Армянское национально-освободительное движение

Ֆիդայական շարժում

Հայոց պատմություն

Ստեփանավանի Վ,Թեքեյանի անվան 6-րդ դպրոցի ուսուցիչ՝ Ն, Միկոյան

Դասարան-8-րդ

ֆիդայական շարժման խնդիրը

Խնդիրն էր պաշտպանել հայ բնակչությանը թուրք հարստահարիչների ոտնձգություններից,
վրեժխնդիր լինել նրանց կամայականություններին ու չարագործություններին զոհ դարձող արևմտահայ աշխատավորի համար։
Հայդուկների գործողությունները տարերային էին ու ցրված։ Հայերի կյանքը, կայքն ու արժանապատվությունը պաշտպանելիս ֆիդայիները միշտ ստացել են ժողովրդի օգնությունը։ Նրանց շարքերը մշտապես լրացրել են պայքարին զինվորագրված հայրենասեր նոր երիտասարդներ։
Հայ մարտիկներն աչքի են ընկել համարձակությամբ ու անձնազոհությամբ, հաճախ, կռվի բռնվելով թշնամու գերակշիռ ուժերի հետ, դիմակայել են ու հաղթել։ Դա ոգևորել է հայ բնակչությանը՝ զինված պայքարի ելնելու հարստահարիչների դեմ։

Առաջին հայդուկային խմբերն ստեղծվել են Տարոնում, Սասունում, Վասպուրականում, Կեսարիայում

Ֆիդայի կամ ֆեդայի (արաբերեն է. նշանակում է զոհ, հանուն գաղափարի նահատակվող մարդ) XIX դարի վերջին քառորդին և XX դարի սկզբին Արևմտյան Հայաստանում, Կիլիկիայում և Օսմանյան կայսրության հայաբնակ վայրերում թուրքական բռնապետության և թուրք-քրդական հարստահարողների դեմ պայքարող հայ ժողովրդական մարտիկների հավաքական անունն է

Ֆիդայինների հագուստը

Հայ ֆիդայիները հագնում էին լայն տաբատներ և գույնզգույն բաճկոններ՝ կարմիր ու դեղին նախշերով։ Գոտիներին ամրացնում էին կաշվից քառակապ փամփշտակալներ, որոնք ծածկվում էին անթև վերնազգեստով։ Նրանց հրացանների բազմազան լինելու դեպքում (չախմախլի, մարտին, մոսի), ապա բոլոր ֆիդայիները կրում էին միայն սիրիական կեռ դաշույն։ Հայդուկներն իրենց գլուխները ծածկում էին արախչիով կամ գդակով՝ մուգ կարմրավուն փուշիներով ոլորած։ Նրանք մեջքներին միշտ կապած ունեին պայուսակ և մի պարան՝ ծառերը մագլցելու համար։ Պայուսակի տարողությունը բաժանված էր մի քանի մասի։ Առաջին մասում պահվում էին առաջին անհրաժեշտության առարկաներ՝ գուլպա, տրեխ, ոսկրե սանր, երկրորդում՝ մի քանի բուռ բոված կորեկալյուր և մի կտոր չորթան, երորդում դրվում էր 3 մետր սպիտակ կտավ, որը կոչվում էր պատանք ( ամեն հայդուկի պարտքն էր թաղել իր ընկեր հայդուկին, նույն տեղում, որտեղ նա մահացել էր, թաղելու համար մահացածի դին փաթաթում էր այդ սպիտակ սավանով), հայդուկին պատանքի համար կտոր տալը հոգեբանական նշանակություն ուներ։

Հայդուկի էությունը

.Հայդուկը հարստություն և ունեցվածք ոչ միայն չուներ, այլև ունենալու իրավունք էլ չուներ։

.Նրա բնակատեղին քարայրն էր, ձնե տնակը, լեռներն ու կիրճերը,

.Գիշերը հայդուկի սեփականությունն էր, գիշերը հայդուկն էր դրության տերը, իսկ ցերեկը նրա գլխավոր հոգսը թաքնվելն ու չնկատվելն էր։

