ELEKTROMAGNITLER

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

ELEKTROMAGNITLER

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 40-TEMA     ELEKTROMAGNITLER.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Elektromagnitler haqqında uluwma tusinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqsetı

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Báseki sáwbet» interaktiv metodı «Debatlar» interaktiv metodı

Sabaq jobasi

Sabaqtıń barısı

Shólkemlestiriw

Oqıwshilardıń nawbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Toktıń magnit maydanı temasın soraw

TEMA

Elektromagnit hám wnıń magnit maydanı:

150-súwrette kórsetilgen shınjırdı jiynayıq. Katushkanıń kósheri Jerdiń qubla hám arqa polyuslarıniń baǵıtına perpendikulyar yetip qoyayıq. Katushkanıń ushınan 10-15 sm uzaqlıqqa magnit strelkasın qoyıp, gilitti qossaq, ol katushka tárepke belgili múyeshke burıladı.

Katushkanıń ishine temir ózek kiritilse, strelka jánede úlkenirek múyeshke burıladı. Demek. temir ózek katushkanıńmagnit maydanın kúsheytedi.

Ádette, ózekli katushkanı payda etiw ushın temir ózekke izolyaciyalanǵan sım oraladı.

Temir ózekka bir ncshe qabat qılıp izolaciyalanǵan ótkizgish (sım) orap payda etilgen katushka elektromagnit dep ataladı.

Elektromagnitlik dúzilis 1825–jılda anglichan artilleriyashısı Vilyam Sterjen tárepinen oylap tabılǵan. Ol jaratqan elektromagnittiń katushkası tek bir qatlamlı sımnan ibarat edi. 1828 – jılda amerikalı fizik Jozef Genri (1797-1878) temir ózek ústine izolaciyalanǵan sımdı kóp qatlam qılıp orap, úlken kúshke iye bolǵan elektromagnitti jarattı.

Elektromagnit magnit maydanınıń tásir kúshi qanday parametrlerge baylaruslıgiın kóreyik. Bunıń ushın 151-súwrette kórsetilgen shınjırdı jiynayıq. Shınjırǵa jalǵanǵan elektromagnit ushına jaqın etip yakor dep atalıwshı temir plastina dinamometr arqalı ilingen. Tájiriybeni tómendegi tártipte ótkereyik.

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

1. Giltti jalǵasaq, yakor katushkaǵa tartıladı. Yakordıń katushkaǵa tartılıw kúshi dinamometr járdeminde ólshenedi. Reostat járdeminde katushkadaǵı tok yeki ese arttırılsa. yakordıń katushkaǵa tartılıw kúshi de eki ese artadı. Tok kúshi neshe ese arttırılsa, katushkanıń tartıw kúshi de sonsha ese artadı. Demek: Elektromagnittiń tartıw kúshi onnan ótip atırǵan tok kúshine tuwrı proporcional bolıp tabıladı.

Yaǵniy                                             (1)

2. Katushkadaǵı sımlardıń oramlar sanı eki ese kemeyse. yakordıń elektromagnitke tartılıw kúshi de eki ese kemeyedi. Oramlar sanı neshe ese arttırılsa. yakordıń tartılıw kúshi de sonsha ese artadı. Demek:

Elektromagnittiń tartıw kúshi katushkadaǵı oramlar sanına tuwrı proporcional.

Yaǵniy                              (2)

3. Elektromagnitti katushkadaǵı oramlar sanı birdey, biraq uzınlıǵı 2 ese qısqa bolǵan basqa elektromagnit penen almastırayıq. Bunda yakordıń elektromagnitke tartılıw kúshi 4 ese artqanın baqlaw múmkin. Demek

Elektromagnittiń tartıw kúshi katushka uzınlıgınıń kvadratına keri proporcional

Yaǵniy                                                               (3)

(1), (2) hám (3) ańlatpalardı ulıwmalastırıp, tómendegi formulanı jazıw múmkin:

               (4)

bul jerde u - elektromagnit ózeginiń qásiyetlerine baylanıslı bolǵan proporcionallıq koefficient

Elektromagnittiń temir yakordı tartıw kúshi tok kúshine hám katushkanıń uzınlıq birligine tuwrı keletuǵın oramlar sanına tuwrı proporcional.

Elektromagnittiń qollanılıwı:

Elektromagnitler texnikanıń kóp tarawlarında, atap aytqanda, transport, telegraf. radio, televidenie, elektrotexnika hám basqa tarawlarda keńnen qollanıladı.

Elektromagnittiń ápiwayı qollanılıwı 152- súwrette kórsetilgen. Elektromagnit kran temir hám polat júklerdi bir orınnan basqa orınǵa tasıydı. Bunday kóterme krannnıń qolaylıǵi sonda, tasılıp atırǵan júk hesh qanday tirepberdige artılmaydı hám bekkemlenbeydi. Elektromagnit kran tasıwı kerek bolǵan júkke jaqınlastırıladı hám kontur tokka jalǵanadı. Sol waqıtta júk  kranǵa jabısıp kóteriledi hám kran onı basqa jerge alıp barıp qoyadı. Ток úziliwi menen kran júkten ajıraladı.

Elektromagnitlerdiń texnika tarawında keńnen qollanılıwı elektromagnitlik rele sipatında ayqın kórinedi

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Sabaqtı bekkemlew

«Klaster» interaktiv metodı oqıwshılarǵa qalegen mashqala (tema) lar haqqında erkin,onıń oylaw jeke pikirlerin biymálel bayan yetiwi ushin shárayat jaratıwǵa járdem beredi.Hár bir oqıwshıǵa jeke túrde sorawlar hám tapsırmalar beriw járdeminde taza tema bekkemlenedi..

l.Elektromagnit dep nege aytıladı?

2.Elektromagnittiń tartıw kúshi onnan ótip atırǵan tok kúshine qanday baylanıslı ? Bunday baylanıstı tájiriybede qalay kórsetiw múmkin?

3.Elektromagnittiń tartıw kúshi konturdaǵı oramlar sanına qalay baylanıslı? Bunday baylanıstı tájiriybede qalay tiykarlaw múmkin?

4.Elektromagnittiń tartıw kúshi katushkanıń uzınlıǵına baylanıslılıǵı tájiriybede qalay tiykarlanadı?

5.Elektromagnittiń tartıw kúshiniń formulası qalay ańIatıladı?

6.Elektromagnittiń qollanılıwı haqqında nelerdi bilesiz?

Úy tapsırma tapsırıw

Elektromagnitler  temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshilarga tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash