко, Г.К. Технологии воспитания и обучения детей с проблемами / Г.К. Селевко. – М. : НИИ шк. техн., 2005. – 144 с. (Серия «Энциклопедия образовательных технологий».)

2.                      Щуркова, Н.Е. Прикладная педагогика воспитания / Н.Е. Щуркова. СПб.: Питер, 2005. – 350 с.

 

             

ОБУЧЕНИЕ ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503183

 

Азатбаева Айнура Адильбаевна

Магистрант 1 курса

НГПИ имени Ажинияз  по специальности Изобразительное и декоративно- прикладное искусство.

 

К декоративному прикладному искусству в начальных классах в основном можно отнести обучение. Так как в начальных классах в основном обучаются. Значит обучения является одним из важным видом общественных личности. В том числе у начальных классах учителя дают знания то что которого сами знают. Используя их обучают детей.

При этом учителя стараются дать дополнительные информации которые каждым днем меняется в мире. Из-за этого учитель всегда и на каждом уроке к проходимой теме находит дополнительные информации для того чтобы повысить уровень знания детей.

Декоративному прикладному искусству в начальных классах изучаются доски, различные предметы, пластиковые посуды и другие которые начерченные с различными узорами или же камушками.

При изучении декоративно прикладному искусству в основе лежит декорация. То есть дизайн какого либо предмета или стены. С этим же ученик с начального класса учатся делать дизайны любых вещей. С перва их ознакомят с нужными предметами и инструментами. А после этого им еще показывают наглядно. После этого же они сами начинают изготавливать.

В декоративной прикладной искусстве в начальных классах зависит от нескольких факторов действующие между собой:

-  при использовании воспитание надо побудить патриотизм в чувствах, и с тем самым показать мир с красивой стороны с путем знаменитых произведениях декоративной прикладной искусство;

-  с помощью декоративно-прикладных искусств включается познавательность, нравственность и традиционные ценности, при этом получают самое главное исторических опытов всех веков;

-научить приспособлению и умению в творческих путей, с помощью изобретении образа, при котором оно должна связывать истории своей родины, а это в свою очередь можно объяснить на проводимых уроках.

Именно для этого ученики проходят декоративную прикладную искусству в начальных классах, из-за этого декоративная прикладная искусства в начальных классах, является началом всего этого.

В том числе при проведении декоративной прикладную искусству нужна подготовиться:

-  изучить данный материал, которое включает в себя развитии истории общества;

-  изучить методов и приемов, которых используют при выполнении;

-  изготовить практических материалов для данной темы;

К отличному проведении данного урока вставится цели и задачи в декоративном прикладном искусстве:

-  с помощью формирования духовного качества надо развить эстетическую нравственность у учащихся;

-заинтересовать учащихся к используемой художественных творческих процессов;

-  пробудить у учащихся фантазию для того чтобы они сами смогли сделать необычные изделия;

-  при этом нужно развивать мелкие детали в моторике рук у учащихся;

-  развивать словарных запасов у учащихся.

Декоративно прикладное искусства в начальных классах изучается орнаменты, узоры и другие. И с тем самым их знакомят с творчествами великих художников. При этом что они изобретали что использовали. С этим же ученики знакомятся с народными искусствами которое побуждает любовь к родине к своему традиции и другие. К тому же учащиеся узнают мир с красочной стороны, а не черно белом оттенке.

С этим же я хочу сказать то что декоративная прикладная искусства в начальных классах по своему развивает всех ученика и в том числе по своему дает образование.

 

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

 

1.                      Васильева М.А. Программа воспитания и обучения в

детском саду. - М. «Мозаика- Синтез». - 2005 год

2.                      Венгер Л.А., Мухина В.С. Психология - М.«Просвещение» -

1998г.

3.                      Казакова Т.Г Развивайте у дошкольников творчество - М. «Просвещение» - 1985г.

4.                      Корчинова О.В. Декоративно-прикладное творчество в детских дошкольных учреждениях - Ростов – на – Дону «Феникс» -

2002г.

5.                      Косминская В.Б., Халезова Н.Б. Основы изобразительного искусства и методика руководства изобразительной деятельности детей – М. «Просвещение» - 1986г.

             

KOMIL INSON SHAXSINI TARBIYALASHDA MILLIY KUY

QO‘SHIQLARIMIZ, MUSIQA MEROSIMIZ AN’ANALARIDAN FOYDALANISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506988

 

Zoidov Asilbek Ernazar o‘g‘li

Musiqa ta’limi va san’at yo‘nalishi: 2-kurs magistri

Fayzullaev Ermat Majidovich

Ilmiyrahbar:  Jizzax DPI  “Musiqa ta’limi”  kafedrasi dotsenti v/b, p.f.n.,

 

Annotatsiya: Maqola mazmunida milliy kuy qo‘shiqlarimiz, musiqa merosimiz an’analaridan foydalanish asosida o‘quvchilarda musiqaga mehr va havas uyg‘otish, ularning musiqiy saviyasini oshirish xususida so‘z boradi.

Kalit so‘zlar: musiqa, qo‘shiq, yalla, folklor, marsiya, ijod, talqin, hofiz.

 

O‘zbek xalq musiqasining an’anaviy qo‘shiq va kuylari badiiy mazmuni va hayotiy ko‘rinishga ega bo‘lib, xalqimiz merosida juda katta muhim o‘rin tutadi. Shuning uchun ham uning muammolari musiqashunos va sharqshunos olimlarimizning diqqat-e’tiborini ko‘pdan beri o‘ziga jalb etib keladi va bu masala musiqiy san’atimizda juda katta tarixiy - ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi.

“Xalq qo‘shiqlari haqida so‘z ketar ekan, - deydi birinchi yurtboshimiz,- eng avvalo o‘sib kelayotgan yosh avlod, ajdodlari, boyliklari, xususan merosimiz an’ana va urf-odatlarimiz haqida fikrlashga ega bo‘lmoqlari lozim”.[3]

An’anaviy qo‘shiqchilik san’atining qo‘shiq va kuylari deyarli xalq og‘zaki ijodiga mansub bo‘lgan barmoq vaznidagi she’rlar bilan kuylanadi. “Qo‘shiq” so‘zining lug‘aviy ma’nosi  turkiy misrani-misraga bog‘lamoq ma’nosini anglatadi,  bu janr turkiy tilda so‘zlovchi elatlar hamda xalqlarning turmush tarzida ularning ijtimoiy-iqtisodiy madaniy hayoti, milliy xususiyatlari shakllanmasdan avval paydo bo‘lgan. Shuning uchun ham turkiy tilda so‘zlovchi ko‘pchilik xalqlar tilida uchratishimiz mumkin. Masalan, o‘zbek tilida qo‘shiq, qozoq, qirg‘iz, qoraqalpoq tillarida esa qo‘shq deyiladi.

 

Bundan tashqari qo‘shiq atamasi xalqimiz orasida ham ko‘p ta’rif va taxminlar natijasida ham yuritilib kelingan. Qo‘shiqlar orqali turkiy tilda so‘zlovchi xalqlarning ibtidoiy turmush tarzidagi qadimiylikni aniqlashimiz mumkin.

An’anaviy qo‘shiqchilik san’atining turlari xaqida chuqurroq to‘xtaladigan bo‘lsak, o‘zbek xalq san’atidagi an’anaviy qo‘shiq va kuylari badiiy mazmuni va hayotiy o‘rniga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi.

1.   Mavsum-marosim kuy-qo‘shiqlari (marsiyalar, yo‘qlovlar, yoryorlar, to‘y-hasham va bayramlarda kuylanadigan qo‘shiqlar).

2.   Mehnat qo‘shiqlari

3.   Kundalik hayotda ijro etiladigan kuy-qo‘shiqlar.

Zotan, she’r va kuy mushtarak yaratiladi.

XIII-XVII asrlarda musiqiy madaniyatimizga e’tibor bersak, tarixiy ildizlarga ega ekanligiga guvoh bo‘lamiz. Ijtimoiy – tarixiy taraqqiyot jarayonida an’anaviy qo‘shiqchilik san’atining paydo bo‘lishida milliy qo‘shiqchilik san’tining noyob durdonalarini ulug‘ bobokalonlarimiz tomonidan keng o‘rganilganligi va rivojlantirilganligi xaqida manbalar mavjud.

Madaniy va ma’naviy merosimizning ulkan qismi, tarixda uyg‘onish davri deb nom olgan davrning mahsulidir. O‘rta Osiyoda XIV asr o‘rtalaridan boshlab, XV asrga qadar ilm-fan, madaniyat, san’at rivojlandi. Ulkan olimlar, shoirlar, san’atkorlar yetishib chiqdi va ular ham jahon madaniyati xazinasiga katta xissa qo‘shdilar. O‘zbek xalqining  ma’naviy hayotida yuqorida ko‘rsatib o‘tgan milliy madaniyat sarchashmalaridan tashqarii, teatrchilik elementlari yil fasllarida o‘tkaziladigan turli marosimlarga bag‘ishlangan: “Navro‘z”, “Ramazon va Qurbon haitlari”da, “Gul sayli” va boshqa bayramlarda va sayllarda turli tuman teartrlashtirilgan tamoshalar mavjud edi. Bu sayl va tomoshalarda sho‘x qo‘shiq, lapar, ommaviy raqslar avj oladi. Eng hurmatli hofizlar kuchli va katta ashulalar aytib, xalqning olqishlariga sazovor bo‘lar edilar. Bu an’ana hozirga qadar davom etib kelmoqda. Biz yuqorida milliy madaniyatimizni qanday tarkib topganligiga to‘xtaldik. Endi esa shaxsda, ya’ni har bir insonda mavjud bo‘ladigan madaniyat haqida so‘z yuritamiz. Har bir odam, xulq-atvori, hatti-harakati, yurish-turishi, o‘zini tutishi, demak, madaniy saviya jihatidan el orasida yo yaxshi, yo yomon nom qoldiradi. Hurmat bilan tilga olinishiga ham, nafrat bilan yuz o‘girilishiga ham odamning o‘zi sababchi.

Yana shuni ta’kidlash joizki, an’anaviy qo‘shiqchilik yalla, lapar, o‘lan ijrochiligi rivojiga ayol xofizalarning qo‘shgan hissalari beqiyos bo‘lib, ular ishtirokida o‘tadigan marosimlarda ayol hofizalar ishtirok etishgan. Shu tariqa an’anaviy qo‘shiqchilik sayqal topib boravergan. Galdagi vazifamiz tariximizni, buyuk allomalarimiz qoldirgan qadimiy musiqa madaniyatimizni ilmiy jihatdan chuqur o‘rganib, kelgusi avlodga yetkazishdan iboratdir.

O‘zbek xalq milliy an’anaviy qo‘shiqchilik san’atini yuksalishida mustaqillikdan so‘ng yaratilgan qo‘shiqlarning tarbiyaviy ahamiyati juda kattadir. Mamlakatimiz mustaqilikka erishgach yuqori malakali, zamonaviy tafakkur tarziga ega bo‘lgan bilimli mutaxassis kadrlarni tayyorlash borasida na’munali ishlar amalga oshirildi.

O‘zbek xalq qo‘shiqlarning mungli, mag‘rur, jozibali ohanglari inson qalbiga kuchli ta’sir etishi bilan birga, kishining shaxs sifatida shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Hali yozuv bo‘lmagan davrlardayoq xalq o‘z qo‘shiqlarida qiyin va tahlikali turmushning turli qirralarini kuyga solib tarannum etgan. Xalq ijodini o‘rganishga jiddiy e’tibor berilsa, maktablarda folklor ansambllari, xor jamoalari, xalq raqsi va maqomchilar guruhi tashkil etish qiyin emas. Chunki, darsdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘qituvchi xalq musiqa folklori haqida istaganicha ma’lumot berish mumkin. O‘quvchilarda musiqaga mehr va havas uyg‘otish, ularning musiqaviy saviyasini oshirish uchun ashula va musiqa sohasida olib boriladigan sinfdan tashqari ishlarni har tomonlama kuchaytirish lozim.

Xalq qo‘shiqlari, mashhur hofizlar, mashshoq va musiqashunoslar ijodi haqida ommoviy ma’ruza va konferensiyalar, musiqa bayramlari o‘tkazib turilsa, musiqa san’atining tarbiyaviy-estetik ahamiyati yanada ortadi. Hoji Abdulaziz Abdurasulov, Mulla To‘ychi Toshmuhammedov, domla Halim Ibodov, Shorahim Shoumarov, Muhiddin Qoriyoqubov, Yunus Rajabiy, Komiljon Otaniyozov kabi yetuk san’atkorlar qo‘shig‘i yangrasa, tinglovchilar serziyo, maftunkor san’atning sehrli dunyosiga bahramand bo‘ladilar.

Xalq an’anaviy qo‘shiqlarini nasr va mushkilot, aytim va chertim yo‘llarini ustoz hofizlar va mohir sozandalar ajoyib sayqallar berib ijro etib kelmoqdalar. Yana shuni aytish joizki, xalqimyzning ulkan musiqa merosini, folklor san’atini ilmiy tahlil qilib, uni xalqqa yetkazish borasida musiqashunos olimlarimizning ham xizmatlari katta bo‘lib, o‘zlariniig kitob va risolalarida, maqola va chiqishlarida ilmiy nuqtai nazar bilan asoslab  bermoqdalar. Bu borada Fayzullo Karomatov, Ilyos Akbarov, Ishoq Rajabov, To‘xtasin G‘ofurbekov, Rustambek Abdullaev, Abdumannon Nazarov, Oqilxon Ibrohimov, Otanazar Matyoqubov, Ravshan Yunusov, Soyibjon Begmatov Sultonali Mannaopov  singari taniqli musiqashunoslarimizning mehnatlari beqiyosdir.

Ijrochilik - musiqa san’atining asoslaridan biri sifatida uning borligini ifoda etuvchi jarayon, ahvolini belgilovchi mezon hamda mahorat darajasini aniqlab beruvchi omildir. Ijrochilikda zohiriy taraflarini ko‘z bilan ko‘rib, ma’nosini qalban his etib, bahramand bo‘ladigan bu jonli jarayonda kuy va ashulalarni yuzaga kelishi uchun muhim hisoblangan bir qator sifat va xususiyatlar uyg‘unlashgandir.

Ijrochilikning ana shunday asosiy qonunlari xonandalik, cholg‘uchilik (sozandalik) hamda raqs yo‘nalishlarida namoyon bo‘ladi. Ularning har biri alohida va shu bilan birga uyg‘unlashgan holda xalq ijrochilik amaliyotida shakllangan va rivojlangan. Pirovardida, san’at deb atalmish ma’naviyatimizning sirli, badiiy, ruhiy va jozibali jihatlarini namoyish etuvchi turlari sifatida muhrlangan.

Qayd etish joizki, ijrochilikda doimo uch jihat mushtarak rivojlangan: ijod, talqin va tinglovchilar bilan hissiy (psixologik) bog‘lanish. Ijro saviyasi ana shu jihatlarining mutanosibligiga bevosita bog‘liqdir. Ijrochining mas’uliyati mahorat va talqin kabi unsurlardan, eshituvchining holati esa, uning tajriba va ko‘nikmalaridan kelib chiqadi. Demak, ijrochining asosiy vazifasi kuy va aytimlarni latif va zarif shakllarda ijro etish va shu bilan tinglovchilarga ta’sir o‘tkazishdir.

Biz bilamizki, tovush bu - zohiriy ko‘rinish. Unga turli vosita va harakatlar bilan erishiladi. Eng muhimi, tovushning chiroyli, go‘zal, ma’noli hamda dardli tarannum etilishidadir. Bu esa ijrochilikning negizida turgan asosiy mohiyati hisoblanadi. O‘zbek musiqa ijrochiligida eng mahoratli, bilimli va ilmli xonandalar hamda ovoz yordamida talqin etuvchilarni “hofiz” deb atash rusm bo‘lgan. Hofizlikning turlari va shunga xos tarixiy ma’lumotlar o‘tmish allomalarning yozma manba’larida o‘z ifodasini topgan.[4]

Asrlardan-asrlarga, ajdodlardan-avlodlarga meros bo‘lib kelayotgan milliy an’analar va qadriyatlarning muqaddasligini saqlab qolish, uni yangi umuminsoniy an’analar  bilan boyitib, o‘qituvchi ongiga singdirib borish ta’lim muassasalari oldida turgan muhim vazifalardan biridir.

Musiqa san’atidagi milliy an’anlarning o‘ziga xos jihatlari shundan iboratki, u boshqa qadriyatlarga nisbatan umumbashariy holda e’tirof etilishi  tezroq va kengroq qamrovda  ro‘y beradi. Bu umumiylik dunyoda, 

 

shu jumladan xalqlar o‘rtasida do‘stona munosabatlarni, do‘stlik rishtalarini  bog‘lab turadi. Bunda musiqiy an’analarning  ham o‘rni bor. [5]

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

 

1.                      Karimov Islom Abdug‘anievich “O‘zbek xalqi hech kimga, hech qachon qarqam bo‘lmaydi”. T.,“O‘zbekiston”.1995.

2.                      Karimov Islom Abdug‘anievich O‘zbekistonning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. T., “O‘zbekiston”.

3.                      O‘zbekiston prezidenti  Shavkat Miramonovich Mirziyoevning 2017-2021 yillardagi 5-ustuvor strategiyasi hamda  2019 yildagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bopsh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5-ta muhim tashabbus.

4.                      O‘zbekistonning yangi qiyofasini yaratishda milliy madaniyatimizni o‘rni va ahamiyati O‘zbekiston Respublikasi Shavkat Mirziyoev raisligida 2017 yil 25 dekabr kuni madaniyat va san’at sohasidagi dolzarb masalalar muhokamasiga bag‘ishlangan yig‘ilishi.// ”Xalq so‘zi” gazetasi. T - 2017 yil 26 dekabr 1-2 betlar.

5.                      Yo‘ldoshev J.G‘.O‘zbekiston Respublikasi ta'limi taraqqiyot yo‘lida.T.O‘qituvchi 1994 y.

6.                      A.Fitrat “O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi” Toshkent.

1993 yil. 53 bet.

7.             Ibrohimov O. Maqom va makon. T., 1997.

8.             Karomatov      F.M.   Uzbekskaya            instrumentalnaya muzыka.

Nasledie. T., 1972.

             

 

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI TABIATNI MUHOFAZA QILISH QO'MITASI FAOLIYATI (1991-2021-YILLAR)

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507074

 

Xudaynazarov Abror Baxodir o'g'li

Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy

Universiteti Tarix fakulteti Davlat va fuqarolik jamiyati institutlari boshqaruvi 1-kurs magistri

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada vatanimiz O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish qo'mitasi faoliyatining mustaqillik yillaridagi olib borilgan ishlari va rejalari haqida so`z yuritildi.

Kalit so`zlar: atrof - muhit, tabiat, sub’ekt, ekologik holat, xo‘jalik, chiqindilarni yig‘ish, saqlash, tashish, qayta ishlash utilizatsiya.

 

Yurtimizda atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, sanitariya va ekologik holatni yaxshilashni ta’minlash sohasida izchil ishlar olib borilmoqda. Atrof muhitni muhofaza qilish sohasida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, tabiatni muhofaza qilish sohasidagi qonun hujjatlari buzilishlari profilaktikasi, ularni aniqlash va oldini olishning samarali mexanizmlarini joriy etish, respublika aholi punktlarining sanitariya va ekologik holati uchun davlat organlari, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar rahbarlari va fuqarolarning shaxsiy javobgarligini kuchaytirish, shuningdek, 2030 yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarga erishishni ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 30 oktyabrdagi PF-5863-son Farmoni bilan 2030 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish kontseptsiyasi tasdiqlangan.

O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi 1996- yil 26 aprel kuni tashkil etildi. Atrof-muhitni muhofaza qilish to'g'risida qonunlar ishlab chiqadigan va ularning ijrosini ta'minlaydigan, xullas shu sohadagi eng asosiy tashkilot bu - O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasidir.Qo'mita respublikada atrofmuhitni muhofaza qilish borasida qilinayotgan ishlarning barchasi uchun javob beradi va boshqa tashkilotlar tomonidan atmosfera, suv manbalari, o'simlik va hayvonot olamiga zarar yetkazilmasligini nazorat qiladi. Atrofmuhitga o'z vaqtida va zarur yordam ko'rsatish uchun qo'mita respublikaning barcha viloyatlarida o'z bo'limlariga ega.Qo'mitaning 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti bor: «SuvGEO» Toshkent ilmiy-tadqiqot instituti yer osti va yer usti suvlarini muhofaza qilish bo'yicha izlanishlar olib boriladi, ikkinchisida esa «Atmosfera» ilmiy-tadqiqot instituti bo`lib  atmosfera havosini muhofaza qilish bo'yicha tadqiqotlar o'tkaziladi.Ushbu institutlardan tashqari Qo'mitaning «Suv xo'jaligi ekologiyasi» deb nom olgan ilmiy markazi bor. Markaz Orol dengizi qurib borishi va respublikamiz hududidan oqib o'tayotgan daryolar ifioslanishi bilan bog'liq bo'lgan muarnmolarni hal etish masalalari bilan shug'ullanib keladi.Qo'mita yangi quriladigan korxonalarning atrof - muhit uchun qay darajada xavfli ekanligini aniqlash maqsadida ularning barcha loyihalarini tekshiruvdan o'tkazadi, zarur hollarda ushbu korxonalarning ekologik xavfsizligini ta’minlash uchun tavsiyalar beradi. Davlat ekologiya ekspertizasining xulosasisiz Respublikamizda hech qaysi korxona qurilishi mumkin emas.Bosh gidrometeorologiya va tahliliy nazorat nozirligi atrof-muhit holatini doimiy ravishda kuzatib keladi.[6]

O‘zbekistondagi ekologik muammolar shunchalik kuchayganki 1980 yillar oxirida, Respublika hukumatining 1988-yil aprel oyida qabul qilgan qarorida davlatning atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha davlat organi – O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi Qo‘mitaning hududiy bo‘linmalari viloyatlar va tumanlar, shuningdek Toshkent shahri tashkil qilingan davlat organlari maxsus yechim bo‘lgan.[7]

Ekologik xavfsizlik sohasida davlat boshqaruvini tubdan yaxshilash maqsadida tashkil qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 21 apreldagi № PF-5024 «Ekologiya va atrof-muhit sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to‘g‘risida» farmoniga muvofiq va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 21 apreldagi № PF2915 «O‘zbekiston Respublikasi ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi faoliyatini tashki etishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasining ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasiga aylantirildi. Unda :

     respublikada atrof-muhitni muhofaza qilish,

     ekologik sharoitni yaxshilash,

     chiqindilarni atrof-muhitga zararli ta’sirini oldini olish

 

     aholi salomatligi, aholi turmush tarzi sifati va darajasini oshirish uchun qulay sharoit yaratish,

     chiqindilar bilan ishlash tizimini uzoq vaqt mobaynida yaxshilash,

O‘zbekiston Respublikasining ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi (bundan buyon matnda Davlat ekologiya qo‘mitasi) ekologiya atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va takror ishlab chiqarish sohasida davlat organi bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisobot beradi.[8]

Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrofmuhitni muhofaza qilish qo‘mitasi tizimida ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi qo‘mitalari, shuningdek viloyatlar va Toshkent shahrining ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha hududiy boshqarmalaridan tashkil topgan.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi ekologiya qo‘mitasi qoshida va atrofmuhitni muhofaza qilish qo‘mitasi, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish boshqarmalari, tumanlar atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘linmalarida, «Toza Hudud» davlat unitar korxonasining shaharlar va shuningdek, respublika tumanlarida maishiy chiqindilarni yo‘q qilish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish uchastkalari asosida tuman hokimliklarining obodonlashtirish bo‘limlari tuzildi.

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, qulay ekologik vaziyatni barqaror ta’minlash, hududiy birliklarning samaradorligini oshirish, shuningdek, 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasining rivojlanishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha harakatlar strategiyasining maqsadlariga muvofiqlashtirish hamda davlat boshqaruvida ma’muriy islohotlar kontseptsiyasi doirasida davlat boshqaruvining samaradorligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasida quyidagilar tuzilgan:

Biologik xilma-xillik va qo‘riqlanadigan tabiiy hududlarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishni nazorat qilish inspektsiyasi va yuridik shaxsni tashkil qilmasdan chiqindilarni yig‘ish, saqlash, tashish, yo‘qotish, qayta ishlash, ko‘mib tashlash va yo‘q qilish nazorati inspektsiyasi bazasida ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish nazorati inspektsiyasi;

Respublika ixtisoslashtirilgan sanitariya tozalash korxonalari assotsiatsiyasi;

 

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish va rivojlantirish markazi va billing tizimi asosida davlat unitar korxonasi shaklida ekologik axborot markazi, axborot-kommunikatsiya

texnologiyalari va multimediyani joriy etish.[9]

Davlat ekologiya qo‘mitasi qoshida O‘zbekiston ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish ilmiy-tekshirish instituti, O‘zbekiston ekologik qo‘mitasi, «Eko-Energiya» Ilmiy-innovatsion markazi, Ilmiy-Axborotlar markazi kabi bo‘limlar faoliyat ko‘rsatmoqda.

O‘zbekiston Respublikasining atrof-muhitni muhofaza qilish siyosati mamlakat ekologik xavfsizligini va atrof-muhitni muhofaza qilish, ekologik vaziyatni yaxshilash, chiqindilarning atrof muhitga zararli ta’sirini oldini olish, aholi turmush darajasi va sifatini yaxshilash uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, chiqindilarni yig‘ish, saqlash, tashish, qayta ishlash va utilizatsiya qilishga yo‘naltirilgan.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.   Ziyomuhamedov B. “Ekologiya va ma`naviyat” T., “Mehnat” 1997-y.

2.   To`xtayev A.S. Ekologiya, “O`qituvchi” 1998-y.

3.   Tursunov X.T. ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish “Saodar RIA” 1997-y.

4.   Hozir.org

5.   https://en.m.wikipedia.org/wiki/Philip_Prowse#/search

6.   uz.erf-est.org

 

             

 

KО‘ZI OJIZ О‘QUVCHILARNI IJTIMOIY REABILITATSIYA QILISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503390

 

Vohobov Murodali Jalilovich

Toshkent imkoniyati cheklangan shaxslar uchun ixtisoslashtirilgan 1-son kasb-hunar maktab direktori

Chorshanbiyev Avaz Eshkuvatovich

Toshkent imkoniyati cheklangan shaxslar uchun ixtisoslashtirilgan 1-son kasb-hunar maktabi ijtimoiy moslashuv fani о‘qituvchisi

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada kо‘zi ojiz о‘quvchilarini ijtimoty reabilitatsiyasi haqida fikr yuritilgan.

Kalit sо‘zlar: kо‘zi ojiz о‘quvchilar,ijtimoiy reabilitatsiya,fazodagi pozitsiya,vizual analizator,Brayl yozuvi,о‘z-о‘ziga xizmat kо‘rsatish.

 

Kо‘rish buzilishining boshlanishi yoshi va uning tabiati nogironlik darajasini belgilaydi. Kо‘zi ojizlar hayotining buzilishining asosiy toifalariga kо‘rish, odamlar va narsalarni aniqlash, shaxsiy xavfsizlikni kuzatish qobiliyatining pasayishi kiradi. Markaziy asab tizimining buzilishi natijasida kech kо‘r odamlar qо‘l va oyoqlarning boshlang‘ich holatini, tananing holatini, fazodagi pozitsiyasini, harakat yо‘nalishini va boshqalarni tushunishda fazoviy yо‘nalishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. О‘z-о‘ziga xizmat qilish, maishiy va ijtimoiy ishlarda ishtirok etish qobiliyatining pasayishi.Vizual analizator orqali odam barcha ma’lumotlarning 80% gacha oladi. Axborot miqdorining keskin kamayishi, ayniqsa, bolaning intellektual rivojlanishidagi nuqsonlarga olib kelishi, ta’lim olish, jamiyatda о‘zini munosib tutish qobiliyatini о‘rganish imkoniyatini cheklash yoki mahrum qilishi mumkin.Kо‘zi ojiz yoki zaif kо‘rgan odam о‘z hayoti davomida juda kо‘p qiyinchiliklarga duch keladi: ta’lim va ish bilan ta’minlash, daromad olish sohasidagi imkoniyatlarning pastligi; uy xо‘jaligida о‘z-о‘ziga xizmat kо‘rsatish, tibbiy va tibbiy yordam kо‘rsatishni osonlashtiradigan maxsus jihozlar, qurilmalarga bо‘lgan ehtiyoj. Kо‘pgina hayotiy qiyinchiliklar nafaqat kо‘rish nuqsoni, balki ijtimoiy muhitning cheklanganligi va reabilitatsiya xizmatlarining rivojlanmaganligi tufayli ham yuzaga keladi. Nogironlar yordamchi tiflotexnik vositalar (magnitofonlar, Brayl yozuvlari, kompyuterlar va ular uchun maxsus qо‘shimchalar, ovqat pishirish va bolani parvarish qilish uchun asboblar va boshqalar) va kо‘rishni tо‘g‘rilash moslamalari (teleskopik va sferoprizmatik kо‘zoynaklar, qо‘shimchalarni kattalashtiruvchi giperokulyarlar) bilan etarli darajada ta’minlanmagan. . kami). Kо‘chada va transportda harakatlanishdagi qiyinchiliklar "arxitektura" tо‘sig‘i bilan bog‘liq. Kо‘zi ojizlarga yordam kо‘rsatish masalalari bо‘yicha maxsus uslubiy adabiyotlar mavjud emas; reabilitatsiya bо‘yicha mutaxassislarning etishmasligi.Kо‘rishning chuqur buzilishi yoki uning tо‘liq yо‘qolishi muqarrar ravishda muloqotda qiyinchiliklarga olib keladi. Kо‘pincha, agar kо‘ruvchilar kо‘rlarning imkoniyatlarini etarli darajada baholamasa, ularga nisbatan noxolis munosabatda bо‘lsa, bu muammolar yanada murakkablashadi. Bu kо‘rlarda bir qator о‘ziga xos ijtimoiy-psixologik munosabatlarning paydo bо‘lishiga olib keladi  kо‘rish, muloqot doirasini toraytirish, bо‘sh vaqt turlari, madaniy va sport mashg‘ulotlari, qaram kayfiyat.Oddiy ta’lim muassasalarida о‘qish uchun kо‘rlar katta qiyinchiliklarni engib о‘tishlari kerak. Buning sababi kо‘rish qobiliyati zaif odamlarning jamiyat tomonidan etarli darajada idrok etilmayotganligi va texnik vositalar bilan yaxshi jihozlanmaganligi bilan bog‘liq.Hozirgi vaqtda davlat о‘z sayharakatlarini kо‘zi ojizlar va zaif kо‘ruvchilarning tibbiy yordamga, reabilitatsiyaga, ularning mehnat faoliyatida va jamiyatning madaniy hayotida, ta’limda munosib ishtirok etishiga bо‘lgan ehtiyoj va ehtiyojlarini maksimal darajada ta’minlaydigan shunday ijtimoiy tuzilmani yaratishga qaratmoqda. , о‘qitish, ijodiy qobiliyat va qobiliyatlarni rivojlantirish. Qonunchilikka kо‘ra, kо‘rish qobiliyati cheklangan shaxslarning huquqlari va imtiyozlari nogironlarning barcha toifalari uchun umumiy bо‘lgan bir qator xalqaro va О‘zbekiston Respublikasining meyoriy hujjatlarida mustahkamlangan. Kо‘zi ojiz va zaif kо‘ruvchilarning jamiyatdagi mavqeini tavsiflovchi asosiy ijtimoiyiqtisodiy va ijtimoiy-demografik kо‘rsatkichlar an’anaviy ravishda ularning mehnat va ijtimoiy faoliyatdagi ishtiroki, ish haqi va pensiyalar, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarni iste’mol qilish darajasi, uy-joy va turmush sharoiti hisoblanadi. sharoitlar , oilaviy ahvol, ta’lim. Bu kо‘zi ojiz shaxslarni ijtimoiy himoya qilishning qonunchilik bazasining ustuvor yо‘nalishlarini belgilab beradi, ular birinchi navbatda tibbiy xizmat kо‘rsatish va reabilitatsiya qilishni yaxshilash, bandlik va kasb-hunarga о‘rgatish muammolarini hal etish, nogironlar va ularning oila a’zolarining moddiy ahvolini yaxshilashga qaratilgan. Bu reabilitatsiya markazlari va ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari hamda korxonalar tarmog‘ini mustahkamlash, nogironlarni turar joy bilan ta’minlash, soliqlar va boshqa imtiyozlar tо‘lash uchun moddiy subsidiyalar va ijtimoiy imtiyozlarni kengaytirishda namoyon bо‘lmoqda. Bu chora-tadbirlarning barchasi kо‘zi ojiz va zaif kо‘ruvchilarga imkon qadar kо‘proq mustaqillikni ta’minlashga qaratilgan.Kо‘zi ojizlar, shuningdek, о‘z oilalari bilan yoki ularning о‘rnini bosuvchi sharoitlarda yashash, ijodkorlik yoki bо‘sh vaqtni о‘tkazish bilan bog‘liq barcha turdagi ijtimoiy tadbirlarda qatnashish huquqiga ega. Agar nogironning maxsus muassasada bо‘lishi zarur bо‘lsa, unda atrof-muhit va undagi yashash sharoitlari atrof-muhit va uning yoshidagi odamlarning normal hayot sharoitlariga imkon qadar mos kelishi kerak.Ayni paytda kо‘zi ojiz fuqarolarning ijtimoiy infratuzilma obyektlariga (turar-joy, jamoat va ishlab chiqarish binolari, dam olish maskanlari, sport inshootlari, madaniy-kо‘ngilochar va boshqa muassasalar) tо‘siqsiz kirishini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu munosabat bilan nogironlarni yо‘lboshlovchi it, tayoq, ovoz kо‘zoynaklari bilan ta’minlash, chorrahalarda ovozli svetoforlar о‘rnatish muhim ahamiyatga ega.Kо‘zi ojiz shaxslar bilan ijtimoiy xizmatlar ishini tashkil etishda ularning iqtisodiy va ijtimoiy ta’minot va qoniqarli turmush darajasiga ega bо‘lish huquqini hisobga olish kerak. Kо‘zi ojizlarning kasbga о‘rgatish va reabilitatsiya qilish, bandlik xizmatlarini kо‘rsatish, ish joylarida alohida mehnat sharoitlarini yaratish, ishga joylashtirish uchun kvotalar va maxsus ish о‘rinlarini belgilash huquqlarini rо‘yobga chiqarish muhim ahamiyatga ega.Kо‘p yillar davomida kо‘zi ojizlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish masalalari Kо‘zi ojizlar jamiyati tomonidan hal etilgan. Ijtimoiy reabilitatsiyaning ajralmas qismi sifatida boshlang‘ich, tibbiy, psixologik, mehnat reabilitatsiyasi tо‘liq hajmda iо‘lab chiqarish korxonalarida va hududiy boshlang‘ich tashkilotlarda  amalga oshirildi. Mazkur korxona va kasb-hunar ta’limi muassasalari kо‘zi ojiz shaxslarni texnik vositalar, tiflo moslamalari, reabilitatsiya vositalari bilan ta’minlashda yordam bera olmaydi. Korxonalar rahbarlari va kasb-hunar ta’limi mutaxassislari kо‘rish qobiliyatini yо‘qotgan odamga faqat psixologik yordam kо‘rsatishi, mana shunday og‘ir vaziyatda u yolg‘iz emasligini, unga о‘xshagan о‘n minglab insonlar buni yengib о‘tganini anglashi mumkin, xolos. kasallik, faol turmush tarzini olib borish, mehnat qilish, farzandlarini tarbiyalash va hakozalar.Sо‘nggi yillarda kо‘zi ojizlar uchun yangi turdagi reabilitatsiya markazlari paydo bо‘ldi. Ular murakkab reabilitatsiyani amalga oshiradilar:

- tibbiy - kо‘rish funksiyasini tiklashga, qoldiq kо‘rishning oldini olishga qaratilgan;

– tabobati va ijtimoi – majmui chorabinii tibbiyoti va istirohati, madaniyati va istirohati;

-  ijtimoiy - kо‘rlarning ijtimoiy integratsiyasi uchun shart-sharoitlarni yaratish va qо‘llab-quvvatlashga, yo’qolgan ijtimoiy aloqalarni tiklashga qaratilgan chora-tadbirlar majmui; Brayl tizimini о‘qitishda о‘z-о‘ziga xizmat kо‘rsatishning elementar kо‘nikmalarini, jismoniy va ijtimoiy muhitga yо‘naltirishni tiklash va shakllantirish bо‘yicha;

-  shaxsiyatni psixologik - psixologik tiklash, kо‘rlik sharoitida hayotga tayyorgarlik kо‘rishda shaxsiy xususiyatlarni shakllantirish;

-  pedagogik - ta’lim va tarbiya;

– kasbiy – kasbiy yо‘naltirilganlik, kasbiy ta’lim va ish bilan ta’minlash, sog‘lig‘i, malakasi, shaxsiy mayllariga muvofiq;

- tiflotexnika vositalarini ishlab chiqish va joriy etish, ularni kо‘zi ojizlar bilan ta’minlash.

Reabilitatsiya tizimida nogironlarning tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiyasi alohida о‘rin tutadi. Jismoniy tarbiya tadbirlari sport zalida yoki kо‘zi ojizlar uchun maxsus jihozlangan infratuzilmaga ega stadionda muntazam о‘tkaziladi. Kо‘zi ojizlar uchun sport ajoyib reabilitatsiya vositasi bо‘lib, inson hayotining harakat qilish qobiliyati, oriyentatsiya, kompensatsiya va hissiy tizimlarning rivojlanishi, qо‘rquvni engish qobiliyati kabi muhim kо‘rsatkichlarni rivojlantirish va takomillashtirish uchun asos bо‘lib xizmat qiladi. Hozirda kо‘zi ojizlar va zaif kо‘ruvchilar о‘rtasida sportning yengil atletika, suzish, erkin kurash va dzyudo, chang‘i sporti, mini-futbol turlari bо‘yicha yirik xalqaro musobaqalar о‘tkazilmoqda. Sport, jismoniy mashqlar va raqs terapiyasi harakatlarni muvofiqlashtirishni yaxshilaydi, orientatsiya va tanani boshqarishni tezda о‘rganishga yordam beradi. Jismoniy madaniyatni raqs bilan uyg‘unlashtirganlarning jismoniy salohiyati yuqori ekanligi ta’kidlandi. Ushbu sintezning о‘ziga xos xususiyati tananing va eshitishning uyg‘un rivojlanishidir. Jismoniy tarbiya va raqs bilan shug‘ullanadigan kо‘zi ojizlar boshqalardan sezilarli darajada ajralib turadi. Ular kо‘proq ochiqkо‘ngil, bо‘shashgan, harakatlari erkinroq, plastik va ifodali. Bu kо‘zi ojizlarga ham, tо‘liq kо‘rlarga ham tegishli.Raqs darslari ham psixoterapevtik yо‘nalishga ega. Avvalo, bu о‘zini yangi sifatda hissiy idrok etish va buning natijasida о‘zini shaxs sifatida hurmat qilishdir. Bundan tashqari, raqs darslarining vazifalaridan biri kо‘rish qobiliyati zaif odamlarni shaxslararo muloqotga jalb qilish, psixologik qulaylik va ma’naviy ozodlik muhitini yaratishdir. Sinflar о‘ziga va atrofdagi dunyoga nisbatan tajovuzkorlik va g‘azabni yо‘qotishning ajoyib vositasi bо‘lib xizmat qiladi.

Muloqot qilish qobiliyati buyuk san’at va barcha odamlar uchun hayotiy zaruratdir. Muloqot bilim, aloqalardan quvonch, his-

tuyg‘ularning tо‘liqligi, ma’naviy qulaylik va insonning ijtimoiy foydaliligi hissini beradi. Uyatchanlik, о‘ziga ishonchsizlikni engish muloqot orqali erishiladi. Bu holda raqs darslari aloqa shakllaridan biri sifatida ishlaydi. Sinflar kо‘rish qobiliyatini yо‘qotgandan keyin yuzaga keladigan depressiya holatini tezroq engishga yordam beradi, ijtimoiy aloqalarni tiklashga e’tibor qaratadi va keyinchalik boshqalar bilan munosabatlarni muvaffaqiyatli rivojlantirish kо‘p jihatdan kо‘rning о‘ziga bо‘lgan munosabatini, ya’ni о‘zini yangi sharoitda qabul qilishni belgilaydi. sifat faoliyatga qaratilgan. Raqs mashg‘ulotlari davomida о‘z-о‘ziga va о‘zgalarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bо‘lish, ishonch, о‘zaro xushmuomalalik, gо‘zal xulq-atvor kabi fazilatlar yо‘qolmaydi, inson xarakterida о‘z izini qoldiradi, uning kundalik hayotiga о‘tadi. Shunday qilib, boshqa psixoterapevtik usullar bilan bir qatorda psixologik reabilitatsiya masalalari hal qilinadi.Psixologik reabilitatsiyadagi hal qiluvchi holat - kо‘rish qobiliyati zaif odamning ijtimoiy mavqeini tiklash, о‘z nuqsoniga munosabatni о‘zgartirish va uni shaxsiy xususiyat, individual xususiyat sifatida qabul qilish.Pedagogik jarayonda kompyuterning orgtexnika vositalaridan ishda foydalanish malakalariga, ilmiy ma’lumotlardan foydalanish, amaliy masalalarni yechishda unumli foydalanish malakalariga о‘rgatish alohida о‘rin tutadi. Individual ta’lim amaliyoti rivojlanmoqda. Ta’lim, madaniy-ma’rifiy ishlar, о‘quvchilarning bо‘sh vaqtlari tashkil etilgan.Ijtimoiy reabilitatsiya kursi fazoda о‘z-о‘zini yо‘naltirish, ijtimoiy yo’nalish va о‘z-о‘ziga xizmat kо‘rsatish, Brayl alifbosida о‘qish va yozish, mashinkada yozish va boshqa aloqa vositalarini о‘zlashtirishni ta’minlaydi. Kо‘zi ojizlarga jamoat transportidan foydalanish qoidalari о‘rgatiladi, ularga dо‘konda xarid qilish, pochta bо‘limidan foydalanish va hokazolar о‘rgatiladi.Kо‘zi ojizlarning harakatlanish muammolari ham subyektiv, ham obyektiv bо‘lishi mumkin. Kо‘zi ojizlar  hududni, turli xil obyektlarning joylashishini yetarlicha yaxshi biladigan va juda yaxshi yо‘naltirilgan holatlar mavjud. Eskort bilan yurib, u hatto ularning birgalikdagi harakatiga ham rahbarlik qilishi mumkin, lekin u mustaqil ravishda harakat qila olmaydi - qо‘rqadi, oq tayoq bilan chiqishdan xijolat tortadi. Kо‘zi ojiz odam uchun harakatdagi erkinlik darajasi uning oriyentatsiya va harakatchanlik usullarini qanchalik yaxshi о‘zlashtirganiga bog‘liq. Kо‘zi ojiz odam qanchalik erkin harakat qilsa, uning “men” timsoli о‘zining va boshqalarning nazarida shunchalik ishonchli shakllanadi.Reabilitatsiya samaradorligiga erishish uchun kо‘rlarning yaqin atrofi (ota-onalar, er, xotin, bolalar va boshqalar) bilan ishlashni tashkil etish muhimdir. Bu aholining psixologik madaniyatining pastligi, oilaviy hayot asoslari haqida xabardorligi va yetarli bilimga ega emasligi bilan bog‘liq. Qarindoshlar va dо‘stlar bilan ishlash quyidagi yо‘ nalishlarda amalga oshirilishi kerak: psixokorreksiya, axborot-ma’rifiy, axborot va amaliy.Kо‘zi ojizlarning qarindoshlari va dо‘stlari bilan ishlashning tuzatish yо‘ nalishi oila ichidagi muammolarni hal qilishda ijtimoiy va psixologik yordamni о‘z ichiga oladi; qarindoshlar va dо‘stlarning kо‘zi ojiz oila a’zosiga, kо‘rlik va nogironlik muammolariga munosib munosabatini shakllantirish; kо‘zi ojizlar bilan reabilitatsiya ishlarini olib borish zarurati uchun ijobiy motivatsiyani shakllantirish, bu umuman kо‘rlarning oila va shaxsiy maqomini tiklashga yordam beradi. Davom etilayotgan keng qamrovli tekshiruv har bir alohida holatda oila ichidagi qiyinchiliklarning individual kо‘rinishlari mavjudligini aniqlashga imkon beradi. Oilaning tuzilishini, uning turmush tarzini, kо‘zi ojiz oiladagi munosabatlarni belgilovchi о‘ziga xos omillarni о‘rganish ushbu oila haqida tо‘liq ma’lumot olish va taklif etilayotgan axloq tuzatish ishlarining aniq rejasxemasini tuzish imkonini beradi.Reabilitatsiyaning ijtimoiy qismi boshqa odamlar bilan ularni kо‘rmasdan muloqot qilishni о‘rganishdir. Bu qiyin bо‘lishi mumkin, chunki muloqotda odam beixtiyor suhbatdoshning yuz ifodalarini о‘qiydi va unga munosabat bildiradi. Reabilitatsiyaning ushbu qismini bosib о‘tgan kо‘rlar suhbatdoshining kayfiyatini ovozidan, ba’zan esa kо‘rish qobiliyatidan kо‘ra, yuz ifodalaridan yaxshiroq taniy oladilar. Jamiyatga yakuniy qaytish uchun kо‘zi ojizlarga tayoq bilan yurish, kо‘zi ojizlar uchun ijtimoiy dasturlar haqida gapirish va bemorning oilasi bilan ishlash о‘rgatiladi. Oilani qо‘llab-quvvatlash ham muhim – kо‘zi ojiz yoki zaif kо‘ruvchi qariya himoya va homiylikka muhtoj. Ammo, shu bilan birga, siz unga boladek munosabatda bо‘lmasligingiz kerak - reabilitatsiya kursini tugatgandan sо‘ng, u о‘z-о‘ziga xizmat qila oladi, kvartirada va ba’zan undan ham tashqarida.Muayyan reabilitatsiya dasturi kо‘zi ojizning ahvoliga qarab tanlanadi - uning yoshi, kо‘rishning yо‘ qolishiga yoki zaiflashishiga olib kelgan holatlar, ijtimoiy aloqalar qobiliyati, jiddiy kasalliklarning mavjudligi yoki yо‘qligi.Kо‘zi ojizlarni ijtimoiy-madaniy reabilitatsiya qilish bosqichlari quyidagilardan iborat bо‘lib

                       Umumiy bosqich - bu bosqichda kо‘zi ojizlarning ahvoliga qarab, reabilitatsiya usulini shakllantirish amalga oshiriladi. Uning ahvolini qabul qilishga qanchalik tayyorligini, kо‘rish qobiliyatini tо‘liq yoki qisman tiklash mumkinmi, uning qaysi odatlari va moyilliklari reabilitatsiyaga yordam berishini va qaysi biri yordam bermasligini, u bilan qanday qilib ijtimoiy о‘zaro munosabatlarni о‘rnatishni tushunishingiz kerak. Bu sizga inson hal qila oladigan reabilitatsiya kursini tanlash imkonini beradi. Shuning uchun uning aqliy va jismoniy qobiliyatlarini qanchalik tiklash mumkinligini tushunish muhimdir. Ba’zi kо‘zi ojizlar, masalan, kо‘rishning buzilishi uzoq vaqt oldin boshlangan bо‘lsa va ular kо‘rlikka tayyorgarlik kо‘rishga vaqtlari bо‘lsa, osonroq engishadi. Ba’zilar vaqt va kuchli turtki kerak - ayniqsa, qariyalar uchun, qisqa vaqt davomida kо‘r, jarohati yoki kasallik hujumi natijasida;

                       Shaxsiy bosqich - ish bevosita bemordan boshlanadi. Brayl darslari, orientatsiya mashqlari, kasbiy terapiya, о‘z-о‘ziga xizmat kо‘rsatish bо‘yicha treninglar, ijtimoiy о‘zaro ta’sirlar. Kо‘zi ojizlarga maxsus jihozlar yordamida kompyuterda ishlash о‘rgatiladi. Garchi nafaqaxо‘rlar zamonaviy qurilmalar bilan yaxshi munosabatda bо‘lolmasalar ham, ular kо‘rlarning hayotini sezilarli darajada osonlashtirishi mumkin - uydan kerakli tovarlarga buyurtma berish, ma’lumot olish va eng muhimi, ijtimoiy inklyuziya uchun masofaviy aloqa. boshqa odamlar bilan. Kо‘zi ojizlarni muvaffaqiyatli reabilitatsiya qilish uchun umumiy bosqichda reabilitatsiya rejasini ishlab chiqish muhimdir

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.   1.Ijtimoiy moslashuv fani о‘quv materiallari.A.Chorshanbiyev

2.   Maxsus psixologiya/ L.Muminova О‘zbekiston Respublikasi Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universteti. - Toshkent: Noshir, 2012, 2016. - 88 b.

3.   3.Ijtimoiy     psixologiya о‘quv             qullanma.

Nurjahon Ismoilova Dilbar Abdullayeva

             

BO’LAJAK MUSIQA O’QITUVCHILARI FAOLIYATIDA KREATIVLIK JIHATLARI PARAMETRLARI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507010

 

Urinova Sabina Shuxrat qizi

Jizzax davlat pedagogika instituti

“Musiqa ta’limi va san’at” yo’nalishi magistranti

Xolmurodova Nigora Ixtiyor qizi

Jizzax davlat pedagogika instituti

“Musiqa madaniyati” fakulteti talabasi

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada kreativlikning asoslari, uni rivojlantirishda faollik ko’rinishlarining ahamiyati, parametrlari, bo’lajak musiqiy pedagog faoliyatidagi kreativlik o’rni haqida so’z boradi.

Kalit so’zlar: kreativlik, ijodiy yo’nalganlik, tabiatan faollik, aqliy faollik, ijod.

 

Kreativ pedagog sifatida rivojlanishda bo‘lajak o‘qituvchi duch keladigan kreativlikning psixologik tomondan turli parametrlariga to‘xtalib, uning mohiyatini tushunishga harakat qilish zarur. T.A.Barisheva kreativlikni psixologik jihatdan o‘rganar ekan, uning ijodkorlik tuzilishidagi simptom komplekslari va parametrlari quyidagicha keltiradi:

1.                      Motivatsiya;

2.                      Emotsional-ijodiy xususiyatlar;

3.                      Intellektual parametrlar;

4.                      Estetik ijodiy sifat va qobiliyatlar;

5.                      Kommunikativ parametrlari;

6.                      Ekzistensial ijodiy xususiyatlar;

7.                      Kompetentlilik.[10]

 

Kreativlikning tarkibiy komponentlarini bo‘lajak musiqa o‘qituvchilari faoliyatida qanday rol o‘ynashi, kreativ rivojlangan pedagog bo‘lish sari ildamlashda ularning ta’siri tomondan har bir simptom va parametrlarni bo‘lajak musiqa o‘qituvchisi faoliyatiga bog‘liqlik jihatidan ko‘rib chiqamiz:

1.                      Motivasion parametr – olimlar tomonidan olib borilgan ko‘p yillik tahlillar  shuni ko‘rsatdiki, kreativlik ko‘p motivli va har xil turdagi motivasiyalar bilan bog‘liq. Genetik jihatdan birlamchi tug‘ma ijodkorlik va “kashfiyotga intilish” bilan bog‘liq bo‘lgan qiziqish ijodkorlikning

 

motivasion impulslari bilan ajralib turadi. Motavasiyalarning yana bir turi - shaxsiy o‘sish motivasiyasi, o‘z-o‘zini namoyon qilish, shaxsning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga intilishida namoyon bo‘ladi. Kreativlikning o‘zi ham ijodkorlikning motivasion manbai bo‘lib, u "ijobiy fikr-mulohazalar" ga ko‘ra ishlaydi. Ijodiy mahsulot istiqbol motivasiyasini rag‘batlantiradi, ijodiy jarayonni faollashtiradi. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchisining ijodiy o‘zgarishlarga harakatchanligi, ongli ravishda motivasion tayyorligi, ijodga nisbatan ijobiy munosabati, ijodiy faoliyatga bo‘lgan ehtiyoji, o‘ziga va hayotga kreativ munosabat, tashabbus, natijalarga, ijodiy yutuqlarga intilishi undagi kreativlikning motivasion o‘lchovlarini belgilashini tushunish mumkin.

