БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ 

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ, ЖАЛПЫ ОРТА, ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ

ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ОБЛЫСТЫҚ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАБИНЕТІ

 

ОБЛАСТНОЙ УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКИЙ КАБИНЕТ

ОРГАНИЗАЦИЙ ДОШКОЛЬНОГО, ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО, ТЕХНИЧЕСКОГО

И ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ ЗАПАДНО-КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жалпы орта білім беретін мектептің 6-11 сыныптарына арналған  география пәнінен сарамандық жұмыстар 

 

 

Практическая работа по географии для 6-11 классов  общеобразовательных средних школ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орал қаласы-2016 жыл 

 

 

Батыс Қазақстан облыстық білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің сараптама кеңесінде қаралып, облыс педагогтарына таратуға ұсынылды.

Хаттама №1 04.03.2016 жыл 

 

 

 

 

 

 

Құрастырушылар: 

Ж.Н.Куспанова – МДЖОТжКББҰООӘК әдіскері 

О.В.Галкина - №35 МЛ-нің география пәнінің мұғалімі

А.Б.Сидарова – ДБАМҚТМЛИ-ның география пәнінің мұғалімі

Г.Т.Акрамова – ЭБГ-ның география пәнінің мұғалімі

А.С.Жолмуханова – №45 ЖОББМ-нің география пәнінің мұғалімі

М.Г.Демченко – №7 ЖОББМ-нің география пәнінің мұғалімі

 

 

 

Пікір жазғандар: 

Т.А.Терещенко -  М.Ӛтемісов ат. БҚМУ география ғылымының кандидаты, доцент.  С.Ж.Кажгалиева– қалалық әдістемелік кабинет әдіскері.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аннотация

Жинақ Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін мектептерінің 6-11 сынып оқушыларына арналған география пәні бойынша практикалық жұмыстар материалдарынан тұрады. Жинақ пән мұғалімдеріне дайындалған, жұмыс орындалуының мысалдары мен білім алушыларды бағалау ӛлшемімен қамтылған.

Аннотация 

Сборник включает материалы практических работ по географии для 6-11 классов средних общеобразовательных школ Республики Казахстан. Сборник адресован  учителям-предметникам, содержит примеры выполнения данных работ, критерии оценки учащихся. 

 

Мазмұны

Түсінік хат...........................................................................................................................4

1.  Физикалық географиядан сарамандық жұмыстар  6 сынып .........................................10

2.  Материктер мен мұхиттар географиясы бойынша сарамандық жұмыстар 7 сынып

..................................................................................................................................................17

3.  Қазақстанның физикалық географиясы бойынша сарамандық жұмыстар 8 сынып 

..................................................................................................................................................21

4.  Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы бойынша  сарамандық

жұмыстар 9 сынып ................................................................................................................25

5.  10 сынып географиясы  бойынша сарамандық жұмыстар (ЖМБ) ...............................35

6.  10 сынып географиясы  бойынша сарамандық жұмыстар (ҚГБ)..................................43

7.  11 сынып географиясы  бойынша сарамандық жұмыстар (ЖМБ) ...............................47 8. 11 сынып географиясы  бойынша сарамандық жұмыстар (ҚГБ) .................................59

Әдебиеттер........................................................................................................................122

 

 

Содержание

Пояснительная записка………………………………………………………………….7

1.  Практические работы по физической географии 6 класс ……………………………64

2.  Практические работы по физической географии материков и океанов 

7 класс ……………………………………………………………………………….......72

3.  Практические работы по физической географии Казахстана 8 класс……………….76

4.  Практические работы по экономической и социальной географии Казахстана 

9 класс ……………………………………………………………………………….......81

5.  Практические работы по географии 10 класс (ЕМН)……………………………........92

6.  Практические работы по географии 10 класс (ОГН)………………………………...100

7.  Практические работы по географии 11 класс (ЕМН)………………………………..104

8.  Практические работы по географии 11 класс (ОГН)………………………………...117

Литература ……………………………………………………………………………..122 Түсінік хат

«Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін мектептерінің 6-11 сынып оқушыларына арналған география пәні бойынша практикалық жұмыстар» әдістемелік нұсқаулығы 2013 жылы 3 сәуірде ҚР білім және ғылым Министрінің №115 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандартына сай құрастырылған.

Жинақта кӛрсетілген практикалық жұмыстар тізімі «2015-2016 оқу жылындағы Қазақстан Республикасының жалпы білім беру ұйымдарында ғылым негіздерін оқыту ерекшеліктері туралы» нұсқаулық-әдістемелік хатына және 2012 жылы 23 тамызда ҚР Үкіметінің №1080 жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының орта білім беру Мемлекеттік жалпы білім беру стандартына сәйкес келеді.

