Асан қайғы «Асан қайғының жерге айтқан сыны» аңызы. 5-сынып. Қазақ әдебиеті

Тақырып                                 Асан қайғы «Асан қайғының жерге айтқан сыны» аңызы, «Қобыланды батыр» жыры Оқу мақсаты                           Эпикалық шығармалардағы автор бейнесін анықтау                                                  Кейіпкерлерді шынайы өмірмен салыстырып бағалау  Бағалау критерийі                  Білім алушы                                       Шығармадағы автор бейнесіне талдау жасайды                                     Шығарма кейіпкерлерінің әрекетін қазіргі өмірмен салыстыра бағалайды Ойлау дағдыларының            Жоғары деңгей дағдылары деңгейі 1­тапсырма Шығармадан келтірілген үзінділерді пайдалана отырып, автордың негізгі ойын, көзқарасын анықтаңыз. Асан қайғының (автор бейнесі) жерге айтқан сыны арқылы жердің қандай қасиеттері туралы айтқанына талдау  жасаңыз. Асан қайғының сыны Автор қандай адам? Қандай қасиеттер туралы  айтады?   Түркістанның қасында ескі қорған қала  Сауранды көргенде: «Әттеген­ай, қорғанды  ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне  салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ,  жайқалып тұрған нуы жоқ, түбі тұрақты  қала бола алмас»,­деген екен. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай,  қой семірмес»,­деп, Асан қазіргі  Баянауылды өзіне жайлау етіпті. Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың  ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға  жақсы қоныс екен»,­депті. Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы  Сыр өлкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің  шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның  түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас,  малыңның көзіне сақ бол!»­депті. Қарсақбай аймағын көргенде: «Айналаң  жапан түз екен, тауыңның асты жез екен, екі тауың ел біткенді шақырар, басыңа байлық  қонар, жұртың ашықпас!»­деп жүріп кетіпті. 2­тапсырма «Қобыланды батыр» жырындағы батыр бейнесін қазіргі шынайы өмірдегі батыр бейнесімен салыстырыңыз,  айырмашылығы мен ұқсастығын сөздер мен сөз тіркестері арқылы жазыңыз. «Қобыланды батыр» жырындағы  батыр бейнесінің ерекшелігін  сипаттайтын сөздер мен сөз  тіркестері Қазіргі замандағы батыр бейнесінің  ерекшелігін сипаттайтын сөздер  мен сөз тіркестері Ортақ белгілері (ұқсастықтары)   Бағалау критерийі Шығармадағы автордың  бейнесіне талдау  жасайды. № тапсырма 1 Дескриптор Шығармадан келтірілген үзінділерден жерге қатысты  қасиеттерді анықтайды; Балл 1 Шығарма кейіпкерлерінің әрекетін қазіргі өмірмен  салыстыра бағалайды 2 Үзінділер бойынша автор бейнесіне 5 сөйлеммен  қорытынды жасайды; Жырдағы батырдың әрекеттері және оны сипаттайтын  сөздер мен сөз тіркестерін анықтайды; Қазіргі замандағы батырлардың ерекшелігін өз сөзімен  сипаттайды; Екі замандағы батырларға тән ортақ ұқсастықтарды  табады. 1 1 1 1 Барлығы Тақырып                  «Киім. Сән. Талғам», «Отбасындағы дәстүрлер мен мерекелер» бөлімдері Оқу мақсаты            Лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік айырмашылықтарын мәтіндер арқылы тану. Ерекшеліктерін дәлел келтіре отырып ажыратады. 