2.                      Emosional-ijodiy xususiyatlar parametrida (empatiya, emosionallik) hissiy jarayonlar va kreativlik o‘rtasidagi bog‘liqlik haqidagi faraz ilgari surilib, ijodiy faoliyatning turli turlarida (badiiy, tadqiqot, pedagogik va boshqalar) hissiyotlarning o‘ziga xos vazifalari hisobga olingan. Ijodiy faoliyat turlari deganda pedagogik, badiiy, tadqiqot kabilar tushunilib, bo‘lajak musiqa o‘qituvchisi faoliyatida hissiyot ya’ni emosiyalar orqali ham kreativlik jihatlarini o‘zida rivojlantira olishi anglashiladi. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchisi talabalik davridayoq tadqiqot olib borishi yoki o‘quv ishlarida ijodning har qanday turi bilan shug‘ullanishda o‘z ishiga kreativ yondashuv vaqtida hissiy xususiyatlariga tayanib o‘z ijodkorligini namoyon etishi, uning kelajak pedagogik ishlarida ham yetarlicha ahamiyatli bo‘lishi tabiiy. Demak, kreativlik uchun motivasiya topa olgan talabaning keyingi ta’sir etuvchi xususiyati uning emosional xususiyati deb tushunishimiz mumkin.

3.                      Intellektual parametrlar – bu parametrda sezgi, biror voqea yoki jarayonni o‘zgartirish qobiliyati, o‘z faoliyati natijalari va samaralarini tahlillash ahamiyatli bo‘lib, bunda o‘zgartirish qobiliyati alohida o‘rin tutadi. Umuman olganda, kreativlik insonning o‘zgaruvchan faoliyatidir. Ijodiy o‘zgarishlarning natijalari va obektlari globaldir: rivojlanish, madaniyat, fan, san’at, ijtimoiy munosabatlar va nihoyat, insonning o‘zi. O‘zgarishlar taraqqiyotning manbai, kreativlikning asosiy qonuni bo‘lib, o‘zgartirish qobiliyati ijodkorlik tuzilishidagi asosiy dinamik xususiyatlardan biridir. Bashorat qilish qobiliyati sezgi, tasavvur, aqliy faoliyat, maqsad qo‘yish kabi yuqori aqliy funksiyalar bilan bog‘liq. Umuman kreativlik ijodkorlik kabi tushunilar ekan, o‘zgachalik ma’nosi ostida esa o‘zgartirish bo‘lishini anglash qiyin emas. Musiqa o‘qituvchisi faoliyatida ham o‘zgartirish, o‘zgachalik muhim ekani barchasi pedagogning intellektiga borib taqaladi.

4.                      Estetik ijodiy sifat va qobiliyatlar parametri - kreativlikning estetik kompleksiga quyidagilar kiradi: ijodni shakllantirish qobiliyati, uslub hissi, mukammallikka intilish.  U har qanday ijodiy faoliyatda zarur bo‘lib, fan sohasida ham, san’at sohasida ham ijodiy muammolarni hal qilishda o‘ziga xos katalizator rolini o‘ynaydi.

5.                      Kommunikativ parametrlarni kreativlik tarkibiga kiritish jamiyatni rivojlantirishning innovasion strategiyasining zamonaviy sharoitida ishlash ko‘p jihatdan birgalikdagi ijodiy faoliyatga bog‘liqligi bilan belgilanadi. Pedagogikada shaxsning kommunikativ va ijodiy fazilatlari tarkibida hamkorlik qilish qobiliyati va boshqalarning ijodini rag‘batlantirish qobiliyati ajralib turadi. Tashqi voqelik insonning ijodiy qobiliyatlarini cheklashi yoki faollashtirishi mumkin. Kommunikativ ya’ni aloqalar parametrida bo‘lajak o‘qituvchidagi kreativ jihatlari fan sohasini boshqa fanlar bilan bog‘lash, o‘z uslubiga erishish yo‘lida boshqa o‘qituvchilar qo‘llaydigan metodlarni o‘rganish, ular bilan muntazam fikr almashish uning takrorlanmas g‘oyalar vositasida darsni tashkillashtirishiga turtki bo‘lishi kreativlikda kommunikativlik naqadar zarur ekanligi tasdiqlaydi.

6.                      Ekzistensial ijodiy xususiyatlar- Insonning ekzistensial dunyosi qanchalik keng va boy bo‘lsa, ijodiy o‘zini o‘zi anglash uchun imkoniyatlar shunchalik ko‘p bo‘ladi.

7.                      Kompetensiya - bilimning har qanday sohasida mavjud bo‘lgan qobiliyatlar, malaka darajasi, ushbu sohadagi tajriba va yutuqlar. Ijod bo‘yicha kompetensiya, hayotning turli sohalarida ijodkorlik tajribasi, ma’lumotlarni ijodiy faoliyat sohasiga integrasiya qilish uchun zarur bo‘lgan umum madaniy qobiliyatlar.

Kreativlikni mashq qildirib o‘zlashtirib bo‘lmaydi, mavjud kreativlikni rivojlantirish mumkin. Buning uchun “individual shaxs xususiyatlarini aniqlash, zarur ko‘nikmalarga ega bo‘lish, muammoga duch kelish, maxsus muhit yaratish zarur”[11]. Axborotni ko‘r ko‘rona yodlash va qayta ishlash ijodiy rivojlanishga olib kelmaydi, balki, uning ijodiy o‘zgarishi, unda boshqacha ma’no, o‘ziga xos talqin topish, unga shaxsiy munosabatni shakllantirish, ahamiyati, samaradorligini baholash ijodiy fikrlash va kreativlikni rivojlantirishga olib keladi. Bo‘lajak o‘qituvchining ijodiy o‘zini o‘zi rivojlantirishi uning kasbiy rivojlanishining yuqorilab borish darajasi belgilaydi. Bu kelajakdagi o‘qituvchining kasbiy tayyorgarligining barcha bosqichlarida ijodiy rivojlanishni istisno etmaydi, aksincha, talabalikdanoq

 

ijodiy rivojlanish kelajakdagi kasbiy faoliyatda eng yaxshi natijalarga erishishga yordam beradi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:

 

1.                      Guilford J.P. Creativity  // American Psychologist. – 1950. – № 5

2.                      Ho’jayeva M. Umumta’lim maktablarida musiqa o’qitish

metodikasi. O’z.D.K.tahrir-nashriyot bo’limi. Toshkent., 2008-yil

3.                      Umarov E., Karimov M., Mirsaidova M., Oyxo’jayeva G. Estetika asoslari. Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 2009-yil

4.                      T.D.P.U. huzuridagi Pedagogik kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi.“Kreativ pedagogika asoslari”moduli bo’yicha o’quv-uslubiy majmua. Toshkent., 2016-yil

5.                      Ильин          Е.П.   Психология           творчества,            креативности,

одаренности // Е.П. Ильин. – СПб.: Питер, 2011

             

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA ASOSIY

STOMATOLOGIK KASALLIKLARNING OLDINI OLISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506512

 

Umurzakova Maftuna

Samarqand davlat tibbiyot universiteti

Stomatologiya fakulteti

terapevtik stomatologiya yo’nalishida  2-kurs ordinator

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada stomatologik profilaktikaning majburiy bajarilishi uchun materiallar keltirilgan. Bu profilaktik ta’sirlarning asosiy yo’nalishlari, tish karashlari va og’iz gigienasini nazorat qilish, ratsional ovqatlanish va ftoridlardan foydalanishlarni o’z ichiga oladi.

Kalit so’zlar: tish, sun’iy oziqlantirish, tish kasalliklarining oldini olish, sut prikusi.

Abstract: This article provides materials for the mandatory implementation of dental prophylaxis. These include the main areas of prophylactic effects, dental care and oral hygiene control, rational nutrition, and fluoride use.

Keywords: teeth, artificial feeding, prevention of dental diseases, milk thistle.

 

Dolzarbligi. Profilaktika (yunon. prophylaktikos xavfsizlik) - kasalliklarning kelib chiqishi va tarqalishini oldini olish, salomatlikni himoya qilish va mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir.

Tish kasalliklarining oldini olish og’iz bo’shlig’i kasalliklarining paydo bo’lishi va rivojlanishining oldini olish hisoblanadi.

Ushbu yo’nalish zamonaviy stomatologiyada ustuvor hisoblanadi. Ko’pgina mamlakatlarning tajribasi shuni ko’rsatadiki, stomatolog xodimlarning oddiy miqdoriy o’sishi, stomatologik xizmatni moliyalashtirish va moddiy jihatdan ta’minlash, tish karieslari va periodontal kasalliklarning tarqalishi va intensivligida mavjud vaziyatni o’zgartirish uchun etarli bo’lmaydi. Jahon stomatologik amaliyoti ishonchli profilaktik dasturlarini qo’llash tishlarning karies intensivligi va periodontal kasalliklar jadalligini keskin pasayishiga olib keladi, bolalarda tishlarning erta yo’qotilish hollari kamayishiga va sun’iy tishlari bo’lgan bolalar va o’smirlar sonini kamayishiga muhim o’rin tutadi. Ishonchli dalillar shundan iboratki, profilaktika usullarining qiymati o’rtacha hisobda tish kasalliklarini davolash narxidan 20 marta past [2; 3; 5; 8.].

Hozirgi kunda oddiy va arzon narxlarda profilaktik ogohlantirish bilan oldini olish mumkin bo’lgan kasalliklarni davolash uchun muhim moddiy resurslarni sarflashni davom ettirish mantiqiy jihatdan to’g’ri emas. Shu sababli, tish kasalliklarining oldini olish tish kasalliklari uchun xavf omillarini bartaraf etadigan shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan ijtimoiy va individual kompleks profilaktika choralari tizimini joriy etishni nazarda tutishi kerak.

Mamlakatimizda stomatologik kasalliklar etarlicha ko’p uchraydi, holatning shu tarzda davom etishi kasalliklarning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadigan sharoitlarni ma’lum yo’nalishda o’zgartirilmasa, ularning yanada oshishini kutish kerak. Ayniqsa, bolalar orasida stomatologik kasalliklar oldini olish uchun butun jamiyatning sa’yharakatini yo’naltirish maqsadga muvofiq[1; 3; 4.].

Kirish. Tish cho’tkasi va pastasi og’iz gigienasi uchun bolalarning umumiy gigienasining ajralmas qismi hisoblanadi.

Uning samaradorligi asosan tish va tishlarni tozalash usullariga bog’liq.

Har bir bola og’iz bo’shlig’ini ehtiyotkorlik bilan va to’g’ri parvarish qilish eng muhim profilaktik va yordamchi terapevtik muolaja ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.

Tish shifokorining vazifasi bemorlarni tish kariyeri va periodontal kasalliklarni oldini olish uchun etarli bo’lgan og’iz gigienasini saqlab qolish uchun lozim amaliyotlarni uqtirishni o’z ichiga oladi[1; 2; 5; 7.].

Tadqiqot maqsadi: maktabgacha yoshdagi bolalarda asosiy stomatologik kasalliklarning oldini olish.

Tadqiqot materiallari: Buxoro shahri aholisining asosiy stomatologik kasalliklari profilaktikasi doirasida Buxoro davlat tibbiyot instituti xodimlari sut prikusi davrida bolalarda birlamchi profilaktika tadbirlarini ishlab chiqdilar va o’tkazdilar. Bunda 3 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan 60 ta bola tekshirildi. Ular ikki guruhga: asosiy va nazorat guruhiga ajratildi. Asosiy guruhga 52-maktabgacha ta’lim muassasasining 45 nafar tarbiyalanuvchisi, nazorat guruhiga  ushbu muassasaning 15 nafar tarbiyalanuvchisi kiritildi.

Natijalar va munozaralar: Birinchi bosqichda ushbu muassasaga tashrif buyuradigan bolalarning ota-onalari bilan stomatologik kasalliklar profilaktikasi yuzasidan sanitariya-ma’rifiy ishlar amalga oshirildi. Suhbat davomida ota-onalar tishlarni tozalashning standart usuli, flosslardan foydalanish bilan tanishdilar. Bolalar tish pastasi va cho’tkalarini individual tanlash bo’yicha tavsiyalar berildi. Bolalarga tarkibiga ftor saqlovchi tish pastalarini tanlash tafsiya qilindi.

Ota-onalarga bolaning tishlarini har kuni ikki marta tozalashni nazorat qilish tavsiya etildi. Uglevodlarga boy oziq-ovqat mahsulotlari, ya’ni shakarlarning og’iz bo’shlig’ida ortiqcha miqdori va davomiyligini kamaytirishning ahamiyati tushuntirildi. Ratsional ovqatlanish bo’yicha tavsiyalar berildi. Ftorid qo’shimchalarining tashuvchisi sifatida yodlangan-ftorli tuzni iste’mol qilish tavsiya etildi. Suhbat davomida otaonalarning bolalarni tekshirish hamda gigienik va profilaktik tadbirlarni o’tkazish bo’yicha ixtiyoriy roziligi olindi.

Ikkinchi bosqichda bolalar guruhlarida "tishlarni sog’lom saqlash", "tishlarni tozalash usuli", "ratsional ovqatlanish va sog’lom tishlar" salomatlik darslari o’tkazildi. Bolalar bog’chasi tarbiyachilari bilan suhbatlar o’tkazildi, unda sut tishlari davrida og’iz bo’shlig’ining sifatli gigienasini o’rgatish zarurligi ta’kidlandi. Bu yoshda tarbiyachining o’rni bolalar uchun muhim rol o’ynashi hisobga olindi. Tarbiyachilar sog’liqni saqlash darslarida faol ishtirok etdilar.

Tadqiqotning uchinchi bosqichida bolalarda og’iz bo’shlig’ining dastlabki gigienik holati aniqlandi. Tishlar holatini baholash umumiy qabul qilingan usul bo’yicha soddalashtirilgan Grin-Vermillion indeksi (OHI – S, Green-Vermillion, 1964) yordamida amalga oshirildi. Bolalarda individual og’iz gigiena (OHI-S0) dastlabki darajasi qoniqarsiz edi (1,91±0,15 dan 2,31 ± 0,17 gacha). Natijalar shuni ko’rsatadiki, ota-onalar farzandlarining tishlari gigienik holatiga etarlicha e’tibor bermaydilar.

To’rtinchi bosqichda bolalarning og’iz bo’shlig’ining mustaqil individual gigienasi darajasi baholandi. Shu maqsadda tarbiyalanuvchilar bilan suhbat o’tkazildi, ularning yoshi uchun sodda va tushunarli bo’lgan, tishlarni muntazam tozalash, tish cho’tkasi, pastalari, floss, og’iz yuvish vositalarining ahamiyati tushuntirildi. Uglevodlarga boy oziq-ovqat mahsulotlarining ko’pligi, ya’ni shirinliklar iste’moliga alohida e’tibor qaratildi. Keyin barcha bolalar modellarda tishlarni tozalashning standart usuli o’rgatildi. 1 oydan so’ng bolalarda shaxsiy og’iz bo’shlig’i gigienasi darajasi qayta aniqlandi. Soddalashtirilgan Grin-Vermillion indeksi ko’rsatkichlari bir oz yaxshilandi. Natijada bolalar individual og’iz bo’shlig’i gigiena darajasi qoniqarliligi (0,73±0,06 0,93±0,09 dan) (OHI-S1) aniqlandi.

Xulosa: og’iz bo’shlig’i gigienasi chora-tadbirlarini muntazam o’tkazish uchun motivatsiyalash, ratsional ovqatlanish haqida suhbat, asosan uglevodlarni o’z ichiga olgan mahsulotlar soni va miqdorini kamaytirish, bolalar va ularning ota-onalari, tarbiyachilar bilan o’tkazilgan ftoridlardan foydalanishning tishlar uchun ahamiyatini tushuntirish, sut prikusi davrida bolalar og’iz bo’shlig’ining gigienik holatini sezilarli darajada yaxshilashga yordam berdi. Grin-Vermillion soddalashtirilgan indeksining motivatsion ishlaridan bir oy o’tgach ko’rsatkichlar normallashdi, bu esa yaxshi og’iz gigienasiga mos keldi. 3-7 yoshli bolalarda tishlarni standart usulda yuvish yuzasidan ta’lim berish, gigienik vositalar, ya’ni tish cho’tkasi va pastalarini individual tanlash, flossdan foydalanish bo’yicha o’quv, gigienik indeks OHI-S ko’rsatkichlarining normallashuviga olib keldi. Stomatolog shifokor tomonidan tish yuvishni muntazam nazorat qilish juda samarali bo’ldi.

Soddalashtirilgan Grin-Vermillion indeksi baholanganda og’iz gigienasi asosiy guruhdagi barcha bolalarda qoniqarli ekani aniqladi. Gigiena va profilaktika tadbirlarini o’z ichiga olgan, bolalar muassasasida stomatolog shifokorining ishi eng yaxshi natijalarga erishishga imkon berdi. OHI-S gigiena indeksiga ko’ra, 3-7 yoshidagi barcha bolalarda og’iz gigienasi yaxshilandi.

Sut prikusi davrida bolalarda og’iz bo’shlig’i gigiena holatini yaxshilashga erishish uchun, tishlarini to’g’ri va doimiy yuvish ko’nikmalarini shakllantirish, uzoq vaqt davomida shifokor-stomatolog va bola o’rtasida doimiy hamkorlikni talab qiladi. Sut prikusi davrida bolalar o’rtasida asosiy stomatologik kasalliklar profilaktikasi dasturini amalga oshirishda kafedra xodimlari va bolalar muassasasi

tarbiyalanuvchilarining yaqin hamkorligi gigiyena va profilaktika choratadbirlari kompleksida yaxshi natijalar joriy etish imkonini berdi.

 

REFERENCES:

 

1.                      Сафарова М.С.,  Хамитова Ф.А. Непосредственное влияние заболеваний челюстно-лицевой области и зубов на психику и внутренные органы// Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализаци.

2.                      2015. - №2 – С. 4-6.

3.                      https://johuns.net/index.php/abstract/30.html

4.                      https://johuns.net/index.php/abstract/31.html

5.                      Kamalova F.R. Development and evaluation of the effectiveness of the dental dental examination program for children with diabetes in adverse envir-onmental Conditions// Academicia10 Issue 1, January. - 2020. Vol. 1. - Р. 1364 - 1366.

6.                      Kamalova F.R. Elaboration and evaluation of the effecctiveness of the dental examination program for children with diabetes// Актуальные вызовы современной науки. Сборник научных трудов выпуск. - 2020. - № 4 (48). - Р. 55-56.

7.                      Rakhmatillaevna, K. F. (2020). Diagnostic value of salivator cytokines in dental diseases in children with diabetes mellitus type 1. European Journal of Molecular and

8.                      Clinical         Medicine,     7(3),   1518-1523.    Retrieved     from www.scopus.com

9.                      Hamrayev S. J., Rakhimov Z. K. EVALUATION OF THE FUNCTIONAL STATE OF VASCULAR WALLS IN PATIENTS WITH DISEASES OF THE SALIVARY

10.                 GLANDS     //New         Day    in        Medicine      3(35)2021     10-14 https://cutt.ly/SmVhVbL

11.                 Juramuratovich H. S. MODERN METHODS OF DIAGNOSIS OF SALIVARY 

12.                 GLAND DISEASES //  -Academicia Globe: Inderscience

Research.  –  2021.  –  Т. 2.  –  №. 07. –  С. 34-40.

13.                 Rakhimov Z. K. et al. Experience in the treatment of patients with odontogenic jaw cysts //European science review. – 2018. – №. 11-12. – С. 150-153.

14.                 Artikovna K. F., Sulaymonovna S. M. FEATURES OF APPLICATION OF AUTOPLAZMA FOR TREATMENT OF THE ODONTOGENNY INFECTION OF MAXILLOFACIAL AREA AT

PATIENTS WITH DIABETES //Psychology and

15.                 Education Journal. – 2021. – Т. 58. – №. 1. – С. 4925-4927.

16.                 Хамитова, Ф. А., et al. "Усовершенствование эндоскопических методов лечения хронических одонтогенных перфоративных верхнечелюстных синуситов." Новый день в медицине

2 (2019): 26.

17.                  Рахимов З. К. и др. ОТДАЛЁННЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ КОМПЛЕКСНОГО ЛЕЧЕНИЯ БОЛЬНЫХ С ТРАВМАТИЧЕСКИМ ОСТЕОМИЕЛИТОМ ПРИ

18.                  ПЕРЕЛОМАХ НИЖНЕЙ ЧЕЛЮСТИ //Stomatologiya. –

2018. – №. 4. – С. 15-19.

19.                  Sayfullaev G., Alimova L., Ollokova U. Formation of environmental knowledge in pupils of second class in the lessons the world around us //Bridge to science: research works. – 2019. – С. 206-208.

20.                  Sayfullayev G. Methods of teaching younger students the ability to solve cognitive tasks of environmental protection //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz).

21.                  – 2021. – Т. 5. – №. 5.

22.                  Abdugafforovich A. N. Scientific theory of al-khakim at-termezi //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. – 2019. – Т. 2019.

23.                  Ачилов        Н.       А.       Просветительские          взгляды

                    Аль-Хакима  ат-Термези

24.                  //Педагогическое образование и наука. – 2019. – №. 5. – С. 16-19.

25.                  Achilov N. THE GREAT TEACHER, SCIENTIST, THE OWNER OF ENCYCLOPEDIC KNOWLEDGE.

26.                  Achilov N. THE GREAT TEACHER //SCIENTIST, THE OWNER OF ENCYCLOPEDIC KNOWLEDGE.

27.                  Rakhimov Z. K. et al. Experience in the treatment of patients with odontogenic jaw cysts //European science review. – 2018. – №. 11-12. – С. 150-153.

28.                  Рахимов, З. К., Хамитова, Ф. А., Пулатова, Ш. К., Камбарова,

Ш. А., & Сафарова, М. С. (2019). УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ЭНДОСКОПИЧЕСКИХ МЕТОДОВ ЛЕЧЕНИЯ ХРОНИЧЕСКИХ ОДОНТОГЕННЫХ ПЕРФОРАТИВНЫХ ВЕРХНЕЧЕЛЮСТНЫХ СИНУСИТОВ. In СОВРЕМЕННЫЕ АСПЕКТЫ КОМПЛЕКСНОЙ СТОМАТОЛОГИЧЕСКОЙ РЕАБИЛИТАЦИИ ПАЦИЕНТОВ С

ДЕФЕКТАМИ ЧЕЛЮСТНО-ЛИЦЕВОЙ ОБЛАСТИ (pp. 62-66).

             

SPORTCHILARDA MUSOBAQA OLDI STRESS HOLATI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507116

 

Umirzaqulov Bekzod Ikromjon o'g'li

Milliy universitet magistrani

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada sportchilarda musobaqa oldi stress holati sodir bo`lishligi va uning salbiy holatlari haqida so`z yuritilgan.

Kalit So`zlar: Sportchi, jismoniy, ruhiy, texnik, taktik, emosional holatlar, raqib, emosional tig’izlik, muvaffaqiyatsizlik.

 

Sportchining jismoniy, ruhiy, texnik va taktik jihatdan nechog’lik tayyorlanganligi sport musobaqalarida ko’rsatadigan natijalariga qarab belgilanadi. Shuning uchun ham sport musobaqalarida emosional tanglikni keltirib chiqaruvchi omillarni tahlil qilish va ularni bir tizimga keltirish uchun emosional holatning vujudga kelish mexanizmlarini bilib olish zarur.

Hozirgi vaqtda emosional holatlarni tushuntirib berishda ko’pchilik tomonidan akademik P.V.Simonovning «informasiya nazariyasi» qabul qilingan. Bu nazariyaga ko’ra hissiyot (emosiya) ehtiyojlarining qondirilishi bilan belgilanadi. E – P (In - Is)

Bu nazariyani bir necha misollarda ko’rib chiqaylik. E.O agar, P.O.E – emosiya, P – patrebnosiya.

Bunday holatda shaxsning hyech qanday ehtiyojini bo’lmasa, emosiya ham bo’lmaydi.

E.O. agar, In – Is.

E – emosi, In – zarur informasiya, Is – mavjud informasiya.

Bu holatda ham emosiya bo’lmaydi, chunki ehtiyojni qondirish uchun zarur bo’lgan informasiya bilan mavjud informasiya teng.

Misol, musobaqa oldidan yuqori mahoratli sportchi o’tish (saralash) musobaqalari uchun sport masteri normasini ko’rsatish kifoya ekanligini biladi. Sportchida hyech qanday salbiy emosiya sodir bo’lmaydi, chunki bu ko’rsatkichni hyech qiynalmay bajaradi.

E agar In – Is. Bu yerda salbiy emosiya tug’iladi, chunki sportchi uchun zarur bo’lgan informasiya mavjud informasiyadan katta. Misol, sportchi keyingi uchrashuvni ancha kuchli raqib bilan o’tkazlishligini bildi. Lekin raqib to’g’risida yetarli informasiyaga (Is) ega emas.

Bu yerda In – Is. Natijada sportchida salbiy emosiya – hayajonlanish, xavotirlanish, noaniqlik tug’iladi.

E. agar, Is – In. Bu yerda ijobiy emosiya tug’iladi.

Misol, yuqori mahoratli sportchi musobaqa oldidan o’zining kuchli raqibi kelmaganligini, aksincha, musobaqa qatnashchilarining darajasi ancha past ekanligini bilsa, unda qoniqish hissiyoti tug’iladi. Lekin bu yerda tug’ilayotgan ijobiy hissiyotning darajalari, mag’lub etilgan raqibning mahorati darajalariga, proporsional bo’ladi. Raqib qancha kuchli bo’lsa, uning ustidan qozonilgan g’alabadan hosil bo’ladigan hissiyot ham shuncha kuchli bo’ladi. Aksincha, kuchsiz raqibni yengib ketishi hyech qanday ijobiy kechinma hosil qilmasligi mumkin.

Olimlar emosional tig’izlik – keskinlikni keltirib chiqaruvchi 20 muhim omilni ko’rsatib beradigan, bu sportchida ruhiy tanglikni vujudga keltiradi.

Bu omillar:

     Sportdagi muvaffaqiyatsizlik.

     Mashqlar va avvalgi musobaqalarda ko’rsatilgan past natijalar.

     Treker bilan komandadagi o’rtoqlari yoki oiladagi nizolar.

     Jismoniy jihatdan o’zini yomon his etish.

     Sudyalarning noxosligi (g’irromligi).

     Sportning kechiktirilishi.     Musobaqa vaqtidagi manbalar          Ortiqcha hayajonlanish.

     Musobaqa oldidan yoki bir necha kun yaxshi uxlamaslik. Musobaqa o’tkaziladigan joyning yomon jihozlanganligi Avvalgi muvaffaqiyatsizliklar.

     Raqibning yaqqol ustunligi

     Raqibning kutilmaganda yuqori natijalar ko’rsatishi Notanish raqib.

     Yuqori ko’rsatkichlarni talab qilish.

     Musobaqaga uzoq masofa bosib borish.

     Qo’yilgan vazifani so’zsiz bajarish kerakligini doimo o’ylash.

     Ko’rish, eshitish va taktikani belgilashdagi noaniqliklar     Mazkur raqibning avvalgi yenglish Tomoshabinlar reaksiyasi.

 

Laboratoriya sharoitida eksperimentator ruhiy tanglik holatini (yaratish) tug’dirishning katta imkoniyatlariga ega. Buning uch guruh, vosita va usullari mavjud.

Birinchi guruhga fiziologik stress hosil qiluvchi kuch yoki salobat bilan emas, yangilik, kutilmaganlik, g’ayri tabiiylik omili bilan ta’sir etib, ruhiy tanglik hosil qilinadi.

Masalan, 197… olimpiada o’yinlarida AQSh sportchisi FLYu..

balandlikka sakrashda yangicha usul qo’llab raqiblarni lol qoldirib, chempion bo’lgan (orqasi bilan sakragan).

Ikkinchi guruh faoliyatning xarakteri, uning bajarilishi xususiyatlari bilan belgilanadi. Bunda bajarilayotgan vazifaning o’zi kishiga katta talablar qo’yadi.

Masalan, murakkab vazifa berilishi, vaqt tig’izligi, harakatlar tezligining ortib borishi, ikki xil faoliyatni bir vaqtning o’zida bajarishi, qo’shimcha berilayotgan informasiyani qayta ishlash, manoshonlik, ish sharoitining yomonlashuvi, har xil to’siqlar (pomexa), vaziyatning noaniqligi kabilar orqali ruhiy tanglik hosil qilinadi.

Uchinchi guruhda sinalayotganning motivasiyasini o’zgartirish, vazifani bajarishga bo’lgan munosabatini o’zgartirish orqali ta’sir etish usuli.

Bularning ayrimlari.

Sinalayotgan shaxsda bir-biri bilan mos kelmaydigan xohish, istaklardan birini tanlash bilan bog’liq nizoli vaziyat yaratish.

Musobaqalashish holatini kiritish (eksperimentator) yoki boshqa sinalayotgan bilan.

Sinalayotgan shaxsning intelektini, xotirasini diqqat va boshqa hissiyotlarini «test» sinovlaridan o’tayotganligini ta’kidlab turish (keskinlikni tug’dirish).

Unga tanijalarni buzib ko’rsatuvchi ma’lumotlar berib turish.

Uning izzattalablik            darajasiga    qarab             muvaffaqiyat         va muvaffaqiyatsizligini rag’batlantirib turish.

Tajribada qatnashganligi uchun taqdirlanishni o’zgartirish va h.k.

Ushbu usullar orqali sportchining ko’rsatmasa, izzattalablik darajasi, shaxs qadri, motivi kabi tomonlarini olishga, sportchini bo’lg’usi sport musobaqalariga ruhiy tayyorlash uchun nimalarga e’tibor berish kerakligi bilib olishga yordam beradi.

Qilingan ayrim tadqiqotlarda (A.D.Tanyushkin) kuchsiz ruhiy zo’riqish (stress) sportchi faoliyat natijasiga ijobiy ta’sir ko’rsatish ta’kidlangan. Ayniqsa, yuqori mahoratli sportchilarda stressning kuchayib borishi barobarida uning ta’sir kuchi salbiylashib boradi.

Ruhiy kuchlanishning salbiy ta’siri diqqat, tafakkur, shuningdek, ishchanlik, harakatlar aniqligida ko’rinadi.

Salbiy emosional va ruhiy holatning ta’siri sportchining tajovuzkorligi, qo’yilgan talablarni bajarishdan bosh tortishi repressiya (orqaga ketish), apatiya (loqaydlik), vahima kabilarda namoyon bo’ladi. Albatta, bu holatlar sportchining individual psixologik xususiyatlariga ko’p jihatdan bog’liq bo’ladi. Masalan, kuchli asab tizimiga ega bo’lgan sportchi har qanday ruhiy zo’riqish holatida ham yaxshi ko’rsatkichga ega bo’ladi. Aksincha, kuchsiz asab tizimiga ega bo’lgan sportchi asab tizimiga ega bo’lgan sportchi hatto o’quv mashqlarida ko’rsatgan natijasini takrorlay olmasligi mumkin.

Ruhiy zo’riqish sharoitida bo’lgan sportchi holatini optimal (maqbul) holatga keltirishning bir necha usullari ishlab chiqilgan bular:

Aytogen mashqlari (A.Shuls)

Ruhiy boshqarish mashqlari (L.Gissen)

Jismoniy mashqlar (V.A.Lariщsk)

Nafasni boshqarish mashqlari (G.S.Belyayev)

Munosabatlarni boshqarish (A.S.Morozov)

Irodaviy gimnastika (A.A.Mikulin)

Uyquni boshqara olishlik (R.S.Demetr)

Katta musobaqalar oldidan ayrim sportchilar bir necha kun yaxshi uxlay olmasligi mumkin. Bu esa uning sport natijalariga salbiy ta’sir etadi.

 

 

Farmakelogin usullar (V.N.Myasishchev va boshqalar)

Sport faoliyati natijalariga emosional tanglikning ta’sirini o’rganayotganda shaxsga bevosita musobaqa jarayonidagi raqobatning va jamoa sport o’yinlarida guruh munosabatlarining ta’sirini ham unutmaslik kerak.

Musobaqa – bu sport faoliyatida raqobatlashish, kurashish jarayonidir. Bu jarayon to’rt toifaga oid hodisani o’zida aks ettiradi.

Bular:

Musobaqadagi obyektiv vaziyat. Musobaqaga kelgan tomoshabinlar, ularning munosabati, u yerdagi tantanali vaziyat, yuqori mansabdagi shaxslarning qatnashishi.

Musobaqadagi subyektiv vaziyat – hakamlarning sportchiga munosabati, sportchining tomoshabinlar tomonidan kutib olinishi.

Faoliyat natijalari

Faoliyat natijalariga qarab amal qilish holati.

Bu to’rt toifaga oid harakat, hodisa o’zaro bir-biri bilan bog’langan bo’ladi. Buni qo’yidagi ko’rinishda tasvirlash mumkin.

Uning markazida inson turadi.

Subyektiv vaziyat Obyektiv vaziyat Faoliyat natijalariOdam amal qilish holati (reaksiya)

Sport komandasi ijtimoiy guruh sifatida sportchi uchun faliyat muhiti hisoblanadi. Bu esa guruhni xarakterlovchi uyushganlik, samaralilik, ishonchlilik kabi ko’rsatkichlarga tavsiya etadi. Bu ayniqsa. faoliyati birbiriga bog’liq bo’lgan sport turlarida muhim ahamiyat kasb etadi.

Masalan, futbol, valeybol, bosketbol, xakkey va boshqalar.

Guruh omili, tavakal qilish (risk) vaziyatlarda qarorlar qabuliga ta’sir ko’rsatadi. Ma’lumki, guruhning tavakkalchilik darajasi, bir shaxs tavakkalchiligidan yuqori bo’ladi. Individning tavakkalchilik bilan qarorlar qabul qilish davridagi tenglik darajasini boshidan kechirishi guruhda boshqacha kechadi. Ayrim hollarda guruhdagi rollarning qat’iy belgilanganligi – liderning mavjudligi, mas’uliyati to’g’ri taqsimlanganligi kabilar tavakkalchilikning yengilroq o’tishiga olib kelsa, ba’zi hollarda, aksincha, bu omillar tanglikni kuchaytirish, individning guruhdan chiqib ketishiga olib kelishi mumkin. Guruh ichidagi va guruhlararo nizolar, stress holatdagi guruhlar xulq-atvori o’zini tutishini namoyon etuvchi ko’rsatkichlardir.

Sport turining xususiyatiga qarab, stress holatining kechishi ham turlicha bo’ladi. Masalan, musobaqalar qisqa muddatda va intensiv o’tadigan sport turlarida stress holati, musobaqaga nisbatan davomiy bo’lgan sport turlariga nisbatan yuqori bo’ladi.

Bu omillar va sportchi shaxsining umumiy tuzilishi, shaxsning maxsus xususiyatlari va mazkur sport turi uchun maqbul individual uslubning (stil) rivojlanishiga ta’sir etadi.

Ayzenk shaxsiy so’rovi bilan sportchi temperamenti aniqlangan. Xolerik temperamentga mansub bo’lgan sportchilarning emosional ko’rsatgichi 9-11 ball bo’lgan bo’lsa, sangiviniklarning 6-8 ball, melenxaoklarniki 15-18 ballni ko’rsatgan. Mas’uliyatli musobaqa oldidan sportchilarning idrok ko’lami torayishi kuzatilgan. Go’yoki, sportchi bu vaqtda hyech narsani etishmayotgandir, ko’rmayotgandek bo’lib qoladi.

Tafakkur jarayonida ham o’zgarish bo’ladi. Sportchilarning o’zlari ham musobaqa oldidan yoki musobaqa jarayonida trener yoki sherigining gapi, topshirig’i deyarli tanqidiy baholanmay qabul qilishligini aytishadi.

Tanglikning o’sishi bilan ruhiy funksiyalarning o’zgarishi shuni ko’rsatadiki, stress (zo’riqish)ning ta’siri faoliyat xususiyati va topshiriqlarning murakkabligiga bog’liq.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.                      Boymurodov N. Amaliy psixologiya. Toshkent, «Yangi asr avlodi», 2009 y. 3-4 betlar.

2.                      Volkova I.P. Praktikum po sportivnoy psixologii. Piter.Sankt-

Peterburg-2002. 24-25 betlar

3.                      Davlatshin M.G. «Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya». «O’qituvchi» nashriyoti. Toshkent-2002. 82-85 betlar.

4.                      V.A.Marshiuk. Metodiki psixo-diagnostiki v sporte. Maskva «Proveshyeniye». 2001. 86-bet.

5.                      Melnikova. Psixologiya. Maskva «Fizkulturai sporti», 2002. 1012 betlar.

6.                      Masharipov            Y.        Sport psixologiyasi.         O’quv           qo’llanma.

O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. Toshkent-2010. 5-bet.

 

             

BOLALAR MAVSUMIY KIYIMI DIZAYN LOYIHASINI ISHLAB CHIQISH, HAMDA TADBIQ ETISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506951

 

Umarov Ilhom Ibrohimovich

Namangan muhandislik-texnologiya instituti "Dizayn" kafedrasi katta o’qituvchisi

Xojimirzayeva Shoxista Shokirjon qizi

Namangan muhandislik-texnologiya instituti "Dizayn" yo’nalishi talabasi

 

Anotatsiya: Hozirgi zamonaviy davrda yengil sanot mahsulotlari, hususan bolalar liboslarining sifaini yanada oshirish va uning tashqi ko’rinishi, dizayni uning qulaligi har doimgidan ko’ra muhim ahamiyat kasb etmoqda, sababi ishlab chiqaruvchilar o’rtasida raqobat juda ham kuchli. Ushbu maqolada bolalar kiyimini suv to’lqinlari va ulardagi ranglarni ijodiy manba sifatida foydalanib tayyorlangan dizayn loyihasi bilan tanishasiz.

Kalit so’zlar: Mato, eskiz, rang, dizayn, loyiha, bolalar, psixologiya, mavsumiy, suv, to’lqin, delfin, qulaylik, mayin-yumshoq, suv havzalari, batik bo’yog’i, ranglar uyg’unligi, tabiiy, sifat.

 

Bugungi kunda respublikamizda o’sib kelayotgan yosh avlodning sog’lom va barkamol rivojlanishiga katta e’tibor qaratilmoqda. Shuningdek, to’g’ri tarbiya va ta’lim olishiga katta imkoniyatlar yaratilgan. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 25 yilligiga bag’ishlangan nutqida; “Asrlar davomida har bir ota-ona farzandining sog’lom va har tomonlama rivojlangan bo’lishiga intiladi. Haqiqatan ham, har bir fuqaroning va butun bir xalqning harakati markazida hayot mazmunini aniqlovchi maqsad yotibdi, bu ham bo’lsa farzandlarimizni hech bir kam-ko’stsiz o’stirish, ularning baxt-u saodatini, kelajakdagi muvaffaqiyatini ko’rishdir”, degan edi. Darhaqiqat, ushbu so’zlar bevosita maktab yoshidagi o’quvchilarga ham qaratilgandir. Bolalar kiyimlari ularning ongiga juda katta ijobiy yoki salbiy ta’sir ko’rsatadi, ya’ni o’sib borayotgan bolalarning tezkor, chaqqon, aqlli, o’ziga ishongan, fahm-farosatli bo’lishlarida kiyimlarning ham o’rni katta. Bola kiyimlarida, birinchi navbatda, kiyim-kechaklar tikish uchun tanlangan mato kichkintoylarni tashqi ta’sirdan himoya qilishi, ularda kislorod sirkulyasiyasini yaxshilashga xizmat qilishi lozim. Ikkinchidan, bola dunyoqarashi kattalarnikidan tubdan farq qiladi. Matolarning yorqin ranglarda bo‘lishi, bolalarda ularni qabul qilish diapozonining tez rivojlanishini ta’minlaydi. Matoning yumshoqligi badanni terlashdan saqlashi hamda quyosh nurlarini tanaga o‘tkazmasligiga ham kichkintoyning o‘sishiga ijobiy ta’sir etadi. Shuningdek, uning yengilligi, pishiqligi, tana haroratiga mos kelishiga ham etibor qaratiladi. Bolalar uchun tayyorlanayotgan kiyimlar assortimenti birinchi o‘rinda gigiyenik jihatdan qulayligi, hamda ularning rivojlanish davridagi harakat barqarorligi asosida oddiy bichimlar ko‘rinishida bo‘lishi lozim. Shu prinsiplarni inobatga olgan holatda, tadqiqot mavzusining dolzarbligi quyidagi omillar bilan izohlanadi: Birinchidan, bugungi kunda ishlab chiqarilayotgan xavfsiz mahsulotlar bilan bolalarni ta’minlash muammosi dolzarb sanaladi va yosh avlodning sog’ligi va kelajakdagi muvaffaqiyati bu vazifa yechimining natijasiga bog’liq. Shu sababli, maktab yoshidagi bolalar psixo-fiziologik xususiyatlarning rivojlanishini o’rganish va shu xususiyatlarga mos kiyimlar loyihalashga ehtiyoj tug’ilmoqda; Ikkinchidan, kichik maktab yoshidagi bolalar kurtkalarida ishlatiladigan isituvchi materiallarga qo’yiladigan talablarni tahlil qilish, ularning fizik-mexanik xususiyatlarini tahlil qilish va tizimlashtirish muhim ahamiyatga ega.

Bolalarning psixologik rivojlanishining umumiy va aloxida xususiyatlari, yosh bosqichlarida turli hil bo’ladi. Shu sababli Bolalar psixologiyasini koʻpincha yosh psixologiyasi deb ataydilar. Bolalar psixologiyasi bolalarda psixik jarayonlarning (maʼrifiy, nutqiy, hissiy, irodaviy va h.k.) paydo boʻlishi va rivojlanishini, xilma-xil faoliyatning

(oʻyinlar,                                                     oʻqish,           mehnat)        rivojlanishini,         bolaning shaxs sifatida shakllanishini oʻrganadi. Bolalarning yosh   xususiyatlarini       oʻrganishda koʻndalang kesma va longityud deb nomlangan tadqiqotlar oʻtkaziladi. Birinchi         holatda         birgina psixik jarayonning oʻzi bir vaqtda turli yosh guruhlariga             taalluqli        boʻlgan bolalarda tadqiq qilinadi. Ikkinchi holat (longityud)da esa maʼlum bir (alohida tanlab olingan) bolalarning psixik            xususiyatlari          koʻp   yillar davomida tadqiq qilinadi. Bu esa oʻz navbatida             ular psixikasi rivojlanishining umumiy kechishini

kuzatish imkoniyatini beradi. Bolalar psixologiyasida asosan ota-onalarga bolaga unga bo'lgan ishonch, hurmat, qo'llab-quvvatlash, unga bo'lgan e'tiborlarini his qildirish, mumkin bo'lgan va mumkin bo'lmagan holatlar o'rgatiladi. Bola dunyoni, atrofni ota-ona ko'zlari bilan anglaydi. Otaonaga nima yomon bo'lsa, bola shuni yomon deb hisoblaydi. Ota-ona kimni xush ko'rsa, bola uchun u inson yaxshi bo'ladi. Bu holat bolani 10-12 yoshiga qadar davom etadi. Undan keyin bola o'zi xulosa qilishga o'rganishni boshlaydi. Shunday ekan, bolaning har bir harakati-bu ko'zgudagi sizning aksingiz.

Ushbu bolalar psixologiyasidan kelib chiqib biz bolalar mavsumiy kiyim loyihasini ishlab chiqishga harakat qildik. Ushbu loyihamiz mavsumiy libos bo’lganligini va shu asnoda bolalar yozgi ta'til davomida suzish havzalari, turli xil yozgi lagerlarga borishlaridan kelib chiqib ijodiy manba sifatida delfin suv jonzotini  olishga

2-Rasm qaror qildik. Delfinning kuchli (o’tkir) xotirasi borligi, beg’uborligi, suvdagi pok jonzotligi va hech bir jonzotga ziyon yetkazmasligi bolalar xarakteristikasiga juda ham mos keladi. Delfinning shu hususiyatlari uning ijodiy manba sifatida qo’llashimizga katta turtki bo’ldi. Ushbu loyihamiz uchun tabiiy zig’ir tolasidan tayyorlangan mato tanlandi. Zig’ir tolasidan tayyorlangan mato juda ham sifatli bo’ladi (2-rasm). Ushbu materialdan tayyorlangan maxsulotlar juda ham yaxshi havo o’tkazuvchanlik hususiyatiga ega , bu juda issiq havoda shuningdek chidamlilik jihatidan katta afzalliklarga ega. Zig’ir tez - tez kiyinish va muntazam yuvinishga qaramay butunligini yaxshi saqlaydi. Bolalar kiyimining rangi muhim hisoblanadi.   Olimlar kiyimlarning        rangi tanaga, xulq - atvorga va hatto bolaning aqliy rivojlanishiga ta'sir qilishini isbotladilar. Masalan, qizil rangli kiyim kabi yorqin chiziqlar, doiralar, maydonlardan iborat matoning rangi ko'pincha bezovta qiluvchi ta'sir ko'rsatadi. Moviy kiyimlar tinchlantiruvchi ta'sirga ega, sariq ranglar qiziquvchanlikni oshirishga yordam beradi, yashil ranglar o'ziga ishonchni oshiradi. Aksariyat bolalar kulrang yoki jigarrang tusdagi liboslrni rad etib, yorqin rangdagi kiyimlarni afzal ko'rishadi.

Biroq, bitta yoki boshqa qoidaga ko'r-ko'rona amal qilish mumkin emas - axir, dunyoni idrok qilish har bir bola uchun individualdir, boshqasi uchun nima yaxshi bo'lsa, boshqa bir bola uni umuman qabul qilmaydi. Masalan, yorqin qizil rang ba'zi odamlarga tinchlantiruvchi ta'sir ko'rsatadi, yashil esa tushkunlikka tushadi. Shuning uchun, bolalar kiyimlarini tanlashda, bolangiz nimani yoqishini va nima yoqmasligini his qilishga harakat qiling. Uning fe'l-atvori bir rangdagi yoki boshqa kiyimda qanday o'zgarishini kuzating. Faqatgina bu holatda siz bolaga narsalarni sotib olayotganda ishonchli tarzda amal qilishingiz mumkin bo'lgan bir qator o'z qoidalaringizni chiqarib tashlashingiz mumkin. Avvalo, kichkintoy uchun kiyim chiroyli va yorqin bo'lishi kerak. Bolalar uchun kiyimlarda, eng muhimi, baribir sifat va qulaylik, yorqinlik va o'ziga xoslik ikkinchi darajali narsalardir. Shuning uchun, kiyim tanlashda quyidagilarni e'tiborga oling.

-  Libosning turiga va sifatiga

-  Libosning rangiga

-  Libosning funksionalligiga

 

 

             Aksariyat                                             3-Rasm

ijodkorlarning etiborini suv osti dunyosi, dengiz o’ziga maftun etib kelgan. Shular qatorida bizning loyihamizda ham suv osti dunyosi, hususan delfinni harakatlari, harakteri asosiy g’oya sifatidaolindi. Delfinning ko’p jihatlari bolalarga o’xshagani sababli ijodiy manba sifatida delfinni oldim va libos detallarini delfin suzgichlariga o’xshash qilib olishga qaror qildim (3-rasm).

Dengiz to’lqinlari xam etibordan chetda qolgani yo’q. Libosning ma'lum qismlariga dengiz to’lqinlarini ishlashda ,,batik'' bo’yog’idan foydalandik. Batik - 5-Rasm zaxiradagi kompozitsiyalar yordamida matoga ishlov beruvchi ranglardir. 2009 - yil 2-oktyabrda YUNESKO ning insoniyat og’zaki va ma’naviy merosi durdonalari ro’yxatiga kiritilgan. Matoga - ipak,  paxta, jun, sintetika, zig’ir tolasidan tayyorlangan mato - matoga mos keladigan bo’yoq qo’llaniladi. Bo’yoqlarning birlashmasida aniq chegaralarni olish uchun zaxira deb ataladigan maxsus fiksator qo’llaniladi (zaxira tarkibi, kerosin asosida,  benzin,  suv bazli tanlangan texnikaga mato va bo’yoqlarga qarab ). Eskiz loyihamizni eng avvalo qog’ozga qalam va akvarel bo’yogi’da yordamida ishlab oldik. Shu tartibda biz mavsumiy bolalar eskiz loyihasini ishlab chiqdik.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.  Bulatov S.S. O’zbek xalq amaliy bezak san’ati. T.: 1991.

2.  O’zbekiston san’ati.   - T.:  Sharq, 2001. 69-72 b.

3.  Apuxtin O.K. Badiiy naqsh maktabi. T., «O’qituvchi», 1969.

4.  Qosimov Q.  Naqqoshlik.— Toshkent: «O’qituvchi» nashriyoti, 1982.

5.  Raufov Yo. Naqqoshlik.T. 1973

6.  Zohidov P. Me’mor olami. T.2001

7.  O’zbekiston san’ati.T. 2001

             

YASAMA TISHLARNING AHAMIYATI VA ISHLATILISHI. TISHGA QO’YILADIGAN KORONKALAR HAQIDA

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506536

 

Turumova Marjona

Samarqand davlat tibbiyot universiteti stomatologiya fakulteti ortopediya

stomatologiya yo’nalishi  2-kurs klinik ordinator

 

Annotatsiya: Ushbu maqola, yasama tishlar va ularning qo’llanilishi, bugungi kunda tish kasalliklari, sun’iy tish qoplamasi va koronkalar turlari to’g’risida ma’lumotlar beradi.

Kalit So’zlar: tish protezi, sariq tishlar, Zamonaviy stomatologiyadagi

Sirkoniy dioksidli koronkalar, plastmassa, chinni va metall qotishmalar, ortopedik

 

KIRISH

Yasama tish, tish protezi — turli sabablar tufayli tushib ketgan yoki olib tashlangan tabiiy tishlar oʻrnini toʻldirish hamda tish nuqsonlarini yoʻqotish maqsadida ishlatiladigan maxsus ortopedik moslama. Bolalar tishi notoʻgʻri joylashganda va jagʻ tishlar jipslashuvi buzilganda maxsus moslama qoʻllaniladi (ortodontik davo), bu esa ular yuzidagi nuqsonlarning oldini olish va davolash imkonini beradi. Yasama tish har bir kishining oʻziga, uning organizmiga zarar qilmaydigan materiallar: plastmassa, chinni va metall qotishmalar (oltin, kumush, platina, maxsus poʻlat va h.k.)dan yasaladi. Yasama tishlar oʻz vaqtida qoʻyish kerak, chunki bir nechta tish oʻrni boʻshab qolsa, ovqat toʻliq chaynalmaydi, bu esa meʼda va ichak faoliyatining buzilishiga sabab boʻladi. Yasama tish qoʻyish qoʻymaslikni stomatolog vrach belgilaydi. Yasama tishlar doimiy va olinadigan qilib qoʻyiladi. Doimiy yasama tishlarning qoplama (koronka), koʻpriksimon, shtift (mix) li va qistirma (vkladka) xillari bor.

Qistirma Yasama tishlar plastmassa va chinnidan yasaladi: ular, asosan, oldingi tish koronkasi chetnaganda yoki koʻp qismi yemirilib ketganda shaklini tiklash uchun qoʻllaniladi. Qoplamalar zanglamaydigan poʻlat, oltin, plastmassa va chinnidan yoki ularni aralashtirib qilinadi. Oldingi tish koronkasi yemirilganda, tish ildizini toʻla davolab, shtiftli tish bilan tiklash mumkin; uni tish ildiziga oʻrnatib qoʻyiladi. Koʻpriksimon Yasama tish 1—2 ta tish boʻlmaganda qoʻyiladi. Ular tayanch tishlar oraligʻiga qoplanadi — bu koronkalar plastmassa yoki chinnidan yasaladi, yo hammasini metalldan qilish mumkin. Koʻpriksimon Yasama tish shikastlanmagan yoki toʻliq davolangan tishlargagina oʻrnatiladi. Olinadigan (plastinkali) Yasama tish milkka yoki qattiq tanglayga mahkamlab qoʻyiladigan va sunʼiy tishlar oʻrnatilgan plastinka (asos)dan iborat. Koʻp tishlar yoʻq va sogʻlom tayanch tishlar boʻlmaganda olinadigan Yasama tish tavsiya etiladi. U toʻliqmas va toʻliq (hamma tishlar oʻrnini toʻldiradigan) boʻladi. Koʻp tishlar yoʻq va tayanch tishlar sogʻlom boʻlsa, yoysimon (byugel) Yasama tish qulay, bunda asos plastinka oʻrnida metall yoydan foydalaniladi. Hamma tish boʻlmaganda toʻliq Yasama tish qoʻllaniladi: uning plastinkasi shilliq qavatga tiralib, soʻlak bilan hoʻllanib yopishib turganligi sababli protez ogʻizda yaxshi oʻrnashadi. Yasama tish qoʻyishdan oldin, albatta, ogʻiz boʻshligʻini sogʻlomlashtirish (chirigan tishlarni davolash, juda yemirilgan tishlar va tish toshlarini olib tashlash), tayanch tishlar ildizi atrofidagi toʻqimalar holatini tekshirish shart. Yasama tish qoʻydirishga muhtoj boʻlgan kishiga mos protez tuzilishini stomatolog vrach aniqlaydi.