Ақпараттық кеңістіктің кеңеюі мен әлемдік білім беру қауымдастығына кіруі, адами ресурстарды қалыптастыруда білім беру рӛлінің мемлекеттің әлеуметтікэкономикалық даму деңгейінің ӛлшемі ретінде күшеюі жағдайында білім беру жүйесінің жаңа талаптарға сай болуы маңызды. Қазіргі таңда білім беру «Қазақстан-2050» ұзақ мерзімді Стратегиясының аса маңызға ие басымдықтардың бірі деп танылған. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев республикамыздың әлемдегі 30 бәсекеге қабілетті елдер қатарына қосылуын міндеттеді. Қойылған міндетке жетуде білім беру жүйесін жетілдіру айтарлықтай рӛл атқарады. Қоғам мен география ғылымының қызығушылықтары мектеппен тығыз  байланысты, географиялық білім беруді жаңарту үшін жаңа идеялар анықтап отырады. Осыған байланысты мектеп географиясы келесі міндеттерді шешуі тиіс:

1)      оқыту нәтижелерінің ӛмірде қажеттілігі;

2)      оқытудың тұлғалық бағытталуы мен әрекеттік сипаты;

3)      білім беру мазмұнын;

4)      білім алушылардың жеке білім беру траекториясы құрылымында жобалық әрекетті жүзеге асыру;

5)      жобалық-зерттеу және коммуникативті әдістермен практикалық меңгеру;

6)      басты құзыреттерді – шынайы ӛмірде практикалық тапсырмаларды шешу үшін алынған білім, білік және қызмет тәсілдерін қолдануға дайындығын, қалыптастыру.

Географияның оқу пәні ретіндегі ерекшелігі сабақ барысында міндетті практикалық әрекетті оқу-танымдық процестің ажырамас бӛлігі болып табылатын сабақтың кез келген сатысында - жаңа материалды оқуда, білімді қайталау, бекіту, жалпылау мен тексеруде қолдануды, болжайды. Оқу процесіне қойылатын қазіргі заманғы талаптар бойынша мұғалім білім алушылардың білімі, білігі және дағдысын іс-әрекет арқылы тексеруге бағыттайды. География курсындағы практикалық жұмыстар – білік пен дағдыны қалыптастырып, дамытып, бекітіп қана қоймай, жаңа білім алуға мүмкіндік беретін оқытудың ерекше формасы.

Практикалық жұмыстарды орындау география бойынша стандарт компоненті ретіндегі жалпы оқу біліктілігін дамытуға, яғни талдау, салыстыру, сәйкестендіру, бағалау, ой тұжырымын жасау, ӛз ойын айта білу және оны негіздеу, жұмыс нәтижелерін түрлі формаларда (қорытынды, тезис, логикалық сызбалар) кӛрсетуге ықпал етеді. Екінші міндет – ерекше білік қалыптастыруды қамтамасыз ету (теориялық географиялық білімді практикада қолдану, оқу, түрлі тақырыптағы карталар мен статистикалық материалдарды талдау мен сәйкестендіру сияқты маңызды біліктермен қарулану). Үшіншіден, стандартпен қарастырылған практикалық жұмыстар жүйесі география ғылымының әдістерін оқушылардың толық танысуы мен меңгеруінде үлкен мүмкіндікке ие. Тӛртіншіден, географиялық, саяси, экономикалық, ғылыми және әдістемелік ақпарат, карта, мерзімді баспа, ғаламтор, сандық білім беру ресурстарын  қолдану дағдыларын дамытуға ықпал етеді. 

Сонымен қатар алған білім мен білікті практикалық қызметте және күнделікті ӛмірде қолдана білуді қалыптастыруда практикалық жұмыстар мәнділігі аса маңызды болып табылады. 

География пәні бойынша оқу әрекетін бағалау ӛлшемдері

Оқу материалын меңгеру деңгейін тексеру нәтижесі бағамен кӛрсетіледі. Білім алушылардың білімін бағалауда материалды баяндау дұрыстығына, логикалылығына, дәйектілігіне, географиялық терминологияны дәл қолдана алуы мен ӛз бетімен жауап бере білуіне назар аударылады. Білімді бағалау білім алушының жеке ерекшеліктерін ескеруді, жұмысты ұйымдастыруда жіктемелі тәсілді қажет етеді. 

География пәні бойынша практикалық және ӛзіндік жұмыстар орындалуы сапасын бағалау

«5» бағасы

•   Практикалық немесе ӛзіндік жұмыс толық кӛлемде тиісті бірізділікті сақтай отырып орындалған. Оқушылар толығымен ӛз бетімен жұмыс жасады: ұсынылған жұмысты орындау үшін қажетті білім кӛздерін жинақтады, практикалық және ӛзіндік жұмыс жүргізуге қажетті теориялық білім, практикалық білік пен дағды кӛрсетті. 

•   Жұмыс тиянақты, нәтижелерді белгілеу ыңғайлы  болатын түрде рәсімделген.

•   Материалдарды белгілеу формасын мұғалім ұсынуы немесе оқушылар ӛздері таңдауы мүмкін. 

«4» бағасы

•   Практикалық немесе ӛзіндік жұмыс толық кӛлемде және ӛз бетімен орындалған.

