“AXBOROT TIZIMLARI HAQIDA TUSHUNCHA” MAVZUSIDA TAQDIMOT

AXBOROT TIZIMLARI HAQIDA TUSHUNCHA Tizim (sistеma)  dеganda,  yagona  maqsad  yo‘lida  bir  vaqtning  o‘zida  ham  yaxlit,  ham  o‘zaro  bog‘langan  tarzda  faoliyat  ko‘rsatuvchi  elеmеntlar  (ob'еktlar)  majmuasi  tushuniladi. Dеmak, har qanday tizim biror­bir aniq maqsad yo‘lida xizmat qiladi. Quyidagi jadvalda elеmеntlari va asosiy maqsadi ko‘rsatilgan holda tizimlarga yana  bir nеchta misollar kеltirilgan. T/ R 1 2 3 4 TIZIM TURI TIZIM ELEMENTLARI TIZIMNING ASOSIY  Korxona Kompyuter Odamlar , qurilmalar , materiallar , bino va  h.k . Elektron va  MAQSADI Mahsulot ishlab chiqarish Ma’lumotlarni qayta ishlash Telekommunikatsion  tizim Axborot tizimi elektromexanik  qurilmalar Kommunikatsiya  vositalari,  elementlar, aloqa kanallari , qurilmalar Kompyuterlar , kompyuter tarmoqlari, odamlar,  axborot, dasturiy  ta’minot va boshqalar Aloqa kanallarini o’zaro  bog’lash va ma’lumot  almashinuvini ta’minlash Axborotlarni avtomatlashgan   holda qayta ishlash

AXBOROT TIZIMI TURLARI   Axborot  tizimi  —  bеlgilangan  maqsadga  erishish  yo‘lida  axborotni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va o‘zatish uchun qo‘llaniladigan  usullar, vositalar va shaxslarning o‘zaro bog‘langan majmuasidir. Axborot tizimining asosiy vazifasiga  berilgan turdagi axborotni izlash,  uni  qayta  ishlash  va  qisqa  vaqt  ichida  kerakli  joyga  uzatish tizimi  bilan masalalarini  hal  qilish  kiradi.  Kompyuter  axborot  samarali ishlaydigan elektron qurilmadir. Qo’llanish  sohasiga  ko’ra  axborot  tizimlarining  quydagi  turlarini  ko’rsatish mumkin:  texnik axborot tizimlari; iqtisodiy axborot tizimlari; ijtimoiy sohalardagi axborot tizimlari va boshqalar.

AXBOROT TIZIMI KOMPONENTLARI   • tizim tuzilishi ­ tizimning ko’plab elementlari va ular o’rtasidagi  o’zaro aloqalar. Misol: firmaning tashkiliy va ishlab chiqarish tuzilmasi;   • tizim har bir elementining funksiyalari. Misol: boshqaruv  funksiyalari ­ firmaning muayyan tuzilma bo’linmalari tomonidan qaror  qabul qilinishi;  • umuman olgandagi har bir element va tizimning kirishi va  chiqishi. Misol: tizimga tushuvchi va undan chiquvchi moddiy yoki axborot  oqimlari.  • tizim va uning ayrim elementlari, maqsadlari va cheklanishlari.  Misol: eng ko’p foydaga erishish, moliyaviy cheklanishlar;  • har bir tizim bo’linish va yaxlitlik xususiyatiga egadir.

AXBOROTNI AVTOMATIK IZLASH Axborotni  izlash  jarayonini  axborot  tizimlarida  andazalar  orqali  amalga  oshiriladi.  Andaza  ko‘rinishi  turli  dastur  uchun  turlicha  bo‘lishi  mumkin.  Quyida  ma’lumotlarni  izlashning  asosiy  boshqarish  menyusi  keltirilgan.  Andaza  asosida  ishlash tartibini asosiy boshqarish menyusi orqali quyidagicha belgilash mumkin: KALITLAR ANDAZA KIRITISH/CHIQARISH Birinchi  qator  tanlanganda,  asosiy  kalit  (so‘zlar)  ekranda  hosil  bo‘ladi  va  foydalanuvchi ulardan keraklisini PgUp, PgDn,    ,     va    h.k. tugmachalaridan foydalanib  tanlangach,  unga  mos  andaza  ekranga chiqadi (ya'ni ish tartibi o ‘rnatiladi), so‘ngra (lozim bo‘lsa) andazadagi axborotlarni  o‘zgartirib yoki o ‘zgartirmagan holda undan foydalaniladi. tanlaydi.  Kerakli  kalit

AXBOROT TIZIMLARINI TURKUMLANISHI– FAKTOGRAFIK VA HUJJATLI TIZIMLAR Ko'rinishi sodda va qo‘yilgan masalalarga yagona, aniq  yechimni ko‘rsata oladigan tizimlar faktografik tizimlar  deyiladi. Faktografik tizimlarni universal va maxsus tizimlarga ajratish mumkin. Universal tizimlar turli sohalardagi har qanday ma’lumot bilan ishlashi  mumkin. Bu tizimda asosiy vazifa kiritilgan ma’lumotlar omboridan  to‘g‘ri foydalana olishdir.  tomonidan  Foydalanuvchi  turli  mazmunga  ega  bo‘lgan  qonun  ma’lumotlar  matnlari,me'yoriy  hujjatlar  va  h.k.),  odatda,  tartibsiz  joylashgan  bo‘ladi. (masalan  ,  maqola,  kitob,  referat,  Axborot tizimlari bunday ma’lumotlar ichidan berilgan savolga  yagona va bir qiymatli javob topib bera olmaydi. Ular hujjatli tizimlar  deb ataladi.

AXBOROT TIZIMLARIDA MA’LUMOT  ALMASHISH Biror moddiy ko'rinishda mujassamlangan va uni ifodalovchi axborot  xabar deyiladi va signallar yordamida bir joydan boshqa joyga uzatiladi.  Har  bir  xabar  ma'lum  hajmga  ega  bo'ladi  va  u  biror  fizik  kattalik  sifatida  ishlatiladi.  Fizik  kattaliklarni  uzatuvchi  va  qabul  qiluvchi  qurilmalar  ikki turga bo'linadi. Bunday  qurilmalarda  ishlatiladigan  signallar  analog  (uzluksiz)  Axborot  tizimlarida  axborotni    uzatish  jarayonini  quyidagicha  signallar deyiladi. tasvirlash mumkin: AXBOR OT MANBA I AXBO- ROTNI O’ZGAR -TIRISH AXBO- ROTNI UZATIS H AXBO- ROTNI UZATISH VOSITAL ARI AXBO- ROTNI QABUL QILISH AXBORO T-NI QAYTA O’ZGAR- TIRISH AXBORO ISTE’MO T- L- CHILARI