Масса – материяның инерциялық және гравитациялық қасиетін анықтайтын физикалық шама. Латынның massa – үйінді, кесек деген сөзінен алынған. “Масса” ұғымын механикаға Исаак Ньютон енгізген. Ньютонның классикалық механикасындағы масса дене импульсінің (қозғалыс мөлшерінің) анықтамасына енеді. Дене импульсі (р) дененің қозғалу жылдамдығына () пропорционал болады: р=m, (1) мұндағы пропорционалдық коэффициент m – берілген дене үшін тұрақты шама, оның массасы. Массаның эквиваленттік анықтамасы Ньютон классикалық механикасының қозғалыс теңдеуінен шығады: f=ma (2) Бұл жерде масса денеге әсер ететін күш (f) пен осы күштің салдарынан болатын дененің үдеуі (а) арасындағы пропорционалдық коэффициент (1) және (2) қатынастарынан анықталатын масса инерциалдық немесе инерттік масса деп аталады. Ол дененің динамикалық қасиетін сипаттайды әрі дене инерциясының өлшеуіші болып есептеледі. Ньютонның гравитациялық теориясында масса тартылыс өрісінің көзі ретінде алынады. Әрбір дене өзінің массасына пропорционал болатын тартылыс өрісін туғызады. Осы өріс салдарынан пайда болатын денелер арасындағы тартылыс күші Ньютон ашқан бүкіл әлемдік тартылыс заңы бойынша анықталады: f = G (3)
Ой қорыту.
(үй тапсырмасын тексеру)
1. Масса дегеніміз не?
2. Масса қандай әріппен белгіленеді?
3. Массаның өлшем бірлігі?
4. Массаның тағы қандай өлшем бірліктерін
білесіңдер?
5. Дененің массасын анықтау тәсілдері.
Масса
килограмм
(кг)
таразы
m
м е
т р
ж ы л д а м д ы қ
т а б и ғ
а т
а ң ы р а қ а й
ф и з и к а
д е н е
б а қ ы л а у
у а қ ы т
Заттың қасиетін
сипаттайтын
физикалық ұғым.
1. Ұзындықтың өлшем бірлігі?
2. v=l / t
3. Бізді қоршаған орта?
4. Марстың қазақша аты?
5. Табиғат туралы ғылым?
6. Пішіні мен көлемі бар нәрсе?
7. Табиғатты зерттеу әдісі?
8. Физикалық шама – t?
Сабақтың мақсаты:
көрсететін
Оқушыларға 1 см3 заттың
массасын
шама
тығыздық екендігі туралы түсінік
беру. Сол заттың тығыздығының
өлшем
формуласын
бірліктерін меңгерту.
және
Жоспар:
1. Қызығушылықты ояту
2. Мағынаны тану
3. Ой толғаныс
4. Сабақты қорытындылау
1.Қызығушылықты ояту.
Тәжірибе жасау
Көлемдері бірдей темір, пластмасса, ағаш алайық.
Көлемдері бірдей темір, пластмасса, ағаш алайық.
Осы денелерді таразыға тартып, олардың массасын
Осы денелерді таразыға тартып, олардың массасын
өлшейміз. Тәжірибе нәтижесі арқылы кестені толтырамыз.
өлшейміз. Тәжірибе нәтижесі арқылы кестені толтырамыз.
Ағаш
Пластмасса
Темір
Дене
Масса, г
Көлем, см3
m / V
Қорытынды:
• Әрқайсысының көлемі 1 см3 болатын әртүрлі
заттан жасалған денелердің массалары да әр
түрлі болады.
• Әртүрлі заттардың тығыздығы да әртүрлі
болады.
2. Мағынаны тану.
Заттың тығыздығы деп сол
заттың көлем бірлігіндегі массасына
тең физикалық шаманы айтады.
m
V
заттың тығыздығы
дененің массасы
дененің көлемі
m
V
Заттың тығыздығының бірлігі үшін
бірліктердің Халықаралық жүйесінде (SI)
килограмның метр кубқа қатынасы (кг/м3)
алынған.
кг
31
м
1
г
3
см
10
3
кг
3
м
;
1
кг
3
м
10
3
Т
3
м
m
V
m
V
V
m
cbаV
3. Ой толғаныс.
өтілген
тақырыпты
Жаңа
оқушылардың
қаншалықты меңгергенін білу мақсатында және сабақты
бекіту мақсатында “Өзін өзі тексеру сұрақтары”.
1. Заттың тығыздығы деп нені айтамыз?
2. Заттың тығыздығын қалай анықтауға болады?
3. Қандай тығыздық бірліктерін білесіңдер?
4. Тығыздығы мен көлемі бойынша дененің массасын
қалай есептейді?
5. Массасы мен тығыздығы бойынша дененің көлемін
қалай есептейді?
Есеп шығару.
Кірпіштің тығыздығы 1,8.103 кг/м3, өлшемі
0,25х0,12х0,65 м екені белгілі болса, онда бұл
кірпіштің массасы неге тең болады?
Не үйрендім?
Не білгім келеді?
Таңқалдырғаны
Масса.ppt