•   Орындау бірізділігінен соңғы нәтиженің дұрыстығына әсер етпейтіндей ауытқуға (жеке аумақтар мен мемлекеттерді сипаттауда типтік жоспар орнын алмастыру) жол беріледі.

•   Мұғалім кӛрсеткен атлас беттері, оқулық қосымшасынан алынған кестелер, статистикалық жинақтар беттерінен тұратын білім кӛздері қолданылған. Жұмыс негізгі теориялық материалды білетіндігі мен жұмысты ӛз бетімен орындауға қажетті білікті игергенін кӛрсетті. 

•   Жұмыс нәтижелерін рәсімдеуде дәлсіздік, ұқыпсыздық жіберіледі.  «3» бағасы

•   Практикалық жұмыс білім алушылар мұғалім немесе жақсы дайындалған және «ӛте жақсыға» орындаған оқушылар кӛмегімен орындалып, рәсімделді. Жұмыс орындауға кӛп уақыт жұмсалды (жұмысты үйде аяқтау мүмкіндігін беруге болады). Оқушылар теориялық материалды білуін кӛрсетті, бірақ атлас картасы, статистикалық материалдар, географиялық құралдармен ӛз бетімен жұмыс жасауда қиындықтар байқаған.   «2» бағасы

•   Білім алушылар бұл жұмысты орындауға дайын емес болғанда қойылады. Алынған нәтижелер дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік бермейді және қойылған мақсатпен толықтай бірікпеді. Теориялық материалды білуі нашар екені  және қажетті біліктің болмауы анықталды. Мұғалім мен жақсы дайындалған оқушылар жағынан басқару мен кӛмектесу білім алушының дайындығының нашар болуына байланысты тиімсіз болып табылады. 

Карта және географиялық білімнің басқа кӛздерімен жұмыс жасау білігін бағалау

«5» бағасы – білім кӛздерін дұрыс, толық жинау, оларды белгілі бірізділікпен тиімді қолдану; географиялық аймақтар немесе объектілерді сипаттауда немесе суреттеуде логиканы сақтау; практикалық әрекет негізінде ӛз бетімен қорытынды шығару және қалыптастыру; жұмыс нәтижелерін тиянақты рәсімдеу. 

«4» бағасы – білім кӛздерін дұрыс әрі толық жинау, карталар мен басқа білім кӛздерін қолданғанда, нәтижелерді рәсімдегенде дәл емес жауаптар болуы мүмкін. 

«3» бағасы – негізгі білім кӛздерін дұрыс қолдану; қорытынды жасауы орташа; нәтижелерді тиянақсыз рәсімдеу. 

«2» бағасы – білімнің негізгі кӛздерін дұрыс жинай алмауы, қолдана білмеуі; тапсырманы орындауда және нәтижелерді рәсімдеуде біршама қателік жіберіледі.

 

Контур картасында орындалған жұмыс бағасы

«5» бағасы контур картасы тиянақты және дұрыс толтырылса, барлық географиялық объектілер дұрыс белгіленсе, контур картасы тексеріске уақытылы берілсе қойылады.  «4» бағасы контур картасы тиянақты және дұрыс толтырылса, бірақ аздаған түзетулер немесе 2 объектінің орналасуы кӛрсетілмесе қойылады. 

«3» бағасы контур картасында біраз кемшілік бар, бірақ  негізгі географиялық объектілер дұрыс кӛрсетілген.  

«2» бағасы контур картасы дұрыс толтырылмаса қойылады. 

 

Контур картасында практикалық жұмыс орындауға қойылатын талаптар Контур картасында жасалатын практикалық және ӛзіндік жұмыстар атлас картасы мен оқулық, сонымен қатар тапсырманың сипаттамасын қолданумен жүргізіледі. 

1.      Контур картасын аса кӛп толтырмау керек, ұсақ объектілер цифрмен,  түсініктемесі карта сыртында кӛрсетіледі («шартты белгілер» бағанында).

2.      Контур картасына географиялық объектілерді салғанда градус торлары сызықтарын, ӛзен жүйелерін, жағалау сызықтары мен мемлекет шекараларын қолданыңыз (бұл объектілерді салу ыңғайлы, дұрыс бағдар қажет).

3.      Географиялық объектілер атауларын параллельдер мен меридиандар  бойына жазуға тырысыңыз, бұл картаны тиянақты рәсімдеуге кӛмектеседі (талапты міндетті түрде орындау керек).

4.      Атлас карталарына кӛшірме жасамаңыздар, сізге ұсынылған тапсырмаларды дәл орындау шарт («артық» ақпарат салудан аулақ болыңыз: ұсынылған тапсырма бойынша дұрыс рәсімделген жұмыс бағасы артық ақпарат қосылғанда бір ұпайға кемуі мүмкін).

5.      Объектілердің географиялық атауларын бас әріппен жазыңыз.

6.      Жұмыс грамматикалық қателіктерсіз, сауатты орындалуы керек (жұмысқа қойылатын баға олақтық және грамматикалық қателік үшін бір және одан да кӛп ұпайға кемуі мүмкін). 