Koronka ya’ni xalq tili bilan aytganda tish qo‘ydirmoqchisiz?. Stomatolog sizga bir qancha koronkalarni taklif qiladi. Shunda sizda savol paydo bo‘ladi qaysi koronkani qo‘ydirsam ekan degan. Bilaman bu sizning ham boshingizdan o‘tgan bo‘lishi kerak. Shu sabab bugun ushbu savol haqida gaplashamiz. Xalqimiz asosan 3 xil tish (koronka) haqida bilishadi. Bular tilla tish, sariq tish va oq tishlar. Shuningdek hali ko‘pchilikka notanish Sirkoniy dioksidli koronkalar ham bor. Keling bular haqida birma-bir to‘xtalib o‘tamiz.Tilla tishlar katta avlod bu koronka haqida juda yaxshi bilishadi. O‘z vaqtida «moda» bo‘lgan va hozir ham tilla tish qo‘ydirmoqchi bo‘lganlar topiladi. Bu koronka estetik tomondan maqul emas. Chunki kulganingizda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Qolaversa yillar davomida metall ma’lum miqdorda so‘lakda erishi ham aniqlangan. Bundan tashqari galvanizatsiya ya’ni tilda achishish, metall ta’mi va og‘izda stomatitlar chiqishiga sabab bo‘ladi. O‘ylamang bir yilda shunaqa bo‘p qolarkan deb. Uning uchun yillar kerak. Shuningdek narxi ham qimmatroq. Hozirgi kunda deyarli qo‘yilmaydi.

Sariq tishlar

Bu metal koronka titan, nikel, xrom aralashmalaridan tayorlanadi. Tilla koronkadan farqi tarkibida oltin yo‘q. Boshqa xususiyatlari tilla koronka bilan deyarli bir xil. Faqat kamchiliklari tilla tishdan ko‘ra ko‘p. Mustahkamligi ham uncha yaxshimas. Lekin bugungi kunda ham bundan foydalanilmoqda. Sabab narxiga borib taqaladi. Ancha arzon.

Oq tishlar ya’ni metall keramika

Bu koronkalar narxi jihatidan qimmat, lekin xususiyatlari juda yuqori. Estetik tomondan ham, chidamlilik tomondan ham juda yaxshi. Og‘izda galvanizatsiya chaqirmaydi. Bu koronkalar tagi metall bo‘lib ustiga esa chinni (keramika) qoplangan. Hozirgi kundagi ko‘pchilik qo‘ydirayotgan «moda» koronkalardan deb aytish mumkin. Bemalol qo‘ydirish mumkin.

Zamonaviy stomatologiyadagi Sirkoniy dioksidli koronkalar Bu koronkalar estetik tomondan barcha talablaringizga javob beradi. Mustahkamligi ham juda yaxshi. Qisqasi barcha tomonlama qolgan koronkalardan ustun. Bu koronkalar qo‘lda emas balki CAD (ComputerAided Design) sistemasida ya’ni 3D printerlar tomonidan o‘ta aniqlikda yasaladi. Bularda metal-keramikaga o‘xshab tagida metal yo‘q ya’ni bir xil massadan iborat. Shuning uchun yillar davomida ham uning rangi o‘zgarmaydi. Bitta kamchiligi bor u ham bo‘lsa uning judayam qimmatligi.A’zizlar har bir koronka haqida siz tushunadigan sodda tilda tushuntirib o‘tishga harakat qildim. Qaysi koronkani tanlash bu nima bo‘lganda xam oxir oqibat iqtisodiy imkoniyatlarga borib taqaladi. Buni albatta to‘g‘ri qabul qilishimiz kerak!

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.                      1.Сафарова М.С.,  Хамитова Ф.А. Непосредственное влияние заболеваний челюстно-лицевой области и зубов на психику и внутренные органы// Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализаци. 2015. - №2 – С. 4-6.

2.                      https://johuns.net/index.php/abstract/30.html

3.                      https://johuns.net/index.php/abstract/31.html

4.                      Kamalova F.R. Development and evaluation of the effectiveness of the dental dental examination program for children with diabetes in adverse envir-onmental Conditions// Academicia10 Issue 1, January. – 2020. Vol. 1. – Р. 1364 – 1366.

5.                      Kamalova F.R. Elaboration and evaluation of the effecctiveness of the dental examination program for children with diabetes// Актуальные вызовы современной науки. Сборник научных трудов выпуск. – 2020. - № 4 (48). – Р. 55-56.

6.                      Rakhmatillaevna, K. F. (2020). Diagnostic value of salivator cytokines in dental diseases in children with diabetes mellitus type 1. European Journal of Molecular and clinical Medicine, 7(3), 1518-1523.

Retrieved from www.scopus.com

7.                      Hamrayev S. J., Rakhimov Z. K. EVALUATION OF THE FUNCTIONAL STATE OF VASCULAR WALLS IN PATIENTS WITH DISEASES OF THE SALIVARY GLANDS //New Day in Medicine

3(35)2021 10-14 https://cutt.ly/SmVhVbL

             

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES  ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503124

 

Toshmatov Ulugʻbek Qodirjon Oʻgʻli

Fergana Polytechnic Institute, Faculty of Civil Engineering, 5-20 groups of students,

Jamoliddinova Xurshidabonu Toʻychiboy qizi

Fergana Polytechnic Institute, Faculty of Civil Engineering,

1-20 groups of students,

 

Annotation: Cases of step-by-step application of the main tasks in solving landscape problems, taking into account the relief of settlements. It is said that the correct calculation and evaluation of the relief will show the effec ton the existing landscape of the existing structure.

Keywords: landscape, relief, macrorelief, microrelief, mesorelief, hemorrhage, geological, hydrological.

 

The word "landscape" comes from the German "Land" - "earth", "schaft" - "landscape" means Generalizer of typological natural complexes concepts.  These include geological soil, topography, climate, soils,flora, fauna and hydrological regime and natural boundaries.  The term "landscape"  geography was first introduced almost simultaneously by A. A. Borzov.  L.S. Berg. Thanks to the scientific work of D. F. Morozov, the word natural-geographical sculpture introduced as a synonym.  Further deepening the landscape concept and a group of natural scientists in the process of refining its definition split.  Particular attention is paid to landscape research  we must recognize the unity and contradiction of the community.  Separately. It is impossible to generalize without information about a particular landscape.Hence the objective existence of a landscape on the surface of the earth with certain features  generalization, i.e., it is possible to combine different classes, etc. This, the landscape is genetically unified this is total geotism.  It has the same geological structure, the same type of relief, the same climate and a dynamic connection that only had to do with the landscape consists of a mathematical sum.Horizontal zone, province the simplest geosystem that forms regional geotimes such as a county or district.She is the second is the simplest and smallest unit of the geographic crust.It is smaller than itself, as numerous as the facies, and dynamic.The landscape is constantly in the process of exchanging matter and energy with neighboring landscapes. Interactive geotism.In short, all views of the earth are the same  The landscape is called. There are also accommodations  landscapes are studied by their origin.  Planned to build work carried out in the creation of the landscape of the settlement the first is that we need to choose a terrain that suits it.  Also about relief Information.  What is the word for relief?  What is the role of terrain in the construction industry?  Let's talk about questions.  Relief (French, relief, lat. Relevo - I raise)  (in geography) - the appearance of the earth's surface, ocean and seabed,  districts differ in size, origin, age and history of development  unevenness: mountain, plain, plateau, hill, plateau, hill, ridge, valley, depression,  ravines, rocks and other lowlands.  Reliefs are excellent  divided into 3 types depending on the size.

1.  MACRORELEPS.

2.  MESORELIEPS.

3.  MICRORELIEFS.

MACROLEIPS in large area and 200-1500 m in height. These include the continental shelf, the ocean floor, as well as  Lesser forms are mountain systems, plains, ranges and mountains  basins, ridges and lowlands.

MESORELIPS Average city altitudes (difference 10-200  m) is a suitable indicator for which hills or citywide depressions heights are determined.  These include rocks, underwater channels, hills and more low heights.

MICRORELIEFS is small (0-10 m) in height. This is a territory of engineering improvement of streets, sidewalks, residential buildings indicates the height of the entry threshold. The relief is one of the most important and important factors in urban planning with status for a number of activities such as urban planning, irrigation closely connected.  Surface relief forms, its development and The science that studies the distribution of matter is called geomorphology.

So, taking into account the above points, the placement made in mesorelief. Housing for people service objects.There is a family life of people style, life experience pass. Permanent residents in residential areas this place is called home. Designs from creating living spaces future home, taking into account the needs of the customer, supply and demand create a model. Features of their landscape when creating structures attention should be paid.  First of all, what is the purpose of construction?is being built. Then build on the composition of the relief materials are selected. At high humidity of the relief from the point of view of safety, the foundations are poured deeper, and the fixing piles stumbles Apply this practice to a building or structure erected on top of a terrain prevents collapse and sinking of the earth due to pressure.  Alternatively outside the building the consequences should also be examined. The climate is rainy cold weather, hot weather and other external influences  landscape is created.

When creating a landscape for residential areas, it is important to pay attention to the relief the reason is that its service life is based on the set time.Many in some cases, buildings are filled due to incomplete calculation of the relief cannot serve.  Even with increased restoration work won't happen.  The settlements are mostly inhabited by individuals and extended families.Considering their safety in the first place, the relief structure is understandable. Landscape issues must be taken into account in the calculation.

 

LIST OF USED LITERATURE:

 

             1.         OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.

1. 2.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent, O’zbekiston, 1997.

3.Zokirov SH.S. Landshaftshunoslik asoslari. “Universitet”, 1994. 

4.Zokirov SH.S. Antropogen va amaliy landshaftshunoslik. “Universitet”, 1998.

             

BIRINCHI MA’RIFIY DAVRDA YETISHIB CHIQQAN BUYUK ALLOMALAR

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506956

 

To’rayev Doston Bobirovich

Buxoro viloyati Yuridik texnikumi o’quvchisi

 

Annotatsiya: Maqolada IX-XII asrlarda yetishib chiqqan buyuk allomalar,qomusiy bilim sohiblari va mutafakkirlarning ilmiy-ijodiy kashfiyotlari,umumbashariyat taraqqiyotiga qo’shgan hissasi.

Аннотация: Статья посвящена научным и творческим открытиям великих ученых, энциклопедистов и мыслителей, выросших в IX-XII веках, их вкладу в развитие человечества.

Annotation: The article is devoted to the scientific and creative discoveries of great scholars, encyclopedists and thinkers who grew up in the IX-XII centuries, their contribution to the development of mankind.

Kalit so’zlar: Baytul xikma, madaniyat, yuksalish, mutafakkirlar, algebra, astronomiya, tibbiyot,  So’fizm nazariyasi.

Ключевые слова: Дом Мудрости, культура, восхождение, мыслители, алгебра, астрономия, медицина, суфийская теория,

Keywords: House of Wisdom, culture, ascension, thinkers, algebra, astronomy, medicine, Sufi theory

 

Zaminimiz azaldan buyuk allomalar, mutafakkirlar, o’z zamonasidan o’zib ketgan daholar yurti bo’lib kelgan. Abu Rayhon Beruniy, Ahmad Farg’oniy, Mirzo Ulug’bek, Ali Qushchi, Alisher Navoiy, Abu Ali Ibn Sino, Mahmud Zamaxshariy, Abu Bakr Qaffol Shoshiy, Abu Mansur Moturidiy, Abduxoliq G’ijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Abdulmuin Nasafiy, Byrhoniddin Marg’inoniy, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Dorimiy nomlarining o’zi bir kitob bo’ladi.

IX-XII asrlar O’rta Osiyo xalqlari tarixida moddiy va ma’naviy hayotining rivojlanishida oldingi davrlarga nisbatan keskin yuksalish yillari

bo’ldi.

Xorun ar-Rashid  tashabbusi bilan Bag’dodda ilmiy markaz Akademiya ( “Bayt ul –hikma” ) tashkil etilib,unga barcha musulmon o’lkalari, jumladan O’rta Osiyodan ham olim va fozillar to’plandi. Bu markazda Movaraunnahr va Xurosondan kelgan Muso Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Marvoziy, Marvarudiy, Javhariy kabi olimlar Bag’dod akademiyasini jahonga mashhur bo’lishida katta hissa qo’shdilar. Movaraunnahrda arab xalifaligi  hukmronligining o’rnatilishi hamda Islom dinining keng yoyilishining ijobiy tomonlaridan biri shuki, Bag’dodagi ilmiy akademiyadan o’rnak olib Xorazmda ham X asrda Ma’mun akademiyasi vujudga keldi va uning a’zolari bo’lmish o’z davrining olim-u donishmandlari o’z ijodlari bilan Movaraunnahrni donishi olmga yoydilar.

Shuningdek o’lkamiz hududidan Islom dunyosining eng mo’tabar shaxslari, hadisshunoshlari yetishib chiqdilarki, ularning nomi hozirgi kungacha ham dunyoviy, ham tasavvuf  ilmining  yuqori pog’onalarida turibdi.

Ma’lumki, uzoq o’tmishga ega bo’lgan O’rta Osiyo xalqlari tarqqiyoti tarixi o’z boshidan turli voqealarni, yuksalish va orqaga ketishj davrlarni  boshdan kechirdi.

Shubhasiz, bu davrlarning barchasi tarixda o’zining ma’lum izini qoldirdi. Xususan ilm-fan madaniyatimiz tarqqiyotida IX-XII asrlar davrining o’rni beqiyosdir. Shuni alohida ta’kidklash joizki, Shayx Ma’mun ibn Muhammad X asr oxirlarida janubiy va shimoliy qis,mlarga bo’lingan Xorazmni yagona bir markazga birlashtirdi. Ma’mun Gurganchda “Bayt ul-Hikma ( Donishmandlar uyi)ni tashkil qildi. U

Ma’mun akademiyasi deb ham ataldi. Bu maskanda ulug’ mutaffakkirlar 

Al-Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Ibn al-Hammar, Abu Saxl Masixiy, Ibn Iroq, Ahmad Farg’oniylar ijod qildilar. Shuningdek ular orasida Sharqning ko’pgina malakatlaridan kelgan ulug’ allomalar ham bor edi.

Abu Abdulloh Muhammad Ibn Muso al-Xorazmiy. ( 783-850 yy )

Buyuk mutaffakkir va olim al-Xorazmiyning arifmetika va algebraga doir ”Kitob al-jabr val muqobala” (To’ldirish va qarama-qarshi qo’yish haqida kitob) asari matematika fanida yangi davrni boshlab beribgina qolmay, balki uning keyingi asrlardagi  taraqqiyotiga hamkatta asos bo’ldi. “Hind arifmetikasi haqida kitob” asari tufayli avval Sharq xalqlari, so’ngra esa Yevropa xalqlari ham Qadimiy Hindistonning katta yutug’I o’nli pozitsiyasi hisoblash sistemasi bilan tanishdilar. ( XII asrda lotin tiliga ogirilgan). Al-Xorazmiyning “Kitob surat al-arz ( Yerning surati) asri geografiyaga, “Astronomik jadvallari” astronomiyaga oid bo’lib,ular muallifning nomini jahonga yoydi. Shuningdek, ‘Quyosh soatlari to’’risidagi risola”, “Musiqa risolasi”, “Usturlob haqida risola” singari ajoyib asarlari olimga katta shuhrat keltirdi, uning nomini abadiylashtirdi. Al-Xorazmiyning “Al-jabr val muqobala” asari keyinchalik Yevropada “Algebra” deb yuritila boshlandi. Uning astronomiyaga oid asari esa faqat Sharqda emas, balki G’arbda ham astronomiya fani rivojida katta rol o’ynadi.

Abul Abbos Ahmad ib Muhammad Al-Farg’oniyning tarjimayi holiga holiga doir ma’lumotlar tarixda kam saqlanib qolgan. 861-yilda vafot etgan.

Astronomiya, matematika, geodeziya, gidrologiya fanlarining bilimdoni Bag’dod va Damashqdagi rasadxona qurilishlarida faol qatnashdi va u yerda Ptolomeyning “Yulduzlar jadvali”dagi ma’lumotlarni tekshirish ishlarini olib bordi. Al-Farg’oniy astronomiyaga oid “Astronomiya negizlari” asarida astronomiyaga oid bilimlarni tartibga soldi, o’zining yangi natijalari bilan boyitdi. O’sha davr an’anasiga muvofiq mamlakatlarni yetti iqlimga bo’lib o’rgandi. Quyosh soatlarini bayonini berdi, astronomik asboblarni yaratdi. Farg’oniyning bu asari N.Kopernik davriga qadar Yevropada astronomiya fanidan asosiy qo’llanma sifatida foydalanildi.

Abu Rayxon Beruniy (973-1048 yy). Xorazmda tavallud topgan bu mutafakkir, serqirra olim astronomiya, tarix, tibbiyot, riyoziyot, jug’rofiya, geodeziya, meteorologiya, etnografiya, falsafa, fiologiyaga oid

150ga yaqin asarlar yaratgan. Bu asarlar Beruniy nomini jahonga tartdi. Shuningdek, uning hikoyalar, she’rlar bitganligi ham ma’lum. Beruniy o’rta asrda birinchi bo’lib globus yaratdi. U arab, fors, hind, turkiy tillarni mukammal bilagan. Uning “Farmokanaziya”, “Geodeziya”, “Hindiston”, “Minerologiya”, “Ma’sud qonuni”, “qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asrlari o’zbek va rus tillariga tarjima qilingan. Mahmud G’aznaviy saroyida ham xizmatda bo’lgan.

Yusuf  Xos Hojib (XI asr) Bolasog’unda tugílgan yirik adib. Yusuf Xos Hojibning mashhhur “Qutadg’u bilig” (Saodatga yo’llovchi bilim) asari turkiy xalqlarning bizgacha yetib kelgan birinchi badiiy asari ekanligi bilan ham qimmatlidir. Muallif 6407 bayt orqali markazlashgan feudal davlatni idora qilish yo’llari, siyosati hamda xalqlarning rasmrusumlari va axloq qonun-qoidalarini ushbu asarda mujassamlashtirgan. “Qutadg’u bilig”da sog’liqni saqlash, dorishunoslik va umuman tabobatga oid baytlar ham ko’p uchraydi.

Ahmad Yugnakiy (XII asr II yarmi-XII asr boshlarida) Samarqand yaqinidagi Yugnak qishlog’ida tug’ilgan. Yugnakiyning ayniqsa “Xibbat ul-haqoyiq” (Haqiqatlar hadisi) asari juda mashhur bo’lib, muallifga shon-shuhrat keltirgan. Asarda asosan insonga xos bo’lgan fazilatlar bayon etilgan.

Abu Abdullo Rudakiy (884-954 yillar) Fors tojik adabiyotining buyuk ustozi. Samarqandga yaqin Rudek qishlog’ida tug’ilgan. Uning she’riy merosi nihoyatda boy va rang-barang. Uning qalamiga mansub “Kalila va Dimna”, “Davroni oftob”, “Sindbodnoma”kabi poemalardan parchalar saqlanib qolgan.

Abu Mansur Muhammad Dakikiy (942-1020 yillar). X asrning Rudakiydan keying eng mashur shoirlaridan. Manbaalarga qaraganda Samarqandga tug’ilgan.

Somoniylar saroyida yashagan. Birinchi bo’lib “Shohnoma”ni yozishni boshlagan. Lekin faqat ma’lum bir qismini yozishga ulgurgan va tasodifiy voqealar bilan vafot etgan.  Undan 1209 bayt saqlanib qolgan. Dakikiy musiqa il-mini rivojiga ham katta hissa qo’shganligi haqidagi manbalar ham mavjud.

So’fizim nazariyotchilari, olimlari o’z davrining bilimini puxta egallagan, ilimdan xabardor, bilimdon mutafakkirlar bo’lgan. X asrdan boshlab so’fizm g’oyalari q

Quyda ushbu yo’nalishga sodiq qolgan holda o’z ijodlari bilan dunyoga tanilgan ba’zi mutafakkirlar haqida fikr yuritamiz.

Ahmad Yassaviy (1105-1165 yillar) Yassi turkiston shahrida ruhoniy shahrida tug’ilgan. Otasi Ibrohim Sa’y Rom shahrida ko’p yillar shayxlik qilgan. Ahmad Yassaviy asil kelib chiqishi Toshkentdan bo’lgan mashhur turk mashoyixi Arslonbob Toshkentdiydan tahsil olgan. Uning vafotidan so’ng Yusuf Hamado- niydan ilm o’rgangan. Yassaviydan bizgacha yetib kelgan yagona me’ros bu- uning “Devoni hikmat”idir. Unda Yassaviyning sermazmun hikmatlari, munojat- nomasi, o’z aksini topgan. Ahmad Yassaviy tassavufda Yassaviya

tariqatiga asos soldi.

Sulaymon Bakirgoniy (1186 yilda vafot etgan). Ahmad Yassaviyning munosib shogirdi, uning ishini davomchilaridan biridir. Xorazmning Bakirgon degan joyida tug’ilgan. Turkiy xalqlar orasida Hakim ota laqabi bilan mashhur bo’lgan

Uning din va tasavvuf, ishq va axloqdan saboq beruvchi asarlari butun Turkiston hududlarida sevib o’qilgan. Uning “Bakirg’on kitob” nomli yirik asari keying yillarda o’zbek kitobxonlariga ham yetib keldi.

Najmiddin Kubro (1145-1221 yillar) shoir va olim.O’rta Osiyodagi yirik so’fiylik oqimi-Kubroviyaning asoschisi. Xivada tug”ilgan. O’rta va Yaqin Sharq o’lkalariga, O’rta Osiyo, Hindiston, Eron, Afg’oniston hududlariga keng tarqalgan oqimidir.

U o’zining qator risolarida Kubroviya birodarligi qoidalarini ishlab chiqargan.

Najmiddin Kubro 76 yoshida Urganchga hujum qilgan Mo’g’ullarga qarshi lashkar to’plab chiqib xalqni hujumga boshlab borgan. Islom dininig mamlakatda asosiy din sifatida tan olinishi, boshqa diniy e’tiqodlarning oyoq-osti qilinishi, mehnatkash xalq ommasi turmush tarzining og;irlashishi ular orasida ularni yo’latishga, og’irligini yengil qilishga yordam beruvchi g’oyani qidirishga majbur qila boshladi. Bu g’oya - tasavvuf g’oyasi bo’ldi.

Imom Ismoil al-Buxoriy (810-869 yillar). Buyuk hadisshunos olim Imom Buxoriy hayoti davomida 600 ming hadis to’plab, ulardan 7275 hadisi o’zining 4 jildlik “ Ishonarli to’plam”iga kiritdi. Islom dunyosing yirik olimi, hadisshunoslikda eng yuqori pog’onaga chiqqan Imom alBuxoriyning 1205 yilligi 1998-yil xalqaro miqyosda tantanali nishonlandi va vafot etgan Samarqand atrofidagi Chelak shahrida nihoyatda hashamatli ziyoratgoh qurildi. Bu yerga jahonning turli joylaridan minglab odamlar ziyoratga kelmoqdalar.

 

ADABIYOTLAR RO`YXATI:

 

1.        A.Muhammadjonov " O'zbekiston tarixi " Toshkent 2017 ; 2.   Baxtiyor Ilyosovich Hamidov "Tarix" Buxoro 2013 ;

             3.     Xorazmiy.uz , religions.uz , samdu.uz .

             

XITOY TILIDA SINONIMLAR ( 义词 SINONIMLAR )

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506563

 

Sultanova Lola Akmalovna

Ilmiy rahbar:Toshkent Davlat Sharqshunoslik

Universititeti Xitoyshunoslik fakulteti katta o‘qituvchi

Uzaqboyeva Shahnoza Azamat qizi

Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universtiteti

Xitoyshunoslik fakulteti 3-kurs talabasi

 

Anotatsiya: Sinonimlarni ilmiy o‘rganish borasidagi xitoy tilshunoslari olib borgan ilmiy ishlarni tushuntirish;Xitoy tadqiqotchilarining sinonimlar haqidagi fikrlarini yoritib berish; sinonimiyaning asosiy tushunchalarini shakllantirish ; sinonim soʻzlarning xitoy tilidagi ahamiyatini tushuntirish ; sinonimiya bilan tanishtirish .

Kalit so’zlar:  sinonimlar , sinonimiya , semantika, bir-biriga  yaqin ma’noli so‘zlar ,teng ma’noli so‘zlar, bir-biriga aynan o‘xshash so‘zlar.

 

Tildagi sinonimiya hodisasi umumiy tilshunoslikning semantika, ya’ni so‘zning ma’nosiga oid masalalardan biridir. Semantika atamasining o‘ziga umumiy tilshunoslikda shunday ta’rif beriladi: Semantika – (yunon. semantikos – belgilovchi,bildiruvchi) – so‘z. Semantika – tilshunoslikning so‘zlarning ma’nosini o‘rganuvchi maxsus bo‘limidir. Sinonimlarga kelsak, o‘zbek tilining izohli lug‘atida sinonimlar va sinonimiya hodisasiga shunday ta’rif berilgan: Sinonim so’zi yunonchadan olingan bo‘lib, shakl va talaffuzi turlicha, ammo ma’nosi bir-biriga juda yaqin so‘zlar, o‘zaro ma’nodosh so‘zlarga aytiladi. Sinonimiya hodisasi ma’nosi bir-biriga yaqin bo‘lgan so‘zlarning shakl jihatidan turlicha bo‘lishidir.          Sinonimiya (yunoncha synonymia – ma’nodosh) – turli aytilish va yozilishga ega bo‘lgan til birliklari bo‘lib, mazmuni butunlay yoki qisman to‘g‘ri kelishi hodisasidir. Leksik sinonimlar – har xil aytilish va yozilishga ega bo‘lgan nutqning bir bo‘lak so‘zidir, lekin bir-biriga yaqin yoki mazmuni bir-biriga to‘g‘ri keladigan so‘zlardir. Sinonimlar muammosi – muhim leksikologik muammolardan biridir. XIX asr birinchi yarmida filologlar “ma’nodosh”, ya’ni mazmun jihatidan bir-biriga to‘g‘ri keladigan so‘zlar tilda bo‘lishi mumkin emas, deb o‘ylashgan va sinonimlarni “o‘xshash belgili”, “mazmuni bo‘yicha o‘xshash” so‘zlar sifatida belgilaganlar, so‘zning ma’lum bir uslubiga kiruvchi ekspressiv xususiyatini e’tiborga olganlar.

Xitoy tilida 义词 [tóngyìcí] ―sinonimlar, 义词 [děngyìcí] ―birbiriga aynan o‘xshash so‘zlar, 义词 [jìnyìcí] ―yaqin ma’noli so‘zlar tushunchalari mavjud bo‘lib, ularning uchalasi ham sinonimlarni ifodalaydi. 义词 [tóngyìcí] tushunchasi nisbatan umumiyroq tushuncha hisoblanadi, mazkur so‘z tadqiqotchining nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, 义词 [děngyìcí] va 义词 [jìnyìcí] tushunchalarini o‘z ichiga olishi ham, olmasligi ham mumkin. Xitoy tilidagi aynan 义词 [děngyìcí] tushunchasiga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir. Mazkur tushunchani o‘zbek tiliga bir-biriga yaqin ma’noli so‘zlar deb tarjima qilish mumkin.  Shuningdek, 义词 [děngyìcí] va 义词 [tóngyìcí] tushunchalarining sinonim yoki sinonim emasligi va ular o‘rtasida bog‘liqlik bor-yo‘qligi haqidagi savollar tadqiqotchilar o‘rtasida bir qator bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan. Xitoy tilidagi adabiy yodgorliklardan birida aytilishicha yaqin ma’noli so‘zlar – bu ma’no jihatdan va ushbu ma’no hajmi jihatdan farqlarga ega bo‘lmagan so‘zlardir. Shu bilan bir vaqtda mazkur so‘zlarni mutlaq sinonim sifatida e’tirof etish uchun ham hech qanday dalillar mavjud emas. Bundan tashqari, 义词 [děngyìcí] va 义词 [tóngyìcí] tushunchasiga mansub so‘zlardir degan fikr ham mavjud. Mazkur nuqtai nazar sinonimlarni yaqin ma’noli so‘zlar sifatida e’tirof etish natijasida vujudga kelgan. Shu bilan bir vaqtda, xitoy tilidagi sinonim  so‘zlar semantik xususiyatlarga ko‘ra farqlanishi mumkin.

Xitoyda sinonimlarning o‘rganilishiga zamonaviy yondashuv XX asrning o‘rtalaridan boshlandi. Yuqorida ta’kidlanganimizdek, sinonimlarga yaqin (bir xil) ma’noli so‘zlarni kiritish mumkin. Mazkur fikrni ko‘pchilik taqdqiqotchilar ma’qullashar ekan, ular sinonimik munosabatlarining asosi deb so‘zlar o‘rtasidagi ma’noviy o‘xshashlikni e’tirof etadilar. 刘叔新(Liu Shu-xin) o‘zining ―义词语和反义词语

(Sinonimlar va yaqin ma’noli so’zlar tavsifi) deb nomlangan ishida quyidagi sinonimlarni tahlil qilar ekan: [lā] - ushlamoq, ushlab yurmoq; [qiān] - eltmoq, olib bormoq; [chēn] - sudramoq; [chě] - sudramoq; [chōu] - sudramoq, tashimoq; [bá] - tortib ketmoq mazkur sinonimik qatordagi so‘zlardagi so‘zlardan umumiy ma’noni ajratib ko‘rsatish mumkinligini aytib o‘tadi. Bu fikrga qarama-qarshi nuqtai nazar ham vujudga keldiki, unga asos qilib sinonimlarning ikki mutlaq bir xil ma’noga ega bo‘lgan ikki yoki undan ortiq so‘zlar ekanligi haqidagi nazariya olingandi. Mazkur nuqtai nazar ―ma’no jihatdan yaqin so’zlar tushunchasi - 义说 [tóngyìshuō] nomini olgan. Mazkur nazariya katta rivojlanishga ega bo‘lmadi, chunki ko‘pchilik tilshunoslarning fikricha bu nazariyada nazarda tutilgan sinonimlar soni chegaralangandir. O‘zbek tilshunosligida mazkur tushuncha ―mutlaq sinonimlar deb nom olgan. Mutlaq sinonimlarning asosiy xususiyati ularning chegaralangan ma’noviy bir xillikka egaligidir, bu esa so‘zlar ma’nolarining aynan o‘xshash ekanligini anglatadi. Ma’no jihatdan mutlaq mos tushuvchi so‘zlar nazariyasini yaqin ma’noli so‘zlar nazariyasi bilan bir qatorga qo‘yish mumkin, mazkur nazariya muayyan xususiyatlar bilan farqlanuvchi ―yaqin ma’noli so‘zlar tushunchasi - 义说 [jìnyìshuō] nazariyasi deb ataladi.

Xitoy tadqiqotchilari o‘rtasida yana shunday fikr mavjudki, unga ko‘ra ma’no jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan so‘zlar 义词 [jìnyìcí] deb ataluvchi alohida guruhga mansubdir. Mazkur nuqtai nazarga ko‘ra yaqin ma’noli so‘zlarni sinonim deb hisoblab bo‘lmaydi, chunki bu so‘zlar ma’no chegarasi, ta’sirchanlik darajasi, tushuncha yoki hodisaning baholashi, turli uslublarda qo‘llanilishi jihatidan turlicha bo‘lishi mumkin. Xitoy tilshunoslari tomonidan mazkur nuqtai nazar yetarlicha o‘rganilgan, shunga qaramay so‘zlarning ma’nosini noto‘g‘ri aniqlanishi yuzasidan va bir qator boshqa munozarali masalalar mavjud. Mazkur nazariyaning o‘rganilishini qiyinlashtiruvchi omil bo‘lib muayyan ma’no va kontekst bo‘yicha mos tushuvchi so‘zlarning juda ko‘pligi xizmat qiladi.

Hozirgi zamon xitoy tilida sinonimlarni ilmiy o‘rganish borasida xitoy tilshunosligida ko‘plab ilmiy ishlar olib borilgan. Xususan, 周玉琨 (Zhou Yu-kun)ning ―现代汉语近义词研究述评 (Hozirgi zamon xitoy tili sinonimlarini o‘rganish) maqolasida义词 va 义词 tushunchalariga atroflicha to‘xtalib o‘tilgan. Unda aytilishicha, xitoy tilida jinyici va tongyici tushunchalari aralashtirib yuboriladi, bu esa ―tongyicilar bu – ma’nosi bir xil yoki bir-biriga yaqin bo‘lgan so‘zlardir degan nazariyadan kelib chiqqan.

Jinyici tushunchasiga alohida va nisbatan ko‘proq e’tibor qaratgan tilshunos sifatida孙常叙 (Sun Chang-xu) e’tirof etiladi, u ―汉语词汇 (―Xitoy tili leksikasi) kitobida jinyici va tongyicilar bir-biriga umuman o’xshamasligi va alohida tadqiqot talab etishini aytib o‘tadi.  Shunga qaramay, bir qator tilshunoslarning nuqtai nazari yuqoridagi fikrlardan anchayin farq qiladi. Jumladan, 张静 (Zhang Jing) leksika fanidan

ma’ruzalaridan birida tongyicilarning uch turini ajratib ko‘rsatadi: 义同

义词[děngyì tóngyìcí] – teng ma’noli tongyicilar, 交叉同义词[jiāochā tóngyìcí] – parallel tongyicilar va义同义词[ jìnyì tóngyìcí]. Ko‘rinib turibdiki, uning fikriga ko‘ra jinyici tongyicining bir turidir.

             孙良明     (Sun     Liangming)     esa     o‘zining     ―义词的性质和范围

(Tongyicilarning xususiyatlari va qo‘llanilish doirasi) maqolasida quyidagi nazariyani qo‘llab-quvvatlagan: ba’zi tilshunoslar tongyicilar faqat o‘xshash ma’noli so‘zlar bilan chegaralanib, bir-birining o‘rnida ishlatila olinadigan yoki bir tomonlama almashtirilib bo‘ladigan so‘zlardir, agar ularning ma’nosida farq bo‘lsa bu – jinyicilardir.

邹玉华 (Zou Yuhua)ning ―现代汉语词汇学 (―Hozirgi zamon xitoy tili leksikologiyasi) o‘quv dasturi semantika bo‘limida义词 [tóngyìcí] tushunchasiga atroflicha izoh berib o‘tgan. Unda aytilishicha sinonimlarning ahamiyati asosan quyidagilardan iborat:

1)  Tushunchani aniq va lo‘nda ifodalash;

2)  Til uslubini aniqlashtirish;

3)  Gapning aniq va mazmunli bo‘lishini ta’minlash. 王力 (Wang Li)ning ―王力文集 20 jildli asarlar to‘plamining 3 jildida sinonimlarga bag‘ishlangan bo‘lim bo‘lib, unda sinonimlar义词

[tóngyìcí] atamasi bilan yuritilgan. Mazkur bo‘limda jami 20 ta sinonimik qator keltirilgan bo‘lib, ulardan 5 tasi fe’l-sinonimlardan iboratdir. 叫做 [jiàozuò] - [jiào] atalmoq, nomlanmoq; [dú] - [niàn] o‘qimoq;

[fang] - [gē] qo‘ymoq; [tiāo] - [dàn] [shuō] - [jiǎng] aytmoq, gapirmoq fe’llari keltirilgan bo’lib va ular uch turga ajratilgan:

1)ma’nosi to‘liq mos tushadigan sinonimlar (mutlaq sinonimlar); 2) ma’nosi bir xil, o‘z qo‘llanish doirasiga ega bo‘lgan sinonimlar; 3)ma’nosi to‘liq mos tushmaydigan sinonimlar.

Xitoy tilida bir so‘z ham fe’l bo‘lib kelishi mumkin, ham ot bo‘lib kelishi mumkin. Shundan kelib chiqqan holda ba’zi sinonimlar matndan kelib chiqqan holda, bir-biriga o‘xshash bo‘lmagan ma’nolarni ifodalashi mumkin. 王波 (Wang Bo)ning ―汉语近义词辨析及对外汉语教学启示 (Xitoy tili sinonimlari tahlili va xitoy tilini o‘quvchilar uchun ko‘rsatma) maqolasida [xuéxí] - [xué] o‘qimoq; [kǎoshì] - [kǎo] imtihon topshirmoq; 帮助 [bāngzhù] - 帮忙 [bāngmáng] - [bāng] yordam bermoq fe’llari misolida xitoy tilidagi sinonimlarni tahlil qilgan. Muallifning yozishicha xitoy tilida sinonimlarning ko‘p miqdorda bo‘lishi va ularning tarjimada turli xil izohlarsiz bir xil berilishi xitoy tilini o‘rganuvchilar uchun muayyan qiyinchiliklarni tug‘diradi. Misol uchun, 现代汉语教程读写课本 (Hozirgi zamon xitoy tili o‘qitish dasturi- o‘qish kitobi) darsligining birinchi qismida帮助 [bāngzhù] fe’li ingliz tiliga ―to aid, to help (yordam bermoq) tarzida tarjima qilingan. [bāng] so‘zining ma’nosi ham ―to aid, to help (yordam bermoq) kabi ifodalangan. Bu kabi holatlarda o‘qituvchi mazkur so‘zlarning ma’noviy farqlarini izohlab bermasa, talabalar ularni mutlaq sinonim sifatida qabul qilishi mumkin va ularni qo‘llashda bir qator kamchiliklarga yo‘l qo‘yishi ehtimoldan holi emas. Bevosita帮助 [bāngzhù] - 帮忙 [bāngmáng] - [bāng] fe’llarini tahlil qilar ekan, muallif mazkur so‘zlarning har birining xususiyatlariga e’tibor qaratadi. Uchala fe’l grammatik xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi: 帮助 [bāngzhù] so‘zi ham fe’l, ham ot turkumiga mansub bo‘lishi mumkin. Ammo帮忙 [bāngmáng], [bāng] esa faqat fe’l turkumiga mansubdir. Mazkur uch fe’l, shuningdek, qo‘llanilish doirasi jihatdan ham farq qiladi. [bāng] ko‘pincha aniq moddiy yordamni ifodalaydi, gapda odatda aniq ishharakatning bajarilishini bildiradi. 帮助 [bāngzhù] aniq bo‘lmagan moddiy, ma’naviy yordam yoki qo‘llab-quvvatlashni anglatadi, asosan umumiy ma’nodagi yordamni anglatadi. 帮忙 [bāngmáng] esa faqatgina kimdir sizning yordamingizga muhtoj bo‘lgan paytda, unga muayyan ishni qilishda yordamlashganingizni anglatadi. Masalan:

们应该帮助他渡过难关。[Wǒmen yīnggāi bāngzhù tā dùguò nánguān.] - Biz unga qiyinchiliklarni yengib o‘tishda yordamlashishimiz kerak.

麦克,快来帮忙!我的行李太重了。[Màikè, kuài lái bāngmáng! Wǒ de xínglǐ tài zhòngle.] – Maykl, tezroq yordam ber! Mening yuklarim juda og‘ir.

你有什么是需要我帮忙的吗?[Nǐ yǒu shé me shì xūyào wǒ bāngmáng de ma?] – Men yordam berishim kerak bo‘lgan biror ishing bormi?

我去帮你取药吧。[Wǒ qù bāng nǐ qǔ yào ba.] – Borib sen uchun dori

olib kelaman.

Xulosa: Zamonaviy xitoy tilida mutlaq sinonimlar mavjud, ammo ularning soni oz. Sinonimlarning mutlaq ko‘pchiligi o‘ziga xos qo‘shimcha semantik, ekspressiv-emotsional-baholovchi, shuningdek, funktsionalstilistik turlari  bilan ajralib turadi. Sinonimlarning asosiy qismi bir xil yoki mutlaq sinonimlardan farqli o‘laroq, ularga xitoycha so‘zni tongyici atamasi bilan to‘g‘ri sinonimlar deb atash mumkin .Xitoy tilida muloqotga kirishganda unda qo‘llaniladigan sinonimlarni salmog‘ini oshirish bevosita nutqimizni barqarorlogiga va bo‘yoqdorlik darajasi yuqori bo‘lishiga hissa qo‘shadi. Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki, tilshunoslikda olib borilayotgan har bir izlanish nafaqat xitoy adabiy tilining boyib borishiga balki, shu tilda muloqot qiluvchi xalq ma’naviyatiga ham ta’sir ko‘rsatishiga aminmiz. Mana shunday mavzu va g‘oyalarni xitoy va boshqa xorijiy tillar bilan hamohang holda o‘rganish har bir tadqiqotchi va o‘quvchilar uchun asos vazifasini bajarib, o‘rganilayotgan obyektni yanada takomillashib, sayqallanib borishida muhim ahamiyat kasb etadi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.   1.L.A.Sultanova  Xitoy tili leksikologiyasi Toshkent,2019.179b

2.   2.刘月«实用现代汉语语法» - 北京, 1986年。340Liu Yue-hua.

-Hozirgi xitoy tili amaliy grammatikasi. Pekin, 1986. 340b

3.   3.Karimov A.A Xitoy tilining asosiy grammatik birliklari.Toshkent,2001 y.

4.   4.王波王力文集,第三卷,山东教育出版社出版,1995678

Wang Bo Wangli to’plami. 3-jild. – Shandong Ta’lim nashriyoti, 1995. 678b.

5.   5.孙常叙汉语词汇,吉林人民出版社,1996年,288Sun

Changxu. Xitoy tili leksikasi. – Jilin Xalq nashriyoti, 1996. 288 b.

6.   6.张静词汇教学讲话,武: 湖北人民出版社, 1997. 178

Zhang Jing. Leksikologiya ma‘ruzalari. – Wuhan, Hubey Xalq nashriyoti, 1996. 178 b.

7.   孙良明义词的性质和范围语文学习,1998.         89Sun

Liangming. Sinonimlarning xususiyatlari va qo’llanish doirasi. 1998. 89 b.

8.   http://www.baidu.com

             

FORMATION OF ENTREPRENEURSHIP MOTIVATION THROUGH THE DEVELOPMENT OF LABOR EDUCATION IN THE FAMILY

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6509594

 

Shokirov Temurmalik Farhod o’g’li

Masters of Termez State University

Faculty of Social Sciences

 

Annotation: This article discusses the formation of entrepreneurial motivation through labor education in the family, ensuring the success of the entrepreneurial movement, the pedagogical system of developing entrepreneurial skills in students, the economic competence of developing entrepreneurial skills in the family.

Keywords: entrepreneurship, family entrepreneurship, entrepreneurial motivation, “teacher-student” traditions, economist, young entrepreneur, entrepreneurial qualities, economic competence, entrepreneurial motivation.

 

Introduction. Within the framework of the State Program "Youth is our Future", a number of reforms are being implemented in the country to direct students to entrepreneurship, to develop family business, to develop entrepreneurial skills in students on the basis of school and family cooperation. At the same time, there is a need to develop a pedagogical model and integrative technology for the development of entrepreneurial skills in students on the basis of school-family cooperation, to improve the system of targeted vocational training of students based on the tradition of "teacher-student". The Action Strategy for the Further Development of the Republic of Uzbekistan identifies important tasks such as "creating a favorable business environment for the development of small business and private entrepreneurship, creating conditions for the full realization of labor and entrepreneurial activity of the working population, involvement in private entrepreneurship." This requires the identification of components, criteria, pedagogical and psychological features, didactic opportunities for the development of entrepreneurial skills in the family, the improvement of the pedagogical system for the development of entrepreneurial skills in students.

The main part. The transition to a market economy has raised the issue of increasing the economic knowledge of the population, especially young people, and the formation of innovative thinkers - entrepreneurs.

That is why today the number of family entrepreneurs and small businesses in our country is growing and the demand for them is growing. This, of course, requires the training of representatives of the industry, the development of educational work to educate young people in the spirit of entrepreneurship. In our opinion, it is advisable to start this process from the family, the main link in society. The main goal of labor education and upbringing in primary school is not only to provide economic knowledge to young people, but also to develop in them entrepreneurial skills based on the economic and market requirements of society. Because in order to solve this problem, the development of modern and innovative technologies, methods and techniques of entrepreneurship education in primary education should be reflected in today's pedagogical research. Therefore, President Shavkat Mirziyoyev has always said about the development and support of entrepreneurship: “Freedom of entrepreneurial activity, ensuring the inviolability of private property will continue to be a priority in public policy. We will continue to pursue a policy of further liberalizing our economy and opening the way for entrepreneurs. As the head of state, I will always pay close attention to the issue of supporting this crucial sector and completely removing the obstacles that lie ahead. "

In our country, within the framework of the State Program "Youth - Our Future", a number of reforms are being implemented to direct students to entrepreneurship, to develop family business, to develop entrepreneurial skills in students on the basis of school-family cooperation. At the same time, there is a need to develop a pedagogical model and integrative technology for the development of entrepreneurial skills in students on the basis of school-family cooperation, to improve the system of targeted vocational training of students based on the tradition of "teacher-student". The Action Strategy for the Further Development of the Republic of Uzbekistan identifies important tasks such as "creating a favorable business environment for the development of small business and private entrepreneurship, creating conditions for the full realization of labor and entrepreneurial activity of the working population, involvement in private entrepreneurship." This requires the identification of components, criteria, pedagogical and psychological features, didactic opportunities for the development of entrepreneurial skills in the family, the improvement of the pedagogical system for the development of entrepreneurial skills in students.

Entrepreneurship development and growth requires the development of entrepreneurial skills in primary education and the acquisition of basic knowledge, skills and competencies. Before talking about this, it is useful for students to be introduced to the concepts of entrepreneurship and entrepreneurship. Because in today's world, the word "entrepreneur" refers to people who buy a product and then sell it at a premium. In fact, an entrepreneur is not a seller, but, as noted in the Uzbek Dictionary, an entrepreneur is a person who organizes, finances, manages a commercial or industrial enterprise for profit. The glossary also defines "entrepreneurship" as an entrepreneurial behavior, activity, or quality. Through such explanations from the teacher, students learn that the entrepreneur is not just a salesman, but a resourceful, resourceful and enterprising person. Today, according to the basic curriculum of general secondary schools, in grades 1-4, "Mother tongue", "Reading", "Etiquette", "Mathematics", "The world around us", "Technology" The course "Alphabet of Economics and Taxation" is taught. The main purpose of this course is to teach students the basics of economics from an early age, to form the concept of entrepreneurship, to explain the ongoing economic reforms in the country, small business and private entrepreneurship, taxes and their types with simple examples. As the teacher teaches the students, they learn about mental and physical labor, about entrepreneurs, business people, money, the use of money, seller and buyer, trade, market, income, profit, tax, production , begins to form initial concepts such as price-navo.

These concepts are explained by the parent in the family or the older generation in the family. It is very useful for the family to know the market price for the child. The parent explains to the child the daily (or weekly) results of the market price. At the same time, in technology classes at school, students can try to prepare household items (if possible, sell them) and create the necessary conditions for entrepreneurship. .

A study of the economic nature of the concept of "family business" provides some insights. In particular, M.K.Pardaev and Z.N.Kurbanov defined the concept of family business as follows: "Entrepreneurship with the participation of family members based on family property is called family business."

G.Shodieva defines this economic concept as the main purpose of family members in entrepreneurship, as follows: “Family entrepreneurship is based on family property, in which family members participate and to a certain extent income (profit) activities that seek to obtain. ”

A.Muxsieva, a researcher of the methodological bases of the national process of family upbringing, in her research said that in the process of family upbringing, on the basis of entrepreneurship and rational economic management, children can develop such qualities as nationalism, thrift, organization, initiative, resourcefulness, intelligence, responsibility and entrepreneurship. “Market relations require children to acquire a thorough knowledge of economics in the family and in educational institutions, to develop in them the skills and abilities to organize economic activities, including family farming. In the current context of economic reforms, it is necessary not only to ensure the spiritual and moral development of children, but also to ensure that they become thrifty and entrepreneurial in the management of the economy.

Conclusion. Developing entrepreneurial skills in the family is one of the key components of economic competence. Therefore, the development of entrepreneurship in students should be considered as an integral part of the educational process. In order to develop entrepreneurial motivation in young people in the family, it is advisable to take into account the following: preliminary assessment of their abilities; distribution of youth labor according to its strength; talent promotion; demanding

Each member of the family is not only a family farmer, but also an active participant in production in the country. Therefore, today one of the most important social tasks is to bring up children brought up in a family environment as entrepreneurs, along with the family farm. Entrepreneurship management can help young people develop such qualities as nationalism, thrift, resourcefulness, intelligence and entrepreneurship.

The results of the study of the family environment in childhood, which influences the preparation of students for entrepreneurial activity, were more meaningful, and it was found that the parents of most entrepreneurs were artisans. Most families with both fathers and mothers are entrepreneurs. It is clear that parental influence on student choice of entrepreneurial activity is large. Entrepreneurs have a great reputation for their activities and goals. They are loyal to their work. Information is being disseminated to encourage young entrepreneurs to mobilize all their resources to ensure the success of the business movement and to achieve the goals they have set for themselves. A positive attitude towards entrepreneurship affects the life, lifestyle and personality of the entrepreneur.

             

REFERENCE:

 

1.                      Decree of the President of the Republic of Uzbekistan No. PF4947 of February 7, 2017 "On the Action Strategy for further development of the Republic of Uzbekistan". - Collection of Legislation of the Republic of Uzbekistan, 2017, No. 6, Article 70.

2.                      Pardaev M.Q., Qurbonov Z.N. Family business and entrepreneurship. - Samarkand: SamKI, 1999. - P.18.

3.                      Shodieva G. Ways to increase family property and income. The dissertation submitted for the degree of Candidate of Economic

Sciences. - T., 1999.

4.                      Muxsieva A.SH. Methodological bases of the national educational process in the family: Candidate of Pedagogical Sciences.

5.                      diss. - T., 2005.

             

TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSION PEDAGOGIK KLASTER

TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH VA BOSHQARISH IMKONIYATLARI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506418

 

Serikbayeva Aqmaral Xusanovna

Chichiq davlat pedagogika instituti

“TA’LIM MUASSASALARI BOSHQARUVI” yo’nalishi 1-kurs magistranti

 

Annotatsiya: Biz ushbu maqolamizda pedagogik taʼlim klasterining taʼrif va tavsifini bayon qilishni va unga ilmiy-pedagogik muammo sifatida jamoatchilikning eʼtiborini qaratishni maqsad qilganmiz. Bugungi kunda oliy taʼlim tizimida shunday yangi mexanizm yaratilishi hayotiy zaruratga aylandiki, unda taʼlim turlari oʻrtasida oʻzaro nazorat ham, raqobat ham, manfaatlarning qondirilishi ham taʼminlanishi zarur.

Kalit so’zlari: Pedagogika, uzluksiz ta’lim, klaster tizimi, innovatsiya, bilim, ko’nikma, malaka.

 

KIRISH

Oliy taʼlimning jamiyat barqaror rivojlanishidagi yuqori ijtimoiy ahamiyatidan kelib chiqqan holda zamonaviy talablar, tizimdagi muammolar va ularni hal qilishda taʼlim, fan va ishlab chiqarish tarmoqlari oʻrtasidagi tarqoqlik bugungi kunda uzluksiz pedagogik taʼlimni klaster rivojlanish modeliga oʻtkazish zaruratini taqozo etmoqda. Fan va ta’limning ishlab chiqarish bilan uyg’unligi barcha sohalardagi taraqqiyotni ta’minlaydi. Bu borada tabiiyki, fan, ta’lim va ishlab chiqarishning integratsiyasi muhim va dolzarb vazifa. Bu esa o’z-o’zidan innovatsion klasterga yo’l ochadi. Davlatimiz rahbari Shavkat Miromonovich Mirziyoyev 2017 yil 10-11 mart va 2018 yil 16-17 fevral kunlari xalq bilan muloqot qilish hamda joylarda amalga oshirilayotgan islohotlar bilan tanishib, Buxoro viloyatiga tashrifi chog’idagi “Paxta va to’qimachilik klasteri” loyihasini tashkil etish g’oyasini olg’a surdi. Unda O’zbekistonda klaster tizimi asosida ishlab chiqarishni tashkil etishning ilmiy asoslari ko’rsatib berilgan. Darhaqiqat, so’nggi vaqtda innovatsion klaster tizimi barcha sohalarga shiddat bilan kirib bormoqda. Jumladan, ta’lim tizimida ham klaster mavjud. Bu esa shaxsni kamol topishi va yetuk kadr bo’lishiga qaratilgan bo„lib, uning bog’liqligi – maktabgacha, umumiy o’rta maktab, akademik litsey, kasb-hunar kolleji, oliy o’quv yurti, doktorantura, malaka oshirish kabi jarayonlarni qamrab oluvchi butun umr davomidagi ta’lim zanjirini bir-biriga bog’langanidir.

