Қазақ тілінен "Жалғау мен жұрнақ" тақырыбына презентация

Тақырыбы:  Дауыссыз  н  мен  ң. Сабақтың мақсаты:  1.Білімділік. Н  мен  ң­ды айыра білуге үйрету. 2.Дамытушылық. Салыстыра алу, ұйқастыра алу  қасиеттерін дамыту. 3.Тәрбиелік. Ұқыптылыққа, тазалыққа, әдемілікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі /:  Қайталау сабағы. Көрнекілік: гүлдер, карточкалар, плакат. Сабақтың жоспары: 1.Н мен ң туралы мәлімет беру. 2.Жаттығулар орындау.  Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі. II.Үй тапсырмасын тексеру. Үйге берілген тапсырманы бірнеше оқушыдан тексеремін. III.Жаңа сабақ. Балалар, бүгін біз сендермен н мен ң дыбыстарын өтеміз. Қане, айта қойыңдаршы н  мен ң дыбысы қандай дыбыс?(дауыссыз, үнді дыбыс) Дұрыс. Ал енді, балалар айтыңдаршы ң дыбысы сөздің басында кездеседі ме?(жоқ) Ал ол дыбыс сөздің қай жерлерінде кездеседі?(ортасында, соңында) Жақсы балалар. Дұрыс айтасыңдар. Ал енді біз жаттығулар орындауға кірісейік. Енді балалар, сабағымызды бастамас бұрыс сендердің н мен ң әріптерін айыра  аласыңдар ма, жоқ па соны тексеріп көрейік. Қазір мен сендерге 5 сөйлем беремін.  Ал сендер көп нүктенің орнына н, ң әріптерінің тиістісін қоясыңдар. Кеш болды, бөлме іші қара...ғы. мал көле...кеде жатыр. Арман туған күніне өзіні...   достары...  шақырды. Ауылды...  жанында тере...  сай бар. Тү...де ай сүттей жарық  болды. Балалар бұл тапсырманы әркім өз бетімен орындайды. IV.Сергіту сәті. Ұзын құлақ сұр қоян,  Естіп қалып сыбдырды. Ойлы­қырлы жерлермен, Ытқып­ытқып жүгірді. V.Жаттығулар орындау. 178­жаттығу. «Менің Қазақстаным» тақырыбына әңгіме құра. 179­жаттығу.Өлеңді оқы. Қарамен жазылған сөздердің жазылуын есте сақта.                                 Қарағым, оқу оқы, босқа жүрме!                                 Ойынға, құр қаларсың, көңіл бөлме.                                 Жасынан оқу оқып, өнер қуған                                 Жан жетпес көңілі жүйрік кемеңгерге...                                                                                 (Мағжан Жұмабаев) 180­жаттығу.Көп нүктенің орнына н, ң әріптерінің тиістісін қойып көшіріп жаз.                                Е...бекті...  на...ы  тәтті,                               Жалқауды...  жа...ы  тәтті. Мақалдың мәнін түсіндір. VI.Сабақты бекіту. 181­жаттығу.Жасырынған сөздерді тап. Сол сөздерді қатыстырып сөйлем құра. е р т е е л м ә і м е е л е к ү ш і і р е д ө ң гә і VII.Үй тапсырмасын беру. Шаңғы, әңгіме, жауынгер сөздеріне сөйлем құрап келу. VIII.Бағалау. Сабаққа белсене қатысқан оқушыларды бағалау. Сабақтың тақырыбы:Дауыссыз н мен ң. Тест. Сабақтың мақсаты: н менң   әріптерінің жазылу ережелерін пайдалану арқылы,  сөздерді дұрыс жазуға төселдіру. Шығармашылық, көркем жазу, сөйлеу дағдысын қалыптастыру. Н мен ң –ды айыра білу, білімін қорытындылау, өз бетінше дәлелдеу жұмысын жүргізуге үйрету. Көрнекілігі: тест, тапсырмалар. Сабақтың барысы: Кезеңдері: Мұғалімнің іс­әрекеті І. Ұйымдастыру кезеңі: «Сыңарынды тап» ойыны ІІ. Негізгі бөлім. Уақытта берілген көру диктанты Оқулықпен жұмыс: 184­жаттығу: Оқушылардың сабаққа  психологиялықдайындығы 1,2,3,4,5­Отырамыз тез! Ойынныңның ережесімен  таныстыру Ла/ су                  рау/ шік Іле/йық               ірім/шік Шең/ғы               шаң/гел Тақтада 3­оқушы төмендегі  сөздреге дыбыстық талдау  жасайды  Сенгіш­      шаңғы­  әңгіме Таңбалар арқылы берілген  сөйлемдерді жаттау арқылы жазу 183­жаттығу Хабарландыру жазу. Хабарландыру Құрметті оқушылар! Желтоқсанның 1­і күні сағ 1300де  шаңғыдан мектепішілік жарыс  өтеді. Мектеп оқушыларының  бәрі қатысуы тиіс. Мектеп әкімшілігі. Оқушылар жаттығу шартын  оқыған соң, толықтырып  түсіндіреді. Қатаң: Ұяң: Үнді:  Қоянның үйі кішкентай Аюдың үйі үлкен. Оқушының іс­ әрекеті Ереже қайталау Ойынға қатысу, жауап беру. Ережемен пысықтау Тақтада, жеке жұмыстар 3 оқушы тақтада Көру диктантын есте сақтау, жазу. Жаттығу орындау,  жазбаша Қарамен жазылған  сөздерді теріп ,жазу,  олардың Сергіту сәті: Жатқа жазу: Кестемен жұмыс. Үлестірмелі қағазбен жұмыс:  Мәтінді оқу. Қорытынды: Аю үйіне қарай жүрді Қоян соңынан жүгірді. дыбыстарының  түрлерін жазу. Хормен айту, қимыл,  дем алу. Жаттау, жазу,астын  сызу Өзіндік  жұмыс,дыбыстарды  жазу Кестені толтыру. Түсініп оқу, жоспар  құру. Тест орындау, дұрыс  жауабын белгілеу. 185­жаттығу дәптерге орындау,  н­ң әріптерінің астын сызу. Толтыру ережесін түсіндіру Көп нүктенің орнына тиісті  әріптерді қой: Ү...гір,ше...бер, то..., ша...ғы, ке..., ә...гіме, қара...ғы.  Қоян.(оқу, талдау, мазмұнын  ашу) сұрақтар қою.  Жоспар: 1. Қоянның мекені. 2. Қоянның жаулары. 3. Оның күресуі. Дыбыс пен әріп айырмашылығы  қандай? Н мен ң қандай дыбыстар? Тест жұмысын 5 минутта  орындау. 1. Дауысты у дыбысы бар  сөзді тап. А) тау Ә)сусын Б)әуен 2. Дауыссыз у дыбысы бар  сөзді тап. А) қауын Ә) сурет Б) елу 3. Қатаң дыбыстан  басталған сөзді тап. А) мал Ә)бұлақ Б) кітап 4. Ұяң дыбыстан басталған  сөзді тап: А) ғарыш Ә) ұршық Б) парақ 5. Үнді дыбыстан басталған сөзді тап: А) бұзау Ә) қозы Б) лақ 6. Дұрыс жазылған сөзді  тап. А) сайа Ә) сая Б) сайи Оқушылардың білімі  бойынша бағалау 187,188­жаттығу сөйлем  құрау, дыбыстық талдау  3сөзге жасау. Күнделік толтыру,  жазу. Бағалау: Үйге тапсырма:  Қазақ тілі  Сабақтың тақырыбы: Шығарма: «Әдепті бала, арлы бала» Мақсаты: Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта отырып, жазуға  бейімдеу. Ойлау, ойын түйіндеуге төселдіру. Сауатты жазуға үйрету. Көрнекілігі. Мақал­мәтелдер. Барысы. І. Ұйымдастыру кезеңі Оқушылардң дайындығы. ІІ. Шығарма жазуға дайындық. Жоспар: 1. Әдепті бала­ ақылды бала 2. Әдептілік мәдениетінің сиқырлы сөздері. 3. Әдепті бала­ арлы бала. Мәдениетті                        тәртіпті                       Әдепті бала Жол береді         үлкенді сыйлайды         ақылды      кішіге көмектеседі.  Сұрақтар: 1. Әдепті бала дегеніміз қандай бала? 2. Әдепті баланы қандай стерінен көруге болады? 3. Әдепті бала ата­анасына қандай көмек береді? 4. Мектепте ол қалай сабақ оқиды? 5. Сабағы қалай? 6. Неліктен арлы бала­әдепті бала дейміз? Практикалық жұмыс. Азат жолдан бастап, әр жоспар сұрағына сауатты, нақты жауап беруге үйрету. Ойын қоытындылау, қадағалау. 25­30 мин 45­50 сөзден тұратын шығармаға ойын түйіндей отырып жазу. Қорытынды: 1. Шығармаға жоспар құру дегенмізі не? Өз ойыңды қалай қорытындылай алар едің? Үйге тапсырма: қайталау. Бағалау: Оқушылардың жазу дағдысы мен өз ойын жеткізе білу,  сауаттылығын бағалау. Тақырыбы:  Ю әрпінің жазылуы.   Мақсаты:           1. Ю  әрпінің  жазылуы. Я  әрпінің  қалай жазылуын                                  көрсету.                                                2. Оқушылардың тіл  байлығын  сөздік қорын  дамыту.                               3. Тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Көрнекі құралдар:  Плакат, ребус, суреттер. Әдибиет:  Қазақ тілі.  Алматы  Атамұра  2009  Ұйымдастыру кезеңі.  Сәлеметсіңдерме балалар!  Қалдарың қалай?  Бүгінгі сабаққа  дайынсыңдар ма? Бүгін біз  сабағымыз ды  бастамас  бұрын  үй тапсырмасын  тексерейік..Ал, балалар  өткен тақырыпты  қайталайық. Өткен сабақта біз я әрпін  өткенбіз. Я дыбысы  қандай дыбыс? Жауап: дауысты. Кім маған я  әріпіне  байланысты  сөздер  айтады.  Мыс:  қоян, таяқ, аяқ т.б. Үй тапсырмасы.  Балалар үй тапсырмасын тексерейік. Жаңа сабақ.  Бүгінгі  біздің  жаңа сабақтың  тақырыбы:  Ю әірпінің  жазылуы. Ю әріпі ол дауысты  дыбыс..  Ю әрпі сөздің  соңында, аяғында  кездеседі. Ю әріпі орыс тілінде де қолданылады.   Сөздегі йу дыбыстары естілгенімен, жазуда олардың орнына ю әріпі жазылады. Мыс: аю, ою, көркею. Сөздегі и әріпінен сщң у жазылмайды, ю жазылады. Мыс: қию, жию. 38­39  беттегі ережелерді  талдау. Көрке жазу.  Балалар кзір сендер көркем жазу дәптерлерінді ашып ю әріпіне  байланысты сөздерді жазып шығайық.  111 жаттығу. Өлеңді көшіріп жаз . Қарамен жазылған сөздің астын сыз.                         Ұлу озды еліктен жарысқанда,                        Тышқан женді аюмен алысқанда.                                                                              ( Музафар  Әлімбай) 112 жаттығу. Өлеңді оқып, жатқа жаз.                       Тәтті балға тоюды                       Ойлап аю,                       Омартаны ториды.                                                                              ( Музафар Әлімбай)  114 жатттығу. Көп нүктенің орнына йу, ю әріптерін тиісті қойып көшіріп жаз. Үлке...., щалқа...., есе...., сарға...., қо...  Сергіту сәті.                                     Тербеледі гүлдер                                   Жүгіреміз біздер Теріп­теріп аламыз                                   Анамызға сыйлаймыз.             Сөздік жұмыс.  Сөздерге у  дыбысы қосылғанда олар қалай жазылатынын  түсіндірем және солй өзгертіп жазам.  