Контур картасымен жұмыс жасау ережесі

1.      Картада тапсырма орындау үшін материал жинақтаңыз (мәтіндік карталар, статистикалық материалдар, оқулық мәтіні), бастысын белгілеңіз.

2.      Кӛрсеткіштерді 2-3 деңгей бойынша – жоғары, орташа, тӛмен – орналастырыңыз. 

3.      Ӛзіңіз таңдаған шартты белгілер кӛмегімен тапсырманы орындаңыз, шартты белгілерді картада кӛрсетіңіз.

4.      Географиялық объектілерді дұрыс жазыңыз – қала мен ауыл атауларын параллель бойынша немесе картаның солтүстік жиектемесіне параллель орналастырыңыз; жазулар басқа белгіленулердің контурларын жаппауы керек; жазуларды мүмкіндігінше кіші, нақты, баспа әріптермен салыңыз.

5.      Оқу жылының басында контур картасындағы барлық жұмыстар қарапайым қарындашпен орындалады, ӛйткені контур картасымен жұмыс істеу дағдысы шамалы және оқушылар қателіктер жібереді.

6.      Солтүстік жиектеме үстінде (картаның жоғарғы жағында) баспа әрпімен жазылған атауы болмаса, жұмыс атауын жазуды ұмытпаңыз.

7.      Контур картасында фломастер және маркермен жұмыс жасауға тыйым салынады!

 

 

 

Пояснительная записка

 

Методическое пособие «Практические работы по географии для 6-11 классов общеобразовательных школ» составлено на основе типовой учебной программы, разработанной в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом образования, утвержденной приказом Министра образования и науки РК от 3 апреля 2013 года  № 115

Перечень практических работ, представленных в сборнике, соответствует инструктивно – методическому письму «Об особенностях преподавания основ наук в общеобразовательных организациях образования Республики Казахстан в 2015-2016 учебном году»  и Государственному общеобразовательному  стандарту  среднего образования Республики Казахстан, утвержденному постановлением Правительства РК от 23 августа 2012 года № 1080.

В условиях расширения информационного пространства и вхождения в мировое образовательное сообщество, усиления роли образования в формировании человеческих ресурсов как критериев уровня социально

-экономического развития страны важно соответствие системы образования новым требованиям. Сегодня образование признано одним из важнейших приоритетов долгосрочной Стратегии «Казахстан – 2050». Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым была поставлена задача вхождения республики в число 30-ти наиболее конкурентоспособных стран мира. В достижении данной задачи немаловажную роль играет совершенствование системы образования. Интересы общества и географической науки находятся в неразрывной связи со школой, определяют новые идеи для модернизации географического образования. В связи с этим школьная география призвана обеспечить решение следующих задач:

1)  востребованность результатов обучения в жизни;

2)  личностную ориентацию и деятельностный характер обучения;

3)  разгрузку содержания образования;

4)  реализацию проектной деятельности в структуре индивидуальной образовательной траектории учащихся;

5)  практическое освоение проектно – исследовательскими и коммуникативными методами;

6)  формирование ключевых компетенций – готовности использовать усвоенные знания, умения и способы деятельности в реальной жизни для решения практических задач.

Специфика географии как учебного предмета предполагает обязательную практическую деятельность на уроке, которая является неотъемлемой частью учебнопознавательного процесса на любом его этапе – при изучении нового материала, повторении, закреплении, обобщении и проверке знаний. Современные требования к учебному процессу ориентируют учителя на проверку знаний, умений и навыков через деятельность учащихся. 

Практические работы в курсе географии – это особая форма обучения, позволяющая не только формировать, развивать, закреплять умения и навыки, но и получать новые знания. 

Выполнение практических работ способствует развитию общеучебных умений как компонента стандарта по географии – анализировать, сравнивать, сопоставлять, оценивать, делать умозаключения, высказывать собственное мнение и обосновывать его, представлять результаты работы в различных формах (выводы, тезисы, логические схемы). Вторая задача – обеспечение формирования специфических умений (применять теоретические географические знания на практике, вооружить жизненно важными умениями, такими, как чтение, анализ и сопоставление карт различной тематики, статистических материалов). В-третьих, система практических работ, предусмотренных стандартом, располагает большими возможностями для более полного ознакомления и овладения школьниками методами географической науки. В-четвертых, способствуют  развитию навыков использования географической, политической, экономической, научной и методической информации, карт, изданий периодической печати, интернета, цифровых образовательных ресурсов.

Вместе с тем наиболее важным является значимость практических работ в формировании умений использовать приобретѐнные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни.

Критерии оценки учебной деятельности по географии

Результатом проверки уровня усвоения учебного материала является отметка. При оценке знаний учащихся предполагается обращать внимание на правильность, осознанность, логичность и доказательность в изложении материала, точность использования географической терминологии, самостоятельность ответа. Оценка знаний предполагает учѐт индивидуальных особенностей учащихся, дифференцированный подход к организации работы.