1 6 Берілген мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерді қамтитын қарапайым  жоспар құру. Жанрлық ерекшеліктеріне сай ресімделуі мен құрылымын сақтап, хат, жарнама, хабарландыру құрастырп жазу.    Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша негізгі ақпараттарды сақтай отырып, жинақы  мәтін жазу.  Бағалау критерийі                 Білім алушы                                        Мәтіннің стилін ажыратады                                    Мәтін мазмұнына сай жоспар құрады                                    Хат жазудың талаптарын ұстанады                                    Оқылым мәтіні бойынша негізі ақпаратты анықтап, жинақы (қысқа) мәтін жазады. Ойлау дағдыларының           Білу және түсіну  деңгейі 1­тапсырма Төмендегі екі мәтінді салыстырып, айырмашылығын, стилін табыңыз, мәтіндердегі қарамен белгіленген сөздің  мағынасын табыңыз. Жұмысыңыздың көлемі шамамен 10­15 сөзден тұруы тиіс. 1­мәтін Мұқасан Шахзадаев: «Сәнмен, талғаммен киінуге бала кезден құштармын» ­Мұқасан аға, сізді қазақ эстрадасындағы жоғары талғаммен киінетін әншілердің қатарына жатқызады. Өзіңіздің  ойыңызша қалай? ­Мен  өзін сыйлаған, өзін жақсы көрген әрбір адам дұрыс киінеді деп ойлаймын. Оның үстіне, өнер жолында  жүргеннен кейін, халықтың алдында жүреміз. Дұрыс киініп жүрмесе, онда адам өз­өзін сыйламағандығы. Өзіме  келер болсам, сәнмен, талғаммен киінуге бала кезден құштармын. Себебі, анам тігінші болған. Кеңес үкіметінің  кезінде ақшаң болған күннің өзінде киім тапшы болатын. Сондықтан анама әр түрлі сән журналдарындағы  киімдерді көрсетіп, тіктіріп алатынмын. (83 сөз) 2­мәтін Қашанда қазақ халқы ұлттық киімді қадір тұтқан. Қазақ қыздарының ұлттық киімін баршын, торғын, шәйі,  қырмызы сияқты жұмсақ нәзік маталар пайдалана отырып, бүрмелі етек, бүрмелі жеңін аса кең етіп көлбеңдете  тіккенде қазақтың бүкіл тұрмыс­салты жатыр емес пе?! Қыз балалардың, әйел адамдардың киімін жұмсақ, нәзік  матадан тігетіні нәзіктігі мен әдептілігі үстіндегі киімінен­ақ көрініп тұрған ғой. Етек­жеңінің кең болатыны­ қазақтың дархандығын, үрімді­бұтақты екендігін, мейірімін, қонақжайлылығын, даладай кең пейілін, қолының  жомарттығын білдіреді. Кең етектің қабат­қабат бүрмесі жеті сатыдан тұрады. Жеті қазына, жеті кие, жеті қат  жер, жеті ата тазалығы осы ұғымға сиып тұр. Әйел ұлтты тәрбиелейді, келген қонаққа ілтипат көрсетіп, дәмін  ұсынған әйел атаулының киген киімдері арқылы бұрынғы бабаларымыз елдігімізді таныған. (108 сөз)                              1­мәтін Мәтіндерді салыстыру Стилі Айырмашылығы  2­мәтін 2­тапсырма Мәтінді оқып, мазмұн бойынша шағын жоспар құрыңыз.               Сол күні қазақтың ең әдемі аруы атағы үшін 21 үміткер сынға түсті. Көркіне ақылы сай қаракөз  қыздарымыздың барлығы да жеңістен үмітті. Алайда, елдің ең сұлу аруы атану үшін бойжеткендерімізге жеңіл  болған жоқ. Байқауға қатысушыларға қойылған талаптар өте жоғары болды. Бұл сайыста арулар сұлу әрі көрікті  ғана емес, сондай­ақ ана тілін құрметтейтін, тарихын, салт­дәстүрін білетін, әдебиет пен мәдениеттен хабары  болуы шарт.               Байқау бірнеше кезеңнен тұрды. Мұнда бойжеткендер шығармашылық және зияткерлік белсенділіктерін  көрсетті. Сынға түскен аруларымыз сондай­ақ, қазақ эстрада жұлдыздарымен бірге ән шырқап, би билеп, өнерлерін паш етті. Арулардың өнерін белгілі тележүргізуші Айгүл Мүкей, отандық опера примасы Нұржамал Үсенбаева,  ақын Айнұр Тұрсынбаева, байқаудың продюсері Баян Есентаева, театр және кино актері Ғани Құлжановтар  бағалады.                 «Қазақ аруы» байқауының бас жүлдесі 20 жасар маңғыстаулық Гүлназ Жолановаға бұйырды. Ару тәжін  Гүлназға байқаудың былтырғы жеңімпазы Әйгерім Қанатбаева табыстады. Жоспар Кіріспе бөлім _____________________  Негізгі бөлім ______________________ Қорытынды бөлім __________________    3­тапсырма Сізге досыңыздан хат келді делік. Хатқа жауап жазыңыз.  4­тапсырма Мәтінді мұқият оқып шығып, тест сұрақтарына жауап беріңіз.                «Отан отбасынан басталады» деп жатамыз. Жанұяның береке­бірлігі­әр сәбидің, әр баланың болашақ  қадамы. Өйткені ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің. Отбасы­ол да бір шағын ғана мемлекет.                15 мамыр­халықаралық отбасы күні. Атаулы күн 1993 жылы БҰҰ­ның Бас Ассамблеясымен бекітілген.  Бұл күнді белгілеу түрлі мемлекеттерде қоғамның назарын отбасына аудару қажеттігінен туындаған. Отбасы күні  алғаш рет 1994 жылы аталып өтті.                 Отбасы­сүйіспеншіліктің, құрмет пен ынтымақтастың ошағы, яғни кез келген зиялы қоғамның діңгегі.  Отбасының аман­саулығы әрбір елдің дамуы мен келешегінің өлшемі деп білеміз. 1. Мәтінге сәйкес тақырыпты таңдаңыз. А. Отан­отбасынан басталады.                       В. Келешектің өлшемі С. Отбасы күні                                                  Д. Қоғамның діңгегі 2. Мәтіннің негізгі ойы қандай? А. Отбасы­шағын мемлекет                             В. Отан отбасынан басталады. С. Қоғам назарын отбасына аудару                Д. Тату болу, ынтымақтастықта болу. 3. Мәтіндегі тірек сөздерді анықтаңыз. А. Отбасы, Отан, бала, болашақ                     В. Отбасы күні, елдің дамуы, отбасының аман­саулығы С. БҰҰ­ның Бас Ассамблеясы, бекітілді, отбасы мерекесі Д. Сүйіспеншілік, зиялы қоғам, халықаралық 4. Еліміздің келешегінің өлшемі не? А. Отбасы күні                                         В. Жанұяның береке­бірлігі С. Елдің дамуы                                          Д Отбасының аман саулығы 5. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген нақыл сөзді қалаай түсінесің? А. Отан отбасынан басталады.                  В. Бала отбасынан тәрбие алады. С. Отбасы­шағын мемлекет.                      Д. Отбасы­қоғамның діңгегі. Бағалау критерийі Мәтіннің стилін  ажыратады. №  тапсырма 1 Мәтін мазмұнына сай  жоспар құрады. Хат жазудың талаптарын  ұстанады. Оқылым мәтіні бойынша  негізгі ақпаратты  2 3 4 Дескриптор Балл Стиль түрін ажыратады; Мәтіндерді салыстыра алады; Сөзді орынды қолданады; Ауызша, жазбаша стильді ажыратады; Мәтін мазмұны бойынша шағын жоспар құрады; Хатқа тән белгілерді сақтайды (50­60 сөз); Мазмұнын тақырыпқа сай, қызықты, әсерлі жазады; Хат құрылымын сақтайды; Қажетті бейнелеуіш құралдарды орынды қолданады; Сауатты жазады; Мәтіндегі ақпаратқа сәйкес нұсқаны дұрыс белгілей  алады. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 анықтап, жинақы (қысқа)  мәтін жазады. Барлығы   11