Күшей Азай Молай                               Той                                     У Көркей тыңай Қорытынды:  Балалар біз бүгін я әрпінің жазылуын түсіндік. Ю әрпі қандай дыбыс?  Кім маған ю  әрпіне байланысты сөздер айтады. Тек қана ю әрпіне байланысты. Ою, аю, қою, қию.  Бағалау. Сабаққа қатысқан балаларды бағалау.  Үй тапсырмаысы. 116 жаттығу 39 бет Тақырыбы: Білімді тиянақтау. Мақсаты:  Сөз табы тақырыбын қайталау арқылы оқушылардың білімін  пысықтау.                    Оқушылардың сөздік қорларын молайту.                    Сөйлемдерді дұрыс құру және жазу дағдысын жетілдіру. Көрнекілік: интерактивті тақта. Түрі: Саяхат сабақ. Сабақ барысы. I Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды тыныштандыру.Сәттілік тілеу. Қазақ тілім ­ өз тілім, ана тілім, Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім. Қастерлейді ұл­ қызың мәңгі сені, Балалығым, бақытым қазақ тілім – дей келе сабағымызды бастаймыз. Балалар, біз бүгін сабағымызда саяхатқа шығамыз.Саяхатта сендер  көп нәрсе  көресіңдер.Көптеген кедергілерге ұшырайсыңдар.Солардың бәрін жеңіп, мектепке  көңілді оралуларың керек.Енді саяхатқа қандай көлікпен баратындарыңды келісіп  алайық.. Қане, балалар қандай көлікпен барғыларың келеді? Автобус. Автобусқа міну үшін  тапсырмалар орындауларың керек.Ол үшін: Дәптерімізді ашайық, Қолға қалам алайық.. Түп­ түзу боп отырып, Бүгінгі күнді жазайық. Көркем жазу. Жазып жатқан әріптері туралы мәлімет беру. Сөздік диктант жазу. Қар, алды, лақ, ала, мөлдір.Әр сөзді бір­бір оқушыдан тұрып сөз табына талдау.Әр  сөздің бірінші әріпінің астын сызу. Шыққан сөзге дыбыстық талдау жасау. Өте жақсы орындадыңдар.Автобусқа отырдыңдар. Бірінші  «Сөз табы» аялдамасы.Ереже айту. Сөз табы дегеніміз не? Неше сөз  табымен таныстыңдар? (Оқушылардың жауаптары). Дұрыс. Өте жақсы балалар. Екінші  « Зат есім» аялдамасы.  Ереже айту. Сұрақтары. Мысалдар келтіру. Интерактивті тақтадан суреттер көрсетемін.Суреттердің атын айту. Сол сөздермен  сөйлемдер құрап жазу.Зат есімдердің астын сызу. Тамаша. Бұл кедергіден де сүрінбей өттіңдер. Үшінші  «Етістік» аялдамасы. Ережесін айту.Интерактивті тақтадан суреттер көрсету.Суреттегі қимылды  білдіретін сөздерді айтқызу.Етістікке сұрақтар қою.  Өте жақсы балалар.Сендердің  де қимылдайтын уақыттарың болып  қалыпты. Сергіту сәтін жасау. Ұзын мұртты құмырсқа,                                Оңға қарады,  Бара жатты жұмысқа.                                     Солға қарады. Допты алды қолына,                                      Үлкен тау деп ойлады. Допты қойды жолына. Төртінші «Сын есім» аялдамасы. Ереже айту.Бұл аялдамада «Балалар әлемі» дүкені бар екен. Бұл дүкенде не  сатылады деп ойлайсыңдар? ( Киімдер,ойыншықтар, кітаптар). Ендеше  кітаптарыңды ашыңдар.393­жаттығу. Не берілгенін балаларға оқытамын.Сын  есімдерді топтап жазу.Балалар кезекпен келіп тақтаға жазады.(Ин. тақтамен  жұмыс). Сын есім аялдамасының кедергілері көп екен. «Орнын тап» кедергісі.Орындары  ауысқан сөздерден сөйлемдер құрап жазу. «Ой ұштау» кедергісі. Берілген сөйлемдердегі сын есімдерді басқа сын есімдермен алмастырып айту. Балалар саяхатымыз ұнады ма? ( балалардың жауабы). Енді мектебімізге қайтайық .  Ой балалар, автобусқа асығамын деп өзіммен алып келе жатқан бір сөздің әріптерін  шашып алдым. Жинауға көмектесесіңдер ме? (Иә). «Шашылған әріп» ойыны. Қандай сөз шықты? Қоян. Осы сөзбен бес жол өлең құрап жазу. Екі­ үш балаға құрған өлеңдерін оқытамын. Тамаша.Бүкіл кедергілерден сүрінбей өтіп, мектебімізге жеттік.Жарайсыңдар  балалар! Сабақты қорыту. Үйге тапсырма беру.  Бағалау. Сабақтың тақырыбы: Қанша?Неше?Нешінші?сұрағына жауап беретін сөздер Сабақтың мақсаты:Қанша?Неше?Нешінші? Сұрақтарына жауап беретін  сөздерді  сөйлем ішінен табуға, оларға сұрақ қоюға, сан есімдерме  байланысты сөздерді  табуға үйрету.  Оқушыларды сауатты жазуға дағдыландыру, ойлау  қабілетін  дамыту. Шығармашылыққа баулу,бірін­бірі тыңдай білуге,топпен жұмыс  арқылы пен бірлікке, жолдастық көмек көрсетуге тәрбиелеу. Сабақтың типі:  сыни тұрғыдан ойлау. Сабақтың түрі: жаңа сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ­жауап, талдау, салыстыру, түсіндіру, зерттеу, дәлелдеу. Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, стратегиялар, перфокарталар.                                             Сабақтың барысы Ұйымдастыру кезеңі   ­Сәлемдесу            ­Оқушылардың  сабаққа дайындығын байқау                        ­ 2 слайд Топты нөмірлеу.             ­Балалар  біздің жер бетінде қанша  мұхит бар?            ­ Атаңдар.Недеше біз бүгін саяхатқа  шығамыз.                      Ол саяхатқа   үш кемемен барамыз. Қандай кеме капитансыз болмақ? 3 слайд:Сондықтан да капитандар бар екен, іске сәт топ жетекшілері, өздеріңді  таныстырыңдар. І топ­«Білімділер» ІІ топ­ «Тапқырлар» ІІІ топ­ «Ойшылдар» 4 слайд:Енді барлығымыз тақтаға қараймыз. Сұрақтарға жауап беріңдер. Сөз такптарын атаңдар. Етістік дегеніміз не? Зат есім дегеніміз не? Сұрағы Сын есім дегеніміз не? Ал біздің бүгінгі өтетін сабағымыз сан есім. 5 слайд Тақтадағы өлеңді тиіс дауыс ырғағымен оқы.Қарамен  жазылған сөздер  қандай сұраққа жауап береді?Ол нені білдіреді? Дұрыс айтасыңдар. Мұғалімнің сабақты түсіндіруі. Жаңа сабақты түсіндіру 6 слайд:       Сонымен ережеті оқимыз, қандай сұраққа жауап береді? «Матростар» порты   7 слайд:  Аралдарға саяхат жасап келе жатып матростарға берілген тапсырмалар бар  екен.Сабақты көшіріп жаз, шешуін тап.  Қарамен жазылған сөздердің астын сыз.Оларға сұрақ қой. Сергіту сәті:                  Барлығымыз орнымыздан тұрамыз. 1,2,3                                          Қолға жинап күш                                         Бір отырып, бір тұрып                                        Салқын суға жуынып,                                        Ұйқымызды ашайық.                                         Отырыңдар. «Біліп ал» порты         8 слайд:  Балалр, біз енді «Біліп ал» портына келдік.Бұл жерде 3 топқа сан есімдер берілген,  оларды зат есіммен байланыстырып жазыңдар.Қай топ бірінші болса,онда жұлдызша беріледі.  І топ­ Екінші, Жиырма үш ІІ топ­ Тоғыз, Он бесінші ІІІ топ –Үшінші, жеті Тамаша! (жұлдызша тарату) «Мақалшылар» порты – 9 слайд: тапсырманы орындап болдық.Мақалшылар    портына да келіп қалдық ­1. Жеті рет өлше, бір рет кес  ­ 2. Жеті атасын білген ер,                                          Жеті жұрттың қамын жер.    Мақалды көшіріп, сан есімдердің астын сыз.  ­Қане қай топ сан есімдері бар мақалдарды көп біледі екен? «Сөз жұмбақ» порты –10 слайд:жарайсыңдар ! Балалар,сендердің алдарында сөз   жұмбақ  бар,соны тез арада шешіп беріңдер.                                ... қырлы, бір сырлы Сан есім сұрағы? Сан есім сұрағы? Ең төмен баға? Төрт пен алтының көршісі? Ер... рет өледі.   Қорқақ ... рет өледі. «Сан есім» аралы  12 слайд:  ­Міне балалар, біз сөз жұмбақты шешіп, «Сан есім аралына »   да келіп жеттік.           Оқулығымызды ашамыз. 403 жаттығуды орындаймыз. Қорытындылау:        13 слайд: Перфокарталар арқылы сабақты қорытындылау Бағалау:      Жинаған жұлдызшалары арқылы бағалау Үйге тапсырма         . Тақырыбы:  Жұрнақ  пен  жалғау. Мақсаты:  1.  Жұрнақ  пен  жалғауды  пысықтау,  түбір  сөзге  жұрнақ та,                        жалғау  да  бірге  жалғана  беретінін  түсіндіру; Оқушының  таным  мүмкіндігін  анықтау. Пікір  алысу  стратегиясын  пайдаланып,  оқушыларды  өздік Жұмыс  істеуге,  ізденуге  үйрету. Сабақтың  түрі:  Дамытушылық  сабақ. Қолданылатын  стратегиялар: « Ой  шақыру »,  « Венн  диаграммасы ». Сабақтың  барысы: 1.  Ұйымдастыру.                                         Сәлеметсіздерме  балалар!                                         Көңіл күйлеріңіз  қалай?  Ал  енді  сабағымызды                                          Бастамас бұрын үй тапсырмасын  тексеріп алайық. Үй тапсырмасын тексеру. Үйге не берілді?  Дайынсыңдар ма? Кәнеки  кім  бірінші  бастайды? Жаңа  сабақ. Ал  енді  сабағымызды  бастаймыз! Бүгінгі сабағымыз Жұрнақ пен жалғау. 1.  Қызығушылықты  ояту.      « Пікір  алсыу »  стратегиясы  бойынша  сұрақ  беру: Балалар, қай мезгіл? – Қыс. Қыста ауа – райы  қалай  болады? Суық. Қыстың күні аяғымызға не киеміз? Етік. « Етік » сөзін  тақтаға  ілу. Етігімізді  жөндегені үшін  кімге рахмет айтамыз? – Етікшіге. Етікшіге    сөзі   ілінеді. 2.  Мағынаны  ашу: ­ Енді  осы  сөздердің  жасалу  жолына  назар  аударып, қандай  қорытынды  шығаруға  болады?  Түбір  сөзге  жұрнақ  та,  жалғау да  жалғана  береді. Жұрнақ  бұрын, жалғау  жұрнақтан  соң  жалғанады.         Оқулықпен  жұмыс. 276 – жаттығу  ауызша  орындалады.  Сөздің  түбірі  мен  жалғауын  ажырату.                      Мүсіншілер...                      Жұмысшылар...                      Малшы... Сергіту  сәті:   Ұзын  мұртты құмырсқа Бара жатты жұмысқа                           Допты алды қолына                           Допты қойды жолына                          Оңға қарады, солға қарады                          Үлкен тау ма деп ойлады. 