Оценка качества выполнения практических и самостоятельных работ по географии.

Отметка "5"

•Практическая или самостоятельная работа выполнена в полном объеме с соблюдением необходимой последовательности. Учащиеся работали полностью самостоятельно: подобрали необходимые для выполнения предлагаемых работ источники знаний, показали необходимые для проведения практических и самостоятельных работ теоретические знания, практические умения и навыки.

•Работа оформлена аккуратно, в оптимальной для фиксации результатов форме.  Форма фиксации материалов может быть предложена учителем или выбрана самими учащимися. Отметка "4"

•Практическая или самостоятельная работа выполнена учащимися в полном объеме и самостоятельно.

•Допускается отклонение от необходимой последовательности выполнения, не влияющее на правильность конечного результата (перестановка пунктов типового плана при характеристике отдельных территорий или стран и т.д.).

•Использованы указанные учителем источники знаний, включая страницы атласа, таблицы из приложения к учебнику, страницы из статистических сборников. Работа показала знание основного теоретического материала и овладение умениями, необходимыми для самостоятельного выполнения работы.

•Допускаются неточности и небрежность в оформлении результатов работы. Отметка "3"

•Практическая работа выполнена и оформлена учащимися с помощью учителя или хорошо подготовленных и уже выполнивших на "отлично" данную работу учащихся. На выполнение работы затрачено много времени (можно дать возможность доделать работу дома). Учащиеся показали знания теоретического материала, но испытывали затруднения при самостоятельной работе с картами атласа, статистическими материалами, географическими инструментами.

Отметка "2"

•Выставляется в том случае, когда учащиеся оказались не подготовленными к выполнению этой работы. Полученные результаты не позволяют сделать правильных выводов и полностью расходятся с поставленной целью. Обнаружено плохое знание теоретического материала и отсутствие необходимых умений. Руководство и помощь со стороны учителя и хорошо подготовленных учащихся неэффективны из-за плохой подготовки учащегося.

 

 

 

 

Оценка умений работать с картой и другими источниками географических знаний Отметка «5» - правильный, полный отбор источников знаний, рациональное их использование в определенной последовательности; соблюдение логики в описании или характеристике географических территорий или объектов; самостоятельное выполнение и формулирование выводов на основе практической деятельности; аккуратное оформление результатов работы.

Отметка «4» - правильный и полный отбор источников знаний, допускаются неточности в использовании карт и других источников знаний, в оформлении результатов.

Отметка «3» - правильное использование основных источников знаний; допускаются неточности в формулировке выводов; неаккуратное оформление результатов.

Отметка «2» - неумение отбирать и использовать основные источники знаний; допускаются существенные ошибки в выполнении задания и в оформлении результатов. Оценка работ, выполненных в контурной карте

Оценка «5» ставится в том случае, если контурная карта заполнена аккуратно и правильно. Все географические объекты обозначены верно. Контурная карта сдана на проверку своевременно.

Оценка «4» ставится в том случае, если контурная карта в целом была заполнена правильно и аккуратно, но есть небольшие помарки или не указано местоположение 2  объектов.

Оценка «3» ставится в том случае, если контурная карта имеет ряд недостатков, но правильно указаны основные географические объекты.

Оценка «2» ставится в том случае, если контурная карта заполнена не верно.   

Требования к выполнению практических работ на контурной карте

Практические и самостоятельные работы на контурной карте выполняются с использованием карт атласа и учебника, а также описания задания к работе. 

1.                       Чтобы не перегружать контурную карту, мелкие объекты обозначаются цифрами с последующим их пояснением за рамками карты (в графе: «условные знаки»). 

2.                       При нанесении на контурную карту географических объектов используйте линии градусной сетки, речные системы, береговую линию и границы государств (это нужно для ориентира и удобства, а также для правильности нанесения объектов). 

3.                       Названия географических объектов старайтесь писать вдоль параллелей или меридианов, это поможет оформить карту более аккуратно (требование выполнять обязательно). 

4.                       Не копируйте карты атласа, необходимо точно выполнять предложенные вам задания (избегайте нанесение «лишней информации»: отметка за правильно оформленную работу по предложенным заданиям может быть снижена на один балл в случае добавления в работу излишней информации).

5.                       Географические названия объектов подписывайте с заглавной буквы.

6.                       Работа должна быть выполнена аккуратно без грамматически ошибок (отметка за работу может быть снижена за небрежность и грамматические ошибки на один и более баллов).

Правила работы с контурной картой.

1.                       Подберите материалы для выполнения задания на карте (текстовые карты, статистические материалы, текст учебника), выделите главное.

2.                       Проранжируйте показатели по 2-3 уровням – высокие, средние, низкие.

3.                       При помощи условных знаков, выбранных вами, выполните задание, условные знаки отобразите в легенде карты.

4.                       Правильно подпишите географические объекты – названия городов и поселков расположите по параллелям или параллельно северной рамки карты; надписи не должны перекрывать контуров других обозначений; надписи делайте по возможности мелко, четко, желательно печатными буквами.