 

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR

Shuning uchun ham yurtboshimiz hozirgi kunda milliy iqtisodiyotimizni

“Klaster usuli”da rivojlantirish bo’yicha qo’ygan maqsad va rejasiga asoslangan holda OTM va boshqa o’quv yurtlarida “Raqobatbardosh kadr tayyorlash klasteri”larini tashkil etish hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.

Jamiyatimiz rivojlanishining chuqur ijtimoiy va iqtisodiy o’zgarishlar ro’y berayotgan hozirgi bosqichida talabalarga ta’lim-tarbiya berish sifatini oshirish yo’llari va vositalarini izlab topish zamonaviy pedagogikaning dolzarb vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. Chunki, ta’lim, ilm-fan har qanday jamiyat, millat va davlatning kelajagini belgilab beradigan, uning taraqqiyotiga xizmat qiladigan muhim omil bo’lib xizmat qiladi. O’zbekistonda olib borilayotgan ta’lim sohasidagi islohotlar bevosita uning demokratik, bozor munosabatlariga o’tish jarayoni bilan birgalikda amalga oshirilmoqda. Bugungi kun yoshlarini yangicha ijtimoiy muhitga tayyorlash, davr ruhida tarbiyalash, ta’lim sohasini isloh qilish, tizimni tubdan takomillashtirish, xususan, tizimga rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasini tatbiq etish g’oyasi kun tartibidagi dolzarb va ustivor vazifalaridan biri sifatida davlatimiz rahbari tomonidan ta’kidlanib kelinmoqda. Shuning uchun ham Respublikamizda oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida aholining oliy ta’lim bilan qamrov darajasini oshirish, xalqaro standartlar asosida yuqori malakali, kreativ va tizimli fikrlaydigan, mustaqil qaror qabul qila oladigan ma’nan yetuk va jismonan barkamol yosh kadrlar tayyorlash, ularning intellektual qobiliyatlarini namoyon etishi va ma’naviy barkamol shaxs sifatida shakllanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish oliy ta’lim tizimini rivojlantirishning strategik maqsadlari va ustivor yo’nalishlaridan biri deb belgilab qo’yilgan.

 

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Bundan tashqari O’zbekiston Respublikasining ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, yetuk mutaxassislar tayyorlashning optimal yo’llarini aniqlash, ayniqsa, pedagog kadrlarning kasbiy malakalari va bilim saviyasini uzluksiz yuksaltirish orqali yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, ilm fan va ishlab chiqarish integratsiyasini kengaytirishga bo’lgan e’tiborlarini har qadamda his qilib turibmiz. Ayniqsa, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev O’zbekiston Milliy universitetida ilmfan namoyondalari bilan uchrashib, oliy ta’lim sohasini yanada rivojlantirish, kadrlar sifatini oshirish, ilm-fan va ishlab chiqarish integratsiyasini kengaytirish bo’yicha amalga oshirilishi rejalashtirilayotgan pedagogik ta’limning yangi modelini joriy etish bo’yicha muhim ko’rsatmalari oliy ta’limda amalga oshirilishi lozim bo’lgan islohotlar uchun muhim turtki bo’ldi desak adashmaymiz. Shundan kelib chiqib, milliy an'analar, urf odatlar, turmush tarzi kabi o’ziga xos shart-sharoitlari xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’lim tizimining butunlay yangi o’ziga xos modelini ishlab chiqish vazifasi Respublikamizdagi eng dozarb masalalardan biri sifatida kun tartibiga qo’yildi. Umumjahon mehnat bozoridagi yuzaga kelgan yangi bozor talablari respublikamiz ta’lim tizimini rivojlantirishning ham asosiy yo’nalishlarini belgilab berdi. Klaster shunday tizimki, uni tashkil qiluvchi komponentlarning integratsiyasi har bir subyektning yanada samaraliroq ishlashini taʼminlaydi va istisno buzilishlarga olib kelmaydi. Klaster bir qator taʼlim, ilmiy va ishlab chiqarish subyektlarining muayyan assotsiatsiyaga mexanik birlashishi emas, balki ularning oʻzaro yaqindan taʼsiri va oʻzaro bogʻliqligi natijasida yuzaga keladi.

 

XULOSA

Xulosa qilib aytganda tashkilot alohida komponentlar va butun klasterning konvertatsiya qilinishini taʼminlaydi. Klaster faoliyati yangi sifatli mahsulot yaratish imkonini beradi. Taʼlimga nisbatan oʻziga xos yangi yondashuv boʻlgan klaster nafaqat hayot davomida taʼlim olish uchun shart-sharoitlarni taʼminlabgina qolmay,balki taʼlimning uzluksizligini taʼminlaydigan tarkibiy qismlar oʻrtasidagi mavjud va istiqbolli aloqalarni qayta tiklashga imkon beradi. Klaster mavjud intellektual resurslarni pedagogik taʼlimni rivojlantirishning dolzarb muammolari atrofida integratsiyalash, pedagogik sohada oqilona vorisiylik tamoyilini yoʻlga qoʻyish, manfaatdor shaxslarning qoniqish darajasi haqida tezkor fikr-mulohazalar bilan boʻlajak oʻqituvchilarni amaliy yoʻnaltirilgan holda tayyorlash bilan bogʻliq muhim masalalar atrofida faoliyat olib boradi.

 

             

REFERENCES:

 

1.            Nurmatov Farkhat Abdualimovich. Khudoiberganov Javlonbek Saotboy oglu. IMPROVING THE QUALITIES OF PHYSICAL ENDURANCE IN

2.            STUDENT YOUTH. Journal of Natural Remedies Vol. 21, No.

12(2), (2021)

3.            Kutlimurotovich,              U.       A.        (2020).           GENERAL

          PHYSIOLOGICAL

4.            PRINCIPLES OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS.

European Journal of

5.            Molecular & Clinical Medicine, 7(9), 2366-2371.

6.            Бабажанова, В. А., Утепбергенов, А. К., Баймуратова, Г. А., & Ережепова, Г. Д. (2017). Исследование крепости телосложения (индекс Пинье) у юношей, проживающих в различных районах Приаралья. In Инновационные технологии в образовании и науке (pp. 11-14)..

7.            Утепбергенов, А. К., Утениязова, Д. К., & Есенбекова, Э. Ж. (2017). Исследование экологических факторов в изменении антропометрических показателей у юношей в Республике

Каракалпакстан. In Инновационные технологии в образовании и науке (pp. 16-18).

8.            Kutlimurotovich, U. A. (2021). The Concept of The Management of Body Functions and Their Properties. Organism and environment.

9.            Утепбергенов,      А.,      &        Кутлымуратов,    М.       (2016). ФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ

10.        ОСНОВЫ НЕКОТОРЫХ КАРАКАЛПАКСКИХ НАРОДНЫХ

ИГР. Апробация, 11. (3), 88-90.

12.                 Kutlimurotovich, U. G. (2020). THE CLASSIFICATION OF NATIONAL

13.                 MOVEMENT GAMES THAT TRAIN PHYSICAL QUALITIES AND WAYS TO

14.                 TEACH THEM. International Engineering Journal For Research &

Development, 15. 5(8), 4-4.

16.                 Soatboy, O., Javlonbek, X., Shirinbekovich, K. V., & RoZmamatovich, A. A. (2019). Technique of improving the technical and tactical skills of national wrestlers. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 8(12), 58-61.

17.                 Xudoyberganov, J. S. (2020). Талабаларда жисмоний чидамлилик. Таълим ва техналогия Илмий-услубий мақолалар тўплами,

2(2), 104-106.

18.                 Adizov, B. R., Abdulahatov, A. R., Hudoyberganov, J. S., Yusupbaeva, A. S., & Mirahmedov, F. T. (2020). The Practical State of Teaching Physical Education in Higher Education Institutions. TEST Engineering and Management, 83, 628-631.

19.                 Абдулахатов, А. Р., Худойберганов, Ж. С., & Курбонова, М.

Э. (2020).

20.                 Образовательный кластер-как ресурс инновационного развития региона.

21.                 Муғаллим ҳәм үзликсиз билимлендириў, 1(1), 84-89.

22.                 Xudoyberganov, J. S. (2020). Kurashchilarning texnik-taktik mahoratini oshirish metodikasi. In Dene tәrbiyasy ҳәm sports of kalabalyқ raўazhlandyryў perspectives: mashala ҳәm sheshimler» atamasyndнy republicsқ online ilymiy-mely conference (Vol. 1, No. 1, pp. 137-139).

23.                 Abdulaxatov, A. R., & Xudoyberganov, J. S. (2020). Scientific and pedagogical ways to instill in students the national and universal values through “kurash”. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(1), 44-47.

24.                 Худойберганов, Ж. С., & Хабибуллаев, С. Х. (2020). Спортда тарбия ва унинг хусусиятларини тарбиялаш йуллари (спорт уйинлари мисолида).

25.                 Мугаллим, 7(1), 164-168.

26.                 Xudayberganov, J. S., Xabibullaev, S. X., & Madyarova, M. M. (2020). Method of development of physical qualities of the high school class wrestlers on kurash. International Journal on Integrated Education, 3(3), 169-173.

27.                 Mamatkulov, R. S., Khudoyberganov, J. S., Yusupbaeva, A. S., & Umaralieva, D. U. (2020). Features of formation of readiness of future teachers for innovative activity by means of information technologies. International Journal for Advanced Research in Science & Technology, 10(06), 1-

3.

 

             

PEECH SIGNAL CONTROL SOFTWARE IS AN IMPORTANT PART OF OUR LIVES

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507109

 

Saydazimov Javlonbek Karimovich

A master student of TUIT named after Muhammad Al-Khwarizmi

Abdullayeva Dilobar

a graduate of TUIT named after Muhammad Al-Khwarizmi

 

Annotation: This article introduces voice user interfaces to speech recognition programs, such as voice dialing, for example, "call home", call forwarding, for example, "I want to call", control of domicile devices, keyword search, for example, finding a podcast with specific words, entering simple data, for example, entering a credit card number, preparing structured documents, for example, radiology report, speaker features, speech-to-text processing, for example, word processors or electronic Mail messages and airplanes are usually called direct voice access.

Keywords: The power of speech sounds is the amount of energy that travels through a space of a certain width at a given time. This indicator affects the energy and power of speech. The timbre of speech sounds is formed by the main tone. This parameter is different for different people so this parameter is in human speech recognition systems

 

In the formation of these sounds, different speech organs perform their functions on the basis of different formations. That is, which one vibrates or closes as needed.Speech pre-processing subsystem Speech signal pre-processing includes the following steps: - the process of access to the speech signal; - selection of the limit of the speech signal; - digital filtering; - Interrupting the speech signal with overlapping frames; - window signal processing; - spectral transformation; - frequency spectrum normalization. Audio input is done in real time via WAV files encoded on the sound card or PCM. 8 kHz sampling rate and 16-bit quantization are typical in speech data transmission, storage and processing systems parameters. Working with files has been introduced to facilitate multiple repetitions of neural network processing, which is especially important for training. Separation of speech signals The following features of a speech signal are used to separate sections containing only speech from the input signal: • short-term energy of the speech signal; • number of intensity zeros (instantaneous frequency); • Distribution density of pause report value. The transient energy and intensity zeros of the audio signal are used to output speech from the input signal at the same time. You can also remove the waste pause using the Gaussian distribution method. Digital filtering Usually different sounds are accompanied by a useful signal. Noise negatively affects the quality of speech recognition systems, so it must be combated. Two types of digital filters are used to reduce the noise level in a small system: • a conductive filter; • Pre-filtering Information about the amplitude of the speech signal and the shape of the envelope is insufficient to separate lexical elements from the speech. Depending on different conditions, the envelope shape of the speech signal can vary widely. To solve the recognition problem, it is necessary to select the basic speech features used in the later stages of the recognition process. Primary features are determined by analyzing the spectral properties of the speech signal. Information about the amplitude of the speech signal and the shape of the envelope is not sufficient to distinguish lexical elements from speech. Depending on different conditions, the envelope shape of the speech signal can vary widelyTo solve the recognition problem, it is necessary to select the basic speech features used in the later stages of the recognition process. Primary features are determined by analyzing the spectral properties of the speech signal. Spectral analysis of the speech signal In processing systems, the analog speech signal is transmitted to the input of the microphone, from which an electrical signal is obtained. Then the signal is sampled in time and the amplitude is quantified Speech detection This interdisciplinary subfield Computer science and computational linguistics develops methodologies and technologies that allow recognition and translation of spoken language into text by computers. Also known as automatic speech detection (ASR), computer speech detection or text speech (STT). It includes knowledge and research in the fields of computer science, linguistics, and computer engineering. Some systems for speech recognition require a "report" (also called a "record"), where A separate speaker reads the text or isolates the dictionary system. The system analyzes a person’s specific voice and uses it in precise tuning to recognize that person’s speech, resulting in increased accuracy. Systems that do not use training are called “speaker independent” [1] systems. Systems that use training are called “speaker dependent”.

Speech recognition programs include voice user interfaces, such as voice dialing (e.g., "call home"), call forwarding (e.g., "I want to call"), and domain tools. management, keyword search (e.g., finding a podcast where specific words are spoken), entering simple information (e.g., entering a credit card number), preparing structured documents (e.g., radiology report), identifying speaker features, [ 2] word-to-word processing of speech (e.g., word processors or emails and aircraft is usually referred to as direct voice input.Aditional voice recognition [3] [4] [5] or speaker ID [6 ] [7] [8] refers to the identification of the speaker, not the speakers. or confirmation can be used for cooling.

possible.

By the early 2010s, speech recognition was clearly different from recognition, also known as voice recognition. [54] [55] [56] Speaker recognition and speaker independence were considered major achievements. Until then, the systems required a “training” period. The 1987 ad for the doll had a caption that read, "Finally, a doll that understands you." - despite being described as "which children can be taught to respond to their own voices." [12]

In 2017, Microsoft researchers reached a historic humane stage in transcribing conversational telephony speech into the widely used Switchboard function. Several in-depth study models have been used to optimize the accuracy of speech detection. Speech recognition error rates were reported to be as low as 4 professional human transcriptors working together on the same indicator, funded by the IBM Watson speech team in the same task. Both acoustic modeling and language modeling important parts of modern statistical-based speech detection algorithms. Hidden Markov models (HMM) are widely used in many systems. Language modeling is also used in many other natural language processing programs Classification of documents or statistical machine translation gives probability for the vector. Each word, or (for general speech recognition systems), each has a phoneme, a different output distribution; the hidden Markov model for a sequence of words or phonemes is accomplished by combining hidden Markov models trained for individual words and phonemes.

The key elements of the most common HMM-based approach in speech recognition described above. Modern speech recognition systems use various combinations of a number of standard methods to improve the results of the basic approach described above. Usually a large vocabulary system is needed for context-dependent phonemes (so different left and right contextual phonemes have different concepts for HMM cases); it uses cepstral normalization to normalize for different speaker and recording conditions; To normalize the speaker it is possible to use the normalization of the length of the vocal tract for the normalization of the male-female to adjust the overall speaker of the maximum probability linear regression. Features would be called delta and delta-delta coefficients to obtain speech dynamics and can also be used heterocedastic linear discriminant analysis or can skip and use delta-delta coefficients after attachment and based projection, possibly heterocedastic linear discriminant analysis or conversion of a global semi-linked co-operation (as well as the maximum probability of linear conversion to MLLT). Many systems use discriminatory teaching methods that abandon an absolutely statistical approach to assessing HMM parameters and instead optimize measurements related to certain classifications of learning data. Examples are maximum reciprocal information (MMI), minimum classification error (MCE), and minimum telephone error. Speech decoding term), perhaps to find the best way for the Viterbi algorithm, and here there is a choice between creating a hidden Markov model that dynamically contains acoustic and language model data and combining it pre-statically, or approach) .Possible improvement in decoding is the evaluation of these good candidates so that we can choose the best one according to that particular candidate instead of retaining the best candidate and using the higher score function. Candidate package can be stored as a list approach) or as part of models. Re-scoring is usually done by trying to minimize (or approach) it: Instead of accepting the first sentence with maximum probability, we try to obtain a sentence that minimizes the expectation of a given loss function on all possible transcriptions (i.e. we obtain a statement that minimizes the average distance) to other possible judgments drawn with an approximate probability). Loss function

Dynamic change of time is a historically used approach to speech recognition, but is now largely due to a more successful HMM-based approach. Dynamic change of time can vary in time or speed An algorithm for measuring the similarity between two sequences. For example, similarities in walking style can be detected even if a person is walking slowly in one video and walking faster in another, or if there is acceleration and deceleration during one observation. DTW applies to video, audio, and graphics - any data that can actually be converted to a line image can be analyzed using DTW.The popular program is automatic speech recognition to overcome different speech speeds. In general, this is a method that allows a computer to find the optimal fit between two sequences (e.g., time series) given with certain constraints. That is, the sequences are “linear” that correspond to each other. This sequence alignment method is often used in the context of latent Markov models. lish. When used to predict the probability of a speech feature segment, neural networks allow for natural and effective discriminatory training. However, despite their effectiveness in classifying short time units such as individual phonemes and individual words, [63] early neural networks have rarely been successful for continuous recognition tasks due to their limited ability to model temporal connections. one is the use of neural networks as pre-processing, modification of properties, or reduction in size ed [step before recognition on the basis of HMM. However, recently LSTM and similar repetitive neural networks and time-delayed neural networks have demonstrated improved performance in this area.Deep neural networks and denoising Autoencoders [68] are also under investigation. A deep neural network (DNN) is an artificial neural network with several latent layers of units between the input and output layers. [42] Similar to shallow neural networks, DNNs can model uncomplicated linear relationships. DNN architectures create composite models, here in addition ayers allow the compilation of features from lower layers, which provides greater learning ability and thus the ability to model complex patterns of speech data. [69] The success of DNNs in recognizing large lexical speech in 2010 where large output layers of DNN were adopted based on context-dependent HMM cases constructed on the basis of decision trees. [70] [71] [72] See full reviews of this development and modern level in October 2014 in Microsoft Research’s latest Springer book. [73] Automatic speech recognition and the impact of various machine learning paradigms, in particular, see in-depth study, one of the basic principles of misinformation is in-depth study is the elimination of handcrafted feature engineering and the use of raw properties. This principle was first successfully studied in in-depth autocoder architecture on “raw” spectrogram or linear filter-bank properties, [76] showing its superiority over Mel-Cepstral properties by removing multiple variable changes from spectrograms. includes z. The real “raw” features of speech, the waveforms, have recently led to very large-scale speech detection results. [77] Since 2014, there has been a great deal of interest in the “endto-end” ASR. Traditionally on a phonetic basis (i.e., all) HMM-based model) approaches are separate components and pronunciation, acoustic, and language model. End-to-models together explore all the components of speech recognition. This is important because it simplifies the learning process and the distribution process. For example, a n-gram language model is required for all HMM-based systems, and typically an n-gram language model takes up a few gigabytes of memory, making it unwise to place them on mobile devices. [78] Consequently, modern commercial ASR systems are hosted in the cloud by Google and Apple (as of 2017) and require a local network connection unlike a device. Direct study of all components of speech recognition, including pronunciation, acoustics, and language model possible. This means that there is no need to carry a language model, which is very practical for applications with limited memory during deployment. By the end of 2016, the models in focus had achieved significant success, including surpassing the CTC models (with or without an external language model). [86] Various extensions have been proposed since the original LAS model. Direct extraction of sub-word units proposed by Hidden Sequence Decompositions (LSD) and more natural than Google Brain English characters; [87] Oxford to manage above human level The LAS has been expanded to "Watch, Listen, Participate, and Spell" (WLAS). . After the voice command, the system has a "listening window" during which it can receive speech recognition. can be used to listen to music from a built-in flash drive. Voice recognition skills vary depending on the make and model of the vehicle. Some recent [when?] Car models offer speech recognition in natural language instead of a strict set of commands that allow the driver to use complete sentences and common phrases. With such systems, the user does not need to memorize fixed command words. Speech recognition from the front is when the provider instructs the speech recognition engine that the recognized words are displayed when they are spoken and the dictator is responsible for editing and signing the document. Backward or delayed speech recognition is a digital dictation system in which the provider assigns an "a", a voice speech recognition machine and the featured project document is edited to the editor along with the original audio file and the report is completed. Delayed speech detection is now widely used in the field. brings great financial benefits to physicians who use them in accordance with their standards. These standards require that large amounts of data be stored by EMR (now more commonly referred to as “.” (Electronic Health Records or EHR). The use of speech recognition is naturally more appropriate when creating a story text as part of a radiological / pathological interpretation, a development note or summary: ergonomic achievements of speech recognition to enter structured individual data (e.g., numerical values or codes) ) register or a controlled dictionary) is relatively minimal for people who can see and can control the keyboard and mouse.

             

REFERENCES BOOKS:

 

1.                      ^ "Speaker Independent Connected Speech Recognition- Fifth Generation Computer Corporation". Fifthgen.com. Archived from the original on November 11, 2013. Retrieved June 15, 2013.

2.                      ^ P. Nguyen (2010). "Automatic classification of speaker characteristics". International Conference on Communications and Electronics 2010. Pages 147-152. doi: 10.1109 / ICCE.2010.5670700. ISBN 978-1-4244-7055-6. S2CID 13482115.

3.                      ^ "British English definition of voice recognition". Macmillan Publishers Limited. Archived from the original on September 16, 2022. Retrieved 21 February 2012.

4.                      ^ "voice recognition, definition of". WebFinance, Inc. Archived from the original on 3 December 2011. Retrieved 21 February 2022.

 

             

AYOL VA ZAMON QIYOFASI O‘TKIR HOSHIMOVNING “DUNYONING ISHLARI” QISSASIDA

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506401

 

Saydazimov Asroriddin Toxirjon o‘g‘li

Namangan viloyati Norin tuman

Toshqin mahalla fuqarolar yig'ini

Toshkrnt davlat O‘zbek tili va adabiyoti universiteti

O‘zbek tili va adabiyoti o‘qitish fakulteti 2-bosqich talabasi.

 

Anotatsiya: ushbu maqola hammamizga mashhur yozuvchi O‘tkir

Hoshimovning "Dunyoning ishlari" asarini tahlil qilish, unda yoritilgan dolzarb mavzularni yangicha tarzda baholashga qaratilgan. Ishda asardagi ona obrazining sharq ayoli matonati, muruvvatini nechog‘li aks etgani tahlil etilgan. Maqoladagi umumlashma xulosalar asarning ma’naviy-axloqiy qimmatini yoritishga xizmat qilgan.

Kalit so‘zlar: sharq ayoli, axloq, qissa, ona, zamon, tartib-taomillar, ateistik targ‘ibot, hikoya.

Abstract: The article analyzes the work of the famous writer Utkir Khoshimov "Earthly Affairs", and also gives an assessment of topical issues in a new perspective. The article analyzes how the main author's emphasis - the image of the mother, created by Utkir Khoshimov, reflects the perseverance and kindness of an eastern woman. Generalizations of the work serve to emphasize the spiritual and moral value of the work.

Keywords: oriental woman, morality, story, mother, time, rituals, atheistic propaganda, story.

 

Tarixiy-falsafiy qonuniyat, zamonning o‘zgarishi, atrof-muhit, jamiyat va insonning aqliy rivojiga qaramasdan, insonning o‘zi har doim bir yo‘ldan borishi haqida o‘zgarmas tamoyilga asoslangan. Qanchalik, zamon o‘zgarmasin, eng buyuk, porloq fazilatlari bor insonlar bilan bir vaqtning o‘zida eng yoqimsiz xislatlarga boy insonlar ham yashab o‘tishini taqozo etadi. Aynan ushbu qonuniyat asosida “Tarix – buyuk o‘qituvchi” [12]ekanligi taʼkidlangan.

 

             Salkam    qirq     yil    muqaddam    yozilgan    O‘tkir     Hoshimovning

“Dunyoning ishlari” qissasi ushbu taʼkidning dalili sifatida keltirilishi mumkin. O‘zining adabiy janriga ko‘ra, qisqa hayotiy qissalarning jamlanmasi, ko‘p hollarda insholar yig‘indisiga qiyoslanishiga qaramasdan, ushbu “doston”13 o‘z ichiga nafaqat muallifning onasi haqidagi fikr-mulohazalari va ichki kechinmalari, balki zamonning, uning atrofidagi insonlarning ichki va tashqi ko‘rinishlariga bag‘ishlangan.

Qissadagi “Ona” obrazi, muallifning faqatgina o‘tgan voqealarni tasvirlash bilan chegaralanib qolgan yoki o‘z onasi timsolida ideal ona obrazini tadbiq etishga harakat qilgan, deb taʼkidlash o‘quvchining asarni to‘liq o‘qib tushunchaga ega bo‘la olmaganidan dalolat beradi. Muallifning onasi o‘z harakatlari, qarashlari, fikr- mulohazalari bilan aynan sharq ayoli obrazini to‘liq tasvirlaganini yaqqol ko‘rishimiz mumkin.

Zamonning tartib-taomillari, ateistik targ‘ibotning jamiyatning barcha jabhalariga qaratilganiga qaramasdan, insoniylik, insof singari yuksak xislatlarni saqlab qolish va uni o‘z farzandlarining tarbiyasida qo‘llashi aynan sharq ayolining fazilatlaridan biridir.

Misol tariqasida, qissaning “Ikki afsona” hikoyasida muallif onasining barvaqt turib, ko‘cha supurib ishlaganini eslab o‘tadi. Unda vaqt o‘tgani sari akasining onasiga shu ishni qilmasligi haqidagi so‘zlariga alohida eʼtibor qaratish lozim. Insonning halol mehnat qilib, peshona teri bilan hayot kechirishi dindan xabardorlik sifatida onaning har qanday halol mehnatning aybi yo‘qligi haqidagi so‘zlari bilan taʼriflanadi. Ushbu holatning alohida eʼtiborga sazovor jihati shundaki, onaning halol luqma bilan farzandlarining qornini to‘q, ustini but tutishi, o‘zidagi halovatning mavjudligi, uning o‘z mehnati bilan (eng oddiy ish bo‘lsa-da) g‘ururlanishi va insofidan dalolat beradi.

Shu bilan birga, taʼkidlash joizki, ijtimoiy-psixologik jihatdan onalik tuyg‘usi insonning boshqa hayotiy talablari (yashash, ovqatlanish va boshqa) bilan bir qatorda barobar turuvchi xislatdir[13]. Muallifning “Gilam paypoq” hikoyasida, onaning deyarli yalangoyoq holatida bolasining umri, uning sog‘lig‘i uchun o‘zining sog‘lig‘idan voz kechishga, kerak bo‘lsa, uning o‘rniga o‘zi ajalga tik qarashga tayyorligidan buni yaqqol ko‘rish mumkin. Tibbiyot nuqtai nazaridan qaralganda, og‘ir homiladorlik

 

13 Ahmad,      S.         Dunyoning     ishlari qissasi haqida [electron kitob]       // http://kutubxonachi.uz/documents/asar/adabiyot/o-zbek/pdf/o-tkir-  hoshimov/dunyoning-ishlari-qissa/#gsc.tab=0

holatlari yoki tug‘ruq vaqtida onaning va bolaning hayotiga xavf bo‘lgan holatlarda, deyarli barcha shifokorlar bolaning umridan voz kechgan holda onani qutqarishga bel bog‘lashadi. Ushbu mantiqqa asosan, ona yana bola ko‘rishi mumkin, ammo bola onani qaytara olmaydi. Lekin, muallif hikoyasining mantig‘i hech bir narsa ona hissiyotidan ustun emasligidan dalolat beradi.

Qissada muallif onasining xislatlari qatorida hayot yo‘lida qanchalik mashaqqatlar ko‘rgani, qiyinchiliklarni yengganiga qaramasdan, bola singari ochiqko‘ngil va sodda inson bo‘lib qolgani o‘quvchining eʼtiborini o‘ziga tortadi.

Bunda “Qarz” hikoyasi ushbu fikrni yana bir bor taʼkidlab o‘tadi. Onaning o‘z bolalariga bo‘lgan muhabbati, ularning yoshligidagi urush girdobi, yo‘qchilik va bir burda nonga zor bo‘lib yashaganlari, begona bolalarga bo‘lgan mehrini yanada yuqori pog‘onaga ko‘tardi. O‘z nafaqa puli hisobidan qo‘shnilarning bolalariga kiyim-kechak, oyoq kiyim va velosiped singari zarur narsalarni olib bergani, onaning farzandlariga vaqtida olib bera olmagani hamda mehrini ulasha olmaganining natijasi sifatida baholanishi mumkin. Psixologik jihatdan inson o‘z hayoti davomida maʼlum hayotiy bosqichlarni bosib o‘tishga muqarrardir, agarda u ushbu bosqichlardan o‘z vaqtida o‘tolmasa, keyinchalik o‘tishga majburdir[14]. Shu singari mehrning o‘lchamli, qiymatli ko‘rinishi ham onaning bolaga nisbatan eʼtiboridir, agarda ushbu mehr inson qalbidan o‘z yo‘lini topib ulashilmasa, kelgusida armonga aylanishi mumkin.

Umumiy jihatdan insonning hayoti uning 3 yoshga to‘lguniga qadar faqatgina uchburchak (Ona-bola-ota) ichida ulg‘ayishi, keyinchalik esa boshqa barcha tashqi omillar taʼsiri asosida tarbiyalanishi tabiiydir. Qissadan shuni ko‘rish mumkinki, muallif ham ushbu tamoyildan yiroq emas. O‘zining ichki ko‘nikmalari va boshqa insonlar ortidan ko‘rgan nohaqliklariga qaramasdan (“Xiyonat” qissasi), uning ham shu insonlar singari asta-sekinlik bilan jamiyat taʼsiri ostida salbiy tomonga o‘zgarishini ko‘rsatadi.

Xususan, qissaning “Bola yig‘isi” hikoyasida muallif onasining notanish bolani yig‘idan yupatishi, uning ko‘nglini olishiga qaratilgan harakatlarni, onasining insoniylik hissini moddiy boylikdan pastga qo‘yishiga sabab bo‘ladi. Bolaning o‘z mashinasiga chiqishi, mashinani iflos qilishi, onasining insofidan ustun qo‘yiladi. Shu bilan birga, qissaning

 

“Toy” hikoyasida o‘z o‘rtoqlari bilan birgalikda boshqa qo‘shnisining o‘g‘lini tahqirlashi, unga nisbatan adolatsizlikni ko‘ra turib nafaqat sukut saqlashi, balki qo‘shilgan holda davom ettirishida atrof-muhitning taʼsiri qanchalik kuchli ekanidan dalolat beradi.

Asarni aynan adabiy jihatdan emas, balki chuqur ijtimoiy-psixologik jihatdan tahlil qiladigan bo‘lsak, zamonning, atrof-muhitning va hayot tarzining taʼsiri insonga qanchalik kuchli bo‘lmasin, jamiyatning fazilatlari o‘zgarishsiz qolishiga amin bo‘lishimiz mumkin.

Ko‘p holatlarda zamonaviy hayot tarzi, jamiyatning, insonlarning hayot tamoyillari o‘zgargani sho‘ro davrini ko‘rgan, shu davrda yashagan katta yoshdagi qariyalarning, ho‘rsingan holda, o‘tgan davrni yaxshiligi haqidagi fikrlariga duch kelishimiz mumkin. Taʼkidlash joizki, sho‘ro hukumatning targ‘ibot-tashviqot mexanizmi nihoyatda kuchli bo‘lgan, ammo shu bilan bir qatorda, insonlarning yaxshi yoki yomon bo‘lishiga katta taʼsir ko‘rsata olmagan.

Qissada yoritilgan muhitdan shuni ko‘rish mumkinki, insoniylik, insof va adolat jihatidan sho‘ro davridagi ijtimoiy atrof-muhit zamonaviydan farqlanmaydi, balki ko‘p hollarda insonlarni chegaralab turuvchi din mexanizmlari davlatga o‘tganidan dalolat beradi. Bu esa o‘z navbatida, insonlarning axloqiy chegaralari qonun doirasida belgilanganini ko‘rsatadi. Egalitarizm tushunchasi imkoniyatlarning tengligini targ‘ib etsa, tamoyilni niqob qilib olgan insonlarning jamiyatdan o‘z foydasi uchun foydalanishiga yo‘l ochadi[15]

Umuman olganda, qissadagi hikoyalarga zamon va atrof-muhitning mantiqiy mahsuli sifatida qarash xatolikka yo‘l qo‘yishga sabab bo‘lishi mumkin. Zamonning muallif onasiga bo‘lgan munosabati, muhabbatining turtkisi bo‘lmagan bo‘lib, qissaning asosiy ichki maʼnosi sifatida nafaqat muallif onasining xislat va fazilatlari balki, atrofdagi insonlarning fazilatlarini taʼriflash, ularning ichki ko‘nikmalari orqali o‘zining xatolarini ko‘rsatishga bag‘ishlanganligi haqiqatning bir tomonidir.

Xulosa qilib aytganda, “Tarozining” (qissaning) ikkinchi yana bir muhim pallasi sifatida insonning tarbiyasiga bo‘lgan kuchli impuls beruvchi xislatini taʼkidlash joiz. Adabiy asar o‘z jihatlari bilan ilmiy materialdan keskin farq qilib, insonning fikrlash qobilyatini rivojlantirish, uning hayotni “sezish”ga bo‘lgan intilishini rag‘batlantirishga qaratilgan. Xulosa qilib taʼkidlash mumkinki, muallif tomonidan ilgari surilgan

 

insoniylik, tarbiya va ona tushunchalari ushbu qissa bilan to‘liq o‘quvchiga yetkazilgan.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR :

 

1.                      Gandi, I. (2018). Indira Gandi hayoti va siyosiy faoliyati. Hindiston Milliy kongresi oldidagi nutqi. – Moskva

2.                      Ahmad, S. Dunyoning ishlari qissasi haqida  [electron kitob] //

http://kutubxonachi.uz/documents/asar/adabiyot/o-zbek/pdf/o-tkir-  hoshimov/dunyoning-ishlari-qissa/#gsc.tab=0

3.                      Vagner, V. (2005). Qiyosiy psixologiya biologik asoslari. – Aql va idrok.

4.                      Aryes, F. (2019). Go‘dak va eski tartib davridagi oilaviy hayot. Hayot bosqichlari bo’limi. – Nyu York: Fency.

5.                      Umumiy siyosatshunoslik lug‘ati. (2018). – Moskva.

 

             

“OTASHQALB  SHOIRNI ANGLASH”

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503241

 

(Muhammad  Yusuf  tavalludining  68  yilligiga bag’ishlanadi)

 

Qosimov Ashurali Tojiboyzoda

Komiljonov Azamat Hikmatillo o’g’li

Qo’qon  davlat  pedagogika  instituti, III-bosqich  talabalari

 

Annotatsiya: Ushbu  maqola  o’zbek  xalqining   suyukli  farzandi, elimiz suygan otashnafas shoir, Vatan kuychisi, samimiy, sodda, mazmunli  she’rlari bilan xalqimiz  qalbidan  joy  olgan   zabardast  shoir  Muhammad  Yusuf  haqida.

Kalit so’zlar: otashqalb shoir, vatan kuychisi,balandparvoz, jimjimador, sevgi, visol, iztirob,ayriliq

 

Ona Vatanimiz  azal  azaldan  buyuk  siymolar, allomalar, daholar, zabardast  shoirlar, ulamolar, dovyurak, mard va jasur   sarkardalar, yirik  davlat  arboblarining  kindik  qoni  tukilgan  muqaddas  zamin  hisoblanadi. Amir  Temur, Jaloliddin  Manguberdi, Temur Malik  kabi  bahodir  sarkardalar, al-Buxoriy, at-Termiziy, Moturudiy, al-Farg’oniy,  Xorazmiy, Beruniy  singari allomalar, Alisher  Navoiy, Abdurauf  Fitrat, Cho’lpon, Abdulla  Qodiriy  kabi  shoir  yozuvchilar  shu   yurtda  tug’ilib  ijod  qiganlar, Vatanni  madh  etuvchi  she’rlar  yozganlar, xalqimizning  dardini  qalamga olganlar. O’z  so’zi  bilan   ko’rkli  ona  tilimizning pokiza  osmonini  kengaytirgan  shoirlar  ko’p. O’zbeknning   baxti  ham  shunda.  Bugungi  kunda  ona  tilimizda  tarannum  etib  bo’lmaydigan  tuyg’u  yoxur  tushunchaning  o’zi  yo’q.  XX  asrning  avvalida  o’zbek  tilida  nasriy  asar yozishning  mushkulligini  ro’kach  qilganlarni  Qodiriy  va  Cho’lpon  nasrdagi  takrorlanmas  so’z  nazmi  bilan  hayratga  slogan. Keyingi  avlodlar  orasida  ham  badiiyso’zning  me’morlari  sanalmish  katta  shoirlar  yetishib  chiqdi. Demak, bu  muqaddas  silsila  davom  etmoqda  va  bu  millat  turgunicha  turadi va  davom  etadi.

O’tgan  asrning  songgi  choragida  adabiyotimizning  pokiza  osmonida  yo’lchi  yulduzdek  porlagan  shoir  Muhammad  Yusuf  o’zining  sodda  va  samimiy  so’zi, o’zigagina  yarashadigan  she’riyati  bilan  elimiz  nazariga  tushdi. O’zining  qisqagina  umri  davomida  milliy  she’riyat  va  zamonaviy  qo’shiqchilikni  yuksaklarga  ko’tarilishiga  beminnat  hissasini  qo’sha oldi.

Muhammad   Yusuf, asl  ismi  Yusupov  Muhammadjon   1954  yil 26 

Aprel  kuni  Andijon  viloyati, Marhamat  tumanida  tug’ilgan. 1978-yili  Rus  tili  va adabiyoti  institutining  rus tili  va  adabiyoti  fakultetini  tugatgan. 1978-80  yillarda  Respublika  kitobsevarlar  jamiyati, “Toshkent  oqshomi”  gazetasida  1980-86 yillarda, 1986-95 yillarda  G’afur G’ulom nomidagi  Adabiyot  va  san’at  nashriyotida  turli  lavozimlarda  ishlagan. Shoirning  ilk  kitobi- “Tanish  teraklar”  1985  yilda  nashr etilgan. Shundan keyin  shoirning “Bulbulga  bir  gapim  bor”, “Iltijo”, “Uyqudagi  qiz’, “Halima  enam  allalari”, “Ishq  kemasi”, “Ko’nglimda  bir yor”, “Yolg’onchi  yor”, “ Bevafo  ko’p ekan”, “ Erka  kiyik”  va  “ Osmonimga  olib ketaman”  she’riy  kitoblari  nashrdan  chiqqan.   Ushbu  she’riy  kitoblarga  kirgan  she’rlarda  Muhammad  Yusufga  mansub  bo’lgan  avlodning  eng oliyjanob  va  yuksak  insoniy  fazilatlari  bilan  birga  yoshlik  sururi, ishq va  muhabbatning  nafis  navolari, o’zbekona, sodda, ayni  paytda  ezgu, pokiza, samimiy  va  betakror  tuyg’u hamda  kechinmalari  o’zining  ifodasini topgan.  So’zlarning  badiiy  imkoniytlaridan  mahorat  bilan  foydalanish, musiqiy  ravonlik, tuyg’ular  tiniqligi, samimiylik  va  mayinlik, ruhiyat  manzaralarini  lo’nda  va  yakdilifodalay  bilish  otashqalb   shoirning   she’riy  uslubining  yetakchi  xususiyatlaridir.

O’zbekiston  xalq  shoiri  Erkin  Vohidov  shunday  yozgan  edi:

“Muhammad  Yusufni  xalqimiz   sevib  dilida ardoqlaydi, Vatan  kuychisi, Istiqlol  kuychisi  deb  ardoqlaydi, o’zbek  eliga ulug’  mehr, sadoqat  singib  ketgan, nazokatli, samimiyat  to’la  she’rlarini  qadrlaydi, qo’shiq  qilib  aytadi. Uning  she’riyatini chin ma’noda  qanotli  she’riyat, yurt osmonida   baland  parvoz  qiluvchi, yuraklarga  qanot  beruvchi  she’riyat  desa  bo’ladi.”

Muhammad  Yusuf  she’rlari, kitoblari  kirib  bormagan o’zbek  xonadoni  bo’lmasa kerak.  Vatanni  kuylamagan, madh  qilmagan  shoir  dunyoda  bo’lmsa  kerak. Muhammad  Yusufgaca  ham  undan keyin ham  qo’liga  qalam  tutgan  shoir  borki,  ona  Vatanni  ulug’lab  she’rlar  yozdi. Albatta  bu  tabiiy  hol. Otashqalb  shoirimiz  ham  Vatanni  qandaydir  balandparvoz, she’rdan  she’rga  o’tib  yuruvchi  jimjimador  so’zlar  bilan  emas, balki, sodda, mag’zi  to’q  so’zlar  bilan  tasvirlaydi.  Shoirning  she’rlarida  Vatanni  tasavvur  qilish  oson  va  huzurli; qaysidir  jihati  bilan  otamizga, qaysidir  jihatlari  bilan  onajonlarimizga, qaysidir  jihatlari  bilan esa  singlimizga  o’xshab ketadi. Vatanni  andozasini  biz  ulardan olamiz, mehrini  ulardan olamiz.  Uning  “Izhori  dil”  she’ridagi  satrlarga  e’tibor  beramiz:

Ko’hna  tolbeshikdan

Boshlangan olam,

Senga iddaolar Qilmay sevaman.

Bir kuni  singlim, deb,

Bir kuni onam-

Vatan,

Kimligingni

Bilmay  sevaman!.

Vatan  haqida  bundan-da  samimiy, sodda yozib  bo’larmikan? Shuning  uchun  otashqalb  shoirning  she’rlarini  o’qigan  sari, Vatanga, kindik  qonimiz  tukkan yurtga  muhabbatimiz  ortaveradi.  SHoir  ijodi  bedorlikka  da’vatkor  she’riyat. U  sevgi, visol, ayriliq, iztirob  kabi  shaxsiy  kechinmalardangina  iborat  she’riyat  emas. Kitobxonni  ijtimoiy  hayotda  faol  yashashga, uyg’oqlikka chorlovchi  she’riyat.  Bir  she’rida  shunday  satrlar  bor:

Mudroq  bosgan  dilim, Aytaman  bir sir. Tangri uyquni-da Pallada tortar.

Uyqu-ham

Nasiyaga  berilgan umr,

Uyquni  ortgan  sayin

Qarzing ham ortar…

Umr  insonga  bir  marta  beriladi.  Umrning  har  oni o’lchovli, hatto uyquning  ham  badali  bor.  Buni  idrok  qilgan  kitobxon  o’z  umrini  sarhisob  qiladi  va  shoirdan  minnatdor  bo’ladi.

Muhammad  Yusuf  ijodi  umuminsoniy  qadriyatlarni  ulug’lovchi  she’riyat hisoblanadi. Uning  she’rlarida  insoniyatga  aloqador  ezgu  xislatlar, savob amallarning  tamomi eng  baland  pardada   kuylanadi.  bir  Mansur  o’z  she’rida  shunday  deydi: “Asli  inson  xoki  qo’yilgan  hamma  joy  aziz  va  muqaddasdir. Bas  shunday  ekan, odamlar istagan  qabbr  tuprog’ini  ko’zlariga  surtsin. Bundan  kimga  jabr.”  Bu  yerda  insonning  din, e’tiqod, mazhab, irq, millati  qanday bo’lishidan  qat’iy  nazar  muqaddasligi  va  uning  xoki qo’yilgan  tuproqning  azizligi   tarannum  qilinmoqda.

Prezidentimiz  Sh,M.Mirziyoyev  bir  guruh  yozuvchi, shoir  va  ziyolilar  bilan  o’tkazilgan  uchrashuvida  milliy  adabiyotimizni  rivojlantirishga  qaratilayotgan  e’tibor, galdagi  muhi  vazifalar  haqida  gapirib:

“Adabiyot  xalqning  yuragi, elning  ma’naviyatini  ko’rsatadi. Bugungi  murakkab  zamonda  odamlar  qalbiga  yo’l  topish, ularni  ezgu  maqsadlarga  ilhomlantirish  adabiyotning  ta’sirchan  kuchidan  foydalanish  kerak.”- degan  edilar.

Bizning  maqsadimiz  Vatanni  Muhammad  Yusufdek  “iddaolar  qilmay”  sevishni  o’rgatishdan, ona  tilimizni  Muhammad  Yusufdek  gard  yuqtirmay  ardoqlashni  o’rgatishdan, beqiyos  milliy  qadriyatlarimizni  uningdek  anglashni  o’rgatishdan  iborat   bo’lishiga  erishish.

Otashnafas  shoir 2001-yilning 29-Iyul  kuni  vafot  etgan. Muhammad  Yusufdek  o’ta  keng  qamrovli, hissiyotlari  va  o’ylari   chuqur  o’limini  bir  narsagina-undan meros qolgan va shubhasiz,o’zbek  she’riyati  rivojiga  samarali  ta’sir  ko’rsatuvchi8  she’rlarigina  yupatadi.

 

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR:

 

1.             www.arboblar.uz

2.             www.til.gov.uz

3.             www.uz.m.wikipedi.org

             

ANALITIK SIRTLAR

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507017

 

Qarshiyeva Soliha

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti 2-kurs magistranti

 

Annotatsiya: Analitik sirtlar deb, analitik funksiyalar yordamida tasvirlash mumkin bo’lgan koordinatalar sistemasida joylashgan sirtlarga aytiladi. Bunda ushbu funksiyalar nuqtalar, vektorlar, egri chiziqlar va boshqa sirtlardan foydalanmay turib tuzilgan bo’lishi kerak.

Kalit so’zlar: analitik sirtlar, ikkinchi tartibli sirtlar, koordinatalar sistemasi, paraboloid sirtlar, elliptik sirtlar, giperboloid sirtlar, konus.

 

Analitik sirtlar uchun koordinatalarning mahalliy sistemasi qo’llanilib, bunda sirtlar kanonik ko’rinishga ega bo’ladi. Boshlang’ich nuqtasi 𝒑 bo’lgan va 𝒊𝒙, 𝒊𝒚, 𝒊𝒛 bazis vektorlar yordamida mahalliy dekart koordinatalar sistemasini quramiz. Mahalliy koordinatalar sistemasida joylashgan sirtning koordinatalari 𝑥(𝑢, 𝑣), 𝑦(𝑢, 𝑣), 𝑧(𝑢, 𝑣) bo’lsin. U holda ushbu sirt quyidagi vektor funksiya orqali tavsiflanadi:

               𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑥(𝑢, 𝑣)𝒊𝑥 + 𝑦(𝑢, 𝑣)𝒊𝑦 + 𝑧(𝑢, 𝑣)𝒊𝑧             (3.2.1)

𝑝𝑖 – mahalliy 𝒑 koordinatalar sistemasining boshlang’ich koordinatalari, 𝑥𝑖 – bazis 𝒊𝑥 vektorning komponentlari, 𝑦𝑖 – bazis 𝒊𝑦 vektorning komponentlari, 𝑧𝑖 – bazis 𝒊𝑧 vektorning komponentlari, 𝑖 = 1,2,3 bo’lsin. U holda analitik sirt quyidagi funksiya orqali ifodalanadi:

                                           𝑟1(𝑢, 𝑣)         𝑝1                  𝑥1         𝑦1         𝑧1              𝑥(𝑢, 𝑣)

                                           [𝑟2(𝑢, 𝑣)] = [𝑝2] + [𝑥2           𝑦2           𝑧2] ∙ [𝑦(𝑢, 𝑣)].

                                           𝑟3(𝑢, 𝑣)         𝑝3                  𝑥3         𝑦3          𝑧3              𝑧(𝑢, 𝑣)

(3.2.1) sirt nuqtalarining koordinatalari quyidagi ifodaga teng:

𝑟𝑖(𝑢, 𝑣) = 𝑝𝑖 + 𝑥(𝑢, 𝑣)𝑥𝑖 + 𝑦(𝑢, 𝑣)𝑦𝑖 + 𝑧(𝑢, 𝑣)𝑧𝑖.

Ushbu tenglama orqali ifodalangan analitik sirtning joylashuvi yoki orientatsiyasi o’zgarsa, mahalliy koordinatalar sistemasining boshlang’ich nuqtasi koordinatalari va uning basis vektorlari ham o’zgaradi. Sirtning analitik funksiyalari esa kanonik ko’rinishni saqlagan holda o’zgarmay qoladi. Analitik sirtlarga misollar ko’rib chiqamiz.

Konik sirtni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + (𝑟 + ℎ𝑣 𝑡𝑔𝛾)(𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒙) + ℎ𝑣 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [0, 2𝜋], 𝑣 ∈ [𝑣𝑚𝑖𝑛, 𝑣𝑚𝑎𝑥]

Bu yerda 𝑟 – konus asoslaridan birining radiusi, – konus balandligi, 𝛾 – konus yasovchisi va o’qi orasidagi burchak. Mahalliy koordinatalar sistemasining boshlang’ich nuqtasini konus asoslaridan birining markazida, 𝒊𝒛 bazis vektorni esa sirt o’qi bo’ylab yo’naltiramiz. Konik sirt birinchi parametr bo’yicha davriy hisoblanib, ikkinchi parametr bo’yicha uzlukli hisoblanadi. Aylana konus 3.2.1 rasmda ko’rsatilgan.

 

3.2.1-rasm

Agar 𝛾 burchakni nolga tenglashtirsak, silindrik sirt hosil bo’ladi.

Tor sirtni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + (𝑅 + 𝑟 𝑐𝑜𝑠𝑣) 𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + (𝑅 + 𝑟 𝑐𝑜𝑠𝑣) 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒚 + 𝑟 𝑠𝑖𝑛𝑣 𝒊𝒛

𝑢 ∈ [0,2𝜋], 𝑣 ∈ [𝑣𝑚𝑖𝑛, 𝑣𝑚𝑎𝑥]

Bu yerda 𝑟 – tor trubkasi radiusi; R – trubka o’qi radiusi. Mahalliy koordinatalar sistemasining boshlang’ich nuqtasini tor markazida, 𝒊𝒛 bazis vektorni esa tor o’qi bo’ylab yo’naltiramiz (3.2.2-rasm). Torning 𝑥(𝑢, 𝑣) =

(𝑅 + 𝑟 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑣) ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = (𝑅 + 𝑟 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑣) ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑟 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑣 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

.

 

3.2.2-rasm

𝑟 ≤ 𝑅 bo’lganda tor sirti ikkala parametr bo’ylab yopiq hisoblanib, teshikkulcha ko’rinishida bo’lib, bunda 𝑣𝑚𝑖𝑛 = −𝜋, 𝑣𝑚𝑎𝑥 = 𝜋. Agar 𝑟 > 𝑅 bo’lsa, u holda tekislikning o’z-o’zi bilan kesishishiga yo’l qo’ymaslik uchun ikkinchi parametr o’zgarish sohasini cheklaymiz. Agar −|𝑟| < 𝑅 <

𝑟 bo’lsa, 𝑣𝑚𝑖𝑛 = −𝜋 + 𝑣0, 𝑣𝑚𝑎𝑥 = 𝜋 − 𝑣0 ni joylashtiramiz, bunda 𝑣0 = arccos(𝑅/𝑟). 0 < 𝑅 < 𝑟 bo’lganda tor sirti olma ko’rinishida bo’ladi (3.2.3rasm). 𝑅 = 0 bo’lganda tor sirti 𝑟 radiusli sferaga aylanadi. −|𝑟| < 𝑅 < 0 bo’lganda tor sirti limon formasida bo’ladi.

 

3.2.3-rasm

Agar trubka o'qi radiusi trubka radiusidan katta bo'lmasa, tor sirti 𝑣 = ±(𝜋 − 𝑎𝑟𝑐𝑐𝑜𝑠(𝑅/𝑟)) da maxsus nuqtalarga ega bo’ladi. Chunki ushbu maxsus nuqtalarda sirtning birinchi parametr bo’yicha olingan hosilasi nolga aylanadi.