3.  Оқулықтағы  мақалды  екі  рет  оқытып, содан соң кітапты  жаптырып жатқа   жаздырту.                          Өнерлінің  қолы  алтын                           Өлеңшінің  сөзі  алтын. Жұрнақ пен жалғауды тиісті белгімен белгілеу. 278 – жаттығуда  берілген « Заводта » мәтінімен «INSERT»  жүйесі бойынша жұмыс істеу.         V – білемін. ­ ­ білмеймін + ­ жаңалық. ? – мені  қызықтырады,  тереңірек білгім келеді. Қосымша жалғанған сөздерді көшіріп жазып, жұрнақ пен жаалғауды ажырату. 4. Бекіту. « Венн  диаграммсы »  арқылы  оқушылар  сөздер  тауып  жазады. Жұрнақ арқылы жасалған сөздер Жұрнақ + жалғау Жалғау арқылы жасалған сөздер 5.  Үй  тапсырмасын  түсіндіру. Қорытындылау.  Сонымен бүгінгі  сабақ  түсінікті ме? Жұрнақ жалғау тақырыбы  бойынша сұрақтарың бар ма? Тақырыбы:  Зат  есімнің  жекеше  және  көпше  түрі. Мақсаты:  Зат есімнің  жекеше,  көпше  түрін  өткен  материалдарымен   байланыстырып,  көптік  жалғауын  ажыраттыру,  зат  есім  туралы  оқушылардың   білімін  бекіту.  Жан­жануарларды қорғауға,  табиғатты  сүюге  баулу. Көрнекіліктер:  Қима  суреттер,  плакаттар,  карточкалар. Сабақтың  әдісі:  Ойын­серуен  сабақ.  дүниетану  пәнімен  сабақты  өтемін. Сабақтың  барысы: 1.  Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың  назарын  сабаққа  аудару. Оқу құралдарын  даярлау. 2. Үй  жұмысын  тексеру. Бәріміз  дәптерлерімізді  ашып,  бүгінгі  күнді  жазып,  түзеліп отырамыз.  Көркем   жазу (екі  жолға  жазу).  Жазуымыз  көркем,  әдемі  болуы  үшін  денемізді  тік   ұстаймыз.  Шынтағымыз  партаның үстінде  жатсын,  дәптерді сол  қиғаштап   қоямыз. Бір,  екі,  үш, Қолға  қалам  алайық. Салақтықтан  қашайық. Әдемі  етіп  жазайық. (Әдемі, таза  жазған  балаларды мақтау  қажет). Балалар,  бүгінгі  сабақ  ерекше  болмақ. Себебі  біз  бүгін  орманға  серуенге   барамыз.  Дайынбыз  ба? Дайынбыз. Балалар,  осы  сурет бойынша  сөйлем  құрастырайық.  Сөйлемнің  неше  түрі  бар? Сөйлемнің  үш  түрі  бар.  Хабарлы  сөйлем,  лепті  сөйлем, сұраулы сөйлем. Енді  осы  суретке  қарап  бір сұраулы,  бір  лепті,  бір  хабарлы  сөйлем  құрауың   керек.   Айнала,  аппақ.  Орман  андай  тамаша!  Орманда  қандай  аңдар  бар? Сөйлем  дәптерлеріне  жазылады. Орманда  кездескен  аңдардың  тапсырмасын   орындасақ,  бүгінгі сабақтың  мақсатына  жетеміз.   Келе  жатсақ,  алдымыздан  қасқыр  кездесті. Қасқыр  қандай  аң  еді? Жыртқыш  аң. Қасқырдың  да  пайдасы  бар  екенін  ұмытпауымыз  керек. Қасқырдың  тапсырмасы: 1. Зат  есім  дегеніміз  не? 2. Жалқы  есім  дегеніміз  не? 3. Жалпы  есім  дегеніміз  не? 4. Зат  есімнің  жекеше түрі  дегеніміз  не? 5. Зат  есімнің  көпше  түрі  дегеніміз  не? Сұрақтарға  жауаптар  алынып,  мысалдар  келтіріледі. Сұрақтарға  дұрыс  жауап  берген  балаларға  қасқыр  алғысын  айтып  жатыр. Мынау  түлкі.  Түлкі  бізге  қандай  тапсырма береді  екен.  Түлкі  қу,  айлакер   сондықтан  да  қулығын  асырып  кетіп  жүрмесін.  Абай  болайық! Мәтін  оқылады. Осы  мәтіннен  оқушылар  зат есімнің жекеше,  көпше  түрін  екі   бағанға  жазады. жекеше:                                                                 көпше: Айдын                                                                   хайуанаттар бақ                                                                         аңдар тор­­­­                                                                    маймылдар                                                                                      аюлар түлкілер                                                                                      барыстар. Келе  жатып  қоянға  кездестік.  Қоян  өзінің жауынан  жүйріктігі  мен   шапшаңдығының  арқасында  оңай  құтылады.  Олай  болса, «Кім  жылдам» ойыны. Қоянның  тапсырмасы: Бірінші  қатар  кім?  сұрағына  жауап  беретін  сөз  айтса,  екінші  қатар  сол  сөзді   көпше  түрге  (кімдер) аударады.  Үшінші  қатар сол  сөзге  сөйлем құрастырады. Екінші  қатар  не?  сұрағына  жауап  беретін  сөз  айтса,  үшінші  қатардың   оқушылары  сол  сөзді  көпше  түрге   айналдырып  нелер?  деген  сұраққа  жауап   беретін  сөз  айтса,  бірінші  қатар  сол  сөзге  сөйлем  құрастырады. Келесі  аңға  жеткенше  сергіту  жаттығу  жасап,  мына  өлеңді  жатқа  айтайық! Тап – таза,  тұнық  суда Балық  жүзіп  ойнауда: Біресе  керіледі Біресе  жиырылады, Ал  енді  бірге  құмға  тығылады. Серуенімізді  ары қарай  жалғастырайық. Мынау  кездескен  қай  аң? Жолбарыс. Жолбарыстың  тапсырмасы: Жекеленген  заттардың  суретін  көрсету,  жалқы  есімге   сөздер  ойлату. Қаланың  суреті – Қостанай,  Көкшетау,  Астана т.б. Жылқы  скреті – Құлагер,  Тайбурыл  т.б. Иттің  суреті – Ақтөс, Құтжол, Ақтабан  т.б. Ары  қарай  жүрейік, мына  кездескен  қай  аң?  ( Тиін ) ­ Тиін  нені  жақсы  көреді? ­ Қарағай  мен шыршаның  бүрін. «Ойлап  тап»  ойыны.  Оқушларға  тест тапсырма  сұроқтарым  бар. Оқушылар  ойланып  ойланып,  дұрыс  жауабын  тапсын  деген  екен.  Тест  тапсырмалары   барлық  оқушыларға  тапсырып  беріледі. 1. Кімдер?  Нелер?  деген  сұраққа  жауап  беретін  сөздер   қатарын  тап. а) балапандар,  қанаттар, үйлер. ә) жасыл,  келді,  сары. б) парта, гүл,  дәптер. 2.  Құстар, аталар,  аюлар,  жануарлар  сөздеріне  төмендегі  сұрақтардың  қайсысын қоюға  болады? а)  не  істеді?  қайтті? ә) кімдер?  нелер? б) неше?  нешінші? 3.  Кім?  Не?  сұрағына жауап  беретін  сөз  қатарын тап. а) отыршы, кетті, жүрді. ә) дәптер, қалам,  ата. б) алты,  бес, екі. 4.  Қандай  сөздер  бас  әріппен  жазылады? а) заттың  түр–түсі, ә) кісі, жер – су  аттары,  б) жануар,  зат  аттары. 5.  Заттың  көп  екенін  білддіру үшін  түбір  сөзге  жалғанатан  жалғауларды  тап. а) ма,  ме,  па,  пе,  ба,  бе. ә) ым, ің,  ­м б) лар, лер, дар, дер,  тар, тер. 6.  Кім?  Кімдер? Не?  Нелер?  деген  сұрақтар  қай  сөз  табына  қойылады? а) Зат  есім. ә) Сын  есім. б) Сан  есім. в) Етістік. 7.  Заттың  көп  екенін  білдіретін  сөздерді  тап. а) тулар ә) ай б) батырлыр в) дос г) аспаптар ғ) сұрақтар 8.  Заттың  атын  білдіретін  сөзді  қалай  атаймыз? а) Зат  есім ә) Сын  есім б) Сан есім 9.  Бала,  үйрек.  апа,  бауыр  сөздеріне  төмендегі  сұрақтардың  қайсысын  қоюға   болады? а) қандай?  қай? ә) кімдер?  нелер? б) кім?  не? 10.  Заттың  атын  білдіретін  сөздерді  тап. а) тырна,  Айгүл,  кітап ә) қара,  қоңыр,  ақ б) бес, үш,  бір 11.  Кім?  деген  сұраққа  жауап  беретін  сөзі  бар  сөйлемді  тап. а) күз  болды ә) Айсұлу  әдемі б) машина  жүрді 12.  Жалқы  есімді  сөздерді  тап. а) Көк,  сары, ақ ә) Сәуле,  Астана,  Бөрібасар б) ойшыл, кінәшыл 13.  Бас әріппен  жазылуға  тиіс  сөздерді  тап. а) айдос,  нұргүл, ертіс ә) үлкен,  кішкентай,  қараша б) торғай,  балық, гүл 14.  Жер – су  аттарын  тап. а) Асқар ә) Іле б) Ақтау в) Әсет г) Көкшетау ғ) Астана д) Балқаш е) Есік ж) пияз Міне,  балалар,  біздің  сеуенімізде  аяқталды,  бүгін  көп  нәрсені  біліп  үйрендік. Елбасы  қай  жылға дейінгі  « Жолдаманы »  белгіледі? Осы жолдамада  әрбір  адам  өзінің  туған  жерінің  табиғатын  қорғауы  керектігі   көрсетілген. Ал  сендер  табиғатты  қорғауға  қалай  үлес  қосасыңдар? Көктемде  көп  ағаштар  егеміз. Құстарға  ұя  жасаймыз. Ағаштарға  су  құямыз,  сындырмаймыз. Өзімздің  тұрып  жатқан  жеріміздің  тазалығын  сақтаймыз. Табиғатты  сүю.  Отанды  сүю. Сендердің  табиғатқа  жасаған  әрбір  жақсы  қадамдарың – сендердің   болашақтарың.  Сендер – болашақ  азаматсыңдар.  Сондықтан  да  сендер  өздерің   іні – қарындастарыңа  үлгі ­ өнеге  болуларың  керек. Үйге  тапсырма:  Бүгінгі  серуендегі  көрген,  білгендеріңнен  қысқаша  әңгіме   қрастыру. Бағалау:   Қатысқан  барлық  оқушыларды  бағаладым. Тақырыбы. Сан есім. Мақсаты:  а)  Білімділік: Оқушыларға  сөйлем  ішінен  сан  есімді  табу  арқылы,  сұрақ  қоюға  үйрету. ә)  Дамытушылық: Сөз таптарын  ажырата  білуін, сөйлем  ішінің  мәнін  терең  ұғып, мағынасын  аша   білуге  оқушылардың  ойлау  қабілетін,  тілін  дамыту. б)  Тәрбиелігі: Оқушылардың  логикалық  ойлау  сезімін  оятып,  кішіпейілділікке  тәрбиелеу. Сабақтың  әдісі:   жарыс,  ойын  ашық айту. Сабақтың  түрі:  тренинг  сабағы. Пәнаралық  байланыс: маиематика,  ана  тілі.  т.б. Көрнекіліктер:  Үлестірмелі  қима  қағаздар, ойыншықтар,  кодаскоп,  ереже   жазылған  плакат. Сабақтың  барысы: а) Ұйымдастыру  кезеңі:                                   ә) жаңа  сабақ. Бүгінгі  сабағымыз  тренинг  түрінде  өтеді.  Тренинг  сабақтың  негізгі мақсаты   сендерді  ұйымшылдыққа,  топтасып  жұмыс  істеуге  баулып,  ойларыңды  бөлісіп,   ашық  айтуға  дағдыландыру. Енді  мен  сендерді  үш  топқа  бөлемін. 1­топ­ «Қоржын»,  2­топ­«Сандық», 3­топ –  «Қобдиша». Ережемен  таныстыру. 1.  Тыныштық  сақтау. 2.  Бір­бірін  тыңдау. 3.  Қол  соғу. 4.  Ойын  ашық  айту. ­ Енді,  сабағымызды  бастаймыз. 1­ деңгей. Қатаң  дауыссыздар: К, к, п, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ Ұяң  дауыссыздар: б, в, г, д, ж, з Үнді  дауыссыздар: н, л, м, ң, р, й, (у) Мына сөздерге  ­ ғыш,  ­ гіш,  ­ қыш,  ­ кіш  жұрнақтарының  тиістісін  жалғап  жаз: Ұш, сор, ат, өшір, бас, кес, сыз, сүрт, қыр, жырт, іл, отыр. 3.  Мына  сөздердің  түбірін,  қосымшаларын  ажыратып бер: Бүркітшілер,  балықшы,  құрылысшылар,  ормашы,  жұмысшылар,  биші,  адамдар,   өнерпаздар,  жыршы,  оқушылар,  суретші,  әншілер,  тігінші. 4. Мына  әріптерден 10  сөз  құрап жаз: а, б, қ, д, з, ұ, л, м. (қала, бұлақ,  мұз,  лақ, дала,  ұзақ,  бақа, дұзақ,  мал,  мақұл) 2 – деңгей. 1. Төмендегі  сөздерден  жалқы  есімді теріп  жаз: 2.  Жалпы  есімді  теріп  жаз: Көлік,  аң,  ағаш,  тау,  Ертіс,  балық,  оқушы,  Ақтөбе,  дана,  шөп,  қала,  Торғай. Кім?  сұрағына  жауап  беретін  сөздерді  теріп  жаз: Түркістан,  Дархан,  Ақтау,  Мөлдір,  Балқаш,  Жомарт,  Алатау, Ақнұр,  Олжас,   Зайсан,  Әсем. Мына  сөздерге  сұрақ  қойыңдар: Барады, отырады,  қоздады,  үрікті,  шығарды,  үлкен,  қызыл,  кең,  көк,  парта,   оқушы,  дәптер,  әнші. Шығармашылық  диктант. (Кім?)  балаларды  оқытады.  (Не?) жапалақтап  жауады. (Кім?) сурет салады?  (Не?) мөңірейді.  Үйді (Кімдер?) салады.  (Кім?) егін егеді. (Кім?) балаларды  емдейді. «Сын  есім»  тақырыбына  пысықтау  үшін  тест. 1. Сын  есімнің  астын  сыз: қызыл,  жүгірді,  жапырақ,  бес,  секір. 2.  Сын  есімнің  сұрақтарын  белгіле. Кім? қайтты?  қандай?  қанша?  не?  қай?  неғылды? 3.  Сын  есім  сөздерінің  астын  сыз.       Ащы  емес – тәтті,       Бос  емес – қатты. 4.  Қандай?  сұрағына  жауап  беретін  сөздің  астын  сыз.     Ораз  қызық  кітап  оқыды.  Алыстан  үлкен  үйлер  көрінеді.  Жирен  ат кісінеді. Сергіту  сәті: Жалғыз  саусақ  тіпті де, Ұстай  алмас  жіпті де. Екі  саусақ  бірікті, Ине  қолға  ілікті. Үш  саусағым  орамды, Жүгіртеді  қаламды. Өнерлі  екен  он  саусақ, Қала  салсақ,  жол  салсақ. ­ Осы  өлеңдегі  заттың  санын  білдіретін  сөзді  атаңдаршы. ­ Жалғыз,  (Бір)  екі,  үш,  он. Олай болса, біздің  бүгінгі  сабағымыз – сан  есім. Тақтамен  жұмыс. 3­ деңгей. 1.  Оқулықтағы  401­жаттығу. (Ауызша)  402­жаттығу. (Жазба)  орындалады. Тоғыз  белбеу,  қос  жібек Екі мұрын,  бір  шүмек. (көрнекілікпен  жұмыс.  Ережемен таныстыру) 2. Мына  сөйлемдерді сызба  түрінде  көрсетіңдер. 1. Көктемде  жер  жыртады. 2. Құстар  келді. 3. Өзен  суы  тасыды. 4. Сенің атың  кім? 5. Тәуелсіздік  жасасын. 6. Саған  қай  сабақ  ұнайды? 7. Жаңбыр  жиі  жауады. 8. Екі ­ үш  қағаз өзенде  жүзіп  жүр. 9. Олардың  ұясын  бұзбаңдар. 10. Қарлығаштарға  тимеңдер. 11. Құстар жылы  жақтардан  оралды. 12. Тәуелсіздікке  он  бір  жыл  толды. 13. Сен  сабақ  оқыдың  ба? 3.  Математикалық  ойын  есеп.      Табақта  он  бес  алма,      Қолымда  төрт  алма      Бардығын  қосқанда      Болады  неше  алма?      Екеуін  бердім  апама      Екеуін  алды  атам да,      Екеуін  бердім  әке ­ шешеме,      Үшеуін  алды  інім  де,      Нешеуі  қалды  өзімде? (10) А) Мақал­мәтелдерден  сан  есімді  табу. 1) Жігітке  жетпіс  өнерде  аз. 2) Бір  күн  дәм  татқанға – қырық  күн  сәлем. 3) Мың  қосшыға – бір  басшы. 4) Ер  қаруы – бес  қару. 5) Елу  жылда – ел жаңа. Бекіту  сұрақтары (тест  бойынша). Бағалау. Үйге  тапсырма: 403­жаттығу.  Ереже  жаттау. Тақырыбы:  Дауыссыз б мен п. Мақсаты:                                          1. Дауыссыз б мен п­ның қалай жасауын түсіндіру.                               2. Оқушылардың тіл  байлығын  сөздік қорын  дамыту.                               3. Тазалыққа, ұқыптылыққа, потриотизмге  тәрбиелеу. Көрнекі құралдар:  Плакаттар, ребус, суреттер. Әдибиет:  Қазақ тілі.  Алматы  Атамұра  2009 Сабақтың түрі: саяхат сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ –жауап. Ұйымдастыру кезеңі.  Сәлеметсіңдерме балалар!   Оқушылар бүгін жаңа сабақты бастамаз бұрын  ұранымызды айтып шығайық. Әр бір адам:  туысым, досым, жұрағат. Әр бір ісім: үйрену, ұғу, ұлағат. Әр бір ойым. Достық, бірлік, адалдық. Әр бір тірлігім: сыйластық, шындық, адамдық. Қалдарың қалай?  Бүгінгі сабаққа  дайынсыңдар ма? Бүгін біз  сабағымыз ды  бастамас  бұрын  үй тапсырмасын  тексерейік..Ал, балалар  өткен тақырыпты  қайталайық. Өткен  сабақта сендер дауыссз дыбыстардың  түрлерін өттіңдер. Сұрақтар: дауыссыз дыбыстар нешеге  бөлінеді? Жауап:  дауыссыз дыбыстар үшке бөлінеді:  1. үнді дауыссыз 2. ұяң дауыссыз 3. қатаң дауыссыздар Үнді дауыссыздар қандай әріптер? Жауап: л,м,н, ң, р, й (у); Ұяң дауыссыздар қандай әріптер? Жауап: б,в,г,ғ,,д,ж,з; Қатаң дауыссыздар қандай әріптер? Жауап: к,қ,п,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ; Балалар біз өткен тақырыпты қайталадық.  Үй тапсырмасы.  Балалар үй тапсырмасын тексерейік. Жаңа сабақ.   Бүгінгі біздің сабағымыз саяхат түрінде өтеді. Оқушылыр біз бүгін қаостанай  қаласының қазақ мектептеріне саяхат жасаймыз. №24 мектепке,№9 мектепке,№23  мектеп, №17 мектептер және өзіміздің №10 мектепке келеміз.  Оқушылар бүгінгі  тақырыбымызды табу үшін мына ребусты шешейік.  Сонымен   бүгінгі  біздің  жаңа  сабақтың  тақырыбы:  Дауыссыз б мен п.  Б мен п дыбыстары олар дауыссыз дыбыстар.Б әріпі ол сөздің соңында, ортасында,  аяғында кездеседі. П әріпі ол сөздің соңында, аяғында, ортасында кездеседі.Сөз  соңында б естілгенімен, п әріпі жазылады: кітап, мектеп, доп, қап. П дыбысына  аяқталған сөзден кейін дауысты дыбыс келсе, п дыбысы      б­ға айналады: кітап­ кітабы, талап­талабы.  Ал, оқушылар біз мектептерге саяхатқа кеттік.                           Көркем жазу.  Оқушылар біз бірінші №24 мектепке келдік. Бізді онда өздер сияқты 2­ші сынып оқушылары күтіп отыр. Олар сендерге дауыссыз б мен п әріпіне  байланысты тапсырмалар береді. Біз ол тапсырманы орындап басқа да мектептерге  баруымыз керек. Тапсырмасы:б мен п әріпіне байланысты сөздерді байланыстырып  жазып шығыңдар?  Кітап, мектеп,тебу,шабу,табу, жабу.   Ал енді №9 мектепке келдік. Бізге онда да тапсырма береді. 131 жаттығу. Сөйлемдерді оқы. Қарамен жасылған сөздерді көшіріп жазыңдар. Мен кітапханада кітап алып оқимын. Алған кітабымды таза ұстаймын. Бүгін әкем  маған доп сыйлады. Менің добым өте әдемі. Ал енді №23 мектепке келейік.бізге онда 134  жаттығу. Екі бағандағы сөздерді  жұптастырып жаз. ша                                                    та жа                                                    се те              П                  те                                                бу се                                                     жа та                                                     ке  ке                                                     ша                                    Сергіту сәті.   Бір саусағым тіктіде Ұстай алмай жіпті де Екі саусақ бірікті Ине қолға ілікті Ұстай алмай жіпті де Пам­пам­пам Пам­пам­пам Мерекені қарсы алып Үш саусағым бірікті Жүгіртеді қаламды Өнерлі екен он саусақ Қаласа жол саусақ Пам­пам­пам Пам­пам­пам Мерекені қарсы алып Сөздік жұмыс.  Ал балалар біз енді №17 мектепке барамыз. Онда бізге қойылған  тапсырма. 132 жаттығу. Берілген сөздердегі ы, і әріптерінің тиістісін қосып  жазындар. Мектеп, тәртіп, қолғап, қорап, топ, шөп, талап, көп. Ал балалар енді  өзіміздің №10 мектепке ораламыз. 130 жаттығу Мұғалім, мектеп, оқу, талап, кітап  тірек сөздерін пайдаланып , « Мектепте» тақырыбына әңгіме құраңдар. Қорытынды:  Балалар біз бүгін дауыссыз б мен п әріптерінен түсінік алдық.   Сұрақтар. Сөз соңында б естілгенімен қандай әріп жазылады? Жауап: п П мен б әріптеріне байланысты  сөздер атаңдар? Кітап, шөп, жіп, себу, кебу себу т.б.  Бағалау. Сабаққа қатысқан балаларды бағалау.  Үй тапсырмаысы.. Тіл және сөйлеу Бірінші сабақ Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу не үшін қажет? Сабақтың мақсаты: тіл қарым­қатынас жасау құралы екендігін,сөйлеудің не үшін  қажеттігін ұғындыруға мүмкіндік жасау; оқушылардың сөйлеу тілін дамыту. Сабақтың көрнекілігі: жеке сюжетті суреттер, тірек сызба. Сабақтың барысы: I.Бағдарлау­мотивациялық кезеңде оқушыларға әңгіме­ертегі айтылады: «Баяғыда Үсен деген бала болыпты.Бірде ол көршінің Қанат деген баласының  ойыншығын тартып алып,бермей қояды.Қанат жылап,үйіне кетеді.Әжесін ертіп  келеді.Ерегіскен Үсен ойыншықты шалшық суға лақтырып жібереді.Қанаттың әжесі ренжіген кейіп танытып,ішінен бір нәрсені күбір­күбір етіп айтып,Қанатты ертіп  үйіне кетеді. Міне,қызық! Бағанадан бері батырсынып тұрған Үсеніміз лезде көзден ғайып  болды.Мұны өзі де, қасындағы достары да байқамайды.Қасындағы достарының  біреуі де Үсеннің сөйлеген сөзіне жауап қайтармайды.Ренжіген Үсен үйіне  келіп,ешкімге ұстатпайтын тік ұшағын далаға алып шықты.Тік ұшақты Ұланға да,  Серікке де ұсынды.Олар көрмегендей,естімегендей сыңай танытты. Үсен өзінің  көзге көрінбейтін балаға  айналғанын осы жерде бірақ түсінді.Отыра қалып жылады. «Мен енді кішілерге тиіспеймін.