5.                       В начале учебного года все работы в контурных картах выполняются простыми карандашами, потому что навыки работы с контурными картами слабы, и ученики делают ошибки.

6.                       Над северной рамкой (вверху карты) не забудьте написать название выполненной работы, если отсутствует печатное название). 7.Работать в контурных картах фломастерами и маркерами запрещено!

 

Физикалық  географиядан сарамандық жұмыстар   6 сынып

 Әдістемелік кешен: 1) А. Б. Бирмағанбетов «Физикалық география» Алматы

«Атамұра» 2015 ж. 2) О.Б. Мазбаев «География» Астана «Арман-ПВ» 2015 ж.

 

Сарамандық жұмыс №1 Тақырыбы: Жергілікті жердің планын түсіру.

Жұмыстың мақсаты: Айнала нысаналау әдісін пайдаланып,мектепке тиесілі шағын аумағының планын түсіру.

Оқыту құралдары: Оқулық, планшеттер, компас, қарандаш, сызғыш.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Жер бетін бір нүктеде тұрып бейнелеп ,жергілікті жердің қарапайым планын сызу. Орындау кезеңдері:

-Планшеттің сол жағына солтүстік, оңтүстікті кӛрсететін бағдарша қойылады;

-Планшеттің орта шамасынан ӛзі тұрған нүктені белгілейді;

-Масштаб таңдалады;

-Қарандашпен белгіленген нысандарға қарай бағыттар белгілейміз;

-Арақашықтықты қадам арқылы ӛлшейміз;

-Қадамның орташа ұзындығын біле отырып (0,7) ,ӛлшенген қадамды  арақашықтыққа айналдыру; 2. Кестені толтыру.

Бақыланған нысан	Бақыланған жердің нысанның орналасуына қатысы	Нысанға қарай жүргендегі азимут	Нысанға дейінгі арақашықтық

Ұсыныс

«План және карта» тақырыбының қорытынды бӛлімі жергілікті жердің планын түсіру сарамандық жұмысын орындаумен аяқталады.Оқушылар бұл жұмысты қызығушылықпен орындайды. Сарамандық жұмысты орындау тиянақты дайындықты қажет етеді.Оқушылар орындалатын жұмыстың мақсатын, жергілікті жердің планын сызу дағдыларын нақты білуі керек.Әрбір оқушы керекті құралдарды алдын ала әзірлеп, онымен жұмыс істеу әдістерін меңгеру керек. Сыртқа шыққанға дейін оқушы планшетті қалай ұстау керектігін, бағытты бағдарлай білу керек. Егерде жергілікті жерде топтық жұмыс орындалатын болса, оқушыларды алдын ала топқа бӛліп, олардың әрбіреуінің міндетін  түсіндіру. Мұнда әрбір оқушы тек бір ғана міндетпен шектелмей, барлық жұмыс істеу әдістерінен ӛтуі керек. Арақашықтықты ӛлшеу жұмыстарын, кӛзбен арақашықтықты анықтай білуі тиіс. Қорытынды жұмыс үйге беріледі де, тапсыру уақыты нақтыланады.

 

Сарамандық жұмыс № 2 Тақырыбы: Географиялық координаталардың бағытын анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Жарты шарлар картасы мен глобустан географиялық координаталардың бағытын анықтап, оны кескін картада бейнелеу.

Оқыту құралдары: Жарты шарлар картасы, глобус, кескін карта, қарандаш, кетіргіш, сызғыш, кескін картаны рәсімдеу ережесі.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Глобустан экваторды ,солтүстік және оңтүстік жарты шарларды кӛрсету.

2.Глобустан бастапқы меридиан ,батыс және шығыс жарты шарларды кӛрсету.

3.Кескін картаға бастапқы меридиан ,батыс және шығыс жарты шарларды, экваторды, солтүстік және оңтүстік жарты шарларды жазу.

4.Географиялық координаталарды анықтауға есептер шығару.

Есеп №1 Шағын кішкене аралдың орталық бӛлігі 20˚ о.е. пен 47˚ш.б. та орналасқан, мұнда ӛте кішкентай маймылдар ӛсіріледі(денесінің  тұрқы 12 см).Глобус пен картадан осы аралды анықтау және кескін картаның жарты шарлар картасына осы аралды белгілеу.

Бұл үшін:

а) Глобустан және жарты шарлар картасынан экваторды табу.

б) 20˚ о.е. параллельді табу.

в) Глобустан және жарты шарлар картасынан бастапқы меридианды табу.

г) 40˚ ш.б. пен 50˚ ш.б тауып олардың арасынан ойша 47˚ ш.б меридиан жүргізу.

д) 20˚ о.е. пен 47˚ ш.б. қиылысқан параллельдердің нүктесін тауып ,аралдың атын оқы.  Есеп №2 Аудан  33˚ c.е пен 13˚ш.б.та орналасқан ,бір кезде бұл жерде температура +58 кӛрсеткен,осы жерді анықтап кескін картаға тӛртбұрышпен белгілеу.