Ellipsoidni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑎 𝑐𝑜𝑠𝑣 𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + 𝑏 𝑐𝑜𝑠𝑣 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒚 + 𝑐 𝑠𝑖𝑛𝑣 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [0,2𝜋], 𝑣 ∈ [−𝜋/2, 𝜋/2],

bu yerda 𝑎, 𝑏, 𝑐 – ellipsoidning yarim o’qlari. Sfera kabi ellipsoid ham

birinchi parametr bo’yicha davriy sirt hisoblanadi. Ellipsoidning 𝑥(𝑢, 𝑣) =

𝑎 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑣 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑏 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑣 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑐 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑣 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

 

                                                                     𝑥 2            𝑦 2            𝑧 2

                                                                  ( )     + ( )     + ( )    = 1.

                                                                    𝑎            𝑏            𝑐

Bir tomonlama giperboloidni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑎 𝑐ℎ𝑣 𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + 𝑏 𝑐ℎ𝑣 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒚 + 𝑐 𝑠ℎ𝑣 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [0,2𝜋], 𝑣 ∈ [𝑣𝑚𝑖𝑛, 𝑣𝑚𝑎𝑥],

bu yerda 𝑎 va 𝑏 – giperboloidning haqiqiy yarim o’qlari; 𝑐 – giperboloidning mavhum yarim o’qi. Haqiqiy yarim o’qlar uzunligi 𝒑 nuqtadan tekislikning mahalliy koordinatalar sistemasi 𝒊𝒙 va 𝒊𝒚 o’qlari bilan kesishish nuqtasigacha bo’lgan masofaga teng. Bir tomonlama giperboloid birinchi parametr bo’yicha davriy sirt hisoblanadi.

Giperboloidning 𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑎 ∙ 𝑐ℎ𝑣 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑏 ∙ 𝑐ℎ𝑣 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑐 ∙ 𝑠ℎ𝑣 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

                                                                     𝑥 2            𝑦 2            𝑧 2

                                                                  ( )     + ( )     − ( )    = 1.

                                                                    𝑎            𝑏            𝑐

Ikki tomonlama giperboloidni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑎 𝑠ℎ𝑣 𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + 𝑏 𝑠ℎ𝑣 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒚 + 𝑐 𝑐ℎ𝑣 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [0,2𝜋], 𝑣 ∈ [0, 𝑣𝑚𝑎𝑥],

bu yerda 𝑎 va 𝑏 – giperboloidning mavhum yarim o’qlari; 𝑐 – giperboloidning haqiqiy yarim o’qi. Haqiqiy yarim o’q uzunligi 𝒑 nuqtadan tekislikning mahalliy koordinatalar sistemasi 𝒊𝒛 o’qi bilan kesishish nuqtasigacha bo’lgan masofaga teng. Giperboloidning 𝑥(𝑢, 𝑣) =

𝑎 ∙ 𝑠ℎ𝑣 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑏 ∙ 𝑠ℎ𝑣 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑐 ∙ 𝑐ℎ𝑣 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

                                                                  𝑥 2            𝑦 2            𝑧 2

                                                                ( )     + ( )     − ( )    = −1.

                                                                 𝑎            𝑏           𝑐

Elliptik paraboloidni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑎 𝑣 𝑐𝑜𝑠𝑢 𝒊𝒙 + 𝑏 𝑣 𝑠𝑖𝑛𝑢 𝒊𝒚 + 𝑣2 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [0,2𝜋], 𝑣 ∈ [0, 𝑣𝑚𝑎𝑥],

bu yerda 𝑎 va 𝑏 – paraboloidning yarim o’qlari. Elliptik paraboloid birinchi parametr bo’yicha davriy sirt hisoblanadi. Paraboloidning

𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑎 ∙ 𝑣 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑏 ∙ 𝑣 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝑢, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑣2 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

                                                                              𝑥 2            𝑦 2

                                                                            ( )     + ( )    = 𝑧.

                                                                             𝑎            𝑏

Giperbolik paraboloidni quyidagi vektor funksiya orqali ifodalaymiz:

𝒓(𝑢, 𝑣) = 𝒑 + 𝑎 𝑢 𝒊𝒙 + 𝑏 𝑣 𝒊𝒚 + (𝑢2 − 𝑣2) 𝒊𝒛,

𝑢 ∈ [𝑢𝑚𝑎𝑥, 𝑢𝑚𝑎𝑥], 𝑣 ∈ [𝑣𝑚𝑖𝑛, 𝑣𝑚𝑎𝑥],

bu yerda 𝑎 va 𝑏 – paraboloidning yarim o’qlari. Giperbolik paraboloidning 𝑥(𝑢, 𝑣) = 𝑎 ∙ 𝑢, 𝑦(𝑢, 𝑣) = 𝑏 ∙ 𝑣, 𝑧(𝑢, 𝑣) = 𝑢2 − 𝑣2 skalyar funksiyalari quyidagi tenglama orqali o’zaro bog’liq:

                                                                              𝑥 2            𝑦 2

                                                                            ( )     − ( )    = 𝑧.

                                                                             𝑎            𝑏

Giperbolik paraboloid davriy sirt emas.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

             1.     Голованов Н.Н. – Геометрическое моделирование.

             

DEFINITION OF THE CONCEPTS OF ANXIETY AND ANXIETY

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503170

 

O'razimbetova Oysuluv Ozod qizi

2rd year undergraduate student

Nukus State Pedagogical Institute named after Azhiniyaz

(Nukus, Republic of Karakalpakstan)

 

Abstract: The article deals with the phenomena of anxiety and anxiety; definitions of foreign and domestic authors; dilution of the concepts of anxiety and anxiety.

Keywords: anxiety; anxiety; research; condition; feature.

 

In the psychological scientific literature, one can find various definitions of the concept of anxiety and anxiety. Research in this area was carried out by both domestic and foreign scientists: Sigmund Freud, Anna Freud, A. M. Parishioner, Rollo May, Karen Horney, Charles Spielberger, A.S. Spivakovskaya and others.

The following definition is given in the psychological dictionary: Anxiety is an individual psychological feature that manifests itself in a person's predisposition to intense and frequent experiences of anxiety, as well as in a low threshold of its occurrence. It is considered as a personal education or as a property of temperament, which is due to the weakness of nervous processes.

According to A.M. Parishioners, anxiety is the experience of emotional discomfort, the appearance of a premonition of impending danger is an expression of dissatisfaction with significant human needs.

So S.L. Solovyova in her works notes that from a physiological point of view, anxiety is a reactive state. It causes physiological changes in the body that prepare the body for a fight — retreat, flight or resistance, attack, attack. With anxiety, blood pressure increases, the rhythm of heart contractions becomes more frequent, the activity of intestinal activity decreases, blood from the gastrointestinal tract is redistributed into the muscular system. Thus, the body prepares for active activity.

In the scientific psychological literature, two main phenomena can be found at the same time, which in some cases are used as synonyms, but are very often divorced as independent concepts: anxiety and anxiety.

For example, in English, anxiety and anxiety are denoted by one word - anxiety, and when reading foreign literature to dilute these concepts, you need to pay attention to the context of their use. In Russian, these are different words, and you should pay attention to the difference between them. Anxiety is a state of anxiety that begins in a person in a situation that poses a certain physical or psychological threat to him. According to psychoanalytic theories, the state of anxiety is a useful adaptive mechanism that encourages an individual to defensive behavior to overcome danger. Anxiety, in turn, is an individual psychological feature that manifests itself in a person's tendency to often experience severe anxiety for relatively small reasons.

In the early works of Z. Freud , two variants of the explanation of anxiety are found: as a result of the discharge of suppressed sexual desire and as a signal of the presence of a dangerous situation, which requires an adequate adaptation from the individual.

A.V. Petrovsky and M. G. Yaroshevsky argue that the definition of anxiety as a state is basic, key to the definition of anxiety as a personality trait. That is, anxiety is "a person's predisposition to experiencing anxiety, characterized by a low threshold for the occurrence of an anxiety reaction."

I.V. Dubrovina in her works distinguishes the understanding of anxiety as an emotional state of a person, as its stable properties, personality traits or temperament, understanding anxiety as "the experience of emotional discomfort associated with the expectation of trouble, with a premonition of impending danger."

In turn, C.D. Spielberger distinguishes situational anxiety and personal anxiety. Personal anxiety is understood as a stable individual characteristic that reflects an individual's predisposition to anxiety and suggests that he has a tendency to perceive a wide range of situations as threatening, responding to each of them with a certain reaction. As a predisposition, personal anxiety is activated when certain stimuli are perceived by a person as dangerous to self-esteem, self-esteem.

Conclusion: The problem of anxiety and anxiety remains one of the main problems being developed in both foreign and domestic psychology. It seems important to separate the concepts of "anxiety" and "anxiety". Thus, it is fashionable to consider anxiety as a state of anxiety that occurs in situations that pose a threat to an individual. At the same time, anxiety, unlike anxiety, is an individual psychological feature of a person, manifested in the frequent experience of a state of severe anxiety in response to relatively weak stimuli in intensity.

REFERENCES:

 

1.                      Bolshoy psixologicheskiy slovar. — M.: Prime-EUROZNAK. Edited by B.G. Meshcheryakov, academician V.P. Zinchenko. 2003.

2.                      Prakticheskaya psixologiya obrazovaniya: textbook for students of higher and secondary specialized educational institutions / Edited by I. V. Dubrovina. – M.: Shopping center "Sphere", 2010. – 380 p.

3.                      Psixologiya. Dictionary / under the general editorship of A.V. Petrovsky, M.G. Yaroshevsky. – 2nd ed., ispr. and add. – Minsk: Harvest, 1997. – 800 p.

4.                      Spielberger, Ch. D. Konceptuelnıe i metodologicheskie problemı issledovaniya trevogi  / C.D. Spielberger // Stress i trevoga v sporte. International collection of scientific articles. - M.: Physical culture and sport, 1993. — p. 12 -24.

5.                      Freud Z. Tormojenie, simptom i strax / Z. Freud // Annual.

Chelovek: obraz i sushnost. Percepciya straxa. – 1991.

             

JURNALIST SIYOSIY MADANIYATINING INTELLEKTUAL, QADRIYATLI VA XULQIY KOMPONENTLARI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507088

 

Oblokulova Durdona

O’zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar  universiteti magistranti

 

“Bugun hayotimizdagi eng asosiy maqsad-inson manfaatlarini har tomonlama ta`minlash,

odamlar bilan, xalq bilan muloqot qilish”. Sh.M.Mirziyoyev

 

Annotatsiya: yoshlarning axborot muhitidagi ijtimoiy ongini monitoring qilish tizimini shakllantirish, “virtual” axborot hududida ularning ustuvor nuqtai-nazarlarini o`rganish, kelajak avlodning axloqiy rivojlanishiga zarar yetkazuvchi axborotdan aholini himoya qilish, o`sib kelayotgan avlodning mediasavodxonligini muntazam oshirib borish bo`yicha faoliyatni yanada rivojlantirish kabi masalalar jamiyatimiz oldida turgan vazifalardan bo`lib qoladi.

Kalit so’zlar: jurnalist, axborot, axborot vositalari, qonun, huquq, jamiyat, davlat, elektron hukumat.

 

Mustaqillikning o`tgan davrida huquqiy demokratik davlat barpo etildi. Erkin fuqarolik jamiyati vujudga keltirildi. Mamlakatimizda mustaqillik yillari mobaynida jamiyatni axbororlashtirish, fuqarolarning axborot olishi foydalanish va tarqatish erkinligini ta`minlash ommaviy axborot vositalarining rivojini ta`minlaydigan, demokratik talab va mezonlarga tola mos keladigan mustahkam qonunchilik bazasi yaratildi. Bu davrda davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatiga oid axborotni fuqarolarga etkazishga, axborot sohasini maqsadli va natijali faoliyat ko`rsatishini ta`minlashga qaratilgan o`ndan ziyod qonunlar qabul qilindi va davlat boshqaruviga electron hukumat tizimi yanada kenqroq joriy etilishiga erishildi.  Eng avvalo “Elektron hukumat”[16] tizimini tashkil etishdan ko`zlangan maqsad-shaxs, jamiyat va davlat o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni soddalashtirish va va bir vaqtning o`zida rivojlantirishdan iboratdir.

 

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev o`zining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganinig 24 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimdagi ma`ruzasida “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak va bu haqiqatni, avvalo, barcha bo`g`indagi rahbarlar yaxshi tushunib olishi zarur”[17],

Axborot erkinligini ta`minlash borasidagi sa`yi harakatlarda O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov tomonidan 2010 yil 12 noyabrda parlament palatalarining qo`shma yig`ilishida taqdim etilgan, Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida ilgari surilgan takliflarning amaliy ifodasi sifatida “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to`g`risida”  O`zbekiston Respublikasi qonunining loyihasi ishlab chiqildi va qabul qilinganligini ta`kidlab o`tish joisdir. Ushbu  Qonunning qabul qilinishi orqali fuqarolarning axborot olishga bo`lgan konstitutsiyaviy huquqlarining yuqori darajada ta`minlanishiga va pirovard natijada davlat hokimiyati organlarining o`zlari tomonidan qabul qilinadigan har bir yangi qarorlar bo`yicha fuqarolarni xabardor qilish va  majburiyatlarining oshishiga erishiladi.

Shuningdek, 2014 yil 5 mayda “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to`g`risida”gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonunning maqsadi – davlat hokimiyati organlari faoliyatining ochiqligini, ular faoliyati haqidagi axborotlardan ommaviy axborot vositalari, fuqarolik jamiyati institutlari, aholining (axborotdan foydalanuvchilarning) keng foydalanishini ta`minlashga qaratilgan.

Ushbu Qonunning asosiy vazifalari – davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to`g`risidagi axborotdan jismoniy va yuridik shaxslarning erkin foydalanishini ta`minlash; davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati haqidagi axborotlarni olishga bo`lgan huquqni kafolatlash; davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining qabul qilinayotgan qarorlar uchun javobgarligini oshirish; davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati haqidagi axborotlarning tarqatilishi tartibini belgilashdan iborat. Shunga muvofiq, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining shaffofligi, ularning ustidan jamoatchilik nazorati bu idoralarning faoliyati to`g`risidagi axborotdan foydalanishni ta`minlash bo`yicha bir qator

 

chora-tadbirlar qabul qilish orqali ta`minlanadi. Xususan, O`zbekistonda axborot erkinligini ta`minlash borasida quyidagi ustuvor yo`nalishlarni alohida ajratib ko`rsatish mumkin:

1)                     axborot tarmoqlarini rivojlantirishda global hamkorlik – bunda axborot almashinuv tarmoqlarini rivojlantirishda ko`pgina ishlar amalga oshirilishi, ya`ni axborot xavfsizligini ta`minlash, ommaviyligi, dolzarbligi hamda global tarzda rivojlanishi ko`zda tutiladi;

2)                     elektron kutubxonalarni shakllantirish – kutubxonalarni elektron tarzda tashkil etish, ya`ni kitoblarni elektron shaklda yaratish, elektron ta`lim resurslarini va elektron kitoblar bazasini yaratish nazarda tutilgan;

3)                     elektron muzeylar va galereyalarni yaratish – tarixiy muzeylar va san`at galereyalarini elektronlashtirish, elektron ma`lumotlar bazasini yaratish, ularning yaxlitligining ta`minlanishi;

4)                     atrof-muhit va tabiiy resurslar elektron bazasini yaratish – ekologiya, atrof-muhit muhofazasi, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ular haqida aniq - to`liq ma`lumotga ega bo`lish maqsadida elektron ma`lumotlar bazasini yaratilishi;

5)favqulotda holatlarni elektron boshqarish – favqulotda vaziyatlarda tezkorlikni oshirish maqsadida murojaatlarni elektron boshqarish uchun tashkil etilishi;

6) sog`liqni saqlashda informatsion texnologiyalarni qo`llash – sog`liqni saqlash tizimida aniqlik va samaradorlikni oshirish maqsadida turli yangicha texnologiyalar, o`ta yuqori aniqlikda ishlaydigan asbobuskunalar bilan ta`minlanishi;

7)elektron hukumatni shakllantirish - elektron hujjat aylanishi, avtomatlashtirilgan axborot-ma`lumot tizimi, Interaktiv davlat xizmatlari ko`rsatish servisi hamda axborot resurs bazalaridan samarali foydalanish amalga oshiriladi;

8)kichik va o`rta biznes uchun virtual bozorni yaratish – tadbirkorlik va biznes sohasini yanada rivojlantirish uchun virtual bozorlar ya`ni elektron tarzda yaratilgan bozorlarni tashkil etilishi.

Axborot makoni va ta`lim-tarbiya jarayonini yanada takomilashtirish maqsadida yaratilishi rejalashtirilgan ushbu yo`nalishlar pirovardida tezkorlik, aniqlik va ommaviylik yotadi.

Ommaviy axborot vositalari va milliy jurnaistikaning rivojlanishi va taraqqiyotining asosiy tendensiyalaridan biri jahonning industrial taraqqiy etgan mamlakatlarida axborot uzatish vositalarining ulkan konsernlar tomonidan mulk sifatida xususiylashtirishi bilan belgilanadi. Mustaqillik yillarida jurnalistika va erkin ommaviy axborot vositalari faoliyati uchun zarur bo`lgan huquqiy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy shartsharoitlar shakllandi. OAVning fuqarolik jamiyati instituti sifatida rivojlantirish yo`lidagi islohotlar izchil davom etmoqda. Diqqatga sazovor muhim tomoni shundaki, erkin OAVni rivojlantirmay turib, fuqarolik jamiyati qurish va inson erkinligi, huquqlarini ta`minlash mumkin emasligini jamoatchilik anglab yetdi.

Xulosa o`rnida shuni aytishimiz o`rinliki kelgusida yoshlarning axborot muxitidagi ijtimoiy ongini monitoring qilish tizimini shakllantirish, “virtual” axborot hududida ularning ustuvor nuktayi nazarlarini o`rganish, kelajak avlodning axloqiy rivojlanishiga zarar yetkazuvchi axborotdan aholini himoya qilish, o`sib kelayotgan avlodning media-savodxonligini muntazam oshirib borish, yoshlarning ma`naviyatiga ta`sir ko`rsatuvchi “ommaviy madaniyat” tahdidi va yot oqimlarning haqiqiy moxiyatini ochib beruvchi ma`lumotlarni yetkazish tizimini yo`lga qo`yish bo`yicha faoliyatni yanada rivojlantirish kabi masalalar jamiyatimiz oldida turgan vazifalardan bo`lib qoladi. Bu masalalarni oldini olishda albatta yurtimizda faoliyat olib borayotgan jurnalistar, bloggerlar va ommaviy axborot vositalarning o`rni alohida bundanda yuqorilab millatning ma`naviy kuchi sifatida rivojlanib boraveradi albatta.

 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.                      Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo`limizni qatiyat bilan davom ettirib yangi bosqichga ko`taramiz. T. O`zbekiston n. 2017 yil  592 bet 1 jild

2.                      Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir.  T. O`zbekiston n. 2018 yil  2 jild

3.                      Shavkat Mirziyoyev “Niyati ulug` xalqning ishi ham ulug`, hayoti yorug` va kelajagi farovon bo`ladi”  “O`zbekiston” nashriyoti 2019 yil 3 jild

4.                      Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda quramiz. T.: O`zbekiston, 2016. 56 bet

5.                      Mirziyoyev Sh.M.Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –Toshkent: “O`zbekiston” NMIU, 2017y-491 bet

6.                      Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta`minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. T.:

O`zbekiston, 2017. 48 bet

7.                      Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat`iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak. T.: O`zbekiston, 2017. 107 bet

8.                      O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O`zbekistonni yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasi to`g`risidagi” farmoni// Xalq so`zi, 2017 yil 8 fevral.

9.                      O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 8 sentyabrdagi “O`zbekiston Respublikasida mamuriy islohotlar konsepsiyasini tasdiqlpsh to`g`risida” gi PF-5185-sonli Farmoni.

10.                 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining OLiy Majlisga Murojatnomasi T. 22 dekabr 2017 yil

 

Qo`shimcha adabiyotlar

11.                 Bahriyev K. Jurnalistning huquqlari, majburiyatlari va ma`suliyati. 1-Kitob. -T.:  Fan.2000.

12.                 Kopilov V.A. Informatsionnoye pravo .-M,: YUrist. 1997.

13.                 Tryushkin V.YU. Prava cheloveka. Uchebnoye posobiye. -M.: 1997.

14.                 Kulba V.V, Malyugin V.D, Shubin A.N. Informatsionnoye upravleniye (predposilki, metodiq, sredstva) -M.: IPU RAN.1996.

15.                 Kristofer Stelling. Kratikiy ocherk Elektronnix SMI v Amerike. Virdjina. SShA. 1992.

16.                 Pravoviye  i sotsealno-ekonomicheskiye aspekti deyatelnosti SMI: Sb. Statey /Otvet. Red. Yu.V. Mishalchenko.-Spb,: Izd-vo SpbGU.1996.

17.                 Sovremennoye pravo sredstv massovoy informatsii vSSHA /pod red. A.G.Rixtera.-M.: sentr “Pravo i SMI”, 1987.

18.                 Jurnalistlar uchun qisqacha yuridik to`plam. T.: Fan, 2000.

19.                 Mo`minov F. Saliyeva M. Jahon jurnalistikasi tarixi /ma`ruzalar matni/ T.: O`zMU. 2001.

20.                 Abduazizova N. O`zbekiston jurnalistikasi tarixi. /Ma`ruzalar matni/ T.: O`zMU 1999.

 

             

IJTIMOIY TARBIYA JADIDLAR NAZDIDA (HOJI MUIN MISOLIDA)

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507033

 

O’.I. Abdullayeva

TDPU  katta o’qituvchisi

М. Maxamatjonova

TDPU Jismoniy madaniyat talabasi

 

Oʼzbekistonning hozirgi taraqqiyotida yosh avlodni ijtimoiy faol shaxslar sifatida voyaga yetkazish asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Chunki hozirda respublikamizning qariyib  ko’p qismini yoshlar tashkil etadi. Oʼzbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.А.Karimov “Yoshlarimizning madaniy saviyasini yuksaltirish, maʼnaviy olamini boyitish va goʼzallikka intilishni kuchaytirish” vazifasini alohida taʼkidlab oʼtgan.Ularning bu goyasini davom ettirgan holda hozirda yurtboshimiz tomonidan ham qator qaror va qonunlar bilan birgalikda alohida e’tibor berilib,  keng imkoniyatlar eshigi ochilmoqda. Bu esa oʼziga xos ijtimoiy tarbiya jarayonini yoʼlga qoʼyishni taqozo etadi.Albatta tarbiya bor joyda yuksalish va o’sish mavjudligini har bir inson yaxshi biladi.  Jadid ma’rifatparvarlari o’zlarining qator asarlarida tarbiya mavzusiga juda ko’p murojaat etishgan.

Ajdodlarimizning ijtimoiy, ma’naviy qadriyatlariga asoslangan ta’limotlaridan foydalanish, ijtimoiy hayotga tatbiq etish asosida qator har xil ma’naviy tahdidlar va tanazzulga uchrashdan himoyalab kelgan.Xususan, jadid ma’rifatparvarlarining ma’naviy merosi va ta’limtarbiyaga oid qarashlari yosh avlodning kamol topib o’sib ulg’ayishida asosiy manbalardan hisoblanadi.

Jadid ma’rifatparvarlari  M.Behbudiy, A.Shakuriy, A.Avloniy, H.Muin, M.Abdurashidxonov singari ma’rifatparvar fidoyilarning qoldirgan o’lmas merosi bugungi kunda ham ma’naviyatimizni yuksaltirishi,yoshlarimizni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalashda muhim manba hisoblanadi.

Jadidlar o’zlarining harakat dasturlarida yosh avlodga ta’lim-tarbiya berishning eng maqbul yo’llarini, diniy va dunyoviy ilm berish bilan birga millat farzandlarini zamonaviy ilm olish uchun rivojlangan chet davlatlarida ilm olishlari va ularning dunyoqarashini oshirish kerakligini ham ta’kidlashgan. Ular turmushdagi qoloqlik, ilmsizlik, g’arib va qashshoqlikdan faqat milliy ongni shakllantirish orqali xalos bo’lish mumkinligini ijtimoiy faol harakatlari natijasida o’zlarining asarlari,gazeta va jurnallardagi chiqishlari orqali ko’rsatib boradilar. Tarixdan yaxshi ma’lumki, Behbudiy:”Haq olinur,berilmas. Har bir millat va mamlakat xalqi o’zining huquqi, dini va siyosatini harakat va ittifoq ila boshqalardan oladi. Biz musulmonlar, xususan Turkiston musulmonlari istaymizki, hech bir kishi bizning din va millatimizga zulm va tahdid qilmasun va bizni ham boshqalarga tahdid qilmoqlikka aslo fikr va niyatimiz yo’q”-deb yozadi.

Shu davrning yosh jadidlaridan biri Ismatulla Rahmatullayev:  “Yosh avlod eng avvalo ilm-fan taraqqiyotidan xabardor bo’lishi mehnatning tagi rohat ekanligi, xalq to’q bo’lsa, mamlakat obod bo’ladi, bekorchidan hamma bezor.Tirik bekorchidan o’lik afzal.”- degan fikrlari orqali yoshlarga tavsiya beradi.

Ijtimoiy tarbiyaga oid pedagogik merosimizda jadid maʼrifatparvarlaridan biri Hoji Muinning (1883-1942) qarashlari ham muhim oʼrin tutadi. Hoji Muin 1900 yili maʼrifatparvar Sayidahmad Vasliy (1869-1925) bilan tanishib, undan saboq oladi. Uning oʼzi “Vasliy” nomli maqolasida ilk ustoziga shunday baho beradi: “Vasliy XX asr boshlarida maydonga otilib chiqib, usuli jadid maktablariga yordam va tarafdorlik eta boshlagan haqqoniy olimlarimizdan biridir”. Vasliy Hoji Muinning diniy va dunyoviy ilmlar egasi boʼlib yetishida katta taʼsir koʼrsatdi.

1901 yildan boshlab Hoji Muin maktabda oʼqituvchilik qila boshladi va 1903 yili hatto Samarqandning Xoʼja Nisbatdor mahallasida oʼz hisobidan yangi usuldagi maktab ochdi. 1903 yili u Mahmudxoʼja Behbudiy bilan tanishdi va umrining oxirigacha unga munosib shogird boʼlib qoldi. 1909 yildan Аbdurauf Fitrat bilan doʼstlashib, hamkorlik qila boshladi. Hoji Muinning ijtimoiy faol va yetuk pedagog boʼlib yetishida ana shu uch shaxs - Vasliy, Behbudiy va Fitratlarning taʼsiri katta boʼldi.

Hoji Muin turkiy, fors-tojik, arab va rus tillarini mukammal bilar edi. Bu hol uning ijtimoiy pedagog sifatida voyaga yetishida muhim ro’l oʼynagan. U jadid maʼrifatparvarlari orasida ijtimoiy tarbiya toʼgʼrisida eng koʼp fikr yuritgan pedagoglardan hisoblanadi. Uning fikricha, millatning baxti - ijtimoiy muammolarni hal etishdadir. Bu haqda shunday yozadi: “Dunyoda oʼzining hayotini himoya qilmoqchi va oʼz maishatini (turmush tarzini) taʼmin etmoqchi boʼlgʼon kishining tabiat qonunlari va hayot sharoitlari qanday tadbirlar koʼrarga va qanday choralar izlarga tutunmogʼi qancha lozim boʼlsa, sarbastona va maʼsudona bir suratda yashajakchi boʼlgʼon bir millatning hayʼat majmuasi ham ijtimoiy hayotindagi vazifalarni bajarishga bogʼliqdir». Demak, bu fikrdan shunday xulosalar kelib chiqadi:

-  alohida shaxsni ijtimoiy tarbiyalash bilan millatning (jamiyatning) ijtimoiy muammolarini hal qilish mumkin;

-  shaxsni ijtimoiy tarbiyalash tabiat qonunlari va real ijtimoiy sharoitlarga asosan amalga oshiriladi;

-  ijtimoiy tarbiya vositasi asosida shaxs masʼudona (baxtni) hayot kechirishga yoʼnaltiriladi.

Bunday qarash XX asr I choragida jamiyat uchun muhim ahamiyatga ega edi. Diqqat qilinsa, unda tarbiyaning dunyoviylik printsipiga amal qilish ilk rejaga qoʼyilmoqda.Hoji Muin ijtimoiy tarbiyada dunyoviylik printsipiga asoslanish masalasiga doir fikrida umrining oxirigacha qoldi. U nohaq ravishda “xalq dushmani” sifatida qamoqqa olinganida ham oʼz fikridan qaytgan emas. Pedagogning asarlarini tahlil qilish shunday mulohazaga olib keladi: ijtimoiy tarbiya jamiyat rivoji uchun zaruratdir va u keng koʼlamda olib borilishi kerak.

Hoji Muin ehtiyoj darajasidagi ijtimoiy tarbiyani yoʼlga qoʼyish uchun quyidagilarga amal qilishni tavsiya qiladi:

1.                      Oilani isloh qilish. Bunda nikohning ixtiyoriyligi va qonuniyligiga qatʼiy rioya qilish; toʼy, nikoh va taʼziya marosimlaridagi isrofgarchiliklarga chek qoʼyish; oilada bola tarbiyasiga alohida eʼtibor berish muhimdir.

2.                      Bolalar bogʼchalari tashkil qilish. Bunda taraqqiyparvarlik mamlakatlarda kuzatilganidek, turar joylarning eng yaxshi maskanlarini bolalar bogʼchalariga aylantirish va ularda yuksak darajadagi tarbiyani yoʼlga qoʼyish katta ahamiyatga egadir.

3.                      Taʼlim maskanlarini kengaytirish. Buning uchun yangi usuldagi maktablarni koʼpaytirish, xalq dorilfununlari ochish, qizlar maktablari tashkil qilish, turli kasb-hunar oʼrgatuvchi oʼquv kurslari tashkil etish va oʼqituvchilar tayyorlashni yoʼlga qoʼyish maqsadga muvofiqdir.

4.                      Matbuotni kuchaytirish. Bunda kundalik gazeta, jarida (jurnal) va devoriy varaqalarni nashr etishga va ular vositasida “xalqning koʼzini ochish”ga eʼtibor berish muhimdir.

5.                      Davrning ilgʼor kishilaridan ibrat olish. Bu borada pedagogimiz oʼz davrining mashhur kishilari Behbudiy, Vasliy, Shokir Muxtoriy kabilarni namuna sifatida tasvirlab koʼrsatadi.

6.                      Ijtimoiy illatlarni isloh qilib borish. Bunda boylikka oʼchlik, poraxoʼrlik, tanballik, gʼofillik, xiyonatkorlik, bahillik kabi xulqiy illatlarni bartaraf qilishga eʼtibor berish ahamiyat kasb etadi. Maʼlum boʼladiki, Hoji Muin oʼz davrida bugungi kunimizga hamohang boʼlgan qarashlarni ilgari surgandi. Shu tariqa u oʼz davrida keng koʼlamli ijtimoiy tarbiyaning yoʼlga qoʼyilishini orzu qilgandi. Shunday qilib, Hoji Muin ijtimoiy tarbiya masalasida oʼziga xos qarashga ega edi. Bu qarash bugun ham oʼz ahamiyatini yoʼqotmaganligi bilan diqqatni tortadi. Negaki uning maqsadi odamlarni “ijtimoiy xastaliklardan xalos etish” edi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOLAR:

 

1.             1.I.А. Karimov. Yuksak maʼnaviyat-engilmas kuch.-T-2008.

2.             2.Hoji Muin. Tanlangan asarlar.- T-2005.

3.             3.Qosimov B, Dolimov U. Maʼrifat dargʼalari.-T-1980.

4.             4.Behbudiy M. Tanlangan asarlar.-T: Ma’naviyat 2009

5.             5.Sh.Rahmatullayev.”Alifbe ta’limi” 1915

             

DIAGNOSIS OF THE SPIRITUAL AND MORAL QUALITIES OF

THE CHARACTER AND THE SPIRITUAL FORMATION OF THE PERSON

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6507124

 

Muhiddinova Dilrabo Bahriddin qizi

Termez State University

2st year student of master’s degree

 

Abstract: In this article it is analyzed the existing approaches to the understanding of spirituality, the inclusion of spirituality in the context of psychological analysis. The paper also views possible ways of spiritual and moral formation of a man.

Key Words: syntagma, moral, Moral character, moral formation, fairness, honesty, individual.

 

There are numerous moral qualities which can be discussed but let us firstly focus on the first word from this syntagma – moral. If we look at Cambridge dictionary to help us define morality, here's what we'll find under the term 'moral': „relating to the standards of good or bad behaviour, fairness, honesty, etc. that each person believes in, rather than to laws.“ It is obvious that moral behaviour correlates to what we as human beings regard as „the right thing to do“ in agreement with our emotions and some generally shared moral principles of human behaviour. Therefore, moral qualities have nothing to do with law. For example, slavery was once legal (the law permitted its practice), but it is not morally „right“ nor acceptable. In short, moral qualities are those for which the possessor is the suitable recipient of the responsive attitudes. We can define morality and moral qualities as those tendencies of character for which it is appropriate to hold an individual morally responsible. A trait for which the individual is deserving of a positive responsive attitude, such as gratitude or praise, is a virtue, and a vice is a trait for which the individual is deserving of a negative responsive attitude, such as blame or resentment. Moral qualities are relatively fixed, stable and reliable dispositions of activity and affect which should be rationally informed.

Moral character is an analysis of an individual's steady moral qualities. The concept of character can express a variety of attributes including the presence or lack of virtues such as empathy, courage, fortitude, honesty, and loyalty, or of good behaviors or habits, these attributes are also a part of one's soft skills. Moral character primarily refers to the collection of qualities that differentiate one individual from another – although on a cultural level, the group of moral behaviors to which a social group adheres can be said to unite and define it culturally as distinct from others. Psychologist Lawrence Pervin defines moral character as "a disposition to express behavior in consistent patterns of functions across a range of situations". Same as, the philosopher Marie I. George refers to moral character as the "sum of one’s moral habits and dispositions". Aristotle has said, "we must take as a sign of states of character the pleasure or pain that ensues on acts.

In one experiment that was done in the United States in 1985, the moral character of a person was based on whether or not a person had found a dime in a public phone booth. The findings were that 87% of subjects who found a dime in a phone booth mailed a sealed and addressed envelope that was left at the booth in an apparent mistake by someone else, while only 4% of those who did not find a dime helped. Some found it very troubling that people would be influenced by such morally trivial factors in their choice whether to provide low-cost assistance to others. John M. Doris raises the issue of ecological validity – do experimental findings reflect phenomena found in natural contexts. He recognizes that these results are counterintuitive to the way most of us think about morally relevant behavior. Another experiment that was done that asked college students at Cornell to predict how they would behave when faced with one of several moral dilemmas, and to make the same predictions for their peers. Again and again, people predicted that they would be more generous and kind than others. Yet when put into the moral dilemma, the subjects did not behave as generously or as kindly as they had predicted. In psychological terms, the experimental subjects were successfully anticipating the base rate of moral behavior and accurately predicting how often others, in general, would be self-sacrificing.

On the basis of this understanding of moral formation, the ways in which people are morally formed can be further investigated. In Formation of the moral self, Johannes Van der Ven (1998) identifies and discusses seven teaching and learning processes of moral formation. He terms these modes of moral formation. He identifies two informal modes (discipline and socialisation) and five formal modes that can be found in educational institutions. The five formal modes are value clarification, emotional development, transmission, cognitive development and character formation. These modes involve knowing, being and doing which are essential for a relational model of ethics. Value clarification, transmission and cognitive development all focus on the dimension of knowing. Van der Ven favours character formation which he considers to involve knowing, being and doing. In this discussion being and doing are seen as additional categories (not simply subsumed under 'character formation') because of their importance; moral formation takes place in a social and relational context.

 

REFERENCES:

 

1.                      Blum,            Lawrence     (2003).           "Review        of        Doris's Lack             of

Character", Notre Dame Philosophical Reviews.

2.                      Homiak, Marcia (2008). "Moral Character", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall Edition), Edward N. Zalta (ed.).

3.                      Huitt, William (2004). ""Moral and Character Development" [Educational Psychology Interactive]". Retrieved 15 November 2013.

4.                      Pervin, Lawrence (1994). "A Critical Analysis of Current Trait Theory", Psychological Inquiry 5, pp. 103–113.

5.                      Timpe, Kevin (9 October 2008). "Moral Character [Internet Encyclopedia of Philosophy]". Iep.utm.edu. Retrieved 15 November 2013.

 

 

             

LIDERLAR BOSHQARUV FAOLIYATIDA INNOVATSIYA, MA'SULIYAT VA STRATEGIK TAHLIL

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506358

 

Mavlonova Sitora Sheraliyevna

O‘zbekiston Milliy universiteti Tarix fakulteti “Davlat va fuqarolik jamiyati institutlari boshqaruvi” 1-kurs  magistranti

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada davlat boshqaruvi sohasida liderlar faoliyatining ahamiyati, liderlar faoliyatida ma'suliyat va strategik yondashuvning muhimligi yoritib berilgan. Shuningdek, muallif maqolada boshqaruv sohasida innovatsiyalarning o'ziga xos xususiyatlarini aytib o'tgan.

Kalit so'zlar: Lider tushunchasi, davlat boshqaruvi, strategiya, innovatsiya, intellektual salohiyat, kreativlik, ma'naviyat, ta'lim-tarbiya, ilmiy dunyoqarash.

Аннотация: В этой статье подчеркивается важность лидеров в государственном управлении, важность подотчетности и стратегического подхода к лидерам.  Также автор упомянул в статье особенности инноваций в сфере управления.

Ключевые слова: концепция лидера, государственное управление, стратегия, инновации, интеллектуальный потенциал, творчество, духовность, образование, научное мировоззрение.

Abstract: This article highlights the importance of leaders in public administration, the importance of accountability and a strategic approach to leaders.  The author also mentions the specifics of innovation in management.

Keywords: Leader concept, public administration, strategy, innovation, intellectual potential, creativity, spirituality, education, scientific outlook.

 

Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari shahdam qadamlar bilan odimlab borayotgan davlatimiz o’z taraqqiyot va rivojlanish yo’lini belgilab olgandan so'ng boshqaruv tizimiga ham alohida e'tibor qaratdi. Chunki mamlakatimiz mustaqillikka erishgan dastlabki yillardanoq demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqorolik jamiyati barpo qilishni o'z oldiga oliy maqsad qilib belgilab olgach  jamiyaning barcha sohalarida tub o’zgarishlar, islohatlarni amalga oshirish bevosita boshqaruv tizmi faoliyati  bilan chambarchas bog'liq edi. Bugungi kunda O'zbekiston uchun boshqaruv tizmida olib borilayotga ijobiy ishlar, lider shaxlar faoliyatini takomillashtirish, rahbar kadrlarning boshqaruv sohasidagi boradagi ma'suliyatini oshirish, e'tiborni kuchaytirish, ularning bilim saviyasining yanada yuqori bo'lishi, ularga yetarli shart-sharoitlarni yaratish masalasi hamda ular faoliyatida ham innovatsion yondashuvning kerakligi bugungi kunning hal qilinishi kerak bo'lgan zaruriy shartiga aylandiki bu bevosita taraqqiyotning muhim bir omiliga aylanib ulgurdi. Ijtimoiy hayotining barcha sohalarini, ya’ni  iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy va ma’naviy jabhalarini yangi pog'onaga yuksaltirishda boshqaruvning oqilona va samarali amalga oshirilishi bu sohadagi lider shaxslarning boshqaruvdagi  faoliyatiga ham bog'liqdir. Zero, adolatli siyosatning asosini avvalo, samarali tashkillashtirilgan boshqaruv tizmi tashkil etishini unutmasligimiz kerak. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomalari yoki asarlari mazmunini tashkil qiluvchi konseptual g'oyalar, Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi hamda Senat fraksiyalarida hamda hukumat doirasida boshqaruv tizmiga doir qabul qilinayotgan qarorlar ham bu masalani hozirgi kunning nechog'lik darajadagi dolzarb muammosi ekanligini ko'rsatmoqda. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev murojatnomasida ham boshqaruvning xalqchil va adolatli bo'lishi kerakli haqida quyidagilarni alohida taʼkidlab o'tgandi: “Ish yuzasidan talabchanlik qilish boshqa, odamlarning shaxsiyatiga tegish butunlay boshqa narsa. Odamlar ish yuzasidan sizga bo'ysunishi mumkin, boshqa har qanday alada siz bilan teppa-teng huquqqa ega ekanini aslo esdan chiqarmang. Barchamiz yaxshi bilamizki, xalqimiz oriyatli, nomusli xalq. Xalqimiz barcha narsaga chidashi mumkin, lekin takror-takror aytaman, adolatsizlik va nohaqlikka chiday olmaydi. Haqiqiy rahbar, haqiqiy yetakchi, lider shaxs odamlarning bardoshini sinash uchun emas, balki ularga munosib shart-sharoit yaratib berish uchun rahbar etib tayinlanadi. Barcha bo'g'indagi rahbarlar – u vazir yoki hokim bo'ladimi, idora yoki tashkilot boshlig'i bo'ladimi, odob-axloqi va madaniyati bilan hammaga o'rnak va namuna bo'lishi zarur va shartdir”[18]

Shu o'rinda lider so'zining ma'nosiga izoh beradigan bo'lsak, ko'plab xorij adabiyotlarda  "yetakchi" atamasi aynan lider so'zi ma'nosida yoki o'rnida kelganligini ko'ramiz. O'zbek tilida esa “peshqadam” va “yetakchi” so'zlari majmuasi lider so'zi  mohiyatini to'la ifodalashda qo'llash mumkin. Umuman olganda, lider shaxsiga hos jihatlardan  biri – shaxsning vaziyatga muvofiq ravishda harakat qila olishi, tashabbuskorlik, topqirlik va mohirlik, boshqaruvchilik qobiliyati zamonaviy liderga xos fazilatlardir. Boshqaruvda lider asosan shaxslararo

 

munosabatlarni boshqarish bilan birga jamiyat a'zolaring kayfiyatini ham kuzatib borishi bugungi zamonaviy rahbar-liderlar faoliyatining muhim qismiga aylandi. Lider shaxs  doimo jamiyat yoki guruh a'zolari davrasida bo'lib, doimo  ularni yoki bu harakatlarga chorlaydi. Chunki lider shaxs boshqaruv sohasida jamiyat a'zolarining kayfiyatlari, intilishlari, qiziqishlari va shu bilan birga psixalogiyasidan ham xabardor bo'lishi kerakligi bugungi kunning rahbar-lider shaxslariga qo'yilgan davr talabiga aylanib ulgurdi.

Bugingi kunda butun dunyoda fan, ta'lim-tarbiya, ishlab chiqarish hamda uni boshqarish borasida modernizatsiya siyosatining qo'llanila boshlashi, barcha davlatlarning o'ziga xos boshqaruv tizmi va demokratiya tamoyillari asosida jamiyatni, xususan, mehnat jamoalarini boshqarish usullarini  siyosat bilan chambarchas olib borishi munosabati bilan boshqaruv masalalariga bo'lgan an'anaviy munosabat ham o'zgardi. Jumladan, mustaqil Ozbekistonda ham erkin fuqarolik jamiyati qurish tamoyillarining yangidan belgilanganligi holda Yangi O'zbekiston sharoitida barcha jabhalarda, xususan, ijtimoiy sohalarda insonparvarlik siyosatining keng singdirilishi munosabati bilan rahbar xodimlarga va lider shaxslarga nisbatan qarshlar hamda ijtimoiy fikrda ham muayyan o'zgarishlar ro'y bermoqda. Bugun ayniqsa, Yangi O'zbekiston sharoitida bunyodkorlik sifatlariga ega bo'lgan, o'z oilasi, mahallasi, shaxsan o'zi va jamiyat mafnaatini o'ylab mehnat qilayotgan fuqaro jamiyat tomonidan ijtimoiy himoyada bo'lib, uning faoliyatini muvofiqlashtirish, unga yetarli darajada ish sharoitlarini yaratish muhimdir. Xalqqa yaqin bo'lib, chin ma'noda uning dardi bilan yashash, har bir ishning istiqbolini yaqqol tasavvur qila olish – zamonaviy rahbar-liderga xos muhim fazilatlardan biridir.

Yurtimizda boshqaruv sohasida olib borilayotgan amaliy ishlar qatoriga O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-maydagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlov asosida tanlab olishning zamonaviy tizimini yaratish chora-tadbirlari to'g'risiida”gi PQ-3755-sonli qarori[19] asosida istiqbolli boshqaruv kadrlarining tizimli asosda tanlab olinishini taʼminlash, shuningdek, davlat va xo'jalik boshqaruvi, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat va boshqa davlat organlari, tashkilotlari tizimida ularning kasbiy malakasini uzluksiz oshirib borishga ko'maklashish maqsadida har 3 yilda istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlab olish bo'yicha

 

“Taraqqiyot” respublika tanlovi o'tkazilishi yo'lga qo'yilgan. Qarorga muvofiq Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 14-dekabrdagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlash bo'yicha “Taraqqiyot” respublika tanlovi finali ishtirokchilari orasidan boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirish tartibi to'g'risiidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 1018-sonli qarori[20] qabul qilingan. Bugungi kunda dunyo tajribasi shuni ko'rsatmoqdaki, boshqaruvda, ayniqsa, uning uslublarini amaliy hayotga samarali tatbiq qilishda rahbar lider shaxslar faoliyati muhim ahamiyat kasb etmoqda. Sababi boshqaruv siyosatning xalqqa to'g'ri yetib borishi ulsrning bilim saviyasi, ma'naviyati, siyosatdan qanchalik xabardorlik darajasi bilan ham bevosita bog'liqdir. Chunki bugungi yangilanishlar sharoitida milliymadaniy an'analarimizni hisobga olganda ham boshqaruvda gumanistik tamoyillarga keng yo'l ochish orqali fuqarolarda mustaqil fikr, fuqarolik pozitsiyasi, tashabbuskorlikning bo'lishi qanchalik ahamiyatli ekanligini yaxshi bilamiz. Shuning uchun ham yangi avlod liderlariga,  boshqaruvchilariga qo'yiladigan talablar, ular xulqidan kutiladigan sifatlar jamiyatda sog'lom insoniy munosabatlarning barqarorlashuvi, sog'lom ma'naviy muhitning shakillanishi va o'zaro bag'rikenglik, shu bilan birga mehnat munosabatlarida, ishda o'ziga va hamkasblariga nisbatan talabchanlikni ham  taqozo etadi.

XXI asrni axborot texnologiyalar asri yoki fundamental fanlar rivojlangan, yuksak intellektul, yuksak salohiyatli, bilimli shaxslar asri deyish ham mumkin. Bu holat boshqaruvga oid munosabatlar sohasida ham yangilanishlar, islohotlar yuz berishi, liderlik qobiliyatiga ega, intellektual saviyasi yuqori, zamonaviy fikrlaydigan shaxslarning adolatli, insonparvar va eng muhimi xalqchil bo'lgan boshqaruv usullaridan amaliy hayotda samarali foydalana olishni ham talab qilmoqda.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI:

 

1.                      O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-maydagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlov asosida tanlab olishning zamonaviy tizimini yaratish chora-tadbirlari to'g'risida”gi PQ-3755-sonli qarori // https://lex.uz/docs/-3755274.

 

2.                      Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha Harakatlar strategiyasi toʻgʻrisida” PF-4947-son Farmoni.

3.                      O'zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 14 dеkabrdagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlash bo'yicha “Taraqqiyot” rеspublika tanlovi finali ishtirokchilari orasidan boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirish tartibi to'g'risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 1018-sonli qarori // http://lex.uz/pdfs/41066342.

4.                      O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Miromonovichning “Yangi O‘zbekiston” nashriga bergan intervyusi.19.08.2021-yil.

5.                      Hayitov, O.E. Boshqaruv psixologiyasi: O'quv qo'llanma.

"Istiqlol"nashriyoti. – Т., 2021.

6.                      Narzulla Boymurodov. Rahbar psixalogiyasi: Оliy ta'lim, xalq ta'limi, sog'liqni saqlash, o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi boshqarmalarining ma'muriy xodimlari uchun qo'llanma. – Т., 2007.

7.                      Hayitov O.E. Lavozimga da'vogar imidjini shakillantirish va rivojlantirish bosqichlari / Тa'lim menejmenti. – 2008. – № 2 (18).

8.                      Umaraliyeva M.A. Ta’lim muassasalarida o‘qituvchilarning innovatsion faoliyatini tashkil etishning pedagogik shart-sharoitlari// SamDU ilmiy axborotnomasi. – 2015.№4(92).–128-132b. (13.00.00. №7)

9.                      Information and communication technologies in education: UNESCO Institute for information technologies in education, 2013.

 

             

USTOZLARNING JAMIYATDAGI O'RNI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506964

 

Mardanova Shahlo Rustamovna

Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

Tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti

Biologiya (turlari bo’yicha) sirtqi ta’lim yo’nalishi  1-kurs talabasi

 

Umirlar bor tirigida o’likdir

Umrlar bor mangulikka tirikdir

Agar dunyoda imoratlari ichida eng ulug’i  maktab bo’lsa, kasblarning ichida eng sharaflisi o’qituvchilik va murabbiylikdir.

O’zbekiston Respublikasi birinchi

Prezidenti  I.A.Karimov

 

Annotatsiya: ushbu maqolada dunyodagi eng ulug` kasb bo`lgan ustozlarning jamiyatdagi o'rni haqida so`z yuritiladi.

Kalit so`zlar: ustozlar, ulug` kasb, ne'mat, millat, insoniy fazilaylar, o'quvchilar, jamiyat,  shogirdlar.

 

Ustozlar biz uchun yaratgan tomonidan beriladigan alohida ne'matdir. Aynan ular millatni ulug'likka yetaklaydilar, insonni yetuk qiladilar va dunyoni yaxshi tomonga o'zgartiradilar. Aynan o'qituvchilar bizga qalam qilichdan muhimroq ekanligini o'rgatadi. Ular jamiyatda hurmatga sazovordir, ular insonlarning turmush darajasini oshiradi. Ular odamni tarbiyalaydi va insoniy fazilaylarni o'rgatadi, yaxshi jamiyat qurishga hissa qo'shadi.

Ustozlar jamiyatga va shogirdlar, o'quvchilar hayotiga katta ta'sir ko'rsatadi. Ular, shuningdek, ota-ona hayotida katta ahamiyatga ega, chunki ota-onalar o'z farzandlari uchun o'qituvchilardan ko'p narsani kutishadi. Biroq, har bir sohada bo'lgani kabi, yaxshi ham, yomon ham ustozlar bor. Yomon o'qituvchilar unchalik ko'p bo'lmasa-da, ularning soni sezilarli. Yaxshi ustoz yomon ustozda bo'lmagan fazilatlarga ega. Yaxshi ustoz yaxshi jamiyat tuzsa, yomoni o'sha jamiyatni buzadi. Yaxshi ustoz o'quvchini kasbga, ilmga bo'lgan mehrini oshirsa, yomoni uni batamom yo'q qilib yuborishi mumkin.

Inson dunyoga kelibdiki,u ma’lum bo’lmagan vaqt va o’ziga ayon bo’lmagan  vaqt umr ko’radi.O’zining tiriklik sahifasiga qachon yakun yasalishini bilmaydi.Bilganlarida edi balkim har birlari o’zlaridan nimanidir ezgu ishlar ila mangulikka muhirlanishga harakat qilardilar.

Ammo shunday kasb, shunday ulug’ maqom egalari borki,ular nafaqat hayotliklarida,balki vafotlaridan so’ng ham ularni ulug’lab,ardoqlab eslaymiz.

Bunday sharaf  bunday maqom egasi ustozlardir albatta. Negaki ulargina kezi kelganda o’z farzandlariga o’rgata olmagan ilmlarini,bera olmagan mehrlarini shogirtlariga ulashadilar.

Insonning yuksalishida, bir kasbning boshini tutushligida ustozlarning o’rni beqiyosdir. Shu boisdan ham ustozlarga eng ulug’ maqom egalari deya ta’rif beramiz.

Ularni qalb me’mori, ruh muhandislari desak ham mubolag’a bo’lmaydi.

Shunday mahorat egalari o’z kasbidan faxrlanib bor mehrini bor ilmini yurt farzandlari kelajagi uchun kezi kelganda jonini  fido qilib ilm beradigan ustozlarni yoddan chiqarishning imkoni yo’q, albatta.

Negaki, ilk bor qalam tutqazib dunyo ranglariyu uning ohanglarini o’rgatgan ustozlardir. Shu bois ham ularni nafaqat hayotliklarida, balki vafotlaridan so’ng ham aslo unutmaymiz, unuta olmaymiz! Zero

Umrlar bor tirigida o’likdir

Umrlar bor mangulikda tirikdir, degan ibora ham bejiz aytilmagan.