Үлкендерді тыңдаймын.Мен бәріңмен сөйлескім  келеді.Ойнағым келеді.Көзге көрінбейтін бала болған қандай жаман!» Есік алдына шыққан Қанаттың әжесі Үсеннің жылап отырғанын көріп,аяп  кетті.Үсенді бұрынғы қалпына келтірді». «Үсен неге көзге көрінбейтін бала болып қалғысы келмеді?» деген проблемалық  сұрақ қойылып,сөйлеудің не үшін қажеттігі айқындалады. II.Операциялық­орындаушылық кезең. 42­жаттығуда берілген сюжетті суреттердің мазмұны әңгімелесу әдісі арқылы  ашылады.Әңгімелесу барысында адамдардың бір­бірімен қарым­қатынасқа түсуі  үшін сөйлесетіні,тілдесетіні белгілі болады.Тіл және сөйлеудің не үшін қажет екенін оқушы өз сөзімен төмендегі сызба арқылы білдіреді.                                                                      сөйлеседі                                                                                                                                хабар береді                 Тіл арқылы                                 пікірлеседі                                                                     білмегенін сұрайды                                                                     кеңеседі   Осыдан кейін 44­жаттығуды  барлық оқушы іштей оқып шыққан соң,бір оқушы  дауыстап оқиды. Мәтін мазмұны бойынша мұғалім төмендегідей сұрақтар қояды; ­ Адамдар сөйлесуді қашан бастаған? ­ Сөйлесу не үшін керек болды? «Дүкенде» деп аталатын сюжетті сурет бойынша әңгіме құрастырылады: «Әсем нан дүкеніне келді.Сатушыдан бір нан беруін өтінді.Сатушы нанның қай  түрін сатып алатынын сұрағаннан кейін,тәтті тоқашты ұсынды.Әсем сатушыға  рақмет айтты». Келесі кезекте оқушылардың бірі сатушы,екіншісі сатып алушы рөліне  еніп,диалогке түседі.Мұғалім сатушы мен сатып алушының не арқылы қарым­ қатынасқа түскенін сұрақ­жауап арқылы анықтайды. III.Рефлексиялық­бағалау кезеңі. Стандартты емес тапсырмалар беріледі: «Айжан үй тапсырмасын түгел  орындап,далаға шықты.Математика дәптері үстел үстінде қалды.Үш жасар інісі  Айжанның жоқтығын пайдаланып,дәптерді шимайлап тастады.Таңертең оқу  құралдарын асығыс сөмкесіне салып,мектепке келді.Мұғалім үй тапсырмасын ашып  қойыңдар деп тапсырма берді.Тағы да «бес» аламын деп отырған Айжанның түрі  бұзылып сала берді. Қалай ойлайсыңдар,Айжанның бет­пішінінде қандай өзгеріс  болды? Ым, қимыл арқылы өз сыныбының жетістіктерін жеткізу тапсырмасы берілді. Бірінші сабақ Сабақтың тақырыбы: Мәтін деген не? Сабақтың мақсаты: мәтіннің табиғатын,жасалу жолын,құрылымын,  байланысуын,сөйлемнен,т.б.тіл бірліктерінен айырмашылығын меңгерту;  салыстыру,талдау,жинақтау,ой қорытындысын жасауды игерту; логикалық ойлау мәдениетіне тәрбиелеу. Сабақтың көрнекілігі: дұрыс құрастырылмаған аққала суреті,сызба. Сабақтың барысы: I.Мотивациялық­бағдарлау кезеңі. Психологиялық дайындық жұмыстары. ­ Балалар,бізге Жұмбақбай ата қонаққа келді. Қоржынында бірнеше жұмбағы бар.  Жұмбақтарының шешуін тауып,тапсырманы дұрыс шешсек,бізге үлкен тақырыпты  сыйға тартпақшы.                 1. Ұшқаны қызық жалпылдап,                     Өзі сондай қарқылдақ.                 2. Аяғы түйеге ұқсайды,                     Құс болса да ұшпайды. ­ Жұмбақта не туралы айтылған? ­ Жұмбақтың шешуі ат бола ала ма? II.Операциялық­орындаушылық кезең. Оқулықпен жұмыс. 190­жаттығудағы бірінші және екінші бағандағы сөйлемдер  салыстырылып оқылады. Ара – жәндік.                Ара  ­ бал беретін қанатты жәндік. Оқушы құстың              Ол гүл шырынымен қоректенеді. суретін салды                Балды омартаға жинайды. Апам тон тікті. ­  Бірінші бағандағы сөйлемдер кім, не туралы? ­ Ара, оқушы, апа туралы. ­ Екінші бағандағы ше? ­ Ара туралы. ­ Екінші бағандағы сөйлемдердің орнын ауыстырып айтып көрейікші. «Балды омартаға жинайды.Ол гүл шырынымен қоректенеді», ­ деп,сөйлемдердің  орнын ауыстырсақ, әңгіменің не туралы айтылып тұрғанын білеміз бе?  ­ Жоқ.Әңгіме не туралы екендігі белгісіз. ­  Ендеше,екінші бағандағы сөйлемдер бір­бірімен өзара байланыста құрылған.Үш  сөйлем де бір ғана ара туралы. Ол сөйлемдердің орнын ауыстыруға болмайды.  Мұндай өзара байланысты сөйлемдердің тобын мәтін дейміз. Мәтіннің тақырыбы  болады. Мәтінге ат қоюға болады. 191­жаттығуды орындатар алдында оқушыларға дұрыс құрастырылмаған  аққаланың суреті көрсетіледі ­ Суреттен не байқадыңдар? ­ Аққала дұрыс құрастырылған ба? ­ Қане, кім дұрыстап береді? ­ Енді 191­жаттығудың тапсырмасын оқып көрейік. Не байқадыңдар? ­ Сөйлемдердің орны ауыстырылып берілген. ­ Онда біз де бұл сөйлемдерді аққаланы дұрыс құрастырғандай етіп орын – орнына қояйық.  «Мынау – менің бөлмем. Оның терезелері үлкен. Оң жақта менің төсегім тұр. Сол жақта үстел, орындықтар қойылған.Бөлменің ауасы таза». ­Демек, балалар,мәтіннің құрамындағы сөйлемдердің де өз орны болады екен. Бір­ бірімен байланысты сөйлемдер ғана мәтінді құрайды. 192­жаттығуды орындамас бұрын «Қайсысы бұғы?» ойыны ойнатылады. Ол үшін елік,бұғы және ақбөкеннің суреттері беріліп, ішінен бұғының суреті  тапқызылады. 1.Бұғы қандай жануар? 2.Оның қандай ерекшелігі бар? 3.Бұғы немен қоректенеді? деген сұрақтарға жауап жазбаша беріледі. «Бұғы­ Сиырға ұқсас мал.Оның мүйізі бұтақша тармақтанып өседі.Олар суыққа  төзімді.Бұғылар көлік ретінде пайдаланылады.Олардың қорегі­мүк пен қына. Қыста жалпақ тұяғымен қарды теуіп жайылады». ­Мәтін қандай тақырыпқа құрылған? ­Бұғы тақырыбына. ­Қане, ат қойып көрейікші. ­Бұғы. Шығармашылық тапсырма ретінде мәтін мазмұны бойынша сурет салдыруға болады. III.Рефлексиялық­бағалау кезеңі. 193­жаттығуды орындатпас бұрын оқушыларға алдымен тірек сөздер туралы түсінік берілуі қажет. Мұны «Бұл қай ертегі?» дидактикалық ойыны арқылы  ұйымдастыруға болады.Ол үшін мұғалім оқушыларға таныс  «қыз,мысық,мейіз,қатық,сйыр ағаш,су,сағыз,дүкенші,тауық,тышқан»сөздерін айтып, «Бұл қай ертегі?» деп сұрақ қояды.Оқушылар «Мақтақыз бен мысық» деп жауап береді.Мұғалімнің «Ертегінің атын табуға қандай сөздер көмектесті?»  деген сұрағына оқушылар жоғарыдағы сөздерді айтады. «Демек,ертегінің атын  табуға көмектесетін сөздердің тобын тірек сөздер дейміз» деген қорытынды  шығарады. Көше тәртібі тақырыбына берілген «көше қиылысы,көлік,бағдаршам,оң жақ,сол  жақ,жаяулар жүретін жол» тірек сөздерімен мәтін құрау тапсырмасы беріледі. Үй тапсырмасына 194­жаттығу беріледі. Қайсысы мәтін екенін анықтатып,берілген  сызбаға олардың қайсысы сәйкес келетінін таптыру тапсырмасын беруге болады.       Қазақ     тілі   Сабақтың  тақырыбы:  Мәтін түрлеріқандай болады? Сабақтың  мақсаты :Мәтін  туралы түсініктерін кеңейту, мәтін түрлерін  ажырата білу, пысықтау. Міндеттер: 1. Мәтін туралы алған білімдері пысықталады.Мәтінмен  жұмыс  істей білуге, мәтіндегі ойды табуға,жоспар құра білугеүйрету.                 2.Мәтін құра білу дағдыларын қалыптастыру,түсінуге,ойын жеткізе білуге  машықтандыру, ауыз екі сөйлеу тілдерін дамыту.  3. Топпен жұмыс арқылы бір­ бірін тыңдай білуге, дұрыс мәнерлеп сөйлеуге,  өзара сыйластыққа, ынтымақтастыққ тәрбиелеу.Отанға сүйіспеншіліктерін  арттыру,Отанды сүюге тәрбиелеу. Түрі:Аралас сабақ, кіріспе, топтық, жұптық, ұжымдық... Әдісі: проблемалық , зерттеушілік, ауызша, түсіндіру,  әңгімелеу, сұрақ­жауап... Типі: білімді қабылдау,  түсіну Формасы: топпен,жұппен,дербес. Көрнекілік: :  Ойынға арналған текше, суреттер,венн диаграммасы. Пәнаралық байланыс: ана тілі, математика, дүниетану.   Зерттеу әдістері:  ­ логикалық ойлау ­ проблемалық іздендіру, дәлелдеу ­ шығармашылық ­ ­ салыстыру анализ, синтез.  Зерттеу көздері: 1 Сөздік  қорлар мен шығармашылық мұралары, еңбектері. 2 Зерттеліп отырған тақырып бойынша әдеби,  көркем сөздер, талдаулар.                                                                      Оқу үрдісінің тәртібі : Кезеңдері Мұғалімнің іс­әрекеті Ұйымдасты ру кезеңі: Өлеңді оқу  және  Қонақтармен амандасып , сәлемдесу. Үлкендерге де сіз, Кішіге де сіз, Сәлем бердік сіздерге, Құрметпенен біз. ­ Қазір қандай сабақ екенін еске Қазақ тілім -өз тілім, ана тілім, түсіріп жіберейік. Оқушыны ң іс­ әрекеті Сабаққа  дайындық Хормен жатқа жаттау. 2­Үй  тапсырма сын  тексеру: Мұғалім  мақал­ мәтел  айтып  түсіндіреді. Жаңа сабақ Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім. Қастерлейді ұл- қызым мәңгі сені, Болашағым, бақыттым, дара тілім. -Міне, балалар, ғұлама, кемеңгер акындарымыздың тілі- туған тіліміз қазақ тілі. 2-Мотивациялық кезең: Бәйшешек – бағалы, сәндік өсімдік. Гүлдерінің өзі ұзынша, ашық түсті, сары, сиялы, ақ болыпкеледі. Гү- лінде балдың иісіне ұқсас болар-болмас иісі сезіледі. Сәуір айында гүл жарады. Мәтіннің қай түрі екенін айт, дәле. Бұлоқығандарын не? -Мәтін -Мәтін мәтіннің қай түріне жатады? еске түсірейік. Ендеше балалар мәтін ережесін істеді? Сипаттау Қандай? Мәтіннің үш түрі болады. Әңгімелеу Пайымдау Не Неліктен? Дұрыс, енді келесі шығарманы тыңдап көріңдер. Қазақстанда көлдер көп. Олар – Марқакөл, Алакөл, Балқаш көлі, Қарасор және тағы да басқалар. Олардың ішінде Алматы көлінің орны бөлек. Бұл көл тәуліктің әр мезгілінде әр түрлі болып құлпырады. Таңертең көл жап- жасыл болып тұрады. Мәтін бойынша жоспар құрастыр -Ал бұл тыңдағандарын не? -Мәтін. -Мәтін екенін қайдан білдіңдер? -Сөйлемдер бір-бірімен байланысып тұр. -Мәтін абзацтарға бөлінген. 