"Қарым-қатынасты дамытуға арналған жаттығулар"

Психологиялық, әлеуметтік, мәдени тренингтер белгілі ортадағы мәселелер мен   қиындықтарды   түзету,   өзін­өзі   шығармашылық   тұрғыда   дамытуға, тұлғаның   әлеуметтік   ортада   өзіндік   реттелуіне   мүмкін   болатын   қажетті жағдайды туғызуға көмектеседі. Қарым­қатынасты дамытуға арналған жаттығулар:      Мақсаты:       Бұл   жаттығулар   қарым­қатынас   тренингтің   тұтастай   бағдарламасын   құрайтын   топтағы   қарым­қатынасты   дамытуға   арналған   жаттығуларды қолдану.      Тренинг барысында қаралып шешілетін міндеттер: ­ ­Тиімді   қарым­қатынасқа   машықтау   (байланыс   құру,   қосылып   отыр, белсенді тыңдау, өз пікірін толыққанды білдіру) ­ Эмпатиясын дамыту. ­   Сенімсіздіктен,   қобалжудан,   қорқыныштан,   қарым­қатынастағы қиындықтардан арылу. ­ Тиімді қарым­қатынасқа деген дайындығын дамыту. ­ Айналадағылармен қатынаста адамгершілікті дамыту. ­ Тыңдай білу, жанашырлық, дауды жеңу,іскерлігін игеру. ­ Тренинг қатысушыларының мәдениетін қалыптастыру. ­ Байланыс жасау іскерлігін меңгеру. ­ Өз коммуникациялық ерекшеліктерін сезіну. ­ Өзгелердің қызығушылығымен  санасу және оны есепке алу іскерлігін қалыптастыру. ­ Өзін­өзі   құрметтеуді,   өзін­өзі   бағалаудағы   тепе­теңдікті,   өз   күшіне сезінуді қалыптастыру. ­ Эмоциялық тонусты арттыру ­ Тұлғаның өзін­өзі бекітуіне жағымды жағдай туғызу. ­ Ашықтық сезімді, адамдарға деген сенімді дамыту. ­ Өзіне деген жағымды қатынасқа машықтану.«Танысу»   Жүргізуші:  «Барлығымыз шеңбе жасап отырайық. Сендере  өзіңе және өз мінезіңе   ең   маңызды,  ең   мәндісі   не   болып  табылатындығы   жайлы   ойлауды ұсынамыз Енді оған қысқаша айту формасын тауып көр, мысалы, өлең түрінде де   болады:   (Мұз   және   жалын),(Біде   хайуандай   ұлимын,   бірде   сәбидей жылаймын), (Тыныш, мұңды, үнсіз...және т.б.) Ойландың ба? Жақсы. Қазір шеңбер   бойымен   кезекпен   жүргізушінің   оң   жағында   отырған   қатысушыдан бастап топқа таныстыруды  бастаймыз. Алдыме өз есімдеріңді айтыңдар. Егер ол бір сөйлеммен айтылса да жақсы, немесе өлең емесе метафора қолдауға болады. Се қазі, аяқ астыа ойлап тап.... Өтеніміз. Рахмет. Біз бір­бірімізге бір қадам   жасадық.   Кімнің   таыстыру   көбірік   әсер   қалдырып,   талқылауымызға болады. Рефлексияға арналған сұрақтар: 1. Алғаш бейтаныс кезеңде қандай күйде болдың?   2. Танысу барысында не сезіңдің?   3. Танысу аяқталғанда қандай күйде болдың?» «Метафора»Жүргізуші : Әркімнің қоршаған ортаға қандай әсер қалдыратыны, қандай ассоциациялар тудыратыны, мәнді ретінде қабылданатыны тсіннікті, ал нелер байқалмайтынын білу қызық. Барлығымыз өз әріптесімізге көркем бейнесін бірігіп жасауға шығармашылық жұмысты жүргізуге қатысуды ұсынамыз. Ол үшін алдымен, шығамашылық зат болғысы келген, өз еркімен шеңбер ортасына шығамын дегендерді шақырамын. Өтінемін. Қазір қатысушыларға тапсырма:        «Біздің кейіпкерге қарағанда сендердің бойларыңда қандай бейне туады. Бұл   бейнені   қандай   суретпен   толықтыруға   болады.   Оны   қандай   адамдар қоршауы мүмкін.Суреттің  фонын қандай интерьер немесе  пейзаж құрайды. Бұның   бәрі   қандай   кезеңдерді   еске   түсіреді.   Мысалы:   біздің   ортадағы   өз еркісімен     шыққан   бейнесі   сендерді     суда   жүзген   және   мұхит   жәдіктері қоршаған су перісі жайлы ой келуі мүмкін, мүмкін қайда барары белгісіз, шөл даламен келе жатқан жалғыз ел кезуші болуы мүмкін. Міне осындай ойларды өз шығармашылық ойларыңмен  ортаға салып бір­бірімізбен бөлісейік. Рахмет. Тағы   өзін   сыртынан   көргісі   келетін   адамдар   бар   ма?   