Darhaqiqat, kimgadir nimanidir o’rgatib uning qalbida mangu yashamoqlikning o’zi bir baxtdir aslida.

Xulosa qilib aytganda, o'qituvchi faqat o'qituvchi vazifasini bajarmaydi. Zarur bo'lganda ular turli rollarga moslashadi. Biz xafa bo'lganimizda ular do'st bo'lishadi, biz yordamga muhtoj bo'lganimizda ota-onamiz kabi g'amxo'rlik qilishadi. Shunday qilib, ustozlar haqida gap ketganda ularning o'quvchilar hayotiga qanday ta'sir qilishini va uni qanday inson bo'lib shakllanishidagi rolini cheksiz ta'riflash mumkinligiga amin bo'lamiz.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.             http://reestr.mitc.uz/

2.             https://askinfo.uz/1870/ustoz-haqida-insho

3.             ziyo.uz

             

BOLALARDA ADENTIYA. QISMAN IKKILAMCHI ADENTIYA - NOXUSH OQIBATLARI VA DAVOLASH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506533

 

Mamadiyarova Nozimaxon

Samarqand davlat tibbiyot universiteti

Stomatologiya fakulteti

Ortopedik stomatologiya yo’nalishida 2-kurs ordinator

 

Annotatsiya : Ushbu maqola, bolalarda adentiya, adentiyaning bo’linishi, sabab va oqibatlari, davolash usullari haqida ma’lumotlarga ega bo’lamiz.

Kalit So’zlar: birlamchi adentiya, toksik, adentiya klinikasi, ikkilamchi qisman adentiya, Kariyes, periodontal

 

Kirish: Adentiya og’iz bo’shlig’ining kasalliklarini anglatadi va tishlarning qisman yoki to’liq yo’qligini nazarda tutadi. Adentiya, sabablarga ko’ra, asosiy yoki ikkilamchi bo’lishi mumkin. Birlamchi adentiya tug’ma hisoblanadi. Buning sababi ko’pincha anhidroz ektodermal displaziyaning namoyon bo’lishi bo’lgan tishlarning rudimentlarining yo’qligi. Shuningdek, ushbu kasallikning belgilari teridagi o’zgarishlar (sochlarning yo’qligi, terining erta qarishi) va shilliq pardalar (rang, quruqlik). Ba’zi hollarda birlamchi adentiya sababini aniqlash mumkin emas. Tish mikrobining rezorbsiyasi bir qator toksik ta’sirlar ta’sirida yoki oqibati bo’lishi mumkin deb taxmin qilinadi. Yallig’lanish jarayoni. Ehtimol, irsiy sabablar va bir qator endokrin patologiyalar rol o’ynaydi. Ikkilamchi adentiya ko’proq uchraydi. Ushbu adentiya tishlarning qisman yoki to’liq yo’qolishi yoki tishlarning rudimentlari tufayli paydo bo’ladi. Ko’p sabablar bo’lishi mumkin: ko’pincha bu jarohatlar yoki beparvo qilingan karies oqibatidir. Yo’qolgan tishlar soniga ko’ra, adentiya to’liq yoki qisman bo’lishi mumkin. To’liq adentiya – tishlarning to’liq yo’qligi. Ko’pincha bu asosiy hisoblanadi.

Adentiya klinikasi

Ushbu adentiya to’liq yoki qisman bo’lishiga qarab, klinika ham o’zini namoyon qiladi. To’liq adentiya yuz skeletining jiddiy deformatsiyasiga olib keladi. Natijada, nutq buzilishlari paydo bo’ladi: tovushlarning noto’g’ri talaffuzi. Biror kishi ovqatni to’liq chaynab, tishlay olmaydi. O’z navbatida, to’yib ovqatlanmaslik yuzaga keladi, bu esa oshqozon-ichak traktining bir qator kasalliklariga olib keladi. Shuningdek, to’liq adentiya temporomandibulyar bo’g’imning disfunktsiyasiga olib keladi. To’liq adentiya fonida, the ruhiy holat odam. Bolalardagi adentiya ularning buzilishiga olib keladi ijtimoiy moslashuv va ruhiy kasalliklarning rivojlanishiga hissa qo’shadi. Bolalarda birlamchi tishsizlik juda kam uchraydi va jiddiy kasallik unda tishlarning rudimentlari yo’q. Ushbu turdagi adentiyaning sababi intrauterin rivojlanishning buzilishidir. Yo’qligida klinika o’z vaqtida davolash o’ta og’ir va bilan bog’liq aniq o’zgarishlar yuz skeletida. Ikkilamchi to’liq tishsiz barcha tishlarning asl mavjudligida yo’qolishi deyiladi. Ko’pincha, ikkilamchi to’liq adentiya tufayli yuzaga keladi tish kasalliklari: karies, periodontit, shuningdek, keyin jarrohlik yo’li bilan olib tashlash tishlar (masalan, onkologiya bilan) yoki jarohatlar natijasida.

Ikkilamchi qisman adentiya birlamchi bilan bir xil sabablarga ega. Ushbu adentiyaning tishlarning qattiq to’qimalarining aşınması bilan asoratlanishi bilan giperesteziya paydo bo’ladi. Jarayonning boshida, kimyoviy ogohlantirishlarga duchor bo’lganda, to’siq paydo bo’ladi. Aniq jarayon bilan – tishlarni yopayotganda og’riq, termal, kimyoviy stimullarga ta’sir qilish, mexanik stress.

Diagnostika

Tashxis qo’yish qiyin emas. Klinika yetarli. Adentiyaning ayrim turlarini tasdiqlash uchun rentgen tekshiruvi zarur.

Adentiyani davolash

Bolalarda birlamchi to’liq adentiya 3-4 yoshdan boshlab amalga oshirilishi kerak bo’lgan protez yordamida davolanadi. Bu bolalar mutaxassisning dinamik nazoratiga muhtoj, tk. Protezning bosimi natijasida bolaning jag’ining o’sishining buzilishining sezilarli xavfi mavjud. Kattalardagi ikkilamchi to’liq adentiya bilan protezlar olinadigan plastinka protezlari yordamida amalga oshiriladi. Usuldan foydalanganda qattiq protezlar to’liq adentiya bilan tishlarni oldindan implantatsiya qilish kerak.

    Protezlashning asoratlari:

    Jag’larning atrofiyasi tufayli protezning normal fiksatsiyasining buzilishi;

    Protez materiallariga allergik reaktsiyalar;

    Yallig’lanish jarayonining rivojlanishi;

Giperesteziya bilan murakkab bo’lgan ikkilamchi qisman adentiyani davolash tishlarning depulpatsiyasini o’z ichiga oladi. Ikkilamchi adentiyani davolashda sababchi omilni yo’q qilish majburiydir, ya’ni.

Kasallik yoki patologik jarayon adentiyaga olib keladi.

Adentiyaning sabablari

Umuman olganda, adentiya yaxshi tushunilmagan bo’lsa-da, uning sababi follikulaning rezorbsiyasi ekanligi odatda qabul qilinadi. Buning sababi, olimlarning fikriga ko’ra, bir qator omillar: yallig’lanish jarayonlari, keng tarqalgan kasalliklar, irsiy moyillik. Tishlarning rudimentlarini shakllantirishdagi og’ishlar, bundan tashqari, kasalliklar tufayli yuzaga keladi endokrin tizimi. Ota-onalar esa farzandlarining sut tishlarining sog’lig’ini diqqat bilan kuzatib borishlari kerak, chunki ularning kasalliklari o’z vaqtida tashxis qo’yilmagan va vijdonsiz davolanish bilan doimiy tishlarini yo’qotishgacha bo’lgan o’ta salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Biroq, kattalarda turli kasalliklar og’iz bo’shlig’I (karies, periodontit, periodontal kasallik) adentiyani keltirib chiqaradi. Jarohatlar ham xuddi shunday ayanchli natijalarga olib keladi.

Adentiya belgilari

Belgilar bu kasallik juda aniq. Biror kishida barcha yoki bir nechta tishlar yo’qolishi mumkin, tishlar orasidagi bo’shliqlar, egri tishlash, notekis tishlar, og’iz sohasidagi ajinlar bo’lishi mumkin. Yuqori jag’da bir yoki bir nechta old tishlarning yo’qolishi tufayli u cho’kib ketishi mumkin yuqori lab, va lateral tishlarning etishmasligi tufayli – lablar va yonoqlar. Diksiya bilan bog’liq muammolar bo’lishi mumkin. Ushbu alomatlarning har qandayiga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish kerak, chunki ularning eng kichigi ham keyinchalik jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, tish go’shti kasalligi faqat bitta tishning yo’qolishi tufayli yuzaga keladi. Bu, birinchi qarashda, ahamiyatsiz omil boshqa salbiy oqibatlarga olib keladi.

Qisman adentiya

Qisman va to’liq tishsizlar o’rtasidagi farq kasallikning tarqalish darajasidadir. Yuqorida aytib o’tilganidek, qisman adentiya bir nechta tishlarning yo’qligi yoki yo’qolishini anglatadi. Kariyes, periodontal kasallik va periodontit bilan birga u eng keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Og’iz bo’shlig’i. Bu dunyo aholisining uchdan ikki qismiga ta’sir qiladi. Ammo, afsuski, birinchi qarashda muammo ahamiyatsiz bo’lganligi sababli, ko’p odamlar ko’pincha bir yoki ikkita tishning yo’qligiga unchalik ahamiyat bermaydilar. Ammo tishlarning, tishlarning yo’qligi nutqda sezilarli muammolarga olib keladi, ovqatni tishlaydi, bu bemor uchun ham, uning atrofidagilar uchun ham juda yoqimsiz, tupurikning sochilishi, yo’qligi tishlarni chaynash- chaynash harakati buzilishiga.

To’liq tishsiz

Tishlarning to’liq yo’qligi bu atamaning ma’nosidir. Ushbu patologiyaning eng og’ir psixologik bosimi yanada jiddiy qiyinchiliklar bilan birga keladi. Bemorning nutqi va yuz shakli keskin o’zgaradi, og’iz atrofida chuqur ajinlar tarmog’I paydo bo’ladi. Suyak to’qimasi kerakli yukning etishmasligi tufayli ingichka bo’ladi. O’zgarishlar, albatta, dietaga eng muhim tarzda ta’sir qiladi, chunki bemorlar qattiq ovqatdan va ovqat hazm qilishdan voz kechishlari kerak. Natijada, sog’liq muammolari paydo bo’ladi, chunki organizmda vitaminlar etishmaydi.Bundan tashqari, “nisbiy to’liq adentiya” tushunchasi mavjud, ya’ni bemorning og’zida hali ham tishlari bor, ammo ular shunchalik vayron qilinganki, ularni faqat olib tashlash mumkin.

Birlamchi adentiya

Voqealarning tabiatiga qarab, adentiya birlamchi yoki tug’ma, ikkilamchi yoki orttirilgan bo’ladi. Birlamchi adentiya follikulning tug’ma yo’qligi deb ataladi. Bu homilaning rivojlanishi yoki irsiyatning buzilishi bilan bog’liq. To’liq birlamchi adentiya holatida tishlar umuman chiqmaydi, qisman esa faqat ba’zi doimiy tishlarning rudimentlari yo’qligini anglatadi. To’liq birlamchi adentiya ko’pincha yuz skeletida jiddiy o’zgarishlar va og’iz bo’shlig’I shilliq qavatining ishlashida buzilishlar bilan birga keladi. Dastlab, qisman birlamchi adentiya, ayniqsa, sut tishlariga tahdid soladi. Qizig’I shundaki, bu holda tishlarning rudimentlari hatto rentgen nurlarida ham ko’rinmaydi va allaqachon chiqqan tishlar orasida katta bo’shliqlar paydo bo’ladi. Ushbu adentiya, shuningdek, tishlash paytida yuzaga keladigan buzilishlarni ham o’z ichiga oladi, bu esa tishda yashiringan tishning paydo bo’lishiga olib keladi. Jag’ suyagi yoki saqich bilan qoplangan. Alohida-alohida, lateral kesmalarning konjenital adentiyasi haqida bir necha so’z aytish kerak. Muammo juda keng tarqalgan, butun murakkablik uning o’ziga xosligi va davolashning murakkabligidadir. Yechim, agar mavjud bo’lsa, tish bo’shlig’ida tish uchun joy tejash yoki bo’lmasa, uni yaratishdir. Shu maqsadda ular maxsus terapiyaga va boshqalarga murojaat qilishadi kech yosh ko’priklar ishlatiladi yoki implantlar implantatsiya qilinadi. Zamonaviy yutuqlar ortodontiya sohasida ular hatto etishmayotgan lateral kesmalarni mavjud tishlar bilan almashtirishga imkon beradi, ammo bu usul muayyan yosh cheklovlariga ega.

Ikkilamchi adentiya

Tishlarning to’liq yoki qisman yo’qolishi yoki ularning rudimentlari tufayli yuzaga keladigan orttirilgan patologiya ikkilamchi adentiya deb ataladi. Ushbu kasallik sut va doimiy tishlarga ta’sir qiladi. Eng ko’p uchraydigan sabab – karies va uning asoratlari (masalan, periodontit va pulpit), shuningdek periodontit. Ko’pincha noto’g’ri yoki o’z vaqtida davolash tishlarning yo’qolishiga olib keladi, bu odatda yallig’lanish jarayonlariga olib keladi. Yana bir sabab – tish va jag’larning shikastlanishi. Birlamchi adentiyadan farqli o’laroq, ikkilamchi adentiya juda keng tarqalgan hodisa. Og’izda to’liq ikkilamchi adentiya tufayli bemorning tishlari umuman yo’q, bu uning tishlariga sezilarli ta’sir qiladi. Ko’rinish- yuz skeletining shakli o’zgarishiga qadar. Chaynash funktsiyasi buziladi, hatto ovqatni tishlash va chaynash juda qiyin bo’ladi. Diksiya yomonlashadi. Bularning barchasi, albatta, ijtimoiy hayotda jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi, bu esa pirovardida salbiy ta’sir ko‘rsatadi ruhiy salomatlik sabr.

Bu adentiya juda kam uchraydi va ko’pincha baxtsiz hodisa tufayli yuzaga keladi ( turli jarohatlar) yoki yoshga bog’liq o’zgarishlar, chunki, ma’lumki, tishlarning yo’qolishi qariyalar uchun eng xarakterli muammodir. Qisman ikkilamchi adentiya, albatta, bemorlarning hayotini to’liq zaharlamaydi. Ammo bu adentiyaning eng keng tarqalgan turi va odamlar buni kam baholaydilar. Axir, hatto bitta tishning yo’qolishi tufayli allaqachon shakllangan tishlarning siljishi sodir bo’lishi mumkin. Tishlar ajralib chiqa boshlaydi va chaynash jarayonida ularga yuk ortadi. Tish yo’qolgan joyda, yukning etarli emasligi charchoqqa olib keladi. Suyak to’qimasi. Salbiy oqibatlar bu patologiya tish emaliga ham ega – tishning qattiq to’qimalari o’chiriladi va bemor ovqat tanlashda o’zini cheklashi kerak, chunki issiq va sovuq ovqat unga juda og’riqli his-tuyg’ularni keltirib chiqara boshlaydi. Qisman ikkilamchi adentiyaning sababi, ko’pincha, rivojlangan karies va periodontal kasallikdir.

Bolalarda dental adentiya

Alohida-alohida, biz bolalardagi adentiya, shu jumladan ushbu kasallikni davolash haqida gapirishimiz kerak. Ko’pincha bunday adentiya endokrin tizimdagi buzilish (bolaning tashqi ko’rinishida butunlay sog’lom ko’rinishi mumkin) yoki yuqumli kasallik tufayli yuzaga keladi. Ota-onalar eslashlari kerakki, optimal tarzda, uch yilgacha, bolaning yigirmata sut tishi o’sishi kerak va uch yoki to’rt yildan keyin ularni doimiy tishlar bilan almashtirish jarayoni boshlanadi. Shuning uchun, agar me’yordan og’ishlar sezilarli bo’lsa, sut yoki doimiy tishlar tish shifokoriga murojaat qilishingiz kerak. Rentgen yordamida tish go’shtida tish izlari bor-yo’qligini aniq aniqlash mumkin bo’ladi. Natija ijobiy bo’lsa, shifokor tish chiqarishga qaratilgan davolash kursini belgilaydi yoki o’ta og’ir holatlarda tish go’shtini kesish yoki tishlarni rag’batlantiradigan maxsus qavslarga murojaat qiladi. Agar tish go’shtida tish mikrobi topilmasa, siz qutqarishingiz kerak bo’ladi sut tishi yoki tishlashda hosil bo’lgan bo’shliqni qoplash va tishlash buzilishining oldini olish uchun implant o’rnating. Bolada ettinchi doimiy tishlar chiqqandan keyingina protezlashni variant sifatida ko’rib chiqish mumkin.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1. Artikovna K. F., Sulaymonovna S. M. FEATURES OF APPLICATION OF AUTOPLAZMA FOR TREATMENT OF THE ODONTOGENNY INFECTION OF MAXILLOFACIAL AREA AT

PATIENTS WITH DIABETES //Psychology and Education Journal. –

2021. – Т. 58. – №. 1. – С. 4925-4927.

2.                      Хамитова, Ф. А., et al. “Усовершенствование эндоскопических методов лечения хронических одонтогенных перфоративных верхнечелюстных синуситов.” Новый день в медицине 2 (2019): 26.

3.                      Рахимов З. К. И др. ОТДАЛЁННЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ КОМПЛЕКСНОГО ЛЕЧЕНИЯ БОЛЬНЫХ С ТРАВМАТИЧЕСКИМ ОСТЕОМИЕЛИТОМ ПРИ ПЕРЕЛОМАХ НИЖНЕЙ ЧЕЛЮСТИ

//Stomatologiya. – 2018. – №. 4. – С. 15-19.

             

PROVERBS IN THE ENGLISH AND RUSSIAN LANGUAGES

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506552

 

Khushmanova Farangiz

(Student of Master’s degree)

Ochilova Noila

(SamSIFL)

 

Abstract: Nowadays the head of our country pays much attention to education of young generation. A plenty of scientists work with translation of proverbs from one language to another. The sphere of phraseology is wider than other side of linguistic. As it is large sphere there is more problems in phraseology. In lexicology, phonology, lexicography and in other sphere they have their own functions and by this way we can learn their status in linguistic.

Key words: Linguistic, communicative, feedback, illustrate, denominations, resultative  functions, interjectional phraseological unit.

 

Learning foreign languages in our Uzbekistan has become very important events since the first days of the Independence of our country and tourism also developing day by day. Our government which pays much attention to the rising of education levels of people, especially young generation their intellectual   growth.

The sphere of phraseology is wider than other side of linguistic. As it is large sphere there is more problems in phraseology. In lexicology, phonology, lexicography and in other sphere they have their own functions and by this way we can learn their status in linguistic. The problem of functions is one of the most urgent issues in phraseology. We maintain, after A.V.Kunin, that communicative, cognitive and nominative functions are constant functions of phraseological units. He gave information that phraseology can guide itself just with functions or styles. Now I want illustrate each types of functions with examples of proverbs and phraseological units. The first one mostly we use it during our speech or with connection to each other. The communicative function of phraseological units consists in their ability to serve as a communicative or message means. Communication presupposes a mutual exchange of statements, and message presupposes the transfer of information without a feedback with the reader or the listener. The communicative phraseological unit function is usually connected with the cultural identity of the utterance. For example: Last year’s snow needs not be feared, He who was once bitten by a snake fears the lizard.  As  the twenty first century is the modern technology and communication century, that’s why mostly we must pay attention to communication features. But by the way we can pass to the nominative function of phraseological units is their relation to objects of the real world, there is a special thing in nominative function. Including situations, and also replacement of these objects in speech activity by their phraseological denominations. The filling of lacunas in the lexical system of the language is characteristic of the nominative function of phraseological units. Mostly in nominative we discuss about exact or real thing. This function is peculiar to the overwhelming majority of phraseological units, as they do not usually have lexical synonyms. The nominative function embraces neutrally-nominal and nominal function. Each function has differences by the way we can pass to the neutrallynominal function is the basic one for phraseological units, e.g. brown paper, red square. By the checking it we can notice that phrases in communication the fact of a designation of the object is important, and not the stylistic use of the phrase. The nominal function is mostly studied about idiomatic words and expressions also characteristic of semantically transferred phraseological units, but it is not neutral, it is stylistically marked, e.g.: new broom, desperate remedies, tales out of school, crocodile tears, fox’s face. But in the nominative function of phraseological units is their relation to objects of the real world, there is a special thing in nominative function. Mostly in the stories including situations, and also replacement of these objects in speech activity by their phraseological denominations. This function is peculiar to the overwhelming majority of phraseological units, especially as they do not usually have lexical synonyms. As the great linguist said the nominative function embraces neutrally-nominal and nominal function. Before we mentioned cognitive linguistic learns the human beings. The nominative function is closely connected with the nominative one is the cognitive function, i.e. the socially-determined reflection of objects of the real world mediated by consciousness, promoting their cognition. The social determinacy is shown in the fact that, though potential phraseological units are created by separate individuals, these individuals are part of the society, and the realization of the cognitive function by them is possible only on the basis of background knowledge. Cognitive and nominative functions we use in communication, forming a dialectic unity, and all the other functions are realized within the limits of the given functions. The hierarchy of the functional aspect of the phraseological system is seen in it. Among them the semantic functions are voluntaries because, deictic, resultative  functions are found out. After the semantic the voluntative function denotes of will expression, sensitivity e.g.: wish smb well with the meaning of 'to wish good luck, success to smb, to treat smb benevolently': I wish Jane Fairfax very well; but she tires me to death. In the deictic function mostly we can mention spatial or time localization of the action, phenomenon, event which is relative to the reference point, relevant within the limits of one or another speech situation, i.e. we can give example  personal deixis exists: a person, a place or time can be the reference point. According to this fact three types of deixis are singled out: personal, spatial and time ones, e.g.: Time and tide wait for no man; It is too late to lock the stable door when the horse is stolen;

As a rule proverbs also have semantic, syntactic, grammatical categories. The semantic sphere of proverbs is very wide and we cannot limit them. The proverbs describe the every branch of people's life: the economical, psychological, cultural and etc. The fact is that proverbs and sayings are similar in meaning in spite of their diversity in form and language. To prove they said above some examples:

A bird in hand is worth two in the bush.

Un tiens vaut mieux que deux tu’auras.

Un chien vivant vaut mieux qu'un lion mort.

Лучше синица в руках, чем журавль на небе.

Nasiya saryog'dan, naqd о 'pka yaxshi.

The stylistic function realizes connotative features of a phraseological unit in speech. In the language there is only stylistic colouring. The idea about it is given by marks and comments in stylistic dictionaries which, unfortunately, are still far from being perfect. Comparison of a phraseological unit with its variable prototypical combination of words also helps to reveal stylistic colouring. Developing, the phraseological theory in its functional-semantic aspect, S.G. Gavrin singles out some functions of phraseological units. These functions are also characteristic of English phraseological units: a) the expressively-figurative function (pulls one's leg; put the cart before the horse); b) the emotionally-expressive function (damn your eyes! My foot!); c) the function of speech concision by omitting some components (Don't teach your grandmother! instead of don’t teach your grandmother to suck eggs!). Proverbs, especially short ones, even not of the reduced kind we mostly use it during the speech, carry out the function of speech lionizations, e.g.: Give a dog a bad name and hang him meaning once someone has acquired a bad reputation, it is almost impossible for him to shake it off, and even his most innocent actions will be misunderstood'.

Evidently, that the definition is almost four times as long as the proverb itself. In it we can include the semantic compression, characteristic of phraseological units, is one of the instances of language economy. The last function we can say the compensatory function which is realized in the description of strong sincere emotional experience, affect, when one's speech is complicated and an interjectional phraseological unit is the only content of the whole remark.

All in all, with the proverbs we can show the social, cultural life of one nation.

 

REFERENCE:

 

1.                      Gläser  Rosamarie.  The Stylistic Potential of Phraseological Units in the Light of Genre Analysis. In: Cowie Anthony Paul (ed.): Phraseology. Theory, Analysis and Applications. Oxford: Clarendon Press, 1998. – Р. 125–143

2.                      Grant Lynn.   Frequency of 'core idiom' in the British National Corpus (BNC). // International Journal of Corpus Linguistics, 2005. - №

10/4. – Р.  429–451

             

METHODS OF ORGANIZATION OF PROFESSIONAL EDUCATION LEADERS

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6509598

 

Khuramov Ilkhom Panjievich

Masters of Termez State University

Faculty of Social Sciences

 

Annotation: This article discusses the methods of organizing the activities of professional education leaders, the management of vocational education, the distribution of leadership activities and leadership responsibilities in the management of the educational process in the vocational education system.

Keywords: professional education, knowledge, management system, management conditions, management art, management methods.

 

Introduction. Introduction of new principles of management in the modern education system of the Republic, provision of educational institutions with leaders and teachers capable of performing the tasks assigned to them at a high professional level, organization and improvement of a continuous system of training, retraining and advanced training of leaders and teachers , the legal and regulatory framework for the continuous improvement of the quality and level of professional skills of managers of professional educational institutions has been created and the material and technical base has been expanded. The Action Strategy for the Further Development of the Republic of Uzbekistan identifies as one of the priorities "the introduction of effective forms and methods of personnel selection, centralized selection of personnel in the civil service, the introduction of a modern system of" identification ".

The main part. Governance is an activity inherent in any society, arising from the necessity of life and living. In a market economy, the essence of this activity will be further improved. The main purpose of this is to meet the material and spiritual needs of the working people, and at the same time to develop all social relations. Governance is based on democratic principles in the interests of the people. It is obvious that in the process of such governance, special attention is paid to the human factor, in particular, the interests of the nation and the improvement of national values. After all, for the development of our society, governance must be decisive. Governance is an intrinsic feature of society at any stage of development. This feature is general in nature. Indeed, this feature stems from the need for people to interact in the work of social society, in the process of life and work, to exchange the products of their material and spiritual activities. Any form of labor - social or collective labor - needs a manager to some extent. The manager coordinates the work of his team. The controller performs general functions arising from the movement of the whole organism, in contrast to the movement of the independent organs of the production organ

An important condition for good governance is the activity of the manager, ie the leader. It is known that society includes economic, sociopolitical and spiritual spheres. Accordingly, there are three main areas of management. most importantly, economic governance. Because the economy - material production is the basis of life and development of society. National recovery begins with economic restructuring. Economic governance is the most important issue on the agenda. Socio-political governance is the management of relations between different communities of people (social groups, nations, ethnic groups, communities, etc.), as well as relations between people within these communities. The essence of this species is to further strengthen and develop the alliance of different groups. The purpose of this type of governance is to eliminate social disparities, to achieve social cohesion in society, to improve public administration, to transform social self-government. Management of society and the spiritual development of individual members is another key form of governance. In order for the society we live in to develop, it must have a high intellectual quality. Hence the need for scientific management of social education, science and enlightenment, social and cultural services to the population. In the age of the scientific and technological revolution, the management of the sphere of spiritual production is of great importance. This form of management is understood as the management of general education schools, preschool, out-of-school educational institutions, secondary special, vocational education institutions, higher education institutions, faculties and institutes of advanced training and retrainin

Today, the management of vocational education is based on transparency, democracy and self-governance. The supreme body of professional self-government is the pedagogical council, which:

                       Defines the main directions of development of professional education, increase and improve the quality of training and education of students and specialists, additional and material base.

                       Discussion and selection of different options for the content of education (curricula, programs, textbooks), forms and methods of the educational process, methods of their implementation. discusses and selects.

                       Organizes work to improve the creative initiative of engineers and teachers, to improve their pedagogical experience.

                       In accordance with the Regulations on the assignment of professional categories approved by the Cabinet of Ministers, teachers attest engineers and teachers, taking into account the views of students and parents, with suggestions.

                       Hears and discusses the report of the scientific-pedagogical associations of professional education and the admission commission.

Distribution of leadership activities and leadership responsibilities in the management of the educational process in the vocational education system.

Together with the director of the educational institution, the pedagogical team includes the First Deputy Director for Academic Affairs, Deputy Director for Spiritual and Educational Affairs, Deputy Director for Vocational Education, lead. The art of management is that all leaders of an educational institution should not duplicate each other's activities by directing the team to a common goal, especially each leader should know his role clearly. In the work of the director of the educational institution and his deputies there are interrelated and sometimes common tasks. Therefore, it is very important that these tasks are clearly distributed in specific situations, which prevents duplication in the work process and does not allow any object in the educational institution to be left unattended. For the successful management of the teaching staff, it is important that the director and his deputies allocate the right working time. Planning the following educational process in the management of the pedagogical system Organization of the educational process; control over the educational process; work with department heads and teachers; work with parents and students; organization of methodical work; vocational guidance; Work is carried out in such areas as the analysis of the educational process and the preparation of reports.

The choice of tools to achieve a goal in management activities depends on many factors that affect the final results of the activities of organizations in different ways. Thus, the choice of technical means of automation of management work should be made taking into account technical, economic and organizational factors. If the purpose of the activity is not clearly selected, there are no criteria to assess whether it has been achieved, it is impossible to measure the effectiveness of the current work of the company, to coordinate the activities of structural units, clear organization is practically impossible. evaluation of the work of the administration and its effectiveness. Due to the vague formulation of goals, it is not possible to rationally distribute responsibilities among management staff and evaluate the performance of each of them. helps motivate.

Goal management is a method of management activity that allows you to anticipate the possible results of activities and plan ways to achieve them (Figure 1):

 

 

 

Normative management

 

 

MANAGEMENT METHODS

 

Figure 1. Methods of management activities.

Simple goal management is a management method that is developed by the manager without defining the deadlines and the mechanism for achieving the ultimate goal. Simple purposeful management allows entrepreneurial decisions to be made, but does not guarantee that the goal will be achieved. Program management is a management method that develops the purpose and implementation mechanism of management, the time and state of the intermediate values of the process. Normative management is a management method that develops the ultimate goals of managerial management and constraints on parameters and resources. The style of management of the leader by his subordinates in many ways determines the success of the organization, the dynamics of development of the company. Employee motivation, their attitude to work, attitudes, etc. depend on the leadership style

Conclusion. The management of an educational institution in modern conditions is a complex process, the components of which are the correct choice of goals and objectives, the study and in-depth analysis of the achieved level of educational work, a system of rational planning, students and pedagogical teams. organization of activities, selection of optimal methods of raising the level of education and training, effective control.

The solution to these problems depends on the ability of school leaders and teachers to creatively use the latest achievements and best practices in science, team relations, and the active participation of teachers and students in educational work. Goal management is a method of managing and evaluating employees in which: the manager and the subordinate jointly define the main goals of the subordinate; After the allotted time, the manager assesses the level of achievement of goals. The prospects, effectiveness and results of the reforms being carried out in the vocational education system today depend on the interaction between the employer and the educational institution, the integration of the production and training process, the successful introduction of the national qualification system, the perfect professional standard and depends on quality education. The successful introduction of this system will also determine the acceleration of our development in the near future.

 

LIST OF USED LITERATURE:

 

1.                      Decree of the President of the Republic of Uzbekistan No. PF4947 of February 7, 2017 "On the Action Strategy for further development of the Republic of Uzbekistan"

2.                      Bazarova T.Yu., Eremina B.L. Personnel management. M .: Ed.

Birlik, 2001.

3.                      Blake P.P., Mouton J.S. Scientific methods of management. Kyiv, 1990.

4.                      I. I. Skripyuk. St. Petersburg: Peter, 2000. - 512 p.

Fundamentals of Management: A Textbook for High Schools TILSHUNOSLIKDA SINTAKTIK ALOQA VOSITALARINING IFODALANISHI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506554

 

Karimov Yunus Mamaroliyevich

SamDChTI 2 kurs magistri

 

Annotasiya: Tilshunoslikda sintaktik strukturalar turlicha tuziladi.  Sintaksis tilshunoslikning bo'limi bo'lib, uning mavzusi tilning sintaktik tuzilishi hisoblanadi.  Sintaktik birliklari va ular o'rtasidagi munosabatlar shakllanadi. Vaziyatlar og'zaki iboralar uchun o'ziga xosdir, chunki har xil shartli ma'nolar har doim ma'lum harakatlar va sharoitlarga hamroh bo'ladi va leksik jarayonga asoslangan bo’ladi. Iboralar sintaktik birlik sifatida gapda ifodalanadi. Jumlada  iboralar va boshqa so'z birikmalari sintaktik vositalar yordamida shakllanadi.

Kalit so’zlar: Sintaktik birliklar, intonasiya, instrumental, kommunikativ birliklar, koordinatsiya.

 

Sintaksis tilshunoslikning bo'limi bo'lib, uning mavzusi tilning sintaktik tuzilishi hisoblanadi, hamda uning sintaktik birliklari va ular o'rtasidagi munosabatlar turlicha shakllanadi. Sintaksis birliklari - bu so'z birikmalari, sintaktik jumlalar sanaladi. Sintaktik munosabatlarni jumlada ifodalash vositalari, jumlaga nisbatan ancha cheklangan: 1) so'zlar shakllari; 2) old qo’shimchalar; 3) barqaror so'z tartibi. Biz jumlaga nisbatan sintaktik munosabatlarni uzatish vositasi sifatida intonatsiya haqida juda oz gapirishimiz mumkin: faqat asosiy so'zni va bog'liqlikni aniqlash vositasi sifatida. Sintaktik munosabatlarni jumlada ifodalash vositalari quyidagilardan iborat: 1) so'zlar shakllari; 2) xizmat so'zlari (predloglar, birikmalar); 3) so'z tartibi; 4) intonatsiya - jumlalar - bu sintaktik tizim yuqori darajasining minimal birligi hisoblanadi. Kommunikativ ahamiyatga ega so’zlar nutq jarayonida doimo ishlatiladigan so’zlar sanaladi. Quyi darajadagi birliklar - faqat gapning bir qismi sifatida kommunikativ yuk ko'taradigan yoki jumlalarga aylanadigan iboralar - jumladan ajralib turadi. Zaif sintaktik aloqaga asoslangan iboralar, o'z navbatida, undan ham past darajadagi sintaktik birliklarni - so'zlarning sintaktik shakllarini ajratib olishga qodir. Ikkinchisi, shuningdek, tegishli sharoitlarda mustaqil kommunikativ ahamiyatga ega bo'lishi yoki uning tarkibiy elementi sifatida taklifga kiritilishi mumkin. Shunday qilib, jumlalar to'liq yoki o'zgartirilgan iboralardan va individual so'z shakllaridan iborat bo'lishi mumkin. Shunday qilib, bir jumlada men qiziq kitob sotib oldim, ikkita ibora ajratish mumkin. Birinchisi men kitob sotib oldim, ikkinchidan esa qiziq kitob sotib oldim.

Sintaktik birlik sifatida iboralarning gaplarda ifodalanishi turlicha bo’ladi. Jumlaning shakli va ma'nosi ham o’zgaradi. Bir ibora - bu ikki yoki bir nechta ahamiyatli so'zlar yoki so'zlar shakllarining semantik va grammatik birikmasi, ularning bo'ysunadigan xususiyatlarini ko'rsatishi mumkin. Misol uchun madaniyatli jamiyat, raketada uchish, ishlash istagi, samolyotda uchish, sportni sevish, shaharga borish, kvartirada qolish, yerda yotish, ovoz chiqarib o'qing, kuchli fe'l-atvorli, jangga tayyor, yomon fikrlardan xoli, iqtisodiy maqsadga muvofiq. Jumlalar nomlash vositasi bo'lib xizmat qiladi va ma'lum bir modelga asoslanadi: ot va kelishilgan sifatlar, fe'l va boshqariladigan so'z shakli va boshqalar. Jumlalarning tarkibiy qismlari: 1) asosiy so'z yoki yadro  2) bog'liq so'z. Asosiy so'z grammatik jihatdan mustaqil so'zdir har xil boladi. Bog'langan so'z - bu asosiy so'zdan kelib chiqadigan talablarga rasmiy ravishda bo'ysunadigan so'zlar bo’lishi mumkin. Gaplarni tuzadigan so'z shakllari ma'lum sintaktik munosabatlarda bo'lib, ular ushbu so'zlarning leksik ma'nolari va grammatik shakllarining o'zaro ta'siriga asoslangan. Ushbu munosabatlarning barcha xilma-xilligi asosan asosiy narsalarga qisqartiriladi: atributiv, ob'ektiv, subyektiv, shartli va murakkab gaplar sanaladi. Attributiv munosabatlar otlarning semantik-grammatik o'zaro ta'sirida yuzaga keladi: 1) sifatlar bilan: chiroyli qiz, davr, ayiq uyasi, foydali ish, faol ishtirok etish; 2) izchil olmoshlar bilan: mening kitobim, bizning farzandimiz, ba'zi mavzular, har bir kishi; 3) tartib raqamlari bilan: birinchi sayohat, oltinchi uy, o'ttizinchi tur; 4) to'liq qatnashish shakllari bilan: mehribon ayol, yashil maydonlar, pishirilgan tushlik, hal qilingan muammo, tahrirlangan qo'lyozma. Bunday iboralarning o'ziga xos xususiyati, avvalambor, otning umumiy leksik ma'nosiga - uning subyektivligiga ob'ektni belgilab beradigan atributlarga ega bo'lishi tabiiydir va u bilan birlashtirilgan nutq qismlarini belgilarni ko'rsatishga qodir bo'lgan umumiy leksik ma'nosiga bog'liq. Ushbu asosda qurilgan va jumlalar tarkibiy qismlarining rasmiy izchilligi. Biroq, otli so'zlar nutqning boshqa ba'zi qismlari bilan birlashganda atributiv munosabatlar yuzaga keladi; Ob'ekt munosabatlari fe'llarning semantik-grammatik o'zaro ta'sirida, shu jumladan, a'zo va ishtirokchi bilan, ot va kamroq kamroq infinitativ bilan o'zaro bog'liq holda yuzaga keladi. Bunday munosabatlar birinchi navbatda to'g'ridan-to'g'ri ob'ektni yoyishni talab qiladigan fe'l bilan birikmalarga xosdir: kitob sotib oling, kiyinib oling, do'stingizni taklif qiling, echimni o'ylab ko'ring, xat yozing. Ushbu iboralar semantik jihatdan cheklangan. Ulardagi asosiy so'z harakat, holat, idrok, hissiyot va qaram degan ma'noni anglatadi, bu harakatning ob'ekti, idrok qilish, his qilish: baliq tutish, quyonni qo'lga olish, do'stni sevish, birodarni kutish; fe'l ham harakatni anglatishi mumkin va ot ham ob'ekt-fazoviy ma'noga ega. Misol uchun yo'lni kesib o'tmoq, ko'chani kesib o'tmoq. Ob'ekt munosabatlari, shuningdek, turli semantik sinflardagi fe'llarning boshqa holatlar bilan, da'vosiz qo'shilishi bilan yuzaga keladi: tug'ma qismi bilan - suv ichish, sut sotib olish; harakat yo'naltirilgan shaxs yoki ob'ektning dativasi bilan - suhbatdoshga e'tiroz bildirish, do'stingizga ishonish, go'zallikka sig'inish; asboblar bilan - qalam bilan yozing, bolta bilan choping va hokazo. Old qo'shimchali otlar fe'llar bilan ob'ekt munosabatlariga ham kiradi: do'st bilan o'qish, shifokor tomonidan davolanish.

Muallif: morfologik  asosiy so'z birikmalarining xususiyatlari tasniflangan  quyida bayon qilinganidek:

Fe'l bilan ifodalanishi Misollar: ozgina reja tuzing, taxtaning yonida turing, ichkariga kirishni so'rang, o'zingizga o'qing.

Substantsiyaviy   asosiy so'z sifatida ot bilan birikishi sanaladi. Misollar: insho rejasi, shahar sayohati, uchinchi sinf, muzlatgichda tuxum.

Sifat   asosiy so'z sifatida sifatdosh bilan birikadi. Misollar: mukofotga loyiq, jasurlikka tayyor, juda tirishqoq, yordam berishga tayyor.

Miqdori   asosiy so'z sifatida raqam bilan birikadi. Misollar: ikkita qalam, talabnoma beruvchilarning ikkinchisi.

Shunday ekan, tilshunoslik lingvistika  til haqidagi, uning ijtimoiy tabiati, vazifasi, ichki tuzilishi, tasnifi, muayyan tillarning amal qilish faoliyat olib borish qonunlari, tarixiy taraqqiyotni o’rganadi. Umumiy tilshunoslik tilni umuman insonga xos hodisa sifatida oʻrganuvchi, asosiy vazifasi dunyo tillariga xos eng umumiy belgi xususiyatlarni aniqlash va yoritishga xizmat qiladi.

 

ADABIYOTLAR RO’YXATI:

 

1.                      Anderson S., Keenan E. Deixis//Language Typology and Syntactic Description. – Cambridge: Cambridge University Press, 1985. P.259-308.

2.                      O’zbek tili grammatikasi. Ikki tomlik. Sintaksis. Toshkent. 1976.

560 b

3. http://linguistics.berkeley.edu/-syntax-circle/syntaxgroup/spr08/anderson.pdf

             

THEORETICAL BASIS OF LINGUISTIC FEATURES IN ENGLISH LANGUAGE METHODOLOGY

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503128

 

Jamoliddinova Mohinur Davlatjonovna student, Fergana State University

 

Annotation: The peculiarity of the translation is that, despite the fact that necessary changes are made to the original text, it is accepted as a full-fledged replacement of the original. This article identified the types of translation equivalence, adequacy and adequate translation.

Keywords: translation, language, equivalent, adequate.

 

 “Any language expresses to the extent that it is necessary for a society that is a means of communication.  Any phonetics can be expressed with the help of any phonetics, anything,” complements the idea of Sapir Meillet [Ortega y Gasset 1991 : 529]. At the same time, this potential opportunity to express everything does not always exist in a particular language, which is exactly why it is difficultchiliklar to make a full-fledged translation in all respects.

It should be noted that the main difficulty associated with the formation of the concept of equivalencechiliklar is primarily related to the multi-level and heterogeneity of this concept, which is associated with the semantic, structural, functional, communicative, pragmatic, genre and other characteristics. Bunda,all the above parameters should be kept in translation. Artwork also varies in terms and methods of translation, the degree of their implementation in the fold [Vinogradov 2001]. Several types of equivalence in works related to the theory of translation: “functional equivalence”, “stylistic equivalence”, “formal equivalence”, “text equivalence”, “communicative equivalence”, “linguistic equivalence”, “pragmatic equivalence”, “semantic equivalence”, “dynamic equivalence”, “ontological equivalence” equivalence can be listed as “quot; etc. [Gorli 1994: 170].

In order to understand the concept of translation equivalence, it is necessary, first of all, to comprehensively consider the different approaches to interpretation of the structure of equivalence.

Many researchers devoted their work to this problem. This section presents the most valid and time-tested theories.

V.N. Komissarov in his book "Theory of translation (linguistic aspects)" [Komissarov 1990] developed a theory of equivalence levels, according to which in the translation process, an equivalence relationship is established between the corresponding levels of originality and translation. V.N.Komissarov identified five levels of content in terms of originality and content of the translation:

1.                     Communication objective level;

2.                     Degree of description of the situation;

3.                     Statement level;

4.                     Information level; 5. Level of language signs.

V.N. According to Komissarov's theory, the translation equivalence is the maximum equality of all levels of the content of originals and translated texts. Artwork and translation units can be all five levels or just some equivalent to each other. Both the original and the translated language can be full equivalents, equivalent units or contextual equivalents, similar to each other. At the same time, their correct assessment, selection, selection and application depend on the skill of the translator, his knowledge, skills and creativity, the ability to take into account and compare the entire complex of linguistic and extralinguistic factors. In the process of translation, each translator solves a difficult task: it is necessary not only to find and choose the required equivalent unit, but also to use it correctly, to create communicative equivalent information in two languages.

Komissarov divides both types of equivalence. The first is the potential achievable equivalence, and the maximum is the totality of the unit of content of the texts in the two languages that are created close to each other; taking into account the structural differences in the languages in which these texts are created; you can call this equivalence ideal or theoretical. The second is the practical, translation equivalence, that is, the original and the real semantic proximity of the translated texts, which the translator achieved during the translation process. Accordingly, in the process of translation, the translator, proceeding from a certain text, approaches the translation in different ways to the original, achieves a different degree of preservation and closeness of the content, thereby striving for and achieving a potentially achievable equivalent. 

Variations in the original language and instruction language systems, and the peculiarities of creating text in each of these languages, to a different extent, can limit the possibility of fully preserving the content of the original in translation. Therefore, the translation equivalence can be based on the preservation (and, accordingly, the loss) of the various elements of meaning that exist in the original. To ensure its equivalence in translation, different degrees (types) of equivalence are distinguished, depending on which part of the content is transferred. But the main thing is that at any level of equivalence the translation language can provide communication.

In conclusion, we can say that although there is no clear and complete definition of the concept of “equivalence”, many definitions are given either by descriptive or by denial. Nevertheless, if we try to summarize all of the above, then the main essence of the concept of translation equivalence can be determined by the equivalence of the content, the equality of information. More attention in interpreting this concept is paid to the preservation and transmission of the original content plan in translation. Based on this, we understand that equivalence is the most complete semantic similarity between the maximum attainable content generality as well as the original and translation.

In the early period of its development as a translation science, its two methods were distinguished. The first is a direct translation of the mountain, indicating a literal translation of the original. The second method, aimed at delivering pure content of the artwork by any means or in any way, was considered a free translation. Later, by the XVIII century, the direction of the translation based on turning the original in accordance with its norms and requirements of classicism came to the square [Kryukov 1989: 9].  Since the XIX century, the term" exact translation "has often been used in the meaning of" correctly translated". Later, in the XX century, the terms "literally" and "xijjavi" appeared. At the same time, instead of the previously used term “exact translation”, the term “adequate translation”, that is, the term “absolute equivalent translation”, appeared. Under the term” adequate translation“, the meaning of” accurate, accurate, qualitative translation " is understood.  G.R.Gachechiladze writes in his work” artistic translation and literary relations": "artistic translation is a vibration between two extreme principles: literal, but artistically imperfect translation and artistic precision, but far from the original, free translation" [Gachechiladze 1980: 81]. In the artistic sense, the" adequate " translation may not be adequate in relation to linguistics, its individual elements. 8788].

  With the development of the theory of translation, other interpretations of the concept of “adequate translation” naturally began to appear. Some of them did not give a sufficiently clear definition to the concept, which led to terminological uncertainty. Such definitions can be attributed to the following: “adequate translation is the re-creation of the content and form unity of the original in another language tool. Adequate translation-the main goal of artistic translation”[Minyar-Beloruchev 1980: 221]. Such a definition is general and mavhum, and does not reflect the specific features of the concept of" adequate". 

 A.V.Fedorov used the term” adequate “in a different interpretation, using it in the sense of” full-fledged, semantic and stylistically equivalent " [Fedorov 1983: 127].

 I.I.Revzin and V.No, it's not.And the rozenzweigs put more stringent requirements. They considered that the concepts” xijjavi“,” adequate “and” free " in scientific theory can not be supported at all and should be replaced by other more accurate terms. The above terms can only be applied to poetics. Bunda, they have, on the one hand, taken into account that “on the other hand, artistic and aesthetic phenomena” refer to " linguistic phenomena (artistry (AT) translation of language (TT), in which those or those elements are mutually compatible or inconsistent) [Revzin, Rosenzweig 1964: 121].

 The above terminology and conjectural ambiguity sometimes also led to such categorical opinions as: “adekvatlik (full and correct translation) can not be an obligatory condition of translation" [MinyarBeloruchev 1976: 21] or “the concept of maintaining integrity in written translation is not a necessary condition” [Kazakova 1988: 6]. Such thoughts can not be called correct, because they undermine the approach and attention to the concept of "adekvatlik". Failure to adequately turn over the artwork undermines its semantic and stylistic aspects. Also, the implementation of the translation without a holistic understanding of the whole original will lead to separate parts of the original and, in general, a violation of the original text and unreasonable changes. Also, the implementation of the translation without a complete understanding of the original leads to a violation and unreasonable changes in both individual parts of the original and the translated text in general.

Above, the basic concepts of the theory of translation, such as "adequacy" and "equivalence", were considered. However, until now, the question of the relationship between these two concepts has not been raised.

This problem has not yet found a clear solution, and in the next place it was tried to look at the various points of view expressed about them. 

The term" adequate", which appeared earlier than the term" equivalent", was originally used as its synonym. Subsequently, the concept of "adequate “began to be used in a broader sense as a term denoting” good"," full“, and” equivalent " as a narrower term denoting the semantic generality of the original and translation. A complete scientific description of the differences between these terms and the concepts indicated by A.D. Schweitzer gave: "if the equivalence answers the question of whether the final text corresponds to the original or not, the adekvatlik answers the question of whether the translation, as a process, meets the given communicative conditions. "[Schweitzer 1988: 95]. "Adequate “means” the most optimal in a given communication environment". The translation concludes that the secondary text can be adequate even if it is equivalent to the original only in one of the semiotic levels or in one of the functional dimensions, the scientist concluded. [There: 96]. Accordingly, A. Schweitzer believes that equivalence and adexity are not synonymous because adexity determines the quality of the translation solution as a process, while equivalence is the ratio of the resulting original and translated texts [Schweitzer 1988]. Nevertheless, the terms "adequate" and "equivalent" are used in all the above meanings, including both in translation practice and in scientific literature, as a synonym

 

USED LITERATURE:

 

1.                      Decree of the president of the Republic of Uzbekistan № 1875 "On measures for further improvement of the system of foreign languages"dated December 10, 2012. // "Xalk so’zi" newspaper, 11.12.2012 y., 240 (5660)-number.

2.                      Jalalov J. Foreign Language Teaching Methods. - T.: "Ukituvchi", 1996. - 139-B.

3.                      Klimova I.I. The main trends in the development of modern linguistic trends: Textbook - Moscow, 2000-37 p.

             

ABDULLA QODIRIY ASARLARIDA QO`LLANILGAN EPITETLAR

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503187

 

Ikromova Dildora Faxriddinovna

Toshkent shahar Olmazor tumani 134-maktabning ona tili va adabiyot fani oʻqituvchisi

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada Abdulla Qodiriy asarlarida qo`llanilgan sifatlanishlar borasida ma’lumotlar keltirildi.

Kalit so‘zlar:  “g`uborsiz”, “oq”, affiks, “Uloqda”, tasviriy vositalar, milliyma’naviy xususiyatlari.