.Հայդուկը մահվան դեմ չեր մաքառում։ Նրա կռիվը թշնամու, իր հայրենիքը բռնադատողների դեմ էր

. Յուրաքանչյուր հայդուկ պետք է կարողանար կռվել ու հաղթել 10-20 թշնամու։

Հայ ֆիդայու երդումը

 «Երդվում եմ իմ պատվի և ազգության վրա՝ իմ բոլոր ուժով, եթե հարկ լինի՝ նաև իմ արյունով ծառայել Հայաստանի ազատագրության դատին ընդդեմ բռնակալության։ Այսուհետ իմ բարձը Հայաստանի լեռները կլինեն և իմ ամենամեծ բաղձանքը՝ հայրենիքի համար մեռնելը։ Բարով արժանանամ հրեղեն գնդակի համբույրին»։

Նշանավոր ֆիդայիններ

«Հայե՛ր, մի վհատվեք, քաջ իմացեք, որ այսուհետեւ կհասնենք մեր նպատակին: Թեեւ ես մեռնում եմ, բայց դուք պիտի ապրեք: Միայն այն երջանիկ ժամանակ ինձ չմոռանաք»:

Մարգար Ամիրյան
(Մարգար վարժապետ)

ԱրաբոԱռաքել, Ստեփանոս Մխիթարյան, 1863 - 1893)

Ծնվել է Բիթլիսի նահանգի Կուռթեր գյուղում։ Սովորել է Մուշի Առաքելոց վանքի դպրանոցում։
Գործել է Սասունի, Տարոնի գյուղերում։ Ինքնապաշտպանության նպատակով կազմակերպել է զինված խումբ։

Թորոս Վարդավառի Ծառուկյան

«Հայու ազատությունը հայը պիտի գործե, մուրալը օգուտ չունի, միշտ պիտի խաբեն մեզի»

Աղբյուր Սերոբ

Սերոբ Վարդանյան, 1864, Սողորդ, Խլաթ - 1 նոյեմբերի, 1899

«Նեմրութի հսկա»

Սոսե Մայրիկ /Սոսե Վարդանյան/

Սեբաստացի (Խրիմյան) Մուրադ

Ես մահ չեմ ուզեր.. Ազատությունը կուզեմ տեսնել…

«Անե՛ծք, բյուր անե՛ծք անոր, որ թուրքից վրեժը չի լուծեր յոթը պորտեն անդին։ Եթե իմ աչքովս տեսածները ընթերցողը տեսած ըլլա, կարելի է մեռելներին ալ կտակել, որ վրեժխնդիր ըլլան։ Խնայել պետք չէ։ Հայերի գլխին բերած չարիքներեն քարերն անգամ կը դողան»։

Անդրանիկ Օզանյան

(Փետրվարի 25, 1865 - Օգոստոսի 31, 1927)

Ծննդավայր Շապին Գարահիսար, Արևմտյան Հայաստան

Մահվան վայր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ Չիքո,Կալիֆորնիա

Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն Ռուսական կայսրություն
Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն Հայաստանի
Առաջին ՀանրապետությունԲուլղարիա Բուլղարիա

Կոչում Գեներալ-մայոր

Պաշտոն Արևմտյան Հայաստանի կառավարիչ

Մարտեր/պատերազմներր/ Բալկանյան Առաջին պատերազմ Առաջին
համաշխարհային պատերազմ


Պարգևներ Պատվո լեգեոնի շքանշանի ասպետ

Հրայր ԴժոխքՈւրվական, Արմենակ Մամբրեի Ղազարյան

Ծննդավայր Արևմտյան Հայաստան, Խուլփի գավառակի Ահարոնք
Մահվան վայր Արևմտյան Հայաստան, Գելիգուզան
Մարտեր/պատերազմներ Սասունի ինքնապաշտպանություն (1891-1894)
Սասունի ինքնապաշտպանություն (1904)

ՔեռիԱրշակ Գավաֆյան

Ծնվել է 1858
Ծննդավայր Կարին
Մահացել է 1916
Մահվան վայր Ռավանդուզ
Կրոն Հայ Առաքելական Եկեղեցի