1­2 оқушы айтады айтады. -Негізгі ойы бар.Қазақстан. -Үш бөлімнен тұрады. -Ат қоюға бола ма?Қандай ат қояр едіңдер? Күзде ағаш бұтақтарынан жапырақ- тары түседі. Бірақ олардың ұзақ сақталады. жидектері Долана, бұталы итмұрын өсімдіктері қыс та да сәнділігін жоғалтпайды. Демек, ағаштың сәнін жидектері де кіргізеді. 4.Танымдық -әрекеттік кезең:Мәтіннің түрлеріне арналған мәтіндер: 4-бөліктегі мәтін оқылады.Талдау жүргізіледі. -Бірінші сөйлемде не туралы айтылған? Келесі сөйлемде ше?.... Балалар бұл мәтін пайымдау мәтіні деп аталады.Пайымдау мәтіні дегеніміз: Оқиға, құбылыстардың себебін дәлелдейтін мәтін пайымдау мәтін деп аталады. Сонымен мәтіннің қандай үш түрімен таныстық дәптерлеріне жазыңдар. 1. Әңгімелеу, 2. Сипаттау 3. Пайымдау. Бөлінген үш топқа ат қойылады. 1 топ.Әңгімелеу, 2 топ. Сипаттау, 3 топ.Пайымдау 1 тапсырма.Әр топқа үлестірмелер таратылады.Орналасу реті ауыстырылған мәтінді тақырыбына қарай рет-ретімен орналастыру. 2 тапсырма. Әр топ берілген жоспар бойынша түріне қарай мәтін құрады. Сергіту сәті 1.Мәтінге ат қой 2.Абзацтарға бөл. 3.Мәтіннің түрін атау. 6.Оқулықпен жұмыс: 67 бет 199- жаттығу. Ұжымдық тапсырма. А)Мәтін түсініп оқуға тапсырма беріледі. Ә)Мәтіннің мазмұны айтылады. Б)Мәтіннің ат қойылады. Мәтін неше бөліктен тұрады? -Балалар мәтін неше бөліктен тұратындығын қайдан білдіңдер? -Өйткені бөліктер абзацтан басталады. 1тап. «Үстел үстіндегі карта ойыны» Кез-келген суретті бір бала алып, мәтін құрайды. Ойды екі топ балалары жалғастырады. 2-тап.86 бет. 2-жаттығу.Мәтінді оқыңдар.Мәтіннің мазмұнын әңгімелеп айтыңдар. Ауызша талдау.әр бөлік не туралы айтылған? 7.Сабақты бекіту:Енді, балалар бүгінгі сабағымыздың қорытындысын шығарып көрейік Топтау стратегиясы. Мәтін дегеніміз не? мәтін -Енді, балалар, бүгінгі сабағымызды -Балалар, бүгін барлықтарын жақсы жұмыс жасадыңдар. -Енді еңбектеріңді бағалайық.Әр топ алдарындағы парақтарды алып: өздеріне баға қойындар, топ бір баға қояды, мұғалімнің бағасы және ІІІ Рефлексивт і кезеңі. Кілттер  арқлы  жұппен  тексеру. Бағалау Үйге  тапсырма қорытынды баға шығарыңдар. Тест 1 Мәтін нелерден тұрады? А) әріптен В) дыбыстан С) сөйлемнен Д) сөздерден 2.Мәтін дегеніміз не? А)бірнеше сөйлемдер В) өзара байланысқан сөйлемдер С)өлең шумақтары Д) сөздер 3. Мәтіннің неше түрі бар? А) 6 В) 4 С)3 Д)2 4.Мәтіннің бөлімдері қалай аталады? А) әңгімелеу, сипаттау, пайымдау В)Басы, орташа,қорытынды С) бірнеше сөйлемнентұрады Д)басы, негізгі бөлігі, соңы Жауаптары: 1С 2.В 3.С 4.Д 201-жаттығу, ереже жаттау. ТЕСТ 1.Жазбаша немесе ауызша ойды жеткізу дегеніміз ол: А Сөйлем Б Мәтін С сөз 2.Мәтін неден құралады? А Абзацтан Б Бөлімдерден С Бірнеше сөйлемдерден 3.Әрбір бөлім қалай аталады? А Абзац Б Сөйлем С Тақырып 4.Абзац мәтіннің қай жерінде жазылады? А Соңында Б Жаңа жолдан бастап С Жазылмайды 5.Мәтіндегі негізгі ой немесе мәтін атауы қалай аталады? А Абзац Б Әңгімелеу С Тақырып 6.Мәтін қандай 3 бөлімге бөлінеді? А Басталуы, негізгі бөлімі, соңы Б Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау С Тақырып, жоспар, абзац 7.Мәтін түрлері ол: А Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау С Тақырып, жоспар, абзац Б Басталуы, негізгі бөлімі, соңы Тест кілттері: 1Б 2С 3А 4Б 5С 6А 7А                           Қазақ тілім ­өз тілім, ана тілім,            Абай, Мұхтар  сөйлеген  дана тілім.            Қастерлейді  ұл­ қызым  мәңгі сені,            Болашағым, бақыттым, дара  тілім.     ­Міне, балалар, ғұлама, кемеңгер акындарымыздың тілі­ туған тіліміз қазақ  тілі.     2­Мотивациялық кезең: Балалар бүгінгі сабағымыз күндегідей емес бұл тарихи күн Қазақстан Республикасы   Елордасы   –Астана   қаласында   желтоқсанның   бірінде   Еуропа Қауіпсіздік   және   Ынтымақтастық   Ұйымдастыру   саммиті   өтуде.ЕҚЫҰ қауіпсіздікті кешенді ұғым деп санайды және үш өлшемде –әскери­ саяси, экономикалық­экологиялық және адами өлшемдерде әрекет етеді. ­ ұйым қару­жараққа бақылау жасауды; ­ алдын алу дипломатиясын; ­ сенім шаралары мен қауіпсіздікті нығайтуды; ­ адам құқықтарын;  ­ сайлауға бақылауды; ­   сондай­ақ   экономикалық   және   экологиялық   қауіпсіздікті   қоса   алғандағы мәселелердің кең ауқымымен айналасады.   Еуропадағы  дағдарыстық   ахуалдардың ерте  алдын  алу  және  оларды болдырмау,   Еуропадағы   қазіргі   бар   жанжалдарды   және   жанжалдан   кейін қалыпқа келтіруді реттеудің басты құралы ретінде құрылған 3­Үй тапсырмасын тексеру: Әр оқушы үйге берілген жоспар бойынша анықтамаға сәйкес мәтін құрып  келу, мәтіндерін жасалу жолдарын түсіндіріп қорғайды және анықтамаларды  айтады. «Ынтымақ бар жерде бақыт бар», «Отанымның бірлігі­елдігінде»,  «Бірлік бар жерде тірлік бар», «Отаншыл  болу отбасынан басталады» ­Балалар бұл тыңдағандарын не? ­Мақалдар. ­Мақалдар әдебиеттің қай түріне жатады? ­Халық ауыз әдебиетіне жатады? ­Неге ауыз әдебиетіне жатады? Себебі көне заманда жазу болмаған кезде мақалдар ауызша тараған.      Дұрыс, енді келесі шығарманы тыңдап көріңдер. Қазақстанда   қанша   ұлт   тұрмасын   бәрі   бірге   оқып,   бірге   қызмет етеде.Бірге мереке тойлап, бірге қуаныш бөліседі.                 Не жасаса да бірлесе жасайды, келісіп әрекет етеді. Татулықта, достықта   өмір   сүреді.Осындай   ажырамас   бірлік   біздің   Отанымыздың үлкен ел екендігін басқа елдерге танытады. Еліміздің басты байлығы бейбітшілік, татулық, сыйластық құрмет, достық. ­Ал бұл тыңдағандарын не? ­Мәтін. ­Мәтін екенін қайдан білдіңдер? ­Сөйлемдер бір­бірімен байланысып тұр. ­Мәтін абзацтарға бөлінген. ­Негізгі ойы бар.Қазақстан. ­Үш бөлімнен тұрады. ­Ат қоюға бола ма?Қандай ат қояр едіңдер? Ендеше қалай ойлайсыңдар  бүгінгі сабағымыздың тақырыбы не? ­Дұрыс .Мәтін.  Сонымен бүгінгі сабағымыздың тақырыбы­Мәтін түрлері. ­Бұл бізге бұрыннан таныс тақырып, олай болса, біз бұл сабақта мәтін жайлы түсінігімізді кеңейте түсеміз. Жаттығулар арқылы мәтінді түрлеріне айырып, талдауға ұмтылыс жасаймыз. Әрі қарай жаттығу жұмыстарын орындаймыз. 4.Танымдық ­әрекеттік кезең: 1.Қазір бізде ЕҚЫҰ саммитіне қатысамыз, байқасаңдар парталарымыз шеңбер үстел боп құрылған. Еуропа елдердің бәрін,АҚШ­ты Канада, Орталық Азия мен   Кавказ   сырты   мемлекеттерін   қамтитың   56   мемлекет   ЕҚЫҰ­ның қатысушылары   келіп   қатысады.   Осы   қатысушы   56   мемлекет   сендерге   хат жолдап   тапсырмаларын   дайындаған   Қазір   біз   оларды   оқып   тапсырмаларын орындауға тырысамыз. Сәлеметсіздерме қымбатты балалар! 1­ші хатты көрші мемлекет Рессей федерациясы жіберді. Біз сіздермен достықта, татулықта көрші ел боп өмір сүрудеміз, ол біз үшін үлкен бақыт! Біз Қазақстан халықтарына деген сыйластығымыз арттыруда.Қазақстанда тұратын әр түрлі ұлттар және біздің де орыс ұлтты жерлестеріміз жарастықта өмір сүріп жатқанына көзіміз жетті. Көрші мемлекеттер арасындағы достық жақсылыққа, бақытқа жеткізе берсін. Сондықтан да біз сіздерге арнап тапсырмалар дайындадық .Сіздердің оларды орындай алатындарына күмән жоқ. Сәттілік тілейміз! 1. Балықтың неше түрі бар.Балалар көл жағасында ойнап   жүр.   Әлия   ағасының   айтқанын   бұлжытпай орындайды.    2.     Өркеннің сүп­сүйкімді қозысы бар. Оның көзі көмірдей   қап­қара.   Жүні   аппақ,   бұйра.   Бойы кішкентай.     3.     Жидек   шілдеде   піседі.   Дәмі   өте   тәтті!   Өзі бармақтың басындай, түсі бозғылт. Ауыл адамдары жидекті шелектеп жинайды. Жегенінен артылғанын қайнатады. 4. Кітап оқу­ өте пайдалы іс. Өйткені, кітап­ білім  көзі. Кітап оқу арқылы неше түрлі қызық  оқиғаларды білуге болады. Кітап кейіпкерлерінің  ерлік істерін тамашалауға болады. Сондықтан да  «білім­кітапта»дейді халық   1­бөліктегі сөйлемдер оқылады. Бұлардың мәтін емес екендігі айтылады. 2­3­ бөліктегі мәтіндер оқытылып , салыстырылады. Венн диаграммасы арқылы салыстырайық Қозы сүп-сүйкімді, көзі көмірдей қап-қара,жүні аппақ,бұйра,бойы Мәтін Негізгі ойы Сөйлемдер бір-бірімен байланысқан Жидек шілдеде піседі, тәтті, бармақтың басындай, түсі бозғылт, шелектеп жинайды, қайнатады. ­Қозы қандай? Көзі қандай? Жүні қандай? Бойы қандай? Балалар бұл мәтінді сипаттау мәтін деп атайды. ­Ал «Жидек» мәтінінде мұнда байқасаңдар жидектін шілдеде пісетінің, тәтті,  бармақтың басындай, түсі бозғылт, ауыл адамдары жидекті шелектеп  жинайтыны екенін сендерге хабарлап жеткізіп тұр. 4­бөліктегі мәтін оқылады.Талдау жүргізіледі. ­Бірінші сөйлемде не туралы айтылған? Келесі сөйлемде ше?.... Балалар бұл мәтін пайымдау мәтіні деп аталады.Пайымдау мәтіні дегеніміз:  Оқиға, құбылыстардың себебін дәлелдейтін мәтін пайымдау мәтін деп  аталады. Сонымен мәтіннің қандай үш түрімен таныстық  дәптерлеріне жазыңдар. 