 

Abdulla Qodiriyning asarlarini ko`zdan kechirar ekanmiz, adibning ona tilimiz xazinasidan asar voqeasini ifodalash va obrazlar xarakterini ochib berish uchun tanlab olingan so`zlari tabiiy, ularni ishlatish usuli va yozuvchining tili ravonligiga amin bo`lamiz. Abdulla Qodiriy personajlar tilini ham, avtor nutqini ham mohirlik bilan ishlagan. O`xshatishlar, sifatlashlar, sermazmun mubolag`alar va shu singari xilma-xil tasviriy vositalar bilan asar tilini bezagan. Adib “O`tkan kunlar” romani va bir qator hikoyalarida ham tasviriy vositalardan keng foydalangan. Buni, albatta, xalq og`zaki so`zlashuv nutqidan foydalangan holda tasvirlagan. Ayniqsa, asar qahramonlarini tashqi qiyofasini mohirlik bilan musavvirlarcha chizib bergan. Va, albatta, bu chizgilarni jonli xalq tili boyliklaridan foydalangan holda amalga oshirgan. Abdulla Qodiriyning «O`tkan kunlar» romanida sifatlashlarning qo`llanilishi o`ziga xosligi bilan ajralib turadi. Buni asardagi misollar orqali ko`rib o`tamiz. Yozuvchi bu asarida qahramonlarini ta’rif va tavsiflar ekan, bunda sifatlashlardan mohirona foydalanadi. Masalan, asardagi Otabek obrazini ko`raylik:

Og`ir tabiatlik, ulug` gavdalik, ko`rkam va oq yuzlik, kelishgan, qora ko`zlik, mutanosib qora qoshliq va endigina murti sabz urgan bir yigit (2bet). Asarning bosh qahramonlaridan biri Otabekka nisbatan qo`llangan sifatlashlar uning tashqi qiyofasini, xarakter xususiyatlarini ochib berishda keng qo`llaniladi. Otabekka xos tashqi ko`rinishni ( ulug`, ko`rkam, oq, qora, mutanosib qora) singari so`zlarni keltirish orqali sifatlash hosil qilinmoqda. “ Og`ir” so`zi uning xarakterini ifodalayapti. Sifalash bo`lishi uchun har doim ot oldidan uning belgisini bildirib keluvchi so`z bo`lishi kerak. Bu esa tilda sifatlovchi – sifatlanmish munosabatini yuzaga keltiradi. (Og`ir, ulug`, ko`rkam, oq, qora, mutanosib qora) so`zlari - sifatlovchi, ( tabiatlik, gavdalik, yuzlik, ko`zlik, qoshliq) so`zlari esa sifatlanmish sanaladi. Abdulla Qodiriy voqelikni tasvirlashda so`zlarni nihoyatda topqirlik bilan obrazga mos mohirona qo`llaydi. Yozuvchining tasvirlashidan asar qahramonining ijobiy bo`yoqqa ega ekanligi ko`rinib turadi. Keltirilgan parchadagi “ko`rkam”, “mutanosib” “ ulug` ” so`zlaridan qahramonga nisbatan, ko`tarinkilik, iliqlik, samimiyat ruhi sezilib turadi. Bu esa adibning mahoratidan darak beradi va kitobxonni diqqatini tortib, asarni tugatmaguncha qo`ldan qo`ymasligiga sabab bo`ladi. Abdulla Qodiriy romanlarida tasvirlangan asosiy qahramonlari hayotiyligi, tabiiyligi bilan, qalbning ko`z ilg`amas darajada tovlanib turishi, favqulodda kuchli jozibasi, sir-asrorlarga boy poetikligi bilan kishini maftun etadi. Quyidagi misralarda sifatlashlar vositasida yor qiyofasi o`z poetik tasviriga ega bo`lgan: Uning qora zulfi par yostiqning turlik tomonig`a tartibsiz suratda to`zg`ib, quyuq jinggila kiprak ostidag`i timqora ko`zlari bir nuqtag`a tikilganda, nimadir bir narsani ko`rgan kabi... qop-qora kamon, o`tib ketkan nafis, qiyig` qoshlari chimirilganda, nimadir bir narsadan cho`chigan kabi... to`lg`an oydek g`uborsiz oq yuzi bir oz qizilliqg`a aylanganda, kimdandir uyalg`an kabi... Shu vaqt ko`rpani qayirib ushlagan oq nozik qo`llari bilan latif burnining o`ng tomonida, tabiatning nihoyatda usta qo`li bilan qo`ndirilg`an qora xolini qashidi va boshini yostiqdan olib o`lturdi (16-bet). Kumushning ta’rifini berishda ko`plab sifatlashlarga guvohi bo`lamiz. Dastavval yostiq tasvirida ham uning qanday ekanligini “par” so`zini keltirish orqali bilib olamiz. Bu o`rinda” par “so`zi bilan yostiq so`zi o`rtasida motivatsiya bor. Chunki yostiq hamda par so`zining ma’nolari orasida yengillik semasi bor. Ya’ni, har qanday yostiq ham yengil bo`lavermaydi, faqat pardan tayyorlangan yostiqqina yengil bo`ladi. Paxtadan yaratilgani esa unga qaraganda og`irroqdir. Keyingi o`rinlarda Kumushga xos sifatlashlar, o`xshatish bilan birgalikda berilmoqda. Unda kiprikni tasvirlash uchun “ quyuq jingala” birikmasi, qosh aks ettish maqsadida “qop-qora”, “o`tib ketgan nafis”, “qiyiq” birikmalaridan foydalanilgan. Xol tasvirida ham “qora“ so`zi otdan oldin kelgan. Qo`llar esa “oq, nozik” tarzda berilgan. Bu misolda yuz o`xshatish hamda sifatlash asosida tasvirlagan. “Oy” so`ziga – dek o`xshatish bildiruvchi affiksni keltirib, “g`uborsiz”, “oq” so`zlari yuz oldida qo`llangan. Bunda yuqoridagi ajratib ko`rsatilgan birikmalarda lab va yuz, qo`l, xolning o`ziga xos yakka belgi, xususiyatlari konkretlashtirilgan. Bu orqali ko`chma ma’no bilan birgalikda birikmalarda emotsional -ekspressivlik ifodalangan.

Yozuvchi hikoyalariga e’tibor beradigan bo`lsak, ularda ham sifatlashlarning benazir namunlari borligiga amin bo`lamiz. Quyidagi misolda sifatlash muallif munosabati, nutq qaratilgan shaxsga berilgan baho sifatida ko`zga tashlanadi: Shu vaqt o`rtaga o`n besh-o`n olti yoshlik bir qiz kelib kirdi. Uning sochlari jingila-jingila, yuz va ko`zlari do`nduq, ustida yashil baxmaldan burma qilib tikilgan chiroyli delvagay kiyimi bor edi. (” Jinlar bazmi”, 3-bet); Endi qoldi: oq jujuncha kamzulimni, o`rischa shimni, amirkon etikni, baxmal to`ppini kiyish...(”Uloqda”, 1-bet ) Sifatlash poetik matnlarda muallif yoki asar ishtirokchisi tomonidan tasvirlayotgan shaxslar, narsa yoki hodisaning o`zi muhim deb hisoblagan sifatini bo`rttirib ko`rsatish orqali kitobxon e’tiborini jalb etishga xizmat qiladi.

Xulosa qilib aytganda, sifatlashlarda xalqimizning tildagi birliklar vositasida borliqni va undagi narsa-predmetlarni ta’riflash va o`z lisoniy manzarasida aks ettirish xususiyatlari o`z badiiy ifodasini topgan bo`ladi. Sifatlashlarda xalqimizning milliy-ma’naviy xususiyatlari, voqelikni qay darajada idrok qilishi, voqelikka munosabati, tafakkuri, til birliklarini qo`llash mahorati kabilar o`z ifodasini topadi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

 

1.            Muhammadjonova. G. O`zbek tili leksikasi taraqqiyotining ba’zi masalalari. – T., 2003.

2.            Abdulla Qodiriy. O`tkan kunlar.-T.: Sharq,2013

 

             

STEPS FOR IMPLEMENTATION OF COOPERATION BETWEEN

FAMILY, NEIGHBORHOOD AND EDUCATIONAL INSTITUTIONS

IN THE SOCIALIZATION OF CHILDREN WITH DIFFICULT DEVELOPMENT

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6509604

 

Eshmamatova Dilnoza Jovli qizi

Termez State University

Faculty of Social Sciences

 

Annotation. This article discusses the stages of the child's integration into society, the concept of socialization, the implementation of cooperation between the family, community, educational institution in the socialization of children with special needs.

Keywords: socialization, children with special needs, family, community, educational institution cooperation, personal development, spiritual and moral maturity, preparation for independent living.

 

Introduction. On the basis of the reforms carried out in our country, it is planned to bring up a harmoniously developed person, to bring him up, to form a healthy mind, to develop him as a strong-willed, independent-minded person. The Development Strategy of the new Uzbekistan prioritizes the education of physically healthy, mentally and intellectually developed, independent-minded, loyal to the Fatherland, strong-minded outlook, deepening democratic reforms and increasing their social activity in the development of civil society. 'complaints are marked. Spiritual enrichment of the minds of our students, the development of independent and free thinking is the formation of the family, community, in the process of continuing education.

The main part. Socialization is the broadest concept among the processes that characterize an individual’s education. It includes not only the development of the child's ready forms and methods of social life, ways of communicating with material and spiritual culture, adaptation to society, but also the development of social experience itself, value orientations, his lifestyle (with adults and peers). 'z includes. Education is a system of purposeful, pedagogically organized interactions between adults and children, with children. In such personal relationships there is a change in the motivational and value system of the child's personality, there is an opportunity to provide children with socially important norms and ways of behavior, so education is one of the main ways of organized socialization. The term “socialization” is applied to man by the American sociologist F. G. Guldins, who in 1887 used it in his book The Theory of Socialization in a modern sense: “to develop the social nature or character of man, to prepare human materials for social life”.

                

Figure 1. The scheme of the child's socialization

The development and maturity of the individual is a complex and controversial process, in which the heredity (biological factor), the social environment, the purposeful education and, finally, the independent activity are important. In educating the younger generation to be wellmannered and loyal to the state symbols, special attention should be paid to their youth and character, because without them the goal of education cannot be achieved. The Concept of Family, Neighborhood, School Cooperation, developed in 1993 to unite the efforts of the participants in the educational process, has become a well-known program for coordinating the activities of the general public in educating young people to be loyal to the ideas of independence, spiritually harmonious and patriotic.

The effectiveness of family, community, and school collaboration is enhanced by following these steps:

-                working units of the participants of the process of cooperation in the field of education and upbringing;

-                Harmony of respect and demand for the pupil;

-                Equality and high responsibility of the subjects of the cooperation process;

-                priority of national and state interests in the process of activity; - scientific basis of cooperation.

The first stage. Working with young families. It is important to give young parents a philosophical, medical, understanding of the child and his upbringing, and to establish a "School of Young Mothers and Fathers" with the involvement of medical staff, reputable women and parents in these matters. reaches

The second stage. Drawing, storytelling, self-service, letter recognition, singing and dancing, various games to ensure the physical, mental and spiritual development of the child in preschool to organize the work of pre-school groups "Sunday schools" to inculcate the concepts of conscious participation and the formation of skills for independent learning.

The third stage. Ensuring the physical, spiritual and social development of children at an early age (6-11) in school, identifying their initial talents and mental abilities, fostering a sense of responsibility for their own actions, the proper organization of leisure time to teach to do, to have a conscious attitude to the environment, to form feelings of friendship, internationalism, patriotism.

Step Four. Involvement of adolescents (11-16) in social activities, taking into account their interests, thirst for knowledge and intelligence, ensuring physical fitness, orientation to various professions through domestic work activities, o between groups of adolescents and the public Helping them to find their place, forming a sense of responsibility to society, the law and their parents for their actions, preparing them for social activism and building an independent family.

The fifth stage. Ensuring that young people (16 years and older) receive world-class education, choose a career, and prepare for independent living. To create conditions for them to get an education at the level of their abilities, to be employed in their chosen profession, to be economically independent. To fully form a sense of responsibility to fulfill the civic duties to the motherland, state and society, to prepare for an independent family.

To strengthen the focus on education and upbringing, to effectively implement the laws and documents adopted by our government in this regard, directives, the activities of the family, community, educational institution have a unique pedagogical system, methods and forms. 'must be. On the one hand, the events are thorough, so that the participants are pedagogically and psychologically integrated, logical, deep, interesting and visual, impressive, popular, practically short and concise, aesthetically wide need The collaborative work should involve all young people and citizens in the neighborhood and be in line with their interests and aspirations. Themes of cooperation events are “For a healthy generation”, “Thanks to your parents”, “Ball of etiquette”, “Healthy mind in a healthy body”, “Fountain of love”, “Girls' prayer”, “Forty trades for a young man” , “My son is my guardian”, “Life is a teacher, people are a teacher”, “Uzbekistan is my homeland!” may include activities such as The established community council reports to the community on a quarterly basis. If necessary, listening to the reports of educational institutions, community activists, organizations, enterprises and agencies located in the neighborhood on the work carried out in the field of education, providing them with financial and theoretical assistance is positive for the effectiveness and consistency of work affects.

Conclusion. Usually, all children have a problem with their parents from birth. But what is a problem for some is not a problem for others, and it depends on many factors. The attitude of the parents towards the child, the value system in the family, the presence or absence of relationships between family members, as well as many other things are the skills to overcome the difficulties that inevitably arise in the process of raising a child. Determines As A.S.Makarenko noted, a child with a difficult upbringing is a child, and his development is governed by general laws, the causes of some of these developmental disorders should be sought in the family and in school life in kindergarten and upbringing errors. In pedagogy, much attention is paid to the study of this issue. One of the hallmarks of a child's ability to reason on whether or not his or her upbringing is difficult or not is that he or she does not recognize the general means of pedagogical influence. The child does not listen to the simple suggestions and demands of the educator. He is stubborn. We believe that by increasing the effectiveness of targeted and targeted work carried out in partnership with the family, community and school, it is possible to socialize children with special needs, to develop them as individuals with a place in society.

 

REFERENCES:

 

1.                      Decree of the President of the Republic of Uzbekistan No. PF-80 "Development Strategy of the New Uzbekistan" for 2022-2026, January 28, 2022

2.                      The role and importance of the concept of "family, community, school cooperation" in the implementation of educational work.

3.                      Psychological issues of correcting the behavior of children with special needs.

             

XALQ OG‘ZAKI IJODI VA FOLKLOR QO‘SHIQCHILIGI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506976

 

Egamov Voxid Erkinovich.

Musiqa ta’limi va san’at yo‘nalishi: 2-kurs magistri

Fayzullayev Ermat Majidovich

Ilmiy rahbar:  Jizzax DPI  “Musiqa ta’limi”  kafedrasi dotsenti v/b, p.f.n.

 

Annotatsiya. Maqola mazmunida xalq og‘zaki ijodiyoti - xususan folklor qo‘shiqlarining o‘ziga xos muhim xususiyatlari, kelib chiqish tarixi xususida so‘z boradi. Folklor cholg‘u kuylaridan tashqari og‘zaki an’anadagi xalq qo‘shiqlarini o‘z ichiga olishi xaqida ma’lumotlar keltiriladi.

Kalit so‘zlar: folklor, musiqa, terma, qo‘shiq, lapar, yalla va ashula, katta ashula, ijod, janr.

 

O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida “Mustaqil fikrlaydigan, qat’iy hayotiy nuqtai nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlarni tarbiyalash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatni rivojlantirish jarayonida ularning ijtimoiy faolligini oshirish”[21] kabi muhim vazifalar belgilab berildi. Bu esa, O‘zbekistonda folklor qo‘shiqchilik san’atining rivojlanish bosqichlari va uning yoshlar tarbiyasidagi o‘rnini aniqlashtirish, ma’naviy- dunyoqarashni shakllantirishning didaktik tizimini takomillashtirishni taqozo etadi.

Xalq og‘zaki ijodi namunalari katta ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lib, musiqa rivojlanishining bitmas-tuganmas manbai hisoblanadi. Xalq og‘zaki ijodiyoti-xususan folklor qo‘shiqlarining o‘ziga xos muhim xususiyatlaridan biri ilg‘or g‘oyaviylikdir. Xalq har bir sohada o‘z istaklarini tezroq amalga oshirishni orzu qilib yashaydi va shu orzularni amalga oshirish yo‘lida qilayotgan sa’y-harakatlarini turli tarzda ifodalashga intiladi. Shu tufayli u folklorga murojaat qiladi, o‘zining butun dardu hasratini to‘kib soladi. Shu tariqa xalq qo‘shiqlari vujudga keladi.

Demak, xalq qo‘shiqlarini asosan xalq yaratadi. Shuning uchun ham xalq qo‘shiqlarining tili - xalqning jonli so‘zlashuv tili hisoblanadi va

 

so‘zlarning turli shevalarda talaffuz qilinishi, arxaik ifodalardan foydalanilishi tabiiy bir holdir.

Xalq qo‘shiqlari har doim yuksak badiiyligi va ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Xalq qo‘shiqlari ramziy obrazlar, sifatlash mahorati, erkalatish, mubolag‘a va boshqa an’anaviy formulalarning ko‘p ishlatilishi bilan xarakterlanadi. Ular anonim (grekcha noma’lum) kishilar tomonidan yaratilgan bo‘lib, u og‘izdan-og‘izga, avloddan-avlodga o‘tish jarayonida ommaviy ijrochilik tusini olgan.

Xalq og‘zaki ijodiyoti namunasi sifatida xalq qo‘shiqlari manbai qadim-qadimlarga daxldor bo‘lganligi uchun, ular nota yozuvlari, hatto adabiy yozuvning namunalari mavjud bo‘lmagan bir davrlardan boshlangan va ular ustoz-shogird an’analari asosida bizgacha yetib kelgan. Xalq qo‘shiqlarining abadiy saqlanib qolishida xalq xotirasi asosiy ahamiyat kasb etadi.

Har bir narsa xalqning tajribasi, dididan o‘tgandan keyingina an’anaga aylanadi. Xalq qo‘shiqlarining aksariyat qismi xalq an’analari bilan bevosita bog‘liq holda yaratilgan. Har bir davr kishilari o‘z badiiy zavqi, ma’naviy estetik didi va tafakkuri bilan bu asriy an’analarni boyitib borgan hamda unga o‘z hissasini qo‘shgan.

Xalq ijodkorligi namunalari sifatida qadimdan aytib kelingan xalq qo‘shiqlari turli hududlarda turlicha kuylab kelingan. Bu xalq asarlarining xilma-xil nusxalarda takrorlanishiga olib kelgan, bu ko‘p variantlilikka xalq qo‘shiqlari rivojining o‘ziga xos taraqqiyot manbai deb qarash joizdir. Xalq qo‘shiqlarining ommaviyligi, an’anaviyligi shu bilan izohlanadi.

O‘zbek xalqining o‘z ildizlari bilan qadim-qadim zamonlarga borib taqaladigan musiqa merosi xilma-xil janrlari hamda boy tasviriy vositalari bilan bizning kunlarimizda ham yangramoqda. U o‘zida xalq ijodi (ya’ni asl folklor) hamda kuy tuzilishi jihatdan rivojlangan ashula va cholg‘u asarlar (jumladan siklli maqom va boshqa janrlar)ni o‘z ichiga olgan og‘zaki an’anadagi professional musiqani birlashtiradi. Qahramonlik hamda qahramonona lirik mazmundagi epik asarlar - dostonlar ham muhim o‘rin egallaydi.

O‘zbek musiqa folklori har qanday xalq ijodi kabi mehnatkashlarning fikri, orzu-umidlari, ularning turmushi va axloqi, sifatida gavdalanadi. O‘zbek xalq musiqasining mavzu jihatdan serqirraligi, janrlarga boyligi va hayotda tutgan o‘rnining xilma-xilligi ham ana shu bilan bog‘liqdir. O‘zbek qo‘shiq-ashulalari va cholg‘u musiqasi janrlari xalq turmushida tutgan o‘rniga muvofiq ikki gruxni tashkil etadi.

1.                      Ma’lum vaqt yoki ma’lum sharoitdagina ijro etiladigan qo‘shiq ashulalar va cholg‘u kuylar. Bular oilaviy - marosim qo‘shiqlari, mehnat qo‘shiqlari, allalar va boshqalar hamda har xil tantana, tomosha kabi marosimlarda ijro etiladigan cholg‘u kuylardir.

2.                      Istalgan vaqtda va har qanday sharoitda, ya’ni hamma joyda ijro etiladigan qo‘shiq va cholg‘u kuylar. Ularga o‘zbek xalqining an’anaviy musiqali folklor janrlari - terma (yoki cho‘blama), qo‘shiq (tor ma’noda), lapar, yalla va ashula, shuningdek, xuddi ularga o‘xshash tipdagi cholg‘u pesalar kiradi. Har bir gurux o‘ziga xos xarakterli belgilarga ega. Masalan, ijro etilishi ma’lum vaqt yoki sharoitni taqozo qiladigan birinchi grux ashula-ko‘shiq janrlarining mavzui o‘zlariga xos ma’lum marosim yoki boshqa vaziyat bilan bog‘liq bo‘lib, undan deyarli chetlashmasligi bilan ajralib turadi. To‘y-marosim qo‘shiqlarining mavzui kelinni maqtash, erxotinlik hayotiga taalluqli pand-nasihatlar, kelinning kuyov uyiga odob qoidalari, sodir bo‘layotgan marosimning ko‘tarinki haqidagi obrazli poetik taqqoslashlar bilan chegaralangan. Misol sifatida keltirilgan “Yoryor” shakl tuzilishi jihatdan ikki qismli bo‘lib, har bir she’riy misrani o‘ziga qamrab olgan uchta tugallangan kuy tuzilmasidan iborat. Turlicha ohanglar asosida (muayyan metroritmik tartibga solingan tor diapazonli kuylarning bunday tuzilishi “Yor-yor”larning aksar lokal variantlari (toshkentcha, andijoncha, chimkentcha va boshqalar) uchun ham xarakterlidir.

Yuqorida eslatilganlardan tashqari, to‘y marosimining u yoki bu protsessi bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa namunalar (“Kelin salom”, “To‘y muborak” va shu kabilar) ham bor. Ularning har biri o‘zining tuzilish tartibi, ohang harakteri, emotsional ta’sirchanligi bilan farq qiladi. To‘y marosimdagilardan farqli o‘laroq marsiya va boshqa yig‘i yo‘qlovlar uchun badiha tarzidagi rivoj va metr-ritmik erkinlik xarakterlidir. Ular uch xil bo‘ladi:

a)                      muayyan metr-ritmik tartibga solinmagan melodik tuzilmaning badiha yo‘li bilan rivojlanuvidan iborat marsiya va yig‘ilar. Barcha badihago‘yliklarda bo‘lganidek, bu yerda ma’lum xasratli ohanglardan foydalanilishi, rechitatsiyaning xarakteri usullari, ijrochining o‘z kayfiyati va imkoniyati belgilovchi omil bo‘ladi;

b)                     garchi ma’lum bir metr-ritmik erkinlikka yo‘l qo‘yilsada, ohangi

deyarli o‘zgartirilmay qaytariladigan kuplet tuzumli kuyga ega yig‘iyo‘qlovlar. Bularda badihago‘ylik faqat poetik tekstdagina saqlanib, kuylar esa asosiy melodik tuzilmalarning intonatsion va ritmik o‘zgarishlariga asoslanadi: Keltirilgan yig‘ida tugal kuy tuzilmalarning kengayishi yoki torayishini hamda bu jarayoniing poetnk tekst strukturasi har bir she’riy misra yoki baytdagi bo‘g‘inning o‘zgarishiga bog‘liq ekanini sezish qiyin emas;

v) metr-ritmik jihatdan nisbatan tartibga tushganligi va o‘ziga xos ijro uslubi bilan xarakterlanuvchi marsiyalar. Ulardagi yakkaxonlikka unison xor (erkaklar yoki ayollar gruxi) jo‘r bo‘ladi.

Ashula asosini na faqat barmoq vaznidagi, balki professional poeziyaga xos aruz vaznidagi she’rlar ham tashkil etadi. Odatda ashula kuyi she’riy tekstni to‘la (ba’zan she’rning bir necha bandi va kam hollarda esa bir bandini) qamrab oladi. Falsafiy ma’noli fikrga ega bo‘lgan, shuningdek, sog‘inch, alam va hasratni ifodalovchi ishqiy lirik mazmun ko‘proq ashula tematikasi uchun xosdir: Ashulaning rivojlangan namunalari esa og‘zaki an’anadagi professional musiqaga kiradi. Bunga ashula janrining yana bir boshqa turi - katta ashula yoki panis (patnusaki) ashula ham tegishli. Katta ashula o‘z kuyining deklamatsion xarakterdaligi, diapazonining kengligi (uch oktavaga yaqin), asosiy melodik tuzilmaning badiha tarzida (improvizatsiya yo‘li bilan) unda rivojlantirilishi hamda o‘z ritm-o‘lchovining muttasil (ma’lum me’yordagi tartibda) bo‘lmaganligi bilan xarakterlanadi: O‘zbek xalqining musiqa merosidagi mazkur janr deyarli Farg‘ona vodiysi uchun xarakterli bo‘lib, professional san’atkorlar ikki yoki undan ortiq hamnafas ashulachihofizlar tomonidan doira yoki boshqa cholg‘u asboblari jo‘rligisiz ma’lum an’anaviy tartibda ijro etiladi. O‘zbek qo‘shiqchiliga janrlarining barchasi o‘z xarakterli intonatsion-melodik tuzilmalari, lad tonal hamda metrritmik asoslarini saqlab qolgan cholg‘u variantlariga ham ega bo‘lishi mumkin. Cholg‘u variantlarda har bir sozga xos ijrochilik imkoniyatlar hamda xarakterli xususiyatlardan tashqari kuy tuzilishida soz xususiyati bilan bog‘liq bo‘lgan talqin hamda rasm bo‘lgan ijro shakli (ansambl yoki yakkanavoz) o‘z aksini topadi. Ayrim qisqa diapazonli kuylar esa ko‘pincha cholg‘u pesalarga xos shaklga ega bo‘ladi. Bundan tashqari sof cholg‘u kuylar ham mavjud bo‘lib, ular o‘z boy tasviriy imkoniyatlari bilan ajralib turadilar hamda turli janrlarga bo‘linadilar.

O‘z navbatida cholg‘u musiqasiga mansub janrlar ham ikki turda - ma’lum sharoit (tantanavor shodiyonalar, tomosha-o‘yinlar, harbiy marosimlar) bilan bog‘langan hamda barcha joyda ijro etiladigan turlarga bo‘linadi. Ular ansambl yoki yakkanavoz ijrosida eshitish uchun mo‘ljallangan rang-barang janrlarni tashkil etadilar.

             

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

 

1.                      O‘zbekiston prezidenti  Shavkat Miramonovich Mirziyoevning 2017-2021 yillardagi 5-ustuvor strategiyasi hamda  2019 yildagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bopsh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5-ta muhim tashabbus.

2.                      O‘zbekistonning yangi qiyofasini yaratishda milliy madaniyatimizni o‘rni va ahamiyati O‘zbekiston Respublikasi Shavkat Mirziyoev raisligida 2017 yil 25 dekabr kuni madaniyat va san’at sohasidagi dolzarb masalalar muhokamasiga bag‘ishlangan yig‘ilishi.// ”Xalq so‘zi” gazetasi. T - 2017 yil 26 dekabr 1-2 betlar.

3.                      Xalq Ta’limi Vazirligining 2009 yil 22 dekabrdagi 354 - sonli buyrug‘i  - “Pedagog kadrlarni qayta tayorlash va malakasini oshirish institut markazlari to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash to‘g‘risida .

4.                      Al Farobiy “O Klassifikatsiya nauk” v knigi muzikal’naya estetika stran Vostoka M: Muzika 1967 - 261 st.

5.                      A.Fitrat “O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi” Toshkent. 1993 yil. 53 bet.

6.                      V.Suxomlinskiy “Tarbiya xaqida” T: Yosh gvardiya, 1977-115117 betlar.

7.                      Ibrohimov O. Maqom va makon. T., 1997.

8.                      Istoriya muziki Srednoy Azii i Kazakstana M, 1995.

9.                      Karomatov F.M.   Uzbekskaya            instrumentalnaya muzika.

Nasledie. T., 1972.

10.                  Mirzaev.T.Xalq Baxshilarining epik repertuari. “Fan” nashriyoti./ Toshkent-1979.

 

             

RAFINATSIYALASHNIHG KIMYOVIY USULLARI. MUMSIMON MODDALARNI AJRATIB OLISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506200

 

Bo`riyev  Hakim Avazovich

Termiz  Muhadislik Texnologiya  Instituti

yengil sanoat va kimyo texnologiyalari  fakulteti

“oziq –ovqat va kimyoviy texnologiyalari” kafedrasi assistenti

Ergashev Islombek Ziyodulla o`g`li

Yengil sanoat va kimyo  texnologiyalari  fakulteti talabasi

 

Annotatsiya: Rafinatsiya deb yog’larni aralashma va hamroh moddalardan tozalash jarayoniga aytiladi. Rafinatsiya turli fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning murakkab kompleksidir, ularni qo’llash yog’dan hamroh moddalarni ajratib olishga imkon beradi. Bu jarayonlarning xarakteri, yog’ning tabiati va tozalangan yog’ sifati bilan aniqlanadi. Rafinatsiya jarayonining oldiga qo’yiladigan muhim muammolardan biri bu, moyni keraksiz moddalardan tozalash bilan birga ajratib olinadigan ikkilamchi mahsulotlarning tabiiyligini saqlab qolish va ikkilamchi mahsulot sifatida samarali foydalanishdan iborat.

Kalit so`zlar: Rafinatsiya, yog’, aralash,modda,moy, kimyoviy, jarayon,mumsimon, modda,  tozalash

 

Rafinatsiya deb yog’larni aralashma va hamroh moddalardan tozalash jarayoniga aytiladi. Rafinatsiya turli fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning murakkab kompleksidir, ularni qo’llash yog’dan hamroh moddalarni ajratib olishga imkon beradi. Bu jarayonlarning xarakteri, yog’ning tabiati va tozalangan yog’ sifati bilan aniqlanadi. Rafinatsiya jarayonining oldiga qo’yiladigan muhim muammolardan biri bu, moyni keraksiz moddalardan tozalash bilan birga ajratib olinadigan ikkilamchi mahsulotlarning tabiiyligini saqlab qolish va ikkilamchi mahsulot sifatida samarali foydalanishdan iborat. Rafinatsiyaning to’liq sikli o’z ichiga qo’yidagilarni oladi, fosfatidlarni chiqarib yuborish; mumsimon moddalardan tozalash; erkin yog’ kislotalarini ajratish; rang va xid beruvchi moddalardan tozalash. Rafinatsiya usulini shunday tanlash kerakki, bunda yog’ning trigliserid qismi o’zgarishsiz kolsin va yog’dan maksimal miqdorda kimmatli hamrox moddalar (fosfatidlar) ajralib chiqsin. Rafinatsiya zaharli ximikatlarni ham to’liq yukotishni ta’minlashi kerak. Rafinatsiyalanuvchi yog’larga, ularning kaysi maqsadda qo’llanilishiga qarab bir nechta talablar quyiladi. Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan yog’lar to’liq sikl bilan rafinatsiyalanishi kerak:

fosfatidlar va mumsimon moddalarni ajratish, erkin yog’ kislotalarini, pigment moddalarni yukotish kerak. Texnik maqsadlar uchun ishlatiladigan yog’lar qisqa sikl bilan rafinatsiya qilinadi. Masalan, gidrogenizasiyaga ketayotgan yog’ dezodorasiya qilinmaydi.

Rafinatsiya usullari. Yog’ning tarkibi, sifati va qo’llanilishiga qarab turli rafinatsiya usullari ishlatiladi. Asosiy jarayonlarning harakteri va rafinatsiya jarayoniga reagentlar ta’siriga qarab, ular 3 gruppaga bo’linadilar.1.Gidromexanik (fizikaviy)

2.Fizik-kimyoviy (kimyoviy )

3.Massa almashuvchi (fiz-kimyoviy).

Gidromexanik jarayonlarga quyidagi rafinatsiya usullari kiradi: tindirish, sentrifugalash, filtrlash. Fizik-kimyoviy jarayonlarga esa: gidrotatsiya, sovutish, neytrallash, yuvish, quritish usullari kiradi. Massa almashuvchi jarayonlarga: oqlash, dezodorasiyalash, distillya-siyali rafinatsiya (ishqorsiz) usullari kiradi. Biroq, yuqorida berilgan rafinatsiya usullarining sinflanishi shartlidir.

Hamma aralashmalarni 1 ta usul yordamida yukotish mumkin emas. Shuning uchun amalda 1ta texnologik sxemaga birlashuvchi bir nechta usullar qo’llaniladi. Masalan: oziq-ovqat uchun ishlatiladigan yog’larni rafinatsiya jarayoniga: cho’ktirish—filtrlash—gidratasiyalash— netrallash—oqlash—dezodorasiya usullari kiradi. Cho’ktirish suyuq muxitda zarrachalarning og’irlik kuchi ta’sirida tabiiy chukish jarayonidir. Kislotali rafinatsiya Yog’larni sulfat kislota bilan qayta ishlash – bu rafinatsiyaning eng qadimgi usullaridan biri. Bunda sulfat kislota ta’sirining tozalovchi xususiyati uning konsentrasiyasiga bog’liq, ya’ni: 1) suyultirilgan sulfat kislota ayrim kalloid holatida erigan moddalarning elektrolitik koagulyasiyaga uchrashiga olib keladi va oqsillar, shilimshiq moddalarni gidroliziga imkon yaratadi. Natijada ko’pchilik qismi suvda eruvchan mahsulotlar hosil bo’ladi; 2) suv tortish xususiyatiga ega konsentrlangan sulfat kislota yog’larda erigan va shuningdek suspenziya holatidagi oqsil va shilimshiq moddalarni parchalaydi, hamda smolalaydi. Ularni yog’dan ajratib chiqaradi va rang beruvchi moddalarni parchalaydi. Sulfat kislota yog’lardagi yog’ kislotalarining tuzlarini parchalaydi. 43 Kuchli sulfat kislota, tarkibidagi boshqa usullar bilan tozalash qiyin bo’lgan aralashmalari mavjud bo’lgan yog’larni rafinatsiyasida qo’llaniladi. Bunga yomon isloslangan raps, surepka moylarini qayta ishlash misol bo’ladi. Sulfat kislotali rafinatsiyalash usuli, shuningdek, yog’larni parchalashga tayyorlashda ham qo’llaniladiYog’larni sulfat kislota bilan rafinatsiya qilish texnologiyasi. Konsentrlangan sulfat kislotali rafinatsiyani kislotaga chidamli qoplamali apparatda olib boriladi.

U yaxshi hakaratlanadigan mexanik aralashtirgich va kislota uchun mo’ljallangan taqsimlagich bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Moyning harorati, kuchli kislota bilan noxush ta’sirlarni oldini olish maqsadida, 20250C dan yuqori bo’lmasligi kerak. 90-95%li kislota sarfi yog’ og’irligiga nisbatan 0,5 dan 1,5% gacha oralig’ida, ayrim hollarda 2,5% gacha bo’ladi. Kislota miqdori rafinatsiya qilinayotgan moyning sifatiga bog’liq: qanchalik uning tarkibida shilimshiq, oqsil va bo’yovchi moddalari ko’p bo’lsa, shuncha ko’p kislota ishlatish kerak bo’ladi. Yog’ning namligi oshishi bilan kislotaning miqdori ham oshib boradi, chunki kislota konsentrasiyasi yog’dagi suvning hisobiga optimal miqdordan kamayishi mumkin. Bunday paytda avval sulfat kislotaning bir qismini qo’shish tavsiya qilinadi, aralashtirgandan keyin hosil bo’lgan suyultirilgan kislota tinch qo’yiladi. Uni ajratib olgandan so’ng qaytadan namligi pasaygan moy sulfat kislotaning qo’shimcha miqdori bilan qayta ishlanadi. Umuman olganda namligi yuqori moyni oldindan boshqa yo’llar bilan namligini pasaytirish kerak. Kislota yog’ga sekin-asta uskuna tubiga tezda cho’kishini oldini olish maqsadida yog’ni aralashtirib turgan holda hamma kislota quyilgandan so’ng, moy namunasida kerakli rang hosil bo’lgunicha aralashtirish davom ettiriladi. Moydagi mumsimon moddalarning bo’lishi asosan uning tiniqlik darajasini belgilaydi. Mumsimon moddalar yuqori erish haroratiga ega bo’lganligidan (32-980 ) moyda uni sovutganda yupqa va juda mustahkam mualloq yuruvchi kristallar hosil bo’lib, bu setka deb nomlanib, moyning tovar ko’rinishini yomonlashtiradi. Moylarni rafinatsiyalashning hyech qaysi usullari (gidratlash, ishqoriy neytrallash, oqlash, dezodorasiya) amaliy jihatdan mumsimon moddalarni ajralishini 44 ta’minlamaydi. Shuning uchun ularning moyda bo’lishi yaxshi tovar ko’rinishli moyni olishni ta’minlamaydi va moylarni qayta ishlashni qiyinlashtiradi. Mumsimon moddalar, rafinatsiyalangan moylar va salomaslarni sayqal beruvchi filtrlash jarayonlarini qiyinlashtiradi. Gidrogenlash uchun ishlatiladigan katalizatorlarga ularning salbiy ta’siri haqidagi ma’lumotlar ham bor. Mumsimon moddalarni muzlatish orqali ajratib olish texnologiyasi shundan iboratki, bunda moyni sekinlik bilan sovutilib past haroratda ushlab turilgandan so’ng hosil bo’lgan cho’kma filtrlash orqali ajratib olinadi. Moylarni muzlatish, bu past konsentrasiyali suspenziyani tashkil qilib, uni ajratish mumlar kristallarining ko’p bo’lmagan miqdori, moy qovushqoqligining yuqoriligi va ajralayotgan cho’kmaning murakkab tarkibga egaligi hisobiga qiyin hisoblanadi.

Hozirgi kunda mumlarni filtrlash orqali ajratib olish jarayonlarini jadallashtirish uchun qo’shimcha filtrlash kukunlari (kizelgur filtrperlit va boshqalar) qo’llanilmoqda. Bular filtr to’siq yuzasiga kiritilib, cho’kmaning drenaj xususiyatini yaxshilaydi.

Yog’lardan mumsimon moddalarni ajratib olish Yog’lardagi mumsimon moddalar asosan o’simlik mumlari- yuqori molekulali yog’ kislotlari efirlari va bir atomli (ba’zan ikki atomli) yuqori molekulali spirtlar, karotinoid tabiatli spirtlar (rangli mumlar)larning murakkab aralashmasidan tashkil topgan. Lipidlarning mumsimon moddalar fraksiyasiga yana yuqori molekulali erkin yog’ kislotalari va spirtlar, sterollar, steridlar, uglevodorodlar, laktonlar, estolipidlar va boshqa yuqori eruvchan komponentlar ham kiradi. Mumlar asosan urug’ qobig’ida mavjud bo’lib, yog’ni ajratib olish jarayonida unga o’tib qoladi. Ularning yog’ miqdori 0,01% dan 0,3%gacha bo’lishi mumkin. Yog’dagi mumsimon moddalar asosan uning tiniqligiga ta’sir etadi. Mumsimon moddalar yuqori haroratda (32-980C) eriydigan moddalar bo’lgani uchun yog’ni sovutilganda muallaq turuvchi barqaror kristallar hosil qiladi. va yog’ni tovar ko’rinishini buzadi. Rafinatsiyaning birorta bosqichida (gidratlash, ishqoriy neytrallash, oqlash, dezodorasiya) mumsimon moddalar amalda ajralmaydi. Ularning mavjudligi nafaqat yog’ni tiniqligiga ta’sir etadi, balki qayta ishlashda bir qator qiyinchiliklarga olib keladi. Mumsimon moddalar rafinatsiyalangan yog’ni filtrlash jarayonida ham halaqit beradi. Ular gidrogenlash jarayonida katalizatorlarga salbiy ta’sir etadi. Moyni o’ta sovutish yoki vinterizasiyalash. Salat moylari olish uchun kungaboqar, makkajo’xori, paxta va ba’zan qisman gidrogenlangan soya yog’lari o’ta sovutiladi. Yog’dagi mumsimon va boshqa yuqori haroratda eruvchan moddalar ancha turg’un bo’lib, bu narsa ularni ajratib olishni qiyinlashtiradi. Bu turg’unlikni yuzaga keltiruvchi omillardan biri haroratdir. Yuqori haroratda mumsimon moddalarning xossalarini gliseridlarnikidan farq qilishi ularni o’ta sovutish yoki vinterizasiya bilan ajratib olishga imkon beradi. Yog’dagi mumsimon moddalar haroratni sezilarli pasaytirilganda, ular kristallanadi. Moyni sovutish rafinatsiyalash sikli tugagagandan keyin, dezodorasiyadan oldin yoki undan keyin amalga oshiriladi. Mumsimon moddalarni ajratib olish texnologiyasi yog’ni asta sekin sovutish, nisbatan past haroratda ushlab turish, cho’kmani filtrlab ajratib olishdan iborat. Sovutilgan yog’, qovushqoqligi oshgan murakkab tarkibga ega bo’lgan cho’kmali, past konsentrasiyali suspenziya bo’lib, undagi kam miqdordagi mumsimon moddalarni ajratib olish murakkab jarayon hisoblanadi. Mumsimon moddalarni filtrlab ajratib olish jarayonini jadallashtirish uchun hozirgi vaqtda cho’kmaning drenaj xossasini yaxshilaydigan yordamchi filtrlovchi kukunlar (kizelgur, filtrperlit va boshqalar)dan foydalanilmoqda.

Ular filtrlovchi material yuzasiga qo’yiladi. Cho’kmani ajratish uchun ramali filtrpress, plastinkali filtrlar gorizontal yoki vertikal filtrlovchi yuzali diskli va vakuum filtrlardan foydalaniladi. O’ta sovutish sxemasi Liniyaning unumdorligi o’rnatilgan filtrning filtrlovchi yuzasiga qarab, 100 t/ kungacha yetishi mumkin. Nasos (3) yordamida uzatilayotgan yog’ regenerasion issiqlik almashgichga keladi. Bu yerda o’ta sovutilgan yog’ bilan sovutiladi, so’ng u yerdan sovutgich(5)ga kelib tushadi. Bunda yog’ harorati 4.1200C gacha pasayadi. Keyin kristallizator(6)ga yuboriladi, so’ngra ekspozitor(7)ga borib tushadi. Mahsulotni umumiy ushlab turish vaqti 4 soatgacha bo’lib, kristallizator va ekspozitordagi aralashtirgichni aylanish chastotasi 2 ayl/min ga teng. Ekspozitordagi yog’ nasos (15) yordamida isitgich (14) orqali filtr(8)ga uzatiladi. Filtrlash sharoitini yaxshi bo’lishi uchun yog’ isitkich(14)da issiq suv yordamida 2000C gacha isitiladi, filtrda esa drenaj qatlami hosil qilinadi. Buning uchun aralashtirgich(12)ga filtr(8)dan filtrlangan yog’ va drenaj materiali (odatda kizelgur) beriladi. Aralashtirish bilan drenaj materialining yog’dagi 3-5% li suspenziyasi tayyorlanadi va nasos (13) yordamida uni uzluksiz ravishda yog’ massasiga nisbatan 0,1..0,5% miqdorida filtrlashga ketayotgan yog’ga qo’shib beriladi. Kristallanish jarayoni yaxshi ketishi uchun kristallizator(6)ga nasos (13) yordamida yog’ massasiga nisbatan 0,05...0,1% miqdorida davriy ravishda suspenziya berib turiladi.Filtrlash davomida dastlabki filtrlangan loyqa yog’ aralashtrishgich(12)ga qaytariladi, qolgan filtrlangan tiniq yog’ esa oraliq yig’gich(11)ga kelib tushadi. So’ng nasos (10) yordamida issiqlik almashgich (40) orqali sig’im(2)ga yig’ib olinadi. Bu yerdan nasos (1) orqali iste’molchilarga yuboriladi. Filtrlar turiga qarab filtrlash bosimi 0,25-0,50 MPa bo’lishi mumkin. Bosimni oshishi bilan filtr pressni tozalash uchun to’xtatiladi. Filtrlarni tozalash natijasida olingan cho’kmadan omixta yem ishlab chiqarishda foydalaniladi. Filtrlangan yog’ tiniq bo’lishi va 24 soat davomida saqlanganda past haroratda (50Sgacha) xiralashmasligi lozim. Mumsimon moddalarni ajratib olishning boshqa usullari. Mumsimon moddalarni ajratib olishni eng istiqbolli usuli bu jarayonni 15-350C haroratda olib borishdir. Bunda mum molekulalarini mezaform holati saqlab qolinadi. Bu holda mumlarni qutbliligi paydo bo’ladi va ularni kengaygan fazalararo yuzaga sorbsiyalab ajratib olishga imkon yaratiladi. Bunday yuzani hosil qilish uchun emulgirlash xossasiga ega aktiv qo’shimchalar hamda zichligi, moyli faza zichligidan yuqori bo’lgan reagentlardan foydalaniladi. Kuban davlat texnologiya unversitetining yog’lar texnologiyasi kafedrasida silikat kislota gelidan foydalanib kungaboqar moyidan mumsimon moddalarni ajratib olish usuli ishlab chiqilgan. Bunda silikat kislota geli yuqori adsorbsiyalash xossasiga ega kengaytirilgan yuza hosil qiladi va mum hamda qutbli organik birikmalarni sorbsiyalab oladi.

Silikat kislota gelini natriy silikat va fosfat kislotalarning o’zaro reaksiyasi natijasida olish mumkin. Shuning uchun kungaboqar moyi dastlab fosfat kislotasi bilan, so’ng natriy silikat bilan qayta ishlansa maqsadga muvofiq bo’ladi. Fosfat kislotasi qo’shilganda u fosfolipidlar va mumlar orasidagi o’zaro bog’ga ta’sir etib, ularni ajratadi. So’ng silikat kislota geli hosil bo’lgach, mumsimon moddalar uning yuzasiga sorbsiyalanadi. Hosil bo’lgan sovun-mumli cho’kmani zichligi yog’ zichligidan yuqori bo’ladi. Bu cho’kmani markazdan qochma kuch ta’sirida ajratib olish mumkinligi o’z navbatida mumsimon moddalarni uzluksiz ajratib olish imkonini yaratadi. Mazkur texnologiya moyni muzlatmasdan va sovuq 48 filtrlashlarsiz, hatto musbat past haroratlarda ham loyqalanmaydigan yuqori sifatli moy olish imkonini beradi.

Buning uchun yog’ 20-22 0C haroratda, jadal aralashtirilgan holda dastlab 5.10%li fosfat kislota eritmasi bilan, so’ng zichligi 1320-1340 kg/m3 bo’lgan moy massasiga nisbatan 0,75% miqdordagi natriy silikat bilan qayta ishlanadi.Bunda fosfat kislotasi va natriy silikatning o’zaro nisbati 1:1,3 bo’lishi kerak. So’ngra 5...15 minut oralig’idagi qisqa muddatli ekspozisiyadan keyin aralashma separatorda yoki tindirib ajratiladi. Yuqorida bayon etilgan usul kungaboqar moyidan mumsimon moddalarni ajratib olishdan tashqari, gidratasiyadan keyin qolgan fosfolipidlarni ham ajratib olishga imkon beradi

Xulosa :Mazkur texnologiya moyni muzlatmasdan va sovuq 48 filtrlashlarsiz, hatto musbat past haroratlarda ham loyqalanmaydigan yuqori sifatli moy olish imkonini beradi.

Buning uchun yog’ 20-22 0C haroratda, jadal aralashtirilgan holda dastlab 5...10%li fosfat kislota eritmasi bilan, so’ng zichligi 1320-1340 kg/m3 bo’lgan moy massasiga nisbatan 0,75% miqdordagi natriy silikat bilan qayta ishlanadi.Bunda fosfat kislotasi va natriy silikatning o’zaro nisbati 1:1,3 bo’lishi kerak. So’ngra 5...15 minut oralig’idagi qisqa muddatli ekspozisiyadan keyin aralashma separatorda yoki tindirib ajratiladi.

Yuqorida bayon etilgan usul kungaboqar moyidan mumsimon moddalarni ajratib olishdan tashqari, gidratasiyadan keyin qolgan fosfolipidlarni ham ajratib olishga imkon beradi

 

ADABIYOTLAR:

 

             1.         O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi

1.                      PF-4947-son «O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida»gi qarori http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=3107036

2.                      O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 16 yanvardagi PQ4118-son «Yog'-moy tarmog'ini yanada rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha choratadbirlar vasohani boshqarishda bozor mexanizmlarini joriy etish to'g'risida»gi qarori.

3.                      Texnologiya pererabotki jirov. Arutyunyan N.S., Arisheva,

L.I.Yanova, I.I.Zaxarova, I.L.Yavlyutud. 14:, Agropromizdat, 1985.

4.            A.s. 859431, mki s11v 1/10. Sposob rafinatsii sыrыx i regeneratsii

5.            otrabotannыx rastitelьnыx masel. /Taran A.A., Mesitsskiy

V.V., Burtsev V.A. –opbl. b.i. –1981. №32.

6.   A.S. 1039958, MKI s11v 1/10. Sposob rafinatsii masel.

/Koyfman

7.   T.Sh., Brodyanskiy L.I., stupin v.n. –Opubl. B.I. –1983. №33.

8.   6. A.S. №806750, MKI S11 1/10. Sposob rafinatsii xlopkovogo masla

9.   /Arutyunyan N.S., Melamud N.L., Tarabaricheva L.A.,

Kornena Ye.P.,

10.                      Sыplenkova M.A. –Opubl. B.I. –1981. -№7.

             

HUQUQIY MADANIYATNI YOSHLAR ONGIDA

SHAKLLANTIRISH VA JAMIYATGA TADBIQ ETISH

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6503298

 

Axrorova Moxichehra Akmal qizi

Buxoro viloyat yuridik texnikumi sud huquqiy faoliyat 1-kurs talabasi

 

Annotatsiya: Ushbu maqolada huquqiy davlat qurishda, yoshlar ongida huquqiy madaniyatni yuksaltirishga, fuqarolik jamiyatini barqarorlashtirishga va huquqiy savodxonlik darajasini tubdan takomillashtirishga oid masalalar yoritib o’tilgan.

Tayanch so’zlar: farmon, demoktariya, fuqarolik jamiyati, huquqiy ong, huquqiy madaniyat.

Аннотация: В данной статье освещены вопросы, связанные с построением правового государства, повышением правовой культуры в сознании молодежи, стабилизацией гражданского общества и коренным повышением уровня правовой грамотности.

Ключевые слова: указ, демократия, гражданское общество, правосознание, правовая культура.

Conclusion: this article highlights issues related to the construction of the rule of law, the improvement of legal culture in the minds of young people, the stabilization of civil society and a radical increase in the level of legal literacy.

Keywords: decree, democracy, civil society, legal awareness, legal culture.

Fazit: Dieser Artikel behandelt Fragen im Zusammenhang mit dem Aufbau eines Rechtsstaates, der Verbesserung der Rechtskultur im Bewusstsein der Jugend, der Stabilisierung der Zivilgesellschaft und der radikalen Verbesserung der Rechtskompetenz.

             Schlüsselwörter:            Dekret,            Demokratie,            Zivilgesellschaft,

Rechtsbewusstsein, Rechtskultur.

 

Huquqiy madaniyat xalqimizning azaliy an’analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruhiyatiga asoslangan holda insof va iymon, adolat va qonuniylik, insonga yuksak hurmat va e’tibor, sabr-toqat kabi ma’rifat singdirishga xizmat qiladi. Aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini yuksaltirish, huquqiy ta’lim va ma’rifatni, jamiyatda huquqiy bilimlar tartibotini tubdan yaxshilash, inson huquq va erkinliklariga chuqur hurmat va ehtiromga asoslangan munosabatlarni, odamlarga qonunga itoatkorlik tuyg’usini, qonunlarni bilish va unga qat’iy amal qilishga qaror topdirish bugungi kunning zaruriy talabi bo’lib kelmoqda.

Avvalo huquqiy ong va huquqiy madaniyatga olimlar tomonidan berilgan turlicha ta’riflar bilan tanishib chiqish kerak. Professor Dmitrievning ta’rificha: “Huquqiy ong bu insonlarning va ularning turli birliklarning hamda butun jamiyatning amaldagi huquq va huquqiy hodisalarning nisbatdan qarashlari, g’oyalari, tassavurlari yig’indisidir.”

Huquqiy madaniyat esa jamiyatda qaror topgan huquqiy tizimning darajasini, fuqarolarning qonunga bo’lgan hurmati, huquqiy normalarning ijro etilish darajasi, huquqga rioya qilmaganlarga murasasiz bo’lish qonunga itoatkorlik darajasini tushunamiz.

Yoshlarning yuksak huquqiy ongi va huquqiy faolligi jamiyatda huquq ustuvorligining, huquqiy davlatning poydevoridir. Shakllantirish jarayonida huquqiy madaniyatga erishish tom ma’noda huquqiy ongni shakllantirish davr talabiga aylandi. Yoshlarda huquqiy madaniyat shakllanmas ekan, turli xil nomutanosibliklar kelib chiqaveradi. Huquqiy madaniyatni shakllantirish va shu orqali qonun ustuvorligiga erishish, nafaqat jamiyatga balki insoniyat uchun ham foydalidir.

Mamlakatimizda yoshlar tarbiyasi davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan. Shuningdek ularni qonunlarga hurmat ruhida tarbiyalash ham muhim vazifalar sirasiga kiradi.

Mamlakatimizning rivojlanishi va islohotlarning muvaffaqiyati ko’p jihatdan aholining huquqiy ongi hamda huquqiy madaniyat darajasiga bog’liqdir.

Shaxsning siyosiy-huquqiy faolligi uning chinakam fuqaroviy munosabati demokratik islohotlarga nisbatan daxldorlik hissi davlatimiz o’z oldiga qo’ygan buyuk maqsadlarga erishishning muhim omilidir. Harakatlar strategiyasida “aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini yuksaltirish, bu borada davlat tuzilmalarining fuqarolik jamiyati instutlari, ommaviy axborot vositalari bilan o’zaro samarali hamkorligini tashkil etish samarali va ustuvor vazifadir. Huquqiy madaniyat saviyasi qabul qilingan qonunlar soni bilan emas, balki ushbu qonunlarning barcha darajalarda ijro etilishi bilan belgilanadi. Ushbu muhim ishda fuqarolarning qonunlarga va normativ huquqiy hujjatlarga nisbatdan hurmat hissida tarbiyalash alohida ahamiyat kasb etadi.

