MASSA HÁM ONÍŃ BIRLIKLERI

Nókis rayonı XBBne qaraslı

№  22- sanlı uluwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

MASSA HÁM ONÍŃ BIRLIKLERI

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 14-TEMA    MASSA HÁM ONÍŃ BIRLIKLERI.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqiwshilarga Massa hám oníń birlikleri  haqqında keńnen túsinik berip, bul temaniń bsaqa temalardan ózgesheligin bildiriw.

b) Tárbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda wómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, woqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde wolardıńwoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Teń ólshewli hám teń ólshewsiz qozǵalıs haqqında túsinik. Tezlik hám onıń birlikleri temasin soraw

Tema

Siz kúndelik turmısta ata-anańız yáki ózińiz bazarǵa barǵansız. Álbette bazarda satılıp atırǵan kóplegen azıq awqat ónimlerin tárezide ólshep satılatuǵınında bilesiz. Tárezi járdeminde deneler hám nárselerdiń qanday shaması ólshenedi? Bunı túsiniw ushın tómendegilerge itibar bereyik. Qum salınǵan balalar avtomobilin ornınan jılıstırıw aısat pa yıki qum júklengen haqıyqıy avtomobildi me? Yáki bir qálipte domalap kiyatırǵan oyınshıq avtomobildi uslap qalıw aısat pa yóki haqıyqıy  avtomobildi me? Álbette hár birińiz sorawǵa oyınshıq avtomobildi dep juwap beresiz. Basqa mısal alayıq. Sellofan qaltashaǵa salınǵan qumshekerdi kóteriw aısatpa yáki bir qalta qumshekerdi me? Bunda da qaltashadaǵı degen juwaptı esitemiz. Demek deneler yáki nárseler tınısh turǵan halın saqlawǵa umtıladı eken. Deneler tap usınday háreket halın da saqlawǵa umtıladı. Lekin bul qábilet hár túrli denelerde hár túrli boladı. Bul qábiletti ólshew ushın massa dep atalatuǵın fizikalıq shama oylap tabılǵan. Deneniń massasın ólshewdiń usılları kóp. Solardan hámmege belgilisi tárezi járdeminde ólshew esaplanadı. Joqarıda aytqanımız siyaqlı massa birligi 1 kilogramm bolıp, úlgisi Parijge jaqın jerde Sever degen qalasında saqlanadı (13-suwret).

Platina iridiy quymasınan jasalǵan úlgi cilindr kórinisinde bolıp, biyikligi hám diametri 39 mm ge shamalas. Onıń nusqaları hár túrli mámleketlerge tarqatılǵan.

Dene massasnıń úlken yáki kishiligi ondaǵı zattıń yáki nárselerdiń kóp azlıǵına baylanıslı. Máselen bir qapshıq ǵozanıń massası bir qaltasha ǵozadan, 1 shelek suwdıń massası 1 kese suwdan kóp.

Dene hám predmetlerdiń massasın 1 kg ǵa salıstırǵanda úlken hám kishi birliklerde de ólshew múmkin.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

1 tona (t) = 10 t centner (c) = 100 kg

1 kg = 1000 g = 100000 milligramm

Dene massasın iyinli tárezide ólsheydi. Bunıń ushın onıń sol pállesine ólshenetuǵın deneni, oń pállesine tárezi tasları qoyıladı. Pállege taslar teńsalmaqlıqqa kelgenshe tańlap qoyıladı (14-suwret).

Sonnan keyin pıllege qoyılǵan tas massaları qosılıp esaplanadı.

Iyinli tárezide ólshengen denelerdiń massası onıń qızdırılǵan yáki suwıtılǵanlıǵına, qay jerde hám qashan ólshengenligine baylanıslı emes. Sol sebepli tıjiriybe hám esaplawlarda berilgen deneniń massası turaqlı (m=const) dep alınadı.

Kóbinese bazarlarda palızlardı prujinalı tárezide ólshep satıp atırǵan satıwshılardı kóremiz (15-suwret). Bunday tárezi ushında prujina bolıp, ildirilgen júk tásirinde sozıladı. Táreziniń kórsetiwi prujinanıń qattı boslıǵına, kúnniń ıssı yáki suwıq bolıwına, normadan artıq júk ildirilgende áwelgi halına qaytıp barmastan qalıp ketiwine baylanıslı boladı. Bunnan basqa ólshewler Jerdiń arqa polyusi yáki ekvatorǵa jaqın orınlarda alıp barılǵanlıǵına baylanıslı bolǵanlıǵınan anıq bolmaydı. Sol sebepli deneniń massasın iyinli tárezide ólsheń.!

Júdá kishkene bólekshelerdiń hám úlken deneler (Ay, Quyash) massaların tikkeley ólshep bolmaydı. Olar massası qosımsha usıllar menen esaplap tabıladı. Bul haqqında joqarı klasslarda aytıladı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde, bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Dene massası degende neni túsinesiz?

2.Qaysı tárezide deneniń massası ólshenedi?  Prujinalı tárezide yáki iyinli tórezide me? Juwabıńızdı tiykarlań.

3.Úsh teńgeden birewi jeńil. Kórinisi hám ólshemleri birdey bolǵan bul teńgelerden qaysı biri jeńil ekenligin tası joqpálleli tárezide bir ret ólshew arqalı anıqlaw mómkinbe?

Úy tapsırma tapsırıw

Massa hám oníń birlikleri temasın oqıp keliw

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash