ARXIMED NI’ZAMI’ HA’M WONI’N’ QOLLANI’LI’WI’

№ 24-Tema   ARXIMED NI’ZAMI’ HA’M WONI’N’ QOLLANI’LI’WI’

Sabaqtin maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Arximed ni’zami’ ha’m woni’n’ qollani’li’wi’haqqinda wwoqiwshilarga ken’nen tusinik berip,bul temanin’ bsaqa temalardan wozgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyaliq maqseti.

Wwoqiwshilarga temadan kelip shiqqan halda wo’mirde jaqsi menen jamannin’ birdey juriwin biraq jaqsiliqtin’ jen’ip shig’iwin tusindirip, wwoqiwshilardi jaqsiliq ruwxinda tarbiyalaw.

c)Rawajlandiriw maqseti

Wwoqiwshilardin pange degen qizig’iwshilig’in arttiriw natiyjesinde wolardin’woqiw ham jaziw konlikpelerin arttirip bariw

Sabaqti qurallandiriw

Sabaqliq kitap,tarqatpa materiallar, ham korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanilg’an metodlar: «Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodi

Sabaq jobasi

Sabaqtin barisi

Sholkemlestiriw

Wwoqiwshilardin nawbettegi sabaqqa tayarlig’in tekseriw

Uyge tapsirma soraw

TEMA

Suwg’a shege yaki kishkene tas taslansa, wolar sho’gip ketedi. Lekin ag’ash, bag’ana, qayi’q ha’m u’lken kemeler suwda ju’zip ju’redi. Bug’an вес ne⁹ To’mendegi ta’jiriybeni wo’tkerip ko’reyik.

Dmamometrge suwda sho’getug’i’n qanday da bir deneni ildirip, ymmi n' awi’rli’g’i’n wo’lsheyik. Son’i’nan woni’ suwdi’n’ ishine tu’sireyik (38-suwret). Bunda dinamometr ko’rsetiwinin’ kemeygenligin ko’remiz. Yeger in’ ti’g’i’zli’g’i’ suw ti’g’i’zli’g’i’nan u’lken bolg’an basqa suyi’qli’qqa -. latug’i’n bolsa, dinamometr ko’rsetiwi ja’ne de kemeyedi

Wo’tkerilgen ta’jiriybeden suyi’qli’qqa bati’ri’lg’an denege woni’ joqari' ko’teriwshi ku’sh ta’sir yetetug’i’ni’n bilip alami’z. Demek, denenin’ ju’ yaki sho’gip ketiwi usi’ ko’teriwshi ku’shtin’ dene awi’rli’g’i’nan u’lken y- kishi boli’wi’na baylani’sli’ yeken. Solay yetip, bul ku’shtin’ shamasi’ q ani’qlanadi’? Buni’n’ ushi’n kelesi ta’jiriybeni wo’tkeremiz. Ti’g’i’zli' suwdan u’lken bolg’an kub ko’rinisindegi deneni dinamometrge ildi hawadag’i’ awi’rli’g’i’ ani’qlanadi’? I'di’sqa shu’megine shekem suw tolti’ri’l (39-su’wret). Son’i’nan dinamometrge ildirilgen ju’k suwli’ i’di’sqa tu’siril Bunda suw tasi’p, ta’rezi u’stine qoyi’lg’an menzurkag’a tu’sedi Bun aldi’n menzurka ta’rezi u’stine qoyi’lg’anda ta’rezinin’ ko’rsetiwi belgi’ ali’nadi’. Menzurkani’n’ suw menen birgelikte massasi’nan wog’an tu’s suwdi’n’ massasi’ ani’qlanadi’. Menzurkadan tasi’p shi’qqan suw ko’lemi ani’qlanadi’. Bunda denenin’ wo’lshemleri si’zg’i’sh penen ani’qlani’p, ko’l yesaplanatug’i’n bolsa, wonda tasi’p shi’qqan suwdi’n’ ko’lemine ten’ yeker kelip shi’g’adi’. Sol suwdi’n awi’rli’g’i’ yesaplansa tap suwg’a bati’ri’lg denenin’ hawadag’i’ awi’rli’g’i’ P_h penen suwdag’i’ awi’rli’g’i’ P_s arasi’nda* ayi’rma F=P_b-P_s g’a ten’ yekenligi ko’rinedi.