1. Әңгімелеу, 2. Сипаттау 3. Пайымдау. Бөлінген үш топқа ат қойылады.1 топ.Әңгімелеу,  2 топ. Сипаттау,   3  топ.Пайымдау 5. Сергіту сәті: «Сәлемддесу» 2­ші хат Сонау АҚШ­тың Канададан келген екен.Олар да сендерге сәлемдерін айтып жатыр сонымен қатар жібірген  тапсырмалары бар екен. 1 тапсырма.Әр топқа үлестірмелер таратылады.Орналасу реті ауыстырылған  мәтінді тақырыбына қарай  рет­ретімен орналастыру. 2 тапсырма. Әр топ берілген жоспар бойынша түріне қарай мәтін құрады. 1.Мәтінге ат қой 2.Абзацтарға бөл. 3.Мәтіннің түрін атау. 6.Оқулықпен жұмыс:   85 бет 1­жаттығу. Ұжымдық тапсырма. А)Мәтін түсініп оқуға тапсырма беріледі. Ә)Мәтіннің мазмұны айтылады. Б)Мәтіннің ат  қойылады. Мәтін неше бөліктен тұрады? ­Балалар мәтін неше бөліктен  тұратындығын қайдан білдіңдер? ­Өйткені бөліктер абзацтан басталады. 3­ші хат Франция мемлекетінен келген екен. Тапсырмалары бар екен. 1тап. «Үстел үстіндегі карта ойыны» Кез­келген суретті бір бала алып, мәтін  құрайды. Ойды екі топ балалары жалғастырады. 2­тап.86 бет. 2­жаттығу.Мәтінді оқыңдар.Мәтіннің мазмұнын әңгімелеп  айтыңдар. Ауызша талдау.әр бөлік не туралы айтылған? 7.Сабақты бекіту:Енді, балалар бүгінгі сабағымыздың қорытындысын  шығарып көрейік Топтау стратегиясы.             Мәтін дегеніміз не? мәтін ІІІ Рефлексивті кезеңі. ­Енді, балалар, бүгінгі сабағымызды ­Балалар, бүгін барлықтарын жақсы жұмыс жасадыңдар. ­Енді еңбектеріңді бағалайық.Әр топ алдарындағы парақтарды алып:  өздеріне баға қойындар, топ бір баға қояды, мұғалімнің бағасы және  қорытынды баға шығарыңдар.                                             ТЕСТ 1.Жазбаша немесе ауызша ойды жеткізу дегеніміз ол: А  Сөйлем              Б Мәтін                  С  сөз 2.Мәтін неден құралады? А  Абзацтан                Б  Бөлімдерден                 С  Бірнеше сөйлемдерден 3.Әрбір бөлім қалай аталады?  А  Абзац                  Б  Сөйлем             С Тақырып 4.Абзац мәтіннің қай жерінде жазылады? А  Соңында            Б Жаңа жолдан бастап      С  Жазылмайды 5.Мәтіндегі негізгі ой немесе мәтін атауы  қалай аталады? А  Абзац                   Б  Әңгімелеу             С  Тақырып 6.Мәтін қандай 3 бөлімге бөлінеді? А  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы        Б  Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау С  Тақырып, жоспар, абзац 7.Мәтін түрлері  ол: А Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау                     С  Тақырып, жоспар, абзац  Б  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­                                      ТЕСТ 1.Жазбаша немесе ауызша ойды жеткізу дегеніміз ол: А  Сөйлем              Б Мәтін                  С  сөз 2.Мәтін неден құралады? А  Абзацтан                Б  Бөлімдерден                 С  Бірнеше сөйлемдерден 3.Әрбір бөлім қалай аталады?  А  Абзац                  Б  Сөйлем             С Тақырып 4.Абзац мәтіннің қай жерінде жазылады? А  Соңында            Б Жаңа жолдан бастап      С  Жазылмайды 5.Мәтіндегі негізгі ой немесе мәтін атауы  қалай аталады? А  Абзац                   Б  Әңгімелеу             С  Тақырып 6.Мәтін қандай 3 бөлімге бөлінеді? А  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы        Б  Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау С  Тақырып, жоспар, абзац 7.Мәтін түрлері  ол: А Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау                     С  Тақырып, жоспар, абзац  Б  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Тест  кілттері: 1Б 2С 3А 4Б 5С 6А 7А Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу мәдениеті Мақсаты: Мәтін және оынң түрлері туралы білімін бекіту. Оқушылардың ойлау, шығармашылық қабілетін дамыту. Сауатты жазуға талпындыру. Көрнекілігі: тапсырмалар, тест . Барысы: І Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық дайындық. Өткенді қайталау: Мәтін ,оның түрлері қандай? Мәтіннің бөлігін ата. Мәтін түрлеріне мысалдар келтір .Ізетті бала­өлеңін жатқа сұрау. Тест жұмысын алу.                                      1.Жазбаша немесе ауызша ойды жеткізу дегеніміз ол: А  Сөйлем              Б Мәтін                  С  сөз 2.Мәтін неден құралады? А  Абзацтан                Б  Бөлімдерден                 С  Бірнеше сөйлемдерден 3.Әрбір бөлім қалай аталады?  А  Абзац                  Б  Сөйлем             С Тақырып 4.Абзац мәтіннің қай жерінде жазылады? А  Соңында            Б Жаңа жолдан бастап      С  Жазылмайды 5.Мәтіндегі негізгі ой немесе мәтін атауы  қалай аталады? А  Абзац                   Б  Әңгімелеу             С  Тақырып 6.Мәтін қандай 3 бөлімге бөлінеді? А  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы        Б  Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау С  Тақырып, жоспар, абзац 7.Мәтін түрлері  ол: А Әңгімелеу, сипаттау, пайымдау                     С  Тақырып, жоспар, абзац  Б  Басталуы, негізгі бөлімі, соңы 215­жаттығу.   Тірек сөздерді пайдаланып, мәтіндер құрастыру. Әдептілік  жайлы сыныпта әңгіме жүргізу.  216­жаттығу Өзіндік жұмыс. Мүмкін болса, мақұл сөздерін пайдаланып  сөйлем құрастыру. Тексеру.  Қорытынды:  Қандай сиқырлы сөздер білесіңдер? Олар не үшін керек? Ол бізді қалай тәрбиелейді? Онымен сөйлесу адамды қай жағынан көрсетеді? Үйге тапсырма: 218­жаттығу. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері Сабақтың тақырыбы: Сөйлем,сөйлемнің айтылу мақсатына қарай түрлері. Сабақтың мақсаты: оқушыда сөйлем,сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөліну  түрлері туралы топтастырылған ұғым қалыптастыруға мүмкіндік  жасау;оқушыларды сөйлемді оқыған кезде дауыс ырғағын салыстыру арқылы  оларды бір­бірінен ажырата білуге жаттықтыру; тіл дамыту,рефлексиялық жаттығуларды орындату арқылы оқушылардың байланыстырып сөйлеуін,өзін­өзі  бағалауын жетілдіру; өз біліміне сын көзбен қарай білуге  тәрбиелеу. Сабақтың әдісі: көрнекілік, сұрақ­жауап, индукция, дедукция, талдау, жинақтау,өз  бетінше жұмыс. Сабақтың көрнекілігі:суреттер (жеке,сюжетті),тірек­сызба. Сабақтың барысы: 1.Бағдарлау­мотивациялық кезең. Оқушы қызығушылығын ояту. ­Ерте­ерте,ертеде біз білмейтін бір үлкен елде СӨЗДЕР өмір сүріпті.Сөздердің бір  тобы бір­бірімен тіркесе байланысып,жеке отау тігіпті. Ол отау СИНТАКСИС елі деп аталыпты.Бұл сөздер бір­бірінен бөлек тұрса да,бір­ біріне бағынып,бірін­бірі толықтырып тұрыпты.Ең бірінші тұрған сөз бәріне бас  болыпты.Ал ең соңғы сөз өзінен кейін ешкімді жібермей,ойды тиянақтап  тұрыпты.Бұның қалай аталатындығын сендер қазір тапсырмалар орындау арқылы  тез табасыңдар. ­Сонымен,бүгін біз,сол Әлемдегі ең үлкен ел­«Синтаксис еліне» саяхатқа  шығамыз.Олай болса,сендерге сәт сапар тілеймін.Жолда кездескен тапсырмаларды  мүдірмей орындап,тапсырманы дұрыс табуларыңа тілектеспін.Саяхатқа шығу үшін  тіркескен вагондары бар пойызға отырамыз.   Әр вагонға бір жұмбақтан жасырынған.Мысалы, 1­вагонда: «Жылт­жылт еткен, жырадан өткен»; 2­вагонда: «Тәтті,тәттінің іші қатты,қаттының іші тәтті»; 3­ вагонда: «Кішкентай ғана бойы бар,айналдырып киген тоны бар»; 4­вагонда: «Қанаты жоқ­ұшады,аяғы жоқ­қашады»; 5­вагонда: «Ти  десем,тимейді,тиме десем,тиеді»; 6­вагонда: «Отқа жанбас,суға батпас». 1­тапсырма: Әр жұмбақтың шешуін тауып,әрқайсысының шешуіндегі бірінші  әріптерінен сөз құрастыр. ­Қандай сөз шықты? (СӨЙЛЕМ). Бұл сөз туралы не білетініңді есіңе түсір. 2­тапсырма: Паровоз тоқтап қалды.Көмекке келейік.Ол үшін сөйлемнің неден  тұратынын табайық.­Сөйлем сөздерден тұрады.­Сөйлемнің бірінші сөзі қалай  жазылады? – Сөйлемнің бірінші сөзі бас әріптен басталып жазылады. 3­тапсырма: ­ Балалар, пойыздыңең соңғы вагонына сөйлемнің ТЫНЫС БЕЛГІСІ  деген ақылгөй шешесі орналасыпты.Қасындағы үш қызының біреуі тиянақты  сөйлесе,екіншісі тек сұрайды,ал үшіншісі бірде ренжіп, бірде қуанып,бірде бұйырып сөйлейді екен.Соған қарамастан,ол қыздарын ақылмен бір мәтіннің ішінде жұмсай  алыпты. ­Қалай ойлайсыңдар,бұлар қандай сөйлемдер? Мұндай сөйлемдерден кейін қандай  тыныс белгілері қойылады? Қане,ойланып көрейік. ­Нүкте. Сұрау белгісі. Леп белгісі. Сөйлем туралы ой жинақталып,сызбаға түсіріледі: Сөйлем Бір­бірінен бөлек жазылатын          бірінші сөзі бас әріптен          Сөздерден құрылады.                  басталып жазылады.                                            аяқталғаннан                                            кейін тыныс                                           белгісі қойылады Нүкте                                       Сұрау                       Леп                                                 белгісі                     белгісі 2.Операциялық­орындаушылық кезеңде оқулықтағы жаттығулар мен оқулықтан  тыс тапсырмалар орындатылады. 219­жаттығудағы сөздер салыстырылып  оқытылады: Шекара, шекарашы,              Шекарашылар күзетте тұрады. Ел,қорғайды,күзет,               Олар еліміздің шекарасын олар, тұрады.                         