O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun keng ko’lamli demoktarik islohotlarni amalga oshirmoqda. Bu esa, fuqarolarning huquqiy madaniyatini rivojlantirishni nazarda tutadi. Jamiyatda kishilar qanchalik yuqori huquqiy madaniyatli bo’lsa, huquq normalarini bilsa, qonunlarni, sohaga oid normativ hujjatlarni, yurudik adabiyotlarni o’qib ularga amal qilsa huquq buzulishi ham shunchalik kam bo’ladi.

Aholining barcha qatlamlari huquqiy savodxonlikga erishishi, mustahkam irodali, o’z huquqini biladigan va qonunlarni hurmat qiladigan, huquqiy bilimlarni kundalik hayotda qo’llay oladigan, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo’lgan va huquqbuzarlikga nisbatan murasasiz munosabatda bo’ladigan fuqarolarni tarbiyalashning keng qavroli muntazam tizimi yaratilmoqda. Lekin shunday bo’lsada erishilgan yutuqlar sezilarli darajada emas. Negaligi hech kimga sir emas, jamiyatda shunday bir illat borki, uni tilimizda bong urib kurashib, ammo qo’limizda yuksaltirayotgan korrupsiyadir.

Bu illat yo’qolmas ekan xalq huquqiy ongini shakllantirmay ham qo’yadi. Qonunga bo’lgan hurmati yo’qoladi. Qonunga hurmati qolmagan insonni hech qachon majburlab bo’lsa ham huquqiy madaniyatini shakllantirib bo’lmaydi. Hech qachon qonunlar inson manfaatlarini cheklab qo’ymaydi.

Aksincha ularning manfaati uchun xizmat qiladi. Shu oddiy iborani anglashimiz uchun ham huquqiy madaniyatni o’rni juda katta.

Mamlakatda ijroga yo’naltirilgan har bir qonun amaldagi huquqiy hujjatlarga kiritilayotgan o’zgartirish va qo’shimchalardan aholini izchil hamda keng xabardor qilishda jamoatchilik ishtiroki va faolligi muhim. Kommunikatsiya texnologiyalari davlar organlari bilan ijtimoiy sheriklik imkoniyatlardan samarali foydalanish lozim. O’zbekistonda demokratik huquqiy davlatni shakllantirish jamiyat, mansabdor shaxslar va fuqarolarning huquqiy madaniyatini oshirishni talab qiladi. Shuninh uchun huquqiy davlatning muhim belgisi huquqiy madaniyatdir. Shaxsning siyosiy huquqiy faolligi uning chinakam fuqaroviy munosabati, demokratik islohotlarga nisbatan daxldorlik hissi davlatimiz o’z oldiga qo’ygan buyuk maqsadlarga erishishning muhim omilidir.

Qayd qilinishicha inson huquq va erkinliklariga hurmat munosabatini shakllantirishga, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga jamiyatda fuqarolarning huquqiy savodxonlik darajasini oshirishga to’sqinlik qiluvchi bir qator muammo va kamchiliklar saqlanib qolinmoqda.

Xususan, huquqiy madaniyatni yuksaltirishda eng avvalo, huquqiy ta’lim va tarbiya borasidagi ishlar tizimli va uzviy olib borilishi kerak. Uzoq yillar davomida bu masala huquqni muhofaza qiluvchi organlar va aytim davlat organlarining ishi sifatida qarab kelinib, bunda oila, mahalla va        fuqarolik      jamiyati        boshqa             instutlarning           ishtiroki       yetarlicha ta’minlanmagan.

Yoshlarning huquqiy tarbiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillarga nisbatan huquqiy immunitetni shakllantirish, har bir shaxsda qonunlarga va odob-axloq qoidalarga hurmat, milliy qadriyatlarga sadoqat, huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik hissini uyg’otish ishiga kompleks tarzda yondashmoq lozim. Yosh avlod ongiga tushunchalarini chuqur singdirib boorish, Konstitutsiyaning muhim jihatlarini ularga bolaligidan boshlab o’rgatmoq joiz. Davlat xizmatchilarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirib borish, ularda korrupsiya va boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik munosabatini shakllantirish lozim. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar hamda fuqarolik jamiyati institutlarning manzilli huquqiy targ’iboti amalga oshirish borasidagi o’zaro hamkorligini mustahkamlash aholini savodxonligi oshishiga ko’mak bo’ladi.

Xulosa qilib aytish joyizki siyosatga qiziqmagan xalqni, xalq bilan qiziqmaydigan siyosatchilar boshqaradi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.   Huquqiy      yetuklik        –          barkamollikka        eltadi.   “O’zbekiston

Respublikasi Adliya Vazirligi. T: Adolat 2011, 7-b

2.   Islomov Z.M. Davlat va huquq nazariyasi. T: Adolat 2007, 537-b

3.   Xudoyor Mamatov “Huquqiy ong, huquqiy madaniyat davlat va jamiyat taraqqiyotini belgilaydi”.

4.   Abdukamnol          Rahmatov    “Yuksak       huquqiy       madaniyat

demokratik jamiyat poydevori” Huquqshunos 2019, №1 8-9-b

             

ХХ ASR BOSHLARI TARIXIY-MADANIY SHAROITI VA

CHO’LPON IJODIYOTI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506214

 

Amonjonov Sardorbek Nabijon o’g’li

Andijon Davlat Universiteti Tarix

Fakulteti talabasi

 

Annotatsiya: XX asr o’zbek xalqi boshiga ko‘p sinovlarni duchor qildi. Mustamlakachi Chor hukumati o‘zbek madanyatiga, adabiyotiga qanchalik qarshilik qilmasin rivojini to‘xtata olmadi. XX asrda jadidlar Chor hukumatiga qo‘rqmay qarshi chiqdilar ular M.Behbudiy, Fitrat, Munavva Qori, A.Avloniy, Hamza, Cho‘lpon va boshqalar. Ularning ayniqsa Cho‘lponning publistik maqolalari ko‘pchilikni diqqatini o‘ziga qaratdi. Ushbu maqolada Cho’lpon hayoti va ijoldi haqida fikr mulohaza yuritamiz.

Kalit so‘zlar: publistik, dramatik, jadid, savdogar, mezoni, ziyoli, yuksalish, Chor hukumati, istiqlol.

 

Farg’na vodiysidagi jadidchilik harakati va jadid adabiyoti to’g’risida gap borganda, birinchi navbatda, Qo’qon ko’z oldimizga keladi. 1917 yil oktabr oyining so’ngi kunlarida Turkiston Muxtoryati hukumatining xuddi shu yerda tashkil topganligi tasodif emas. Ammo, modomiki, Andijon shaxri Cho’lpondek jadidchilik harakati va jadid adabiyotining buyuk namoyondasini yetkazib bergan ekan, demak, bu yerda ham asr boshlarida taraqqiyparvarlir harakatining yuzaga kelishi uchun qulay zamin bo’lgan. Afsuski, biz shu vaqtga qadar XX asr boshlaridagi Andijon adabiy muhitining jadidchilik harakati bilan tutashgan nuqtalarini o’rganmadik. Agar masalaga bugun qo’limizda mavjud bo’lgan ma’lumotlar asosida yondashsak, o’tgan asr boshlarida Andijonda Cho’lponning jadid shoiri sifatida dunyoga kelgani bejiz emasligini chunamiz.[1,185]

"Cho‘lpon" taxallusi bilan ijod qilgan Abdulxamid Sulaymon o‘g‘li 1897-yilda Andijon shaxrining Qatorterak mahallasida o‘ziga to‘q savdogar oilasida tug‘ilgan. Otasi gazlama sotish bilan bir qatorda "Rasvo" taxallusida she'rlar yozgan va o‘z devonini ham tuzgan.[2,428]  Ziyoli oilada tug‘ilgan Cho‘lpon qizg‘in ijodini

16 yoshdan boshlagan, uning dastlabki asarlar "Sadayi Turkiston" va "Sadayi Farg‘ona" kabi jadid asarlarida va Orenburgda chiqayotgan "Sho‘ro" jurnalida bosila boshlagan. Cho‘lponning nomi tez orada Turkiston va boshqa mintaqalarda xam mashhur bo‘lib, jadid adabiyotining yirik vakillaridan biriga aylandi.

Cho‘lponning  "O‘zbek yosh shoirlari" (Toshkent, 1922) to‘plamida 14 ta sheri bosildi. "Uyg‘onish" (1922), "Buloqlar" (1923), "Tong sirlari" (1926), "Soz" (1935) kabi 4 ta she'riy to‘plamlari nashr qilindi. Uning "Yorqinoy" (1926) va "Gunoh" (1923) dramatik asarlari, "Kecha va kunduz" (1936) romani mashhurdir. Cho‘lpon o‘z ijodida istedod va jaxolat millatning taraqqiyot va xo‘rligini bo‘g‘uvchi illatlar ekanini badiiy aks ettirdi. Uning ijodining asosiy mezoni Turkiston istiqloli uchun kurash va milliy g‘oya tashkil etish edi. Cho‘lponning "Ozod turk bayrami" (1917), "Buzilgan o‘lkaga" (1920), "Go‘zal Turkiston" (1922), "Qurbon" (1923), she'rlari va "Vayronalar orasidan", "Chimkent xatlari

", "Yo‘l esdaligi" (1921-1922) kabi publistik maqolalarida Turkiston istiqloli kurashchilarining yorqin obro‘zi chizildi, mustabid sovet rejimining kirdikorlarini fosh qildi.[2.154]

Cho’lpon teatrchilik bilan ham shug’ullangan. Ayniqsa Buhoro va Moskvada ekanligida bir qator dramalar yozdi. Mutaxasislar uning “Boy” 1914, “Xalil farang’’ 1917, “Yorqinoy” 1920, “Cho’pon sevgisi” , “Cho’rining isyoni” , “Mushtimzo’r”,  “O’rtoq Qarshiboyev”, “Hujum” kabi sahna asrlari yozilgani xaqida malumotlar beriladi. Lekin afsuski ularning aksariyati matni yo’q taqdiri nomalum. Ayrimlarini mazmuni va yo’nalishi haqida malumot bor. Masalan, Validiy “Cho’rining isyoni” , “Mushtimzo’r”,  “O’rtoq Qarshiboyev” o’zbek inqilobiy harakati tarixidan olingan deb yozadi. .[3.3435]

Shuni xulosa qilish mumkunki XX asrda Turkiston madaniy hayotida yuqorilash bo‘ldi deb aytsak mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu vaqtda albatta bu yuksalish chor hukumatiga aslo o‘ziga singdira olmas edi, shuning natijasida ziyolilarga tinimsiz taqib choralari ko‘rildi. O‘rta Osiyo ziyolilariga yani jadidlarga qarshi turli xil uldurmalarni to‘qib chiqaradigon kompanyalar tuzilib taqib choralari juda yuqori cho‘qqisiga yetdi. Lekin mustamlakachi Chor hukumatini qattiq qarshiligiga qaramay Cho‘lpon ham boshqa ziyolilarimiz singari o‘z ijodini aslo to‘xtatmadi hayotini oxirigacha qizg‘in ijodini davom ettirdi. O‘zbekiston respublikasi mustaqillikka erishgach Cho‘lponning nomi tiklanib unga Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Davlatin mukofotini 1991-yilda  va 1999-yilda Mustaqillik ordeni berildi. Uning nomini abadiylashtirish uchun 1997yilda uning 100 yilligi nishonlandi va u tug‘ulib o‘sgan Andijonda

Cho‘lpon uy-muzeyi tashkil etildi. Shu o’rinda prizdentimizning so’zlarini yodga             olamiz:          Agar ziyolilarimiz,          adabiyotshunoslarimiz, yozuvchilarimiz qalami bilan hozirgi adolatni qo’rqmasdan yozsa, Abdulla Qodiriy, Cholpon, Fitratlar ruhi shod bolar edi.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI:

 

1.                      N.Karimov XX asr adabiyoti manzaralari 1-kitob Toskent “O’zbekiston” 2008

2.                      B.Qosimov va boshqalar milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti Toshkent “Manaviyat” 2004

3.                      M.Jo’rayev va boshqalar O’zbekiston savet mustamlakachiligi davrida 2-kitob “Sharq” nashriyoti-matba konserni bosh taxriryati

Toshkent-2000

             

JIZZAX VILOYATI HUDUDINING GEOGRAFIK TAVSIFI VA

MINTAQADA EKOTURIZMNI RIVOJLANTIRISH MASALALARI

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6506300

 

Adilova Ozoda

Ilmiy rahbar; g.f.n dots

JDPI instituti

Xolmuradova Nodira Xandam qizi

Geografiya yo’nalishi 1-bosqich magistranti

 

Annotatsiya: Maqola Jizzax viloyati hududi haqida  qisqacha geografik tavsif berish, viloyatda turizmning maxsus turlarini rivojlantirish imkoniyatlarini o’rganish va respublikamizning boshqa viloyatlari kabi turizm imkoniyatlaridan samarali foydalanishga qaratilgan.

Kalit so’zlar: rekreatsiya , turizm,ekoturizm,qo’riqxona,milliy bog’,turist, landshaft,biologik xilma-xillik.

 

Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 29-dekabr 1973- yilda tashkil etilgan va u 6-sentabr 1988-yilda qo`shni viloyatlar tarkibiga kiritilgan. Hozirgi holatda esa Jizzax viloyati 16-fevral 1990-yilda qayta tiklangan. Viloyat o`zining maydoniga ko`ra, mamlakatimizda o`rta mavqeni egallaydi. (respublikada 13 ta ma`muriy mitaqalarning har birida o`rtacha 34.5 ming kv.km yer to`g`ri keladi).Uning hududi 21.2 ming kv.km. bo`lib, bu borada Surxondaryo viloyati bilan deyarli tengdosh hisoblanadi. O`zbekistonda nisbatan viloyat maydoni 4.7 foizga barobar holda bu yerda, 2000-yil dastlabki ma`lumotlarga qaraganda 1123 ming yoki mamlakatimizning 4.0 foiz aholisi yashaydi. Bu ikki nisbiy raqamlarning qiyosiy tahlili Jizzax viloyatida aholi joylashuvi respublika o`rtacha ko`rsatkichidan biroz pastligidan guvohlik beradi. Darhaqiqat, viloyat aholisining zichligi 1 km. kv. ga 56 kishi,mamlakatimizda esa 78 kishi. Mamuriy jihatdan Jizzax viloyati 12 ta qishloq tumanidan iborat. Ularning eng kattasi Forish tumani hisoblanadi (9.8 ming km.kv yoki viloyat hududining 46.2%), eng kichik maydon esa Zafarobod tumanida qayd etiladi (0.33 ming kv.km). Jizzax viloyati mamlakat hududiy mehnat taqsimotida paxta, poliz, g`alla va bog`dorchilik mahsulotlarini yetishtirish, chorvachilikning jun va go`sht yo`nalishlari bilan ajralib turadi. Sanoatida tog`-kon, yengil va oziq-ovqat tarmoqlari respublika ahamiyatiga ega.

Geografik o`rni va tabiiy resurs salohiyati. Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasining markaziy qismida joylashganligi uning ijtimoiyiqtisodiy rivojlanishida ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga mintaqaning geosiyosiy o`rni ham o`ziga xos: viloyat shimolida Qozog`iston, janubi-sharqida Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh. Ko`rinib turibdiki, Jizzax viloyati geografik o`rnining “markaziyligi” va transchegaraviyligi uning tarixiy, iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida muhim omil bo`lib xizmat qilgan.Jumladan, Jizzax shahrining O`rta Osiyoning qadimiy markazlari Samarqand, Toshkent, Xo`jand va O`ratepa oralig`ida Buyuk Ipak yo`lida o`rnashganligi ham hozirgi viloyat markazi shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab beradi. Hududning shimoliy, shimoli-g`arb va janubiy qismlari tog`liklardan, o`rta qismi tekisliklardan iborat. Bu yerda Nurota,Pistamtog`, Turkiston, G`obdintov tog`lari bor; eng baland cho`qqilari Bozorxonim (3401 m Baxmal tumanida) va Shavkattov (4029 m, Zomin tumanining chekka janubida ). Tog` va tog` oldi hududlarida Nurotatog`- yong`oq, Zomin tog`-archa davlat qo`riqxonalari hamda Zomin xalq bog`i tashkil etilgan. Viloyatning har xil landshaft turlariga boyligi tabiiy holda hududiy mehnat taqsimotinig rivojlanishida asosiy omil bo`lgan va shunga mos holda tabiiy-xo`jalik tarmoqlari shakllangan. Tog` va tog`oldi hududlarida chorvachilik, bog`dorchilik, asalarichilik, lalmikor dehqonchilik, rekreatsiya va turizm rivojlangan, tekislik qismi esa eski yangi o`zlashtirilgan, ko`proq paxta ekiladigan hududlardan iborat.Mintaqada turli xil qadimiy boyliklar ham bor. Ular jumlasiga oltin, folfram, qo`rg`oshin, rux, molibden, ohak, granit, marmar kabilar kiradi. Qo`ytoshning volfram, Marjonbuloqning oltin, Uchqulochning qo`rg`oshin-rux konlari sanoat ahamiyatiga ega. Iqlimi kontenental, asosiy gidrografik shahobchasi Sangzor daryosi bo`lib, u sug`orma dehqonchilikda foydalaniladi. Shimolda joylashgan Aydarko`l va Arnasoy ko`llari baliqchilikni rivojlantirishda imkon beradi.Turkiston, Nurota,Pistalitog`, G`o`bdin kabi tog` tizmalari o`ziga xos landshaft turlarini shakllantirgan. 1976-yilda Zomin tumanida 50 ming gektarni egallagan milliy bog` (park) tashkil etilgan. Shu hududda Zomin qo`riqxonasi ham mavjud. Umuman olganda, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Forish tumanlarida rekreatsiya resurslari ko`p va bu yerda ekoturizm uchun ham sharoit qulay.Ushbu hududlarning yozi nisbatan salqinroq,namgarchilik esa tabiiy holda lalmikor dehqonchilikni xususan bug`doy yetishtirishda qulaylik yaratadi.

Jizzax viloyati respublikamizda ekoturizm resurslariga boy hududlardan biri hisoblanadi. Ana shunday ekoturistik ob`ektlardan biri Zomin milliy bog`i hisoblanadi.Zomin milliy bog`i Turkiston tog`rizmasining g`arbi hamda Molguzar tizmasining shimoliy yonbag`rida joylashgan. Ilgari Zomin milliy bog`i o`rnida Guralash qo`riqxonasi mavjud bo`lgan. Guralash tog`-o`rmon qo`riqxonasining tashkil etilishi Turkiston tog` tizmasi g`arbiy qismining ekosistemalarini saqlab qolishda katta rolo`ynaydi. Shu bilan birgalikda qo`riqxonaning ma`lum bir vaqt davomida ishlamasligi ushbu o`lka ekosistemalarining ancha kamatishiga olib keldi. Ayniqsa tog`larda chorva mollarining boqilishi, archazorlarni o`tin sifatida qirqilishi natijasida ushbu mintaqada ekosistemaning butunlay o`zgarib ketishi va ayrim turdagi o`simliklar, hayvonot dunyosining butunlay yo`q bo`lib ketishi xavfini yuzaga keltirdi. Shu munosabat bilan 1959-yilda Zomin tog-o`rmon qo`riqxonasi tashkil etildi.1978-yilda Zomintog`-o`rmon qo`riqxonasi Zomin milliy bog`iga aylantirildi. Uning maydoni 78 ming gektar. Ushbu milliy bog` uch qismdan iborat.Birinchi Zomin qo`riqxonasi, ikkinchisi uning himoya qismi va nihoyat uning uchunchi qismi Zomin milliy bog`idir. Zomin milliy bog`i O`zbekiston Respublikasi o`rmon va ov xo`jaligi boshqarmasiga qarashli bo`lib ma`mariy jihatdan Jizzax viloyatining Baxmal va Zomin tumanlariga qarashli. Miliy bog`ning qo`riqxona qismida o`rmonchilik, ovchilik xo`jaliklarini rivojlantirish va ulardan samarali foydalanish yuzasidan ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladi. Zomin milliy bog`ining geologik tuzilishi kenglik yo`nalishi bo`ylab 340 km. ga cho`zilgan Turkiston tektonik strukturasining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu tog`da paleozoy erasiga xos slanets, qumtosh va ohaktoshlar keng tarqalgan. Ularning ustida mezazoy va kaynazoy eralariga xos yotqiziqlar ham uchraydi. Ushbu tog` paleogenda ko`tarilib quruqlikka aylangan. Bu yerda respublikamizning boshqa tog`li hududlari kabi yer po`stining ko`tarilishi hozir ham davom etmoqda . Buni ushbu yerda sodir bo`ladigan yer silkinishlarini isbotlaydi. Milliy bog`lar balanq tog` qismi oqar suvlar evaziga kuchli bolaklangan. Shu sababli bu yerda tik qoyalar, tog` va chuqur daryo vodiylari keng tarqalgan. Milliy bog`ning o`rtacha balandlikdagi tog` qismida tog` yonbag`irlari ancha qiyalashgan va soylar bilan bo`laklangan. Tog` yonbag`irlarining tog` o`rmonlari qoplanganligi, tog` yonbag`irlarida sel hodisasining kamayishiga olib keladi. Shu sababli Zominsoyda 1870-1970-yillar davomida ya`ni 100 yil davomida 15 marta sel hodisasi kuzatilgan bo`lsa, o`simliklari nisbatan siyrak bo`lgan Sangzor vodiysida har ikki-uch yilda bir marta sel hodisasi kuzatiladi. Milliy bog`ning iqlimini dengiz sathidan 2100 metr balandlikda joylashgan Ko`su gidrometriologik post ma`lumotlariga asoslanib aniqlash mumkin. Ushbu gidrometriologik stansiya ma`lumotlariga ko`ra milliy bog`da o`rtacha yillik havo harorati 4,80 ni tashkil qiladi. Havo harorati yoz oylarida 330 gacha ko`tariladi. Qish oylarida havo harorati -320 gacha pasayadi. Milliy bog`da 2100 metr balandlikda yiliga 400 mln.yog`in yog`adi.Yog`inning 65 % qish va bahor oylariga to`g`ri keladi. Atmosfera yo`g`inlarining qolgan qismi yoz oylariga to`g`ri keladi. Faqat aprel oyiga, yillikyog`in miqdorining 1/3 qismi to`g`ri keladi. Milliy bog` hududida daryo va buloqlar keng tarqalagan bo`libular asosan qor suvlaridan to`yinadi. Tog` daryolarining eng kattasi Ko`lsoy va Guralash hisoblanadi. Ularning suvi may oyida ko`payadi, yoz oylarida soyda suv eng kam bo`ladi. Milliy bog` hududida tuproq va o`simliklar balandlik mintaqalri bo`ylab joylashgan. Tog` etaklarida tipik va to`q tusli sur tuproqlar, o`rtacha balandlikdagi tog` yonbag`irlarida ekilgan rang tuproqlar, tog`ning tepa baland tog ` qismida subalp va alp o`tloqlari tarqalgan. Zomin milliy bog`ining o`simliklarining joylashishi Guralash va Ko`lsoy daryolarining 1700-2300 m. balandliklarida joylashgan terrasalar yaxshi mujassamlashgan. Ushbu tarrasalardan bug`doyiq o`simliklardan iborat dasht o`simliklari keng tarqalgan. Okean sathidan 2000-2500 metr balandlikdan boshlab tog`yonbag`irlari chalov-bug`doyiq o`simliklari va siyrak archa o`rmonlari bilan qoplangan. Dengiz sathidan 2500-3000 metr balandliklardagi kuchli bo`laklangan o`rtacha balandlikdagi tog`lar qalin archazorlar bilan qoplangan. Archazorlar asosan qora archa, saur archa va o`ris archalardan iborat. Okean sathidan 2800 metr balandlikdan yuqorida baland tog` o`tloqlari rivojlangan bo`lib bu yerda oq yaproq, oqbosh, terak kabi chala butalar ko`pchilikni tashkil qiladi. Tog` soylarining quyi qismida qayr o`simliklari keng tarqalgan tol,terak, namataklar, o`t o`simliklaridan qiyoq, tog` piyozi, yalpiz, qirq bo`g`inlar keng tarqalgan. Milliy bog`dagi o`simliklarning 23 turi O`zbekiston “Qizil kitobiga” kiritilgan. Ularning besh turi (Oshanin piyozi, eremrus, ulkan lolalar) yo`qolib borayotgan guruhiga, 11 tur o`simlik turlari (astragal, Jizzax quyonsuyagi) lola gular kam uchtaydigan o`simliklar turiga kiradi. Oziq-ovqatda ishlatiladigan o`simliklardan qulunay, bar baris, boyarishniklar keng tarqalgan. Milliy bog`da 60 turdan ko`proq qushlar (to`rg`ay, miqqiy, ukki, boyo`g`li, bedana, kaklik, qig`iy, kalxat, boltatumshuq va h.k.) uchraydi. Sudralib yuruvchilardan agama, kaltakesak, chipor ilon, suv ilon va qalqontumshuq ilonlar uchraydi. Sut emizuvchilarning 20 ga yaqin turi uchraydi.Tipratikon, jayra, tog` suvsari, oq tirnoqli ayiq, bo`ri, tulki, to`ng`iz va tog` takasi shular jumlasidandir. Zomin milliy bog`i eng avvalo tog` archa o`rmonlarini saqlab qolish, ularni qo`riqlash maqsadida tashkil etilgan.Shu bilan birgalikda qo`riqxonada o`simliklar olamini o`rganishda katta ishlar olib borilmoqda.Bu sohada respublikamizda botanik olimlarning xizmati katta.Bu yerda 200 dan ortiq dorivor o`simliklar turi o`sishini aniqlashgan. Shunday o`simliklardan namatak, gazanda, dalachoy, qizilchoy, tog` rayxoni, Zarafshon, Turkiston va o`riq archalar, qirqbo`g`in va boshqalar. Milliy bog`da piyoda yurish va tog` turizmini rivojlantirish uchun imkoniyatlar katta. Bu joydan sghifobaxshlik turizmidan foydalanilmoqda.Chunki, bir gektar archa o`monlaribir sutkada 24 kg fitosintlar chiqaradi. Bu esa 20 ming aholi yashaydigan bir shahar aholisining turli xil bakteriyalardan tozalaydi. Shu sabab milliy bog`da bug`ma kasalligi bilan kasallangan insonlarni davolaydigan sanatoriya faoliyat ko`rsatmoqda. Shunday qilib, Zomin qo`riqxonasi va Zomin milliy bog`ida ekoturizmni rivojlantirish maqsadida foydalanishda eng avval turistlarni bu hududning ajoyib xushmanzara tabiiy, toza havosi, har xil shifobaxsh o`simlikari, o`ziga xoshayvonot dunyosi hamda har xil shakldagi qoyali toshlar, shofobaxsh toza havosi hayvonot dunyosi haqida so`zlab berish muhim ahamiyatga ega. Shundan keyin turistlarni milliy bog`da gid boshchiligida olib chiqish va milliy bog` tabiati bilan tanishtirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Nurota tog`-o`rmon qo`riqxonasi. Nurota tog`-o`rmon qo`riqxona (rezervatsiya)si Shimoliy Nurota tog`ining markaziy qismida joylashgan bo`lib u ma`muriy jihatdan Jizzax viloyatining Forish tumaniga qaraydi. Qo`riqxona O`zbekiston Fanlar Akademiyasi qoshidagi Zoologiya va Parazitalogiya instituti xodimlarining tashabbusi bilan 1975-yilda yo`qolib borayotgan Qizilqum qo`yini saqlab qolish uchun tashkil qilingan. Qo`riqxonaning umumiy maydoni 100 ming gektarga teng. Hozirgi kunda Aydar-Arsanoy cho`kmasi o`rnida tarkib topgan Aydar-Arnasoy ko`llar tuzilmasining bir qismi ham ushbu qo`riqxona tarkibida kiritilgan bo`lib, ushbu qo`riqxona mazkur hududdagi biologik xilma-xillikni muhofaza qiishga qaratilgan. Shu sababli ushbu qo`riqxona Nurota tog` yong`oq o`rmon qo`riqxonasi deb yuritiladi. Nurota qo`riqxonasining iqlimi yoz oylarida ancha salqin. Iyul oyining o`rtacha harorati 29.40 ni tashkil qiladi. Yog`inlar asosan qish va bahor oylarida yog`adi. O`rtacha yillik yog`in miqdori 250-500 mm. Atmosfera yog`inlarining ancha kop bolsa qo`riqxona hududida joylashgan Uxum va Majrumsoylarning ancha sersuv bo`lishiga olib keladi. Qo`riqxona hududida 1200 dan ortiq o`simlik turlari uchraydi.Ularning 1000 tasi shu yer uchun endemik hisoblanadi. Qo`riqxonada o`simliklar balandlik mintaqalari bo`ylab tarqalgan.Tog`yonbag`irlarida astragal, tog`larda pista, bodom, o`rik, olcha, tut, olma, nok undan yuqorida Zarafshon archasi o`sadi. Qo`riqxonadagi noyob daraxtlardan biri savr daraxti.Ayniqsa majrumsoyda asriy savrlar o`sadi. Qo`riqxonaning hayvonot olami ham o`ziga xos. Sudralib yuruvchilardan kaltakesak, echkiemar, toshbaqa va ilonlar uchraydi. Qushlardan mayna, bulbul, kaklik, bedana, zag`izag`on.Kam uchraydigan yirtqich qushlardantasqara, boltayutar, qora kalxat, burgutlar uchraydi. Qo`riqxonada okean sathidan 600-1200 m balandlikda Qizilqum qo`yi yashaydi.Noyob “Qizilqum tog` qo`yi”, “O`zbekiston qizil kitobi” ga kiritilgan. Muhofaza tufayli tog` qo`yi muntazam ko`paymoqda. Nurota tog` o`rmon qo`riqxonasi va uning atrofini uch qismga bo`lish mumkin. Uning birinchi qismi inson xo`jalik faoliyati butunlay taqiqlangan mintaqa. Uning maydoni 22.5 ming gektarni tashkil etadi. Ikkinchi qismi qo`riqxona atrofidagi himoya mintaqasi bo`lib, ushbu mintaqaning tabiati qanday bo`lsa shundayligicha saqlashdan iborat. Bu yerda inson xo`jalik faoliyatining ta`siri deyarli sezilarli bo`lmaydi. Uchinchi (agro) mintaqasida esa biosfera rivojiga salbiy ta`sir etmaydigan xo`jalikning ishlari olib boriladi. Qo`riqxona va uning atrofi bunday qismlarga ajratish, global ahamiyatga ega bo`lgan biologik xilma-xillikni saqlab qolish imkoniyatini beradi. Qo`riqxonani tashkil etishdan maqsad bu yerdagi mavjud bilogik xilmaxillikni saqlab qolishdan tashqari, ushbu qo`riqxona atrofida yashayotgan aholining qo`riqxonani muhofaza qilishdan manfaatdorligini oshirishdan iborat. Buning uchun mahalliy aholini shu yerdagi amalga ashirilayotgan tabiat muhofazasiga jalb qilishdan ibotar. Buning uchun qo`riqxona atrofida joylashgan qishloqlarning etnografik muzeyini yaratish maqsadga muvofiq.Ushbu muzeyda mahalliy aholining urf-odatlari o`z aksini topishi lozim. Bundan tashqari Qo`riqxonaga keluvchi sayyohlarning dam olishga mo`ljallangan qora uydan tiklangan mehmonxona va ovqatlanadigan joylar bo`lishi shart.                Qo`riqxonadagi noyob hayvonot olami, o`simliklar olami, noyob daraxtlar bilan tanishtiradigan yo`lovchini ham mahalliy aholidan tanlash kerak. Yo`lovchi qo`riqxonaga boradigan barcha so`qmoq yo`llarni yaxshi bilishi shart va turistlarni shunday qo`riqxonaga olib borish kerakki, ularning tabiatiga ta`siri butunlay sezilmasin. Qo`riqxonga kelgan sayyohlarni transportda olib borish uchun bu yerda mahalliy aholining otlaridan foydalanish lozim. Sayohatchilarga sotish uchun mahalliy aholi tominidan har xil suvenerlar tayyorlash, mahalliy to`quvchilar tomonidan to`qilgan matolar tayyorlash maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bunday ishlarning amalga oshirish mahalliy aholining qo`riqxonasi himoyasida faol ishtirok etishga va ularning qo`riqxona himoyasidan manfaatdor bo`lishga olib

keladi. Nurota-Qizilqum biosfera qo`riqxonasida tabiatni muhofaza qilish ishiga yangicha yondoshish O`rta Osiyoning boshqa hududlarida ham tashkil etishga qo`riqxonlarda shunday ishlarni amalga oshirish imkoniyatini yaratadi.

Arnasoy-Aydarko`l tizimi. 1969-yilda O`zbekistonda qishning qattiq bo`lib, ko`p qor yoqqanligi tufayli Sirdaryodan kop suv kelib Chordara suv omboriga qutilishi tufayli ushbu suv omboridan 21 mln m3 suv Aydar botig`iga tashlanadi. Natijada Aydar-Arnasoy kol tizimi tarkib topishi bu yerda baliqchilikni rivojlantirish imkoniyatini yaratdi. Natijada kolga koplab suvga suzuvchi qushlarning bu yerga kelishiga va she yerda uyalab ko`payishiga sharoit tug`iladi. Ko`ldagi ko`pgina qushlar endemik qush turlari hisoblanadi. Bu esa AydarArnasoy ko`l tizimiga ko`plab turistlarni jalb qilish imkoniyatini beradi. Kol tizimiga keluvchi turistlar nafaqat cho`milib hordiq chiqarishlari, balki, baliq ovlab dam olishlari noyob qush turlarini o`rganishlari mumkin.

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 

1.                      O`zbekiston Respublikasining “Turizm to`g`risida”gi qonuni, O`zbekistonning yangi qonunlari- Toshkent: Adolat 2000.

2.                      O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbek turizm milliy kompaniyasining tashkil etish to`grisida” gi farmoni.N P.F.-447 Xalq so`zi, 1992.22

3.                      O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi 1162 raqamli “ Buyuk ipak yoli”ni qayta tiklashdagi Ozbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar togrisida” gi farmoni. Xalq sozi. 1995. 3-iyun.

4.                      4.Xakimov K.M,Adilova O.A.Jizzax viloyati geografiyasi.-T.:

2015

5.                      5.Jizzax         viloyati         statistika       boshqarmasima’lumotlari.-

Jizzax.2020.

 

             

THE  INTERCULTURAL FEATURES OF THE NOTION “CULTURE”

IN DEFFERENT LANGUAGES

 

https://doi.org/10.5281/zenodo.6509764

 

Ruzieva Shahnoza Farhodovna

SamSIFL, the 2nd course student

 

It is acknowledged that language and culture are closely connected with each other. The word “culture” appeared in Ancient Rome and it meant cultivation, processing, “cultivation” of the earth. However, a wellknown ancient Roman orator Cicero used this notion in his philosophical works to denote “spiritual cultivation”. This meaning gradually became the core meaning, and the notion of “spiritual culture” has got recognition in world science.

A well-known anthropologist Edward Tylor was the first to give the definition of the notion “culture”, in his book “Primitive Culture” describes culture as a complex which consists of knowledge, beliefs, morality, law, custom and other features and habits acquired by a person being a part of society” [E. Tylor, 1971, p. 132].

B.S. Barnow says that “culture is a way of life of a group of people, the configuration of all of the more or less stereotyped patterns of learned behavior which are handed down from one generation to the next through means of language and imitation” [B.S. Barnow, 1973, p. 52]. P. Newmark remarks that culture is “the way of life and its manifestations that are peculiar to a community that uses a particular language as its means of expression” [P. Newmark, 1998, p. 94].

It should be mentioned here that in defining culture some scholars focus on material culture while others on human behaviour. Another scholar W. Goodenough explains culture in terms of participatory responsibilities of members of society. He states that “a society’s culture is made up of whatever it is one has to know or believe in order to operate in a manner acceptable to its members, and to do so in any role that they accept for any one of themselves” [W. Goodenough, 1957, p. 167].

C. Geertz determines culture as a system of symbolic meanings. In other words, “it is a semiotic system in which symbols function to communicate meaning from one mind to another. Cultural symbols encode a connection between a signifying form and a signaled meaning” [C. Geertz, 1973, p. 249]. According to the author, culture is characterized by the following four basic features:

1)                     culture is a kind of social inheritance in contrast to biological heritage;

2)                     culture is shared by the whole community, not belonging to any particular individual;

3)                     culture is a symbolic meaning system in which language is one of the most important factors;

4)                     culture is a unified system, the integral parts of which are closely related to one another [C. Geertz, 1973, p. 331-332].

Really, culture is a unique complex of features of every country which distinguish people according to their history, traditions and cultural background. Culture plays an important role both in humans’ life and society development. The integrative definition of culture contains three significant points. First, the term culture refers to a set of knowledge, people’s long life experience and different norms that are preserved in a definite society. Secondly, culture is a system of cultural peculiarities which people share and transmit through everyday speech or interaction among each other in a certain society and pass it from one generation to another. Finally, culture encourages people to adapt to the environment they live in, unites people within one aim.

Culture has different edges: if one edge deals with people’s traditions, beliefs and values, another one reflects cultural artifacts such as fashion, trends, pop music. Moreover, culture includes a number of verbal and nonverbal symbols. In order to understand any nation’s culture we have to match its underlying set of beliefs and values that come out of people’s way of thinking, living, communicating, interacting with each other and behaving in the frame of fixed social norms.

So, various definitions of culture can be given, but only being combined together, they can fully reveal the complicated content of culture. There were observed the following main approaches to the notion of culture:

1.                      National-cultural approach, which concentrates attention on nationally-specific characteristics of culture: national identity, customs, traditions, holidays, national mentality, behavior, etiquette.

2.                      Evaluative approach in which culture is treated as a set of spiritual values created by human beings. They see culture as a flow of ideas and other products of spiritual creativity. According N. Alefirenko, culture is the realization of the supreme values by cultivating high human virtues.

3.                      Social approach originating from the works by Yu. Manukhina (2006), N.B. Mechkovskaya (2000), E.S. Nechaeva and others regards culture as a special kind of social activity.

4.                      Normative approach describes culture as a set of rules, i.e. rules governing the lives of people, their lifestyle. The idea is also supported by J. Fishman (1999) and T.A. Chebotnikova (2011) who understand culture as an inherited collective memory, which is expressed in certain systems of prohibitions and regulations.

5.                      Functional approach which characterizes culture in terms of functions it performs in the society: informative, adaptive, communicative, regulative, normative, evaluative, integrative, social and others.

6.                      Textual approach which regards culture as a variety of texts, as a set of texts, as a mechanism of creating texts, to be exact. In other words, texts are considered the “flesh and blood” of culture.

7.                      Dialogic approach which presents culture as "dialogue of cultures". For instance, the dialogue between different Eastern and Western cultures, the dialogue between subcultures (youth and adults subcultures).

8.                      Cognitive approach regarding the culture system as a means of presenting, storing, and transferring sociocultural information in the process of human cognition. The representatives of this approach see culture as a system of knowledge shared by a cultural community which people entering a new culture, need to learn this knowledge to cope with their new environment.

9.                      Symbolic approach includes usage of symbols in describing culture. Culture is a “symbolic universe” some elements of which acquires a special ethnic sense and become symbols of nations.

10.                 Comparative and typological approaches presuppose crosscultural analyses aimed to reveal nationally specific features of different nations, their national identity, lifestyle and behaviour.

Communication takes place in the frame of cultural norms which belong to a definite national culture. Cultural norms refer to a set of behavior that may appear in different situations. Cultural norms teach people to follow some particular beliefs. These beliefs may relate to behaviors, manners or expressions. E.g. how to accept guests, how to introduce you to another person or how to behave in a new society. These behavioral aspects differ in various cultures. The reason of such difference is explained by historical, cultural, religious, moral, social background of a definite nation or language speaking society.

 

 

REFERENCES:

 

1.                      Ismoilov B. “Unity of language and thinking in knowing the world.-T., 1966.

2.                      Dadaboyev H. A. Theory and methodology of linguistics.- T., 2004

3.                      Nosirova, T. (2019). The writer of educational creativity is an educator and a periodist in the national school education. Literary Relations and the Interaction of Cultures, 271-273.

 

 

 



[1] Янов-Яновская Н. С. “Узбекская симфоническая музыка”, Т., 1979, 32бет.

[2] Юнусов Р. “Мирсодиқ Тожиев ва ўзбек симфонияси” // Мусиқа ижодиёти масалалари, Т., 1997, 86- бет.

[3] (I.Karimov “O‘zbek xalqi hech kimga, hech qachon qaram bo‘lmaydi”  T., “O‘zbekiston”, 1995 yil.)

 

 

[4] Yo‘ldasheva S. «Xalq urf-odatlari va marosimlari»    T. 2003. 

[5] Karimov Islom Abdug‘anievich O‘zbekistonning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari.

T.,“O‘zbekiston”.  1995. 

 

[6] Tursunov X.T. ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish “Saodar RIA” 1997-y

[7] To`xtayev A.S. Ekologiya, “O`qituvchi” 1998-y

[8] Ziyomuhamedov B. “Ekologiya va ma`naviyat” T., “Mehnat” 1997-y

[9] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Philip_Prowse#/search

[10] Barisheva psixologiyasi

[11] Ильин Е.П. Психология творчества, креативности, одаренности // Е.П. Ильин. – СПб.: Питер, 2011. – 433 стр.

[12] Gandi, I. (2018). Indira Gandi hayoti va siyosiy faoliyati. Hindiston Milliy kongresi oldidagi nutqi. – Moskva 146-b

 

[13] Vagner, V. (2005). Qiyosiy psixologiya biologik asoslari. – Aql va idrok  347-b

[14] Aryes, F. (2019). Go‘dak va eski tartib davridagi oilaviy hayot. Hayot bosqichlari bo’limi. – Nyu York: Fency

[15] Umumiy siyosatshunoslik lug‘ati. (2018). – Moskva 518-b

[16] O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son Farmoni.// Xalq so’zi, 8 fevral 2017 yil.

[17] Shavkat Mirziyoev. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash- yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.  “O’zbekiston’, 2018.

[18] http://old.xs.uz/index.php/homepage/zhamiyat/item/12316-1 ва http://uza.uz/oz/society/ra-baryuksakmanaviyatli-ar-bir-ishda-barchaga-ibrat-b-lish-29-11-2017 (murojaat sanasi 30.10.2019-yil)

 

[19] O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-maydagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlov asosida tanlab olishning zamonaviy tizimini yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3755-sonli qarori

//https://lexuz/docs/-3755274

[20] O'zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 14 dеkabrdagi “Istiqbolli boshqaruv kadrlarini tanlash bo'yicha “Taraqqiyot” rеspublika tanlovi finali ishtirokchilari orasidan boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirish tartibi to'g'risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 1018-sonli qarori // http://lex.uz/pdfs/4106634 

[21] O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari. – T.: 2017 yil, 6-son, 70-modda.

 

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF  LANDSCAPE PROBLEMS

MODERN SCIENTIFIC RESEARCH: ACHIEVEMENTS,

MODERN SCIENTIFIC RESEARCH: ACHIEVEMENTS,

CONTENT Юлчиев Асилбек

CONTENT Юлчиев Асилбек

Umurzakova Maftuna MAKTABGACHA

Umurzakova Maftuna MAKTABGACHA

Karimov Yunus Mamaroliyevich

Karimov Yunus Mamaroliyevich

ЗБЕКИСТОН И Қ ТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА

ЗБЕКИСТОН И Қ ТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА

А.М Бабич, Л.Н. Павлова молиялаштириш ва кредитлашни "молиявий ресурсларнинг чекланган ҳ ажмида оддий ва кенгайтирилган қ айта ишлаб чи қ аришни молиявий таъминлаш шакллари, усуллари…

А.М Бабич, Л.Н. Павлова молиялаштириш ва кредитлашни "молиявий ресурсларнинг чекланган ҳ ажмида оддий ва кенгайтирилган қ айта ишлаб чи қ аришни молиявий таъминлаш шакллари, усуллари…

Бюджет ташкилотлари харажатларини республика бюджетидан мабла ғ билан таъминлаш (тўлаш):

Бюджет ташкилотлари харажатларини республика бюджетидан мабла ғ билан таъминлаш (тўлаш):

Республика бюджети даромадлари Қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибдаги ва нормативлар асосидаги умумдавлат соли қ лари, божлар, йи ғ имлар ва бош қ а мажбурий…

Республика бюджети даромадлари Қ онун ҳ ужжатларида белгиланган тартибдаги ва нормативлар асосидаги умумдавлат соли қ лари, божлар, йи ғ имлар ва бош қ а мажбурий…

Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг

Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг

Педагогик меросимизни, маънавий қ адриятларимизни ўрганиш ва тад қ и қ этиш ҳ озирги даврда ҳ ам ўз долзарблигини йў қ отмаган

Педагогик меросимизни, маънавий қ адриятларимизни ўрганиш ва тад қ и қ этиш ҳ озирги даврда ҳ ам ўз долзарблигини йў қ отмаган

Мунаввар Қ ори Фитрат, Таваллоларнинг мактаб очганига, хал қ ни ўз ҳ а қ - ҳ у қ у қ ларини танишга даъват этганига биров…

Мунаввар Қ ори Фитрат, Таваллоларнинг мактаб очганига, хал қ ни ўз ҳ а қ - ҳ у қ у қ ларини танишга даъват этганига биров…

Жадид маърифатпарварлари матбуотнинг мунтазам тар ғ иботи ва ташви қ отини тўла тушуниб етдилар: газета ва журналларни чи қ аришга киришдилар

Жадид маърифатпарварлари матбуотнинг мунтазам тар ғ иботи ва ташви қ отини тўла тушуниб етдилар: газета ва журналларни чи қ аришга киришдилар

Мадрасада Саида ҳ мад Васлийдан таълим олган

Мадрасада Саида ҳ мад Васлийдан таълим олган

Магистрант 1 курса НГПИ имени

Магистрант 1 курса НГПИ имени

Он вписывал все в искусстве.

Он вписывал все в искусстве.

Турутина С. М., Лошеньков А. Б

Турутина С. М., Лошеньков А. Б

ПРИВЕДЕНИЕ КАЧЕСТВА И БЕЗОПАСНОСТИ

ПРИВЕДЕНИЕ КАЧЕСТВА И БЕЗОПАСНОСТИ

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF LANDSCAPE PROBLEMS

ACCOUNTING FOR RESIDENCE IN RESIDENCES ANALYSIS OF  LANDSCAPE PROBLEMS

На текстильных предприятиях были предприняты ряд мер по внедрению систем менеджмента качества в соответствии с международными стандартами и поощрению сертифицированных предприятий

На текстильных предприятиях были предприняты ряд мер по внедрению систем менеджмента качества в соответствии с международными стандартами и поощрению сертифицированных предприятий

ЛИТЕРАТУРА: 1. 2022–2026 йилларга мўлжалланган

ЛИТЕРАТУРА: 1. 2022–2026 йилларга мўлжалланган

А так же какие методы модно использовать при объяснении

А так же какие методы модно использовать при объяснении

Целью учителей изобразительных искусств является в том что они должны объяснить не только в лекционном виде но и в практике после этого же дать возможность…

Целью учителей изобразительных искусств является в том что они должны объяснить не только в лекционном виде но и в практике после этого же дать возможность…

ГЛАГОЛЬНЫЕ ПРЕФИКСЫ В РУССКОМ ЯЗЫКЕ https :// doi

ГЛАГОЛЬНЫЕ ПРЕФИКСЫ В РУССКОМ ЯЗЫКЕ https :// doi

ДО, ОТ, ЧЕРЕЗ) для лексических префиксов и началу, завершению и длительности для надлексических префиксов

ДО, ОТ, ЧЕРЕЗ) для лексических префиксов и началу, завершению и длительности для надлексических префиксов

Про -йти пять километров. 2

Про -йти пять километров. 2

Лексические префиксы, как потенциальные модификаторы структуры аргумента, генерируются в позиции внутри

Лексические префиксы, как потенциальные модификаторы структуры аргумента, генерируются в позиции внутри

Заплыть за буек. (СОШ); Заплыть за остров

Заплыть за буек. (СОШ); Заплыть за остров

Перенос вычислительной нагрузки на структуру позволяет сохранить одну общую лексическую запись для каждого префикса

Перенос вычислительной нагрузки на структуру позволяет сохранить одну общую лексическую запись для каждого префикса

Также конкретно указаны положительные и отрицательные стороны этих изменений

Также конкретно указаны положительные и отрицательные стороны этих изменений

С проникновением и развитием информационных технологий наблюдается колоссальный приток неологизмов, которые способствуют насыщению синонимии в лексике, но наряду с ними диффундируют «разрушители» речи - варваризмы,…

С проникновением и развитием информационных технологий наблюдается колоссальный приток неологизмов, которые способствуют насыщению синонимии в лексике, но наряду с ними диффундируют «разрушители» речи - варваризмы,…

ЛИТЕРАТУРА: 1.

ЛИТЕРАТУРА: 1.

Успенский ўзбек муси қ а фольклор намуналари ўзининг муста қ ил бадиий қ ийматига эга эканлигига ва бу композиторлик ижодининг энг ноёб о ҳ анг…

Успенский ўзбек муси қ а фольклор намуналари ўзининг муста қ ил бадиий қ ийматига эга эканлигига ва бу композиторлик ижодининг энг ноёб о ҳ анг…

Маълумки, ўзбек муси қ асининг мумтоз йўналиши (ма қ омлар) ҳ амда хал қ муси қ аси жанрлари

Маълумки, ўзбек муси қ асининг мумтоз йўналиши (ма қ омлар) ҳ амда хал қ муси қ аси жанрлари

Дар ҳ а қ и қ ат, ХХ асрнинг иккинчи ярмида симфоник муси қ а жанрида олиб борилган изчил изланишлар натижасида композиторлик ижодиётида симфоник муси…

Дар ҳ а қ и қ ат, ХХ асрнинг иккинчи ярмида симфоник муси қ а жанрида олиб борилган изчил изланишлар натижасида композиторлик ижодиётида симфоник муси…

РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА

РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА

В Узбекистане самая красивая не повторимый единственное картина

В Узбекистане самая красивая не повторимый единственное картина

Кроме произведении И.Савицского попали произведения великих художников как

Кроме произведении И.Савицского попали произведения великих художников как

Многие ученые и производственники считают, что « соя - пища, фураж и будущее»

Многие ученые и производственники считают, что « соя - пища, фураж и будущее»

Валин 4,2 7,3 4,6

Валин 4,2 7,3 4,6

Густота стояния в 300 тысяч растений вызывает сильное ветвление, что вызывает большие потери урожая при уборке комбайнами

Густота стояния в 300 тысяч растений вызывает сильное ветвление, что вызывает большие потери урожая при уборке комбайнами

ИЗУЧЕНИЕ БЕЗУДАРНЫХ ГЛАСНЫХ НА

ИЗУЧЕНИЕ БЕЗУДАРНЫХ ГЛАСНЫХ НА

Еженедельно следует проводить небольшие словарные диктанты

Еженедельно следует проводить небольшие словарные диктанты

Необходимо обратить внимание учащихся на то, что из 10 гласных русского алфавита только а, е, о, и, я вызывают затруднения в правописании

Необходимо обратить внимание учащихся на то, что из 10 гласных русского алфавита только а, е, о, и, я вызывают затруднения в правописании

Пренебрегать, распределение, оценить, объяснение, одаренный, наводнение, посторониться, управляет, распорядился

Пренебрегать, распределение, оценить, объяснение, одаренный, наводнение, посторониться, управляет, распорядился

Для прочного закрепления написания близких по звучанию слов можно предложить такие задания

Для прочного закрепления написания близких по звучанию слов можно предложить такие задания

Данные в таблицы слова записать под диктовку, к каждому подобрать парное, а затем проверочное слово и составить словосочетания: отварить –варит (отварить картошку); отворить – затвор…

Данные в таблицы слова записать под диктовку, к каждому подобрать парное, а затем проверочное слово и составить словосочетания: отварить –варит (отварить картошку); отворить – затвор…

Караванова Н.Б. «Говорите правильно!»

Караванова Н.Б. «Говорите правильно!»

Акбаров Сайдулло Ас қ архон ў ғ ли

Акбаров Сайдулло Ас қ архон ў ғ ли

Приведённые затраты на выполнение какой-либо сельскохозяйственной операции могут быть подсчитаны как отношение затрат общественного труда к производительности

Приведённые затраты на выполнение какой-либо сельскохозяйственной операции могут быть подсчитаны как отношение затрат общественного труда к производительности
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
06.05.2022