Demek, joqari’g’a ko’teriwshi ku’sh denenin’ qi’si’p shi’g’arg’an suyi’ awi’rli’g’i’na ten’ boladi’ yeken.

Bul ni’zamli’li’qti’ birinshi boli’p ta’jiriybe tiykari’nda a’yyemgi ali’mi’, fizik ha’m matematik Arximed (erami’zg’a shekemgi 287—212-ji’llar ani’qlang’an. Soni’n’ ushi'n joqari’g’a ko’teriwshi ku’shke Arximed ku’shi delinedi Ni’zamni’n’ ta’riypi to’mendegishe  Suyi’qli'q yaki gazge toli’q bati’ri’Ig’an dene wo’zinin’ ko’leniine bolg'an suyi'qii'q yaki gazdi’ qi’si’p shi’g’aradi’. Denege n joqari’g’a bag’dariang’an ha’m qi’si’p shi’g’ari’lg’an suyi’qii’q saz awi’rli’g’Fna ten’ ku’sh ta’sir yetedi. Bui boyi’nsha Arximed to’mendegige ten’ boladi’:

p-suyi’qli’q yaki gaz ti’g’I’zli’g’I’,V-dene ko’lemi,g=9,81 N/kg

I Yeger Arximed ku’shi dene awi’rli’g’i’nan u’lken bolsa, dene suyi’qli’qta Sif >emes batqan halda ju’zip ju’redi.

2 Yeger Arximed ku’shi dene awi’rli’g’i’na ten’ bolsa, dene suyi’qii’q qa legen wori’nda ilinip qalg’anday halda qaladi’.

3.Yeger Arximed ku’shi dene awi’rli’g’i’nan kishi bolsa, dene suyi’qli’qqa i-fip ketedi.

Arx;med ku’shi gazlarda, yag’ni’y hawada da ko’zge taslanadi’. Bunda ku’shi formulasi’ndag’i’ p_a worni’na p_hivra qoyi’ladi’. Hawa sharlari’, dirijabl dep atalatug’i’n ushi’wshi’ deneler Arximed ku’shi sebepli a ko’teriledi (41-su’wret). Bui sharlardi’n’ ishi hawadan jen’il bolg’an - vodorod yaki geliy gazlari’ menen tolti’ri’ladi’. Normal basi’mda l,m* i’n’ awi’rli’g’i’ 0,9 N, geliydiki 1,8 N, al hawani’n’ awi’rli’g’i’ 13 N keledi.

Sabaqti bekkemlew

«Kishi toparlarda islesiw» interaktiv metodi bundi wwoqiwshilardi 3 toparg’a bolip wolarg’a tema boyinsha qayta sorawlar berip bosliqlardi toliqtiriw maqsetinde bilimlerin bekkemlep bariw.

1 Kemeler qaysi' suwda ko’p ju'k ko'teredi, darya suwi 'nda та yaki I suwi ’nda та? Ne ushi ’n?

2.Denelerdin'ju’ziw sha’rtlerin ayti'p beriri.

3.Qanday suwda adam batpaydi ’?

4.Hawa sharlari’ ko’teriletug’i'n biyiklik shegaralang'an ba?

5.Ma’yek taza suwda batadi’, biraq duzli' suwda ju’zip ju’redi. Se tu’sindirin’ ha’m ta’jiriybede tekserip ko’rin'.

Uy tapsirma tapsiriw

Arximed ni’zami’ ha’m woni’n’ qollani’li’wi’temasin woqip keliw

Sabaqti juwmaqlaw

Uy jumisin qayta yadina salip otip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan wwwoqiwshilarga tiyisli bahalarin qoygan halda bugingi sabagima juwmaq jasayman.