Есеп №3 Оңтүстік Африкадан Одессаға оралып келе жатқан теплоход  туристтері Атлант мұхитының 0˚ е.пен 0˚б да моряктармен кездесті.Кескін картаға кемелердің кездескен жерін нүктемен белгілеп ,тӛртбұрышпен қоршау. 

Есеп №4 Моряктар мұхиттан ішінде мәлімет жазылған бӛтелке тауып алады.Бӛтелкеге су кіргендіктен , мұндағы жазулар мен сандар кетіріліп қалған. Тек мынадай мәліметтерді оқуға мүмкіндік болды.42˚…е  және 173˚б…арал...Жаңа...  ....Кеме апатқа ұшыраған арал қалай аталады және кескін картаға аралдардың атын жазу.

Жауаптары: 1) Мадагаскар аралы, 2) Сахараның солтүстігі ( Эль-Азиз +58˚) , 3)Гвения шығанағы, 4)Жаңа Зеландия.

 

Сарамандық жұмыс №3

Тақырыбы: Карта бойынша биік таулар мен жазықтардың географиялық орнын, биіктігін, географиялық координатасын анықтау.

Жұмыстың мақсаты:1. Карта бойынша биік таулар мен жазықтардың географиялық орнын, биіктігін , географиялық координатасын анықтауды үйрену.2.Кескін картаға литосфера обьектілерін (таулар,жазықтар,олардың биіктіктері, жанартаулар) белгілеуді үйрену.

Оқыту құралдары: Атлас карта ,кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1. Мұғалім берген таулар мен жазықтардың географиялық орнын анықтау.

 

Жазықты сипаттау жоспары:

1) Атауы................................................................................................................ 2) Орналасқан материгі  ..................................................................................... 3) Материк бӛлігінде.......................................................................орналасқан.

4)  Созылу бағыты

а)...................параллель.................меридиан...............аралығында орналасқан.

б) солтүстіктен оңтүстікке.......................батыстан шығысқа............................

5)  Географиялық обьектілерге (таулар,теңіз, мұхит және т.б.)  кӛкжиек тұстары бойынша орналасқан......................................................

6)Биіктігі.....................................................ең биік нүктесі....................................

7) Кӛрінісі(биіктігі бойынша)….............................................................................  8) Пайда болу түріне қарай.....................................................................................                                               

Тауды сипаттау жоспары

1)  Атауы.................................................................................................................

2)  Орналасқан материгі......................................................................................... 3) Материк бӛлігінде.......................................................................орналасқан.

4)Созылу бағыты....................................................................................................

5)...................параллель.................меридиан...............аралығында орналасқан.

6)Пайда болу түріне қарай...........................................................................типі

7)Биіктігі....................................................................................................................

8)Ең биік нүктесі......................................................координаттары.......................

9)Биіктігі бойынша жатады.....................................................................................             

 

2.Әрбір  материктегі биік нүктелердің географиялық координатасын,атауын тауып, оларды кескін картаға түсіріп, кесте толтыру.

Кесте №1

Материк	Таудың атауы	Биік атауы	нүктесінің	Географиялық координатасы

 

Жұмыстың орындалуы: 

Тауды сипаттау жоспары.

1)      Анд тауы

2)      Оңтүстік Америка материгінде

3)      Материктің батыс бӛлігінде орналасқан

4)      Анд тауының солтүстіктен оңтүстікке дейін ұзындығы (9000 км)

5)      10˚с.е. және 53˚ о.е. ;     65˚ ж2не 80˚ б.б. аралығында орналасқан

6)      Қатпарлы тау

7)      Анд тауының ең биік бӛлігі Чили-Аргентина Андсы, ең биік нүктесі- Аконкагуа (6960м) және Мерседарио (6770 м)

8)      Аконкагуа координатасы: 32˚ о.е.  70˚ б.б.

9)      Биік тау

Кесте №1

Материк	Таудың атауы	Биік нүктесінің атауы	Географиялық координатасы
Евразия	Гималай	Эверест (8848м)	29˚59'с.е. 86˚53' ш.б
Африка	Килиманджаро	Килиманджаро 5895 м  координаттары: 3˚04'00'' о.е. 37˚21'33'' ш.б.	3˚04'' о.е. 37˚21' ш.б.
Солтүстік Америка	Кордильер	Мак-Кинли (6194м)	63˚04' с.е.  151˚00' б.б.
Оңтүстік Америка	Анд	Аконкагуа(6960м)	32˚39' о.е. 70˚00'б.б.
Антарктида	Винсон	Винсон (5140м)	78˚31' о.е.  85˚37'б.б.
Австралия	Үлкен су айрық жотасы	Костюшко(2228м)	36˚27' о.е.  148˚16' ш.б.

