Иллюстрация к стихотворению И.М.Гоголева-Кындыл "Сэргэ"

Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин Министиэристибэтэ

Бүлүү улууһун үөрэҕириитин салалтата

Д.А.Гуляев аатынан Кыргыдай орто оскуолата

Иван Михайлович Гоголев-Кындыл «Сэргэ» хоһоонугар иллюстрация

VII кылаас үөрэнээччитэ Наумов Айтал үлэтэ.

Салайааччы: Яковлев Э.Я.

2020 с.

Атаас, тохтоон ааһыах эрэ

Эргэ сэргэ аттыгар,

Ыалдьытымсах Саха сирэ

Сэргэттэн саҕаланар...

Үтүө күнүнэн күндү кэмпириэнсийэ кыттыылаахтара, ыалдьыттара, дьүүллүүр сүбэ!

Мин аатым Наумов Айтал, Дмитрий Алексеевич Гуляев аатынан Кыргыдай орто оскуолатын VII кылааһын үөрэнээччитэбин. Бүгүн эһиэхэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх диэйэтэлэ, Арассыыйа култууратын үтүөлээх үлэһитэ, саха Хомсомуолун аатынан бириэмийэ лауреата, «Хотугу сулус» диэн Арассыыйа суруйааччыларын литэрэтиирэҕэ бириэмийэтин бастакы лауреата, Саха сирин народнай бэйиэтэ, биһиги биир дойдулаахпыт Иван Михайлович Гоголев-Кындыл «Сэргэ» диэн хоһоонугар оҥорбут иллюстрациябын билиһиннэрэбин. Поэт хоһоонугар саҕалаабытын курдук, мин бастаан сэргэ саха норуотугар суолтатын кылгастык кэпсиэм.

Сэргэ сахалар төрүттэрэ былыр соҕуруу олоруохтарыттан ыла илдьэ кэлбит үгэстэрэ эбит. Сүөhү иитиитинэн дьарыктанар көс биис уустара өссө төрүт былыргыттан ат баайар баҕаналардаахтара биллэр. Биһиги өбүгэлэрбит сэргэ истэр уонна көрөр диэн итэҕэйэллэрэ. Ол иһин үөрүүлээх эбэтэр ыарахан күҥҥэ сэргэни кытта кэпсэтэллэрэ, оҕону-урууну мээнэ сэргэ таһыгар айдаардыбаттара. Онтон сылтаан сэргэ турар сирэ ытык сир диэн ааттаммыта. Сэргэ сүрүн анала дьиэни-уоту, тиэргэни, ыалы араҥаччылааһын буолар. Айыы киһитэ Орто дойдуга олохсуйбутун көрдөрөр ытык бэлиэнэн ааҕыллар. Сэргэ – саха култууратын биир дьикти көрүҥэ. Сахаларга хайдах, хаһан баар буолбута чопчу быһаарылла, ситэ-хото үөрэтиллэ, чинчийиллэ илик. Олох сайдан истэҕин аайы, сэргэни туһаныы, кини тас дьүһүнүн кубулутуу эмиэ уларыйан иһэр. Билигин сэргэни дьон олохсуйар, түмсэр сирдэригэр, ытык сирдэргэ, айан суолун аартыктарыгар, урууга туруораллар.

Өбүгэлэрбит үгэстэринэн сиэри-туому барытын тутуhан туруоруллубут сэргэлэр үйэ тухары тураллар. Сахаҕа «өтөх төҥүргэстээх, сурт кэриэстээх» диэн этии баар. Мин дойдубар дьоммун кытта оттуу, сир астыы сылдьан өтөхтөргө ардыгар сэргэлэр эрэ ордон туралларын элбэхтэ көрбүтүм. Ол иһин уруһуйбар эргэ өтөххө турар сэргэни ойуулаатым. Суруйааччы эмиэ хоһоонугар былыргы ыал сэргэтин хоһуйбута көстөр:

Уһулуох бэргэһэбитин,

Былыр манна баайылланнар

Уоскуйаллар этэ эҥин

Тыал сүүрүктэр, уу дьоруолар...

Аны ааһан иһэр айанньыт урут хаһан эрэ саха дьоно дьиэ-уот тэринэн, оҕо-уруу төрөтөн олорбут бэлиэлэрэ сэргэҕэ кэлэн тобуктаан, бэргэһэтин устан төбөтүн хоҥкутан ааспыты эргитэ саныы олорорун курдук киллэрдим.

Аар сэргэҕэ уоскуйбаттара

Айан эрэ миҥэлэрэ,

Уоскуйарга дылылара

Дьон аймаммыт сүрэхтэрэ...

Ыалдьыт былыр сэргэҕэ атын баайан, балаҕаҥҥа киирэн ытык ыалдьыт буолара. Дьиэлээхтэр туох баалларынан кинини көрсөллөрө. Ол барыта сүтэн эрэрин, билиҥҥи олохпут сиэрэ уларыйбытын эргэ балаҕан аһаҕас аана аҥаар эрэ иэччэҕиттэн иҥнэн тиэрэ түһэн турарын ойуулаан көрдөрдүм.

Уонна түмүкпэр ааптар саха норуотун сиэрдээх майгытын кэрэһилиир сэргэнэн уобарастаан билиҥҥи олохпутугар бу үтүө майгыбыт сүтэн-оһон хаалбатыгар баҕа санаатынан түмүктүүбүн:

Оо, бары дьон дууһалара

Ытык сэргэ буоллаллар,

Айан ырбыт аттара

Тохтоон, сэниэ ыллаллар!..