AL va KHK larda fizikaning termodinamika asoslari

Kirish M U N D A R I J A      1­BOB Al  VA KXKLARDA FIZIKA FANINI O’QITISHNING MAZMUNI    §1.1Al  va KXKlar uchun fizika fanidan DTS talablari.    §1.2 Al  va KXKlarda Termodinamika bo’limini mazmuni.       2­BOB TALABALARGA TERMODINAMIKA BOBIGA OID MAVZULARNI O’QITISHDA  DIDAKTIK MATERILLARDAN FOYDALANISH      §2.1 “Termodinamikaning birinchi qonunining izojarayonlarga qo’llanilishi. Adiabadik jarayon”  mavzusini o’tishda didaktik materiallarning qo’llanilishi.    §2.2 “Qaytar va qaytmas jarayonlar Termodinamikaning ikkinchi qonun va uning talqini”  mavzusini o’tishda didaktik materiallarning qo’llanilishi.    §2.3 “Issiqlik mashinalari va ularning ishlash printsipi. Sovutgich va uning ishlashi. Issiqlik  mashinalarining fiklari  va ularni oshirish  yo’llari. Karno sikli” mavzusini o’tishda didaktik  materiallarning qo’llanilishi.    §2.4 “Issiqlik mashinalarining xalq xo’jaligidagi o’rni. O’zbekistonda issiqlik energiyasidan  foydalanish va uning istiqbollari. Tabiat muxofazasi”  mavzusini o’tishda didaktik  materiallarning qo’llanilishi.       XULOSA .      Foydalanilgan adabiyotlar.

larda  fizika  ta’lim  O’zbekiston Respublikasi XTV ning 07.03.08  yildagi  2008  yilda  uzluksiz  tizimini  mazmunan  modernizatsiyalash  va  ta’im  tarbiya  samaradorligini  yangi  sifat  darajasiga  ko’tarish  bo’yicha tadbirlarni ijrosini ta’minlash to’g’risidagi  60­sonli  buyrug’ini  bajarish  yuzasidan  AL  va  fanini  o’qitishda  didaktik  KHK  materiallardan  keng  miqyosida  foydalanish  uslubiga  katta  e’tibor  berganligi  hozirgi  kunning  eng dolzarb masalasi hisoblanadi. Shu boisdan  AL  va  KHK  larda  “Termodinamika  asoslari”  bobini  o’qitishda  didaktik  materiallarni  dars  jarayoniga qo’llab darslarni tashkil qilish uslubini  ishlab  chiqish,  ta’lim  samaradorligini  oshirishda  katta ahamiyatga ega deb hisoblayman.

Akademik litsey va kasb – hunar kollejlari uchun “Fizika”  fanidan o’quv dasturi  Ushbu o’quv dasturi Oliy va o’rta maxsus hamda Xalq ta’limi  vazirliklarining 2003 yil 16 oktyabrdagi 256/151 – sonli  qo’shma buyrug’i bilan tasdiqlangan va akademik litsey  va kasb – hunar kollejlari uchun fizika fanidan  uzviylashgan o’quv dasturi sifatida uzliksiz ta’lim tizimiga  joriy etish uchun tavsiya etilgan.  Dasturning asosiy vazifasi: ­akademik litsey va kasb­hunar kollejlarida fizika kursining  o’qitilish izchilligini ta’minlash; ­fizik tushuncha, hodisa va qonunlarning uqtirish ketma­ ketligida oddiydan murakkablikka qarab borish tizimini  saqlash; ­o’qituvchilar ta’lim berish jarayonining bir me’yorda  bo’lishiga erishish;  ­o’qituvchining ish rejalarini tartibga tushirish; ­oliy o’quv yurtiga kirish uchun zaruriy bilim, ko’nikma va  malakalar bilan qurollantirishdan iboratdir.

Termodinamikaning birinchi qonuni. Izojarayonlarga  birinchi qonuni. Izojarayonlarga  aytar  va qqaytmas jarayonlar. Termodinamikaning ikkinchi  aytmas jarayonlar. Termodinamikaning ikkinchi  ini. (2 soat)  (2 soat) issiqqlik en 1.2  AL va KXK larda «Termodinamika asoslari» bo’limi  1.2  AL va KXK larda «Termodinamika asoslari» bo’limi  quyidagilardan iborat. quyidagilardan iborat. Termodinamika asoslari (6 soat) (6 soat) Termodinamika asoslari  1. 1. Termodinamikaning termodinamikaning birinchi qonunini qo’llash. Adiabatik jarayon (2  termodinamikaning birinchi qonunini qo’llash. Adiabatik jarayon (2  soat)  )   soat 2. Q2. Qaytar  va  qonuni va uning talqqini. qonuni va uning tal 3. 3. Issi uning ishlashi. Issiqqlik mashinalarining FIKlari va ularni oshirish lik mashinalarining FIKlari va ularni oshirish uning ishlashi. Issi yyo’o’llari. Issiqlik mashinalarining xalq xo’jaligidagi o’rni.  llari. Issiqlik mashinalarining xalq xo’jaligidagi o’rni.  OO’’zbekistonda zbekistonda  issi bollari. Tabiatni  muxofaza qilish. istiqqbollari. Tabiatni isti Ko’Ko’rrgazma v a  tajribalar gazma v a  tajribalar 1. Adiabatik kengayish va siqilishda temperaturaning o’o’zgarishi. zgarishi. 1. Adiabatik kengayish va siqilishda temperaturaning  2. Diffuziya hodisasining qqaytmasligi aytmasligi.. 2. Diffuziya hodisasining  3. Issiqqlilikk mashinasining tuzilishi va ishlashi (model 3. Issi lik enerergiyasidan foydalanish va uning  giyasidan foydalanish va uning  muxofaza qilish. (2 soat)  (2 soat) Issiqqlik mashinalari va ularning ishlash printsiplari. Sovutgich va lik mashinalari va ularning ishlash printsiplari. Sovutgich va  mashinasining tuzilishi va ishlashi (modellli).i).

• • • Ta’lim jarayoni qonuniyatlari ya’ni fizikaviy qonuniyatlar va uni hossalarini o’rganishda  hamda tadbiq etishda o’quv – biluv faoliyatini tadqiq qilishga yordam beruvchi barcha  zarur vositalar va zamonaviy pedagogik tehnologiyalar o’qitishning didaktik  materiallarni tashkil qiladi.  Bu borada biz didaktik materiallardan foydalanishda quyidagicha ko’rgazmali  vositalardan foydalanamiz. Didaktik materiallarga quyidagilar kiradi.  Talabalarga “Termodinamikaning birinchi qonunining izojarayonlarga  qo’llanilishi. Adiabadik jarayon” mavzusini o’tishda didaktik materiallardan  foydalanish  • Kirish  Ko’rgazmali qurollar  a) Chizmalar  b) Rasmlar Texnik vositalar va kompyuter texnologiyasi  a) Kompyuter (proektor) b) Kodoskop  s) Vertual stendlar  d) Elektron darslik • • • • • • • • • • Namoyishlar • • • Tarqatma materiallar  a) Savolnomalar b) Testlar

MAVZU”: Talabalarga  “Termodinamikaning birinchi qonunining  izojarayonlarga qo’llanilishi. Adiabadik  jarayon” mavzusini o’tishda didaktik  materiallardan foydalanish  •Asosiy tushuncha va atamalar.  •Termodinamikaning izoxorik jarayon; izobarik jarayon;   Izotermik  jarayon; adiabatik jarayon  birinchi  qonuni ;

Dars ishlanmasi Dars ishlanmasi I­dars • • Dars mavzusi  : “Termodinamikaning birinchi qonunining izojarayonlarga  qo’llanilishi. Adiabadik jarayon”  Dars vaqti : 80 minut  •

• Darsning usuli : Ma’ruza suhbat • Darsning maqsadi :  • • a) Ta’limiy maqsad : Talabalarga yangi mavzuni to’liq tushuntirib berish.  b) Tarbiyaviy maqsadi : Talabalarni barkamol avlod ruhida tarbiyalash. Dars davomida   talabalarga ahloqiy manaviy elementlarini singdirish  s) Rivojlantiruvchi : Talabarlarga yangi bilim berish       • • Dars materiallari va jihozlari  • Al va KXK lari uchun fizika kitobi  (1­qism) • Doska, bo’r  • Darsga tegishli bo’lgan plakatlar(4) va slaydlar(2) tarqatma materiallar, namoyish 4.  kompyuter proyektor , kodoskop, elektron darslik. • Asosiy tushuncha va atamalar.  • Termodinamikaning birinchi  qonuni ; izoxorik jarayon; izobarik jarayon;   Izotermik  jarayon; adiabatik jarayon I. Tashkiliy qism : Salomlashish, Davomatni aniqlash, Manaviy va ma’rifiy qism. II.O’tgan darsni mustaxkamlash  1. Issiqlik sig’imi tushunchasi nima maqsadda kiritilgan?  2. Jismning issiqlik sig’imi deb nimaga aytiladi?  3. Issiqlik miqdori qanday aniqlanadi? 4. Noma’lum jismning solishtirma issiqlik sig’imining aniqlash formulasi qaysi? 5. Issiqlik sig’imining SI dagi birligi ? • • • • • • •

• III.Yangi mavzu bayoni :  • Reja :  • 1. Termodinamikaning birinchi qonuni • 2. Termodinamikaning birinchi  qonunining izojarayonlar uchun  tadbig’i  • 3. Adiabatik jarayon

• Termodinamikaning birinchi qonuni. Buning  uchun qizdirilgan choynak misolini ko'raylik.  Choynak olayotgan issiqlik miqdori ichidagi suvning  qizishiga, ya'ni suvning ichki energiyasi ortishi ∆U  va suv bug'lari choynak qopqog'ini ko'targanda  tashqi kuchlarga qarshi (qopqoqning og'irlik kuchi)  bajariladigan A ishga sarflanadi. •  Bu jarayon uchun energiyaning saqlanish va  aylanish qonuni: • Q=∆U+A • ko'rinishga ega bo'ladi. Bu termodinamikaning  birinchi qonuni matematik ko'rinishidir. • Jismga beriladigan issiqlik miqdori uning ichki  energiya orttirishga va tashqi kuchlarga qarshi  ish bajarishga sarflanadi

Izoxorik jarayon • Izoxorik  jarayon  deb,  gazning  o’zgarmas  xajmda  bir  xolatdan  boshqa  holatga  o’tishiga  aytiladi.  Izoxorik  jarayonni tasavvur qilish uchun ideal gazni berk idishda  qamalgan  deb  faraz  qillaylik.  Silindrni  va  unga  qamalgan gazni qizdiramiz. Gaz tashqi kuchlar ustidan  ish  bajara  olmaydi.  Termodinamikaning  birinchi  qonuniga ko’ra:  • Q=∆U+A • Biroq  A = 0.   Shuning  uchun   izoxorik  jarayonda    gazning    ichki  energiyasini  o’zgarishi  gazga  berilgan  issiqlik miqdoriga teng: • Q = ∆U.