қорғайды. Екі бағандағы сөздердің қайсысы сөйлем екені талдау арқылы таптырылып,сөйлем  болу үшін белгілі бір аяқталған ойдың хабарлануы тиіс екенін саналы түрде меңгере бастайды. 220,221­жаттығуларды орындау барысында сөздерді сөйлемнің мазмұнына қарай өзгертіп жазу, берілген сөздерден сөйлем құрап жазу іске асырылады. 222­жаттығу сөйлемдерді соңына қойылған тыныс белгісіне сай ырғақпен оқуға  үйретуді және бұл сөйлемдердің айтылу мақсаты әр түрлі екенін дәлелдеуді  көздейді.Бұл үшін мұғалім сөйлемдерді алдымен өзі оқып береді,содан соң  оқушыларға оқытып,әр сөйлемді оқыған кездегі дауыс ырғағын салыстырады.  «Мына сурет қандай әдемі салынған! Бұны қазақтың атақты суретшісі Ә.Қастеев  салған. Қастеев атаңды білесің бе?» ­Сонымен, бұл сөйлемдердің бір­бірінен өзгешелігін не арқылы байқадық? ­Сөйлемдерді дауыс кідірісін сақтап оқу арқылы олардың бір­біріне ұқсамайтынын  байқадық. Оқушыларға ой тұжырымдамасын жасатып,қорытынды шығарту: «Бұл сөйлемдер  айтылу мақсатына және сазына қарай біреуі жай ғана хабарлап тұрса,екіншісі  сұраулық мағынаны білдіріп тұр, ал үшіншісі таңдану, сүйсінуді білдіреді». Тірек­сызбамен жұмыс.                                                                Сөйлем                                          айтылу мақсаты мен сазына қарай             Хабарлы                             Сұраулы                         Лепті              сөйлем                               сөйлем                          сөйлем Осы тұста жоғарыдағы сөйлемдерді айтылу мақсатына қарай сызбаға түсіріп,  олардың әрқайсысы сөйлемнің қай түріне жататындығын тап және ойыңды дәлелде  деген тапсырма беруге болады.             Білімді тиянақтауға оқулықтан тыс грамматикалық тапсырмаларды орындатуға да болады. Мысалы: А) «Орныңды тап» дидактикалық ойыны. Ойынның шарты: Үстел үстінде Бөліктерге бөлінген бірнеше сөз жазылған қима қағаздар жатады.Сол сөздерден  сөйлем құрастыру қажет. Құраған сөйлемдерін тақтаға жазады. Сөйлем қандай әріптен бастап жазылғанына,не үшін тыныс белгісі  қойылғанына назар аудартылып, жауап алынады.  Берілген сөздер: Мейіржан жылы Маржан оқиды Алақай жатыр киінді нешінші сыныпта келе апам. Сөйлемдер: Мейіржан жылы киінді. Маржан нешінші сыныпта оқиды? Алақай,апам  келе жатыр! Ә) «Адасқан сөйлемдер» дидактикалық ойыны. Ойынның шарты: берілген  сөйлемдерді айтылу мақсатына қарай өз үйшігіне орналастыру керек. 1. Өсімдік көктейді  2. Түйені бұйдалайды  3. Балам,өркенің өссін  4. Дала  қандай аппақ  5.Қамшы деген не  6. Кірпі қалай дыбыстайды Б) Ой сергіту жаттығуы. «Сөзден сөз шығарып,ол сөздерден сөйлем құра» Ақыл сөзінен бірнеше сөз шығару керек: ақ,ақы,қал,лақ.... Тапсырма. 1) Бұл сөздердің мағынасын түсіндір. 2) Осы сөздермен  хабарлау,сұрау,қуану немесе ренжу не таңдану мақсатын көздейтін сөйлемдер құра. В) Танымдық тапсырма. Көрсетілген тыныс белгілеріне сөйлем құрап жаз. 3.Рефлексиялық­бағалау кезеңінде 223­жаттығу орындатылады.Жаттығуда  берілген ребустың шешуіндегі «суретшілер» сөзімен әңгіме құратылады. Бұдан кейін суретте берілген тыныс белгілерінің ішінде сөз ойлап жаздыру және сол жазған сөздерімен сөйлем құрастыру тапсырмасын беруге болады: Рефлексиялық­танымдық тапсырмалар талданып,оқушылар бүгінгі сабақ бойынша  өз ойларын айтып, ой қорытындысын жасайды.Сабақтың басында үлестірілген «өзін­өзі бағалау» парағы бойынша оқушылар (өз білімдерін әрбір  берілген тапсырмаға ұпай қою арқылы) өзін­өзі бағалайды. Әр тапсырмаға 5 ұпайдан беріледі. Бағалау парағының үлгісі: Оқушының                           Тапсырмалар           ұпай           бағасы аты­жөні                                                                саны                           1   2   3   4    5    6    7    8    9    10 45­50 ұпай – «5», 35­44 ұпай –«4», 25­34 ұпай – «3» Сабақтың тақырыбы: Хабарлы сөйлем. Сабақтың мақсаты: модельдеу (тірек­сызба, хабарлы сөйлемнің белгілерін рет­ ретімен анықтау арқылы ереже шығару) арқылы хабарлы сөйлем туралы  топтастырылған ұғым қалыптастыру; оқушылардың танымдық оқу әрекеті арқылы  теориялық ойлауын,тілін дамыту; достыққа,адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың әдіс­тәсілдері: сұрақ­жауап, топтастыру,дәлелдеу, ізденушілік,  көрнекілік,талдау, жинақтау. Сабақтың көрнекілігі:тірек­сызба, жеке суреттер. Сабақтың барысы: 1.Мотивациялық­бағдарлау кезеңі. Психологиялық дайындық. ­Адамның есімі белгілі бір мағынаны білдіреді. Жақсылығы көп болсын деп  «Жақсылық», ақылды, дана болсын деп «Дана» қояды. Қане, Хабарлы сөйлем  дегеннің мәніне көз жіберейікші. ­Хабарлы сөйлем аяқталған ойдың хабары дегенді білдіреді. Бұл ойымызды  төмендегі жұмбақ айқындай түседі:            Өзім сөзден тұрамын,            Аяқталған ойды құрамын. ­Сонымен, аяқталған ойды білдіріп тұрған бұл қандай сөйлем? ­Хабарлы сөйлем. 224­жаттығу хабарлы сөйлемнің қандай мағына білдіретінін, айтылу сазын, оның  соңына қандай белгі қойылатынын аңғарту мақсатын көздейді. «Итбалық балықпен қоректенеді.Ол өте жақсы жүзеді,керемет сүңгиді.Аяқ орнында жүзу қанатшалары бар.Итбалықтың күшіктері аппақ.Сондықтан да оларды ақүрпек  деп атайды». Жаттығу орындатылып болғаннан кейін тірек­сызбамен жұмыс  ұйымдастырылады:                                         Аяқталған ойды                   Сөйлем аяқталған  Хабарлы сөйлем               білдіреді                            соң нүкте қойылады  Осы сызба арқылы хабарлы сөйлем туралы ой тұжырымдамасы жасатылады. 2.Операциялық­орындаушылық кезең. Жасаған ой тұжырымдамаларын оқулықтағы ережемен салыстырғызылып,  айырмашылығы тапқызылады.225­жаттығу мәтіндегі сөйлемдердің тиісті тыныс  белгісін қойып көшіріп жазуға, 226­жаттығу  «Сәукеле,орамал,жейде,жаулық,күпі,құлақшын,ішік,қамзол,шәлі,шекпен» Сөздерін оқып, әйелдердің киімін білдіретін сөздерді бір бөлек,ерлердің киімін  білдіретін сөздерді бір бөлек топтап жазуға берілген.Қарамен жазылған «орамал»,  «құлақшын», «қамзол» сөздерін қатыстырып сөйлем құрау тапсырмасы хабарлы  сөйлем туралы алған білімдерін іс жүзінде  қолдану дағдысын қалыптастыру мақсатын көздейді. 3.Рефлексиялық­бағалау кезеңінде «Ұмытып қалсаң,нүктеден сұра»  рефлексиялық жаттығуы орындатылады.                                        Нүкте мен Нүкен Нүкен: Ей,кішкентай ғана нүкте!              Сенің осы керегің жоқ­ау түкке!              Керек болсаң,айта қойшы,              Сырыңды менен бүкпе. Нүкте: Мен сөйлемнің соңында тұрам,             Солында емес,оңында тұрам.             Сөйлемдердің жігін ажыратып, Кідіріс белгісі орнында тұрам.             Тиянақты ойдың біткенін білдірем,             Сөйлем соңына таман             Даусыңды бәсеңдетіп үлгірем.             Маған кідіріп дем аласың,             Мен емес пе бөліп тұрған ой арасын?                  («Қызықты грамматика» кітабынан, 1984) Соңғы шумақты басшылыққа алып,бірнеше хабарлы сөйлем оқуды іске асыр және  оның хабарлы екенін дәлелде тапсырмасы 228­жаттығу арқылы жүзеге асырылады: «Менің досым Қырғызстанда тұрады. Мен оған өз елім туралы мақтанышпен  жазамын.Ол жазда Алматыға  келмекші. Досымды асыға күтіп жүрмін». Үйге әңгіме құрап келу тапсырмасы беріледі (229­жаттығу). Сабақтың тақырыбы: Сұраулы сөйлем. Сабақтың мақсаты: Сұраулы сөйлем туралы топтастырылған ұғым  қалыптастыруға мүмкіндік жасау; өз бетімен жұмыс жасау арқылы оқушылардың  теориялық ойлауын, сөйлеу тілін дамыту; ұйымшылдыққа, достыққа,  адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың әдіс­тәсілдері: Көрнекілік, сұрақ­жауап, индукция, дедукция, талдау,  жинақтау, топтау, рефлексия. Сабақтың көрнекілігі: жеке суретттер, тірек­сызба, ойын құралдары. Сабақтың барысы: Мотивациялық­бағдарлау кезеңі. Психологиялық дайындық жұмыстары. Оқушылардың қызығушылығын тудыру. Сұрау мағынасында  сөз Сыздыққа шын сырын айтып, сырласыпты: ­ Өткен сабақтан бері менің атымды білгендеріңмен, сырымды жете білмейтіндерің де бар.  Сырттай  ғана біліп, іштей істес болмағандықтан, дұрыс кідіріс жасамай оқып, басқа сөзге  айналдырып жібересіңдер. Әрине, ондай қателіктен кейін көзімді бақырайтып  қойып, нүктені немесе леп белгісін әкеп қоя салатынын қайтерсің? Бұған қайтіп  ренжімессің? Балалар, сұрау мағынасындағы сөзді өкпелетпей, төмендегі тапсырмаларды қатесіз  орындайық, ­ деп, оқулықтағы жаттығуларды орындатуға болады (операциялық­ орындаушылық кезең): 230­жаттығуда берілген өлең шумақтары мәнерлеп оқылып, олар бір­бірімен  салыстырылады. «Қай ақын сұраулы сөйлем пайдаланған? Сұраулы сөйлем қандай  мақсатта пайдаланған? Сұраулы сөйлемнен кейін қандай тыныс белгісі қойылған?»  дейтін сұрақтар арқылы сұраулы сөйлем туралы оқушыларға ой тұжырымдамасын  жасатып, ереже шығартылыады: Сұраулы сөйлем сұраулық мағынаны білдіреді.  Сұраулық мағынаны білдіретін сөз көтеріңкі дауыспен оқылады. Сұраулы  сөйлемнен кейін сұрау белгісі қойылады. Мұны тірек­сызбамен былай көрсетуге  болады: Сұраулы сөйлем