Қане   алған әсерлерімізбен алмасайық. »   «Сезіну»  Әрбір   қатысушы   өз   жұбының   эмоционалдық   жағдайы   анықтап,   оны       сипаттайды.Ара қашықтық     Қатысушы қабырға қасыда тұрады. Жүре отырып, көздеріне қарайды. Егер біреуінің көзіне күш түссе, онда сол жерде тоқтатылады.  1. Ара қашықтыққа сенім білдіруді талдау. 2. Қатысушылардың ұсынған тақырыптарын талқылау. 3. Өз   әсерімен   бөлісу,   әрбір   қатысушының   нақты   мінез­құлқын   талдау, талқылау барысындағы стилін анықтау. 4. Қатысушылар арасындағы белгілі­бір алаңды анықтау. «Символика»        «Назар аударыңдар! Сендердің әр қайсыларың бүгінгі кездесу уақытына өзіңнің   жеке   символикаңды   иеленуің   керек.   Қазір   әрқайсымызға   үш символикалық  атрибут ойлап табу немесе жасау керек: біріншіден, жалған есім: екіншіден, жеке ерекшелік белгі: үшіншіден, девиз және ерекшелік белгі парақка  салынуы  керек. Ол  қарапайым  және  символикалық   болуы  мүмкін. Девиз, қысқа және бейнелі болуы керек. Сонымен жалған есім, девиз және ерекше   белгі.   Мысалы   :   жалған   есім   «Дядя   Вася»,   ерекше   белгі   –күрек, девиз­«терең   қазамын»   Егер   тапсырма   түсінікті   болса   жұмысқа   кірісугеболады.   Енді   суреттеріңмен   алмасуға   болады   және   оларды   талқылап жиналғандардың   әрқайсына   жеке   мінездеме   беруге   тырысайық.   Сонымен қатар   сендерге   топтың   әр   қатысушысының   символикалық   атрибуттары қаншалықты сәтті таңдалғанын бағалау керек. Бес ұпайлық жүйе бойынша әр қатысушыға   оның   таңдаған   жалған   есіміне,   ерекше   есіміне   және   девизінің жиынтығына   баға   беріңдер.   Ендеше   өз   парақтарыңа   шеңбер   бойынша жанымызда   отырған   адамдарға   береміз.,   әрқайсысы   оларға   кезектеп   баға қояды.Өтінемін. Тамаша. Ал, енді барлық ұпайларды санап, арамызға кімнің осындай символикалық формада өзін жақсы көрсете білгенін айтамыз ». «Біз нені жақсы көреміз» «Қоршаған   ортамен   өзара   әрекеттестікке   түскенде,  біз   әншейінде   олардың бізге ұнайтынын немесе ұнамайтынын байқаймыз . Көбінесе бұл бағаны   біз адамдардың ішкі қасиеттерімен  байланыстырамыз. Қане адамдардың қандай қасиеттерін   бағалаймыз   және   қабылдаймыз   осы   туралы   айтып   өтейік. Тапсырманы жазбаша  орындаймыз. Бір парақ алып, топ ішінен көп жағынан саған ұнамды көрінетін кісіні таңдаймыз. Бұл кісідегі саған ерекше ұнайтын бес   қассиетті   белгіле.   Сонымен   адамның   өзін   белгілемей,   ол   кісіде   саған ерекше   ұнайтын     бес   қасиетті   жаз.   Бастадық!   Уақыттарың   бітті.   Енді өтінемін., кезекте өз сипаттарыңды оқыңдар, ал біз бәріміз оның қай кісіге келетінін   анықтап   көрелік.   Ал   енді   кім   бастайды!   Сол  жақтан   оңға   қарай бастауымызға болады. Бастадық. Ал, енді қазір қорытынды жасауға болады. Қатысушылардың   қайсысын   біз   тезірек   таныдық,   яғни   ең   танымал   адам қатарында кім болды.  »«Шеңбер  бойынша фраза» «Қандай да бір қарапайым фразаны таңдайық, мысалы: «бақта алмалар түсіп жатыр» Енді, экранның оң жағыдағы ойыншыда бастап осы фразаны кезекпен айтамыз. Ойынның әр қатысушысы фразаны жаңа интонациямен айтуы керек (сұраулы,қуанышты,   таң   қалушы,   немқұрайлы   және   т.б.)   Егер   қатысушыға жаңа еш нәрсе таба алмаса, ойыннан шығады, ойын бірнеше рет ойналады. Соңында   үш­төрт   жеңімпаздар   қалғанша.   Басқа   адамның   интонациясын қайталауға   болмайды.   Назар   аударуларыңды   сұраймын.   Ойынды   бастайық. Жеңімпаздарды құттықтаймыз.»  «Түсінік» Қатысушылар   жұп   –жұп   болып,   бір­біріне   қарап   отырады.     Қатысушының біреуі белгілі –бір нәрсені ойланады, екіншісі сол ойды аңғару керек.«Бұзық телефон» Жүргізуші оң жағындағы адамға көзін жұмғызып,оған қандай да бір қимылды жасайды. Ал, ол ашық күйінде қалғанына көрсетеді, осылайша ойы жалғасады. «Жалпы назар аудару»    Ойынның барлық қатысушыларына бір ғана қарапайым тапсырманы орындау ұсынылады.   Кез­келген   әдістермен,   әрине   физикалық   әсер   және   жергілікті апатты қолданбай қоршағандардың назарын аударуды тырысуды талап етіледі. Тапсырма   ойынға   қатысушылардың   барлығы   оны   бір   уақытта   орындауға ұмтылумен күрделенеді.  Бұған кім қандай жолдармен жеткенді анықтаңдар. Бастадық.   Санаймыз   ойын   ішінде   қатысушылардың   назарын   көп   аудартқан адамды байқаймыз. «Кім қарым­қатынас жасағысы келеді?»          Үш қатысушы есіктен шығып кетеді, бөлмеде қалғандардың біреуі жанама емес қарым­қатынас жасағысы келеді. Ішке кірген қатысушылар сол адамды табу керек.   «Эмоция түстері»    Жүргізуші түсініктеме береді. Оның белгісі бойынша өзінің көзін жабады, ал қалған қатысушылар тыныш қана өзара бір түсті ойластырады, бастапқыда еңнегізгі түстерді ойластырған жөн (қызыл, жасыл, көк, сары). Жүргізуші көзін ашқанда,   барлық   қатысушылар   өз   қылықтарымен,   әсіресе   эмоцияларымен білдіруі   керек.   Түстің   атын   атамау   керек.   Егер   ол   адам   таппаса,   басқа жүргізуші таңдалынады. Жаттығу: «Елсіз арал»      Психолог ойынның шартымен таныстырады: «Мұхит бойындағы  бірнеше күнгі   болған   оқиғадан   кейін   адамдар   елсіз   аралға   орналасады.   Осы   уақыт аралығында тек үрленген салдан басқа ешнәрсе қалмады. Әрі ол да жарамсыз болып қалды. »        Ойынның шарты: «Сіздер елсіз аралда қалдыңыз. 20 жылға дейін Сіздер басқа адамдармен кездесе алмайсыздар. Енді үш топқа бөлініңіздер ».     Жетекші әр топқа барып, оларға жеребе арқылы қай ұлттың өкілдері (қазақ, орыс, ұйғыр) болғанын анықтап алғаннан кейін, топтар бір­бірінің қай ұлттың өкілдері екенін білмейтіндігін, әрі бір­біріне айтуға болмайтынын түсіндіреді.     Жиырма жылдың аралығында әр ұлт өкілдері қалай өмір сүретінін, қандай заңдарға сүйенетінін, нені өсіретінін, оларды кім басқаратынын , құндылық, салт­дәстүр, түрткі, мейрам ерекшеліктерімен көпшілік алдында таныстырып, ойнатып көрсету керек. Әр топ қағаз, түрлі­түсті қарындаштар, фломастер, желім және тағы басқалармен қамтамасыз етіледі.          Әр   топ   тапсырманы   алғаннан   кейін,   екі   сағаттай   дайындық   жұмысын жүргізеді. Топқа көріністі көрсетуге 30 минут беріледі. Топ қай ұлт өкілдері туралы екенін айтпайды. Олар өздерін жан­жақты таныстыру үшін көрнекті құралдарды  да дайындайды. Тыңдаушылар анықтауға тырысады.      Талқылау толық жүрмейді. Тек мынадай сұраққа жауап беріледі: ­Қандай белгілер арқылы ұлтты анықтау мүмкіндігі болды?Жаттығу: «Сиқырлы орындық»            Мақсаты:  Қиын   тапсырманы   орындағаннан   кейін   топтағы   қысымды шығару;   ортада   жаттығуды   орындауда   назар   аудартқан   қатысушылардың жетекшілік деролизациясын жүргізу.      Ортада жаттығуды орындауда аса назар аудартқан қатысушыны сиқырлы орындыққа   отырғызу   керек.   Орындықтың   сиқырлығы   мынада:   орындыққа отырған адамның еш кемшілігі жоқ. Тек мінезінде жағымды қасиеттері бар.