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы: Бір су нысанын сипаттау.(Оқушының қалауы бойынша бір ӛзенге немесе кӛлге сипаттама беру)

Жұмыстың мақсаты: Жоспар бойынша бір ӛзенге және кӛлге сипаттама беру.Кескін карта  және  ӛтілген материал бойынша номенклатура білу дағдысын бекіту. 

Оқыту құралдары: Атлас карта ,кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1. Географиялық обьектіні сипаттап жаз.

Ӛзенді сипаттау

1)  Ӛзеннің атауы

2)  Бастауы мен сағасы. Ӛзеннің су жинау алабы   (таулы, жазықты, орманды, далалы, шӛлді, шӛлейтті)

3)  Оң және сол жақ саласы.

4)  Ӛзен суының толығуы қандай? Су тасу бола ма? Ӛзен суының толығуының қоректенумен байланысы бар ма?

5)  Шаруашылықта пайдалану (электрэнергиясын ӛндіру, кеме қатынасы, жер суару, ӛнеркәсіпке суды пайдалану)

Кӛлді сипаттау

1)  Кӛлдің атауы

2)  Географиялық орны

3)  Пайда болу жолы (тектоникалық, қалдық,жанартаулық,бӛген,ескі арналы) 4) Ағынды немесе ағынсыз . Мұның кӛл жағдайына әсері.

5) Кӛлдің шаруашылыққа пайдаланылуы (кемеқатынасы,балық шаруашылығы, ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және т.б.)

2.Кескін картаға ӛзендер мен кӛлдерді белгілеу: Ніл, Амазонка, Миссисипи, Конго, Енисей, Волга, Лена, Обь, Дунай, Амур, Үнді, Ганг, Хуанхэ, Янцзы.

Кӛлдер: Каспий, Арал, Байкал, Ладога, Виктория,Танганьика, Ұлы кӛлдер жүйесі. Жұмыстың орындалуы

Ӛзенді сипаттау жоспары.

1)      Ніл ӛзені материктің солтүстік-шығыс бӛлігінде ағып ӛтеді.

2)      Бастауы.Шығыс Африка таулы үстіртінен басталып , Жерорта теңізі арқылы Атлант мұхитына құяды.Оңтүстіктен солтүстікке қарай ағып ӛтеді.Таулы үстіртпен аққан кезде ағысы қатты, жазықта баяулайды.

3)      Салалары: Сол жақ саласы-(Бахр-эль-Газаль) , оң жақ саласы Ачва, Собат, Кӛк Ніл  және Атбара.

4)      Ніл ӛзені кӛбінесе оңтүстік аумағындағы жауын-шашынмен қоректенеді. Ақ Ніл экваторлық белдеуден басталып, жыл бойы жауатын жауын-шашынмен қоректенеді. Кӛк Ніл жаз айындағы жауын-шашынмен қоректеніп, мол су әкеледі.

5)      Ніл ӛзенінің суы жер суаруға, балық шаруашылығына, сумен қамтамасыз етуге, кеме қатынасына пайдаланылады.

 

Сарамандық жұмыс №5

Тақырыбы: Ӛз ӛлкеміздің ауа-райы бойынша мәліметтерді ӛңдеп анализ жасау.

Жұмыстың     мақсаты:      Жиналған      мәліметтерді ӛңдеу дағдысын       қалыптастыру. (температура графигин ,диаграммасын құру, жел ӛрнегін сызу), ауа-райы туралы қорытынды жазу. Оқыту құралдары: Атлас карта ,ауа-райы күнделігі.

 

 

 

 

 

Алдын ала істелетін жұмыстар Ұсыныс

Оқулықтың (авторлары: Ә.Б.Бірмағанбетов ,К.Н. Мамырова ,2015) 180-181 бетіндегі  №4,5 қосымшасын пайдаланып, оқушылар ауа-райының күнтізбесін  қыркүйек айынан бастап жүргізеді.

Жұмыстың  барысы: Тапсырмаларды орындау: ( ауа-райының күнтізбесі бойынша) 1.Метеорологиялық бақылау материалдарын ӛңдеуді түсіндіру.

2.Мұғалімнің қалауы бойынша(бір күндік, бір апталық, айлық) температура графигін тұрғызу.Атбасардағы 13-19 наурыз аралығындағы орташа температура ӛзгерісінің графигі

(үлгі) 

  

 

Атбасардағы 13-19 наурыз аралығындағы орташа температура ӛзгерісінің графигі (үлгі)  3.Бір жылдық температура графигін тұрғызу (мәліметті жергілікті метеостанциядан алуға болады)

4.Атбасар қаласындағы орташажылдық жауын-шашын диаграммасын сызу (Астана қаласының мәліметтерін де алуға болады ,8 сынып оқулығынан)

 

             

 

Атбасар қаласындағы жауын-шашынның жыл мезгілдері бойынша түсу диаграммасы.(үлгі)

5.Кестені толтырып, жел ӛрнегін сызу

Желдің бағыты және сол бағытта соққан күндері	С	С-Ш	Ш	О-Ш	О	О-Б	Б	С-Б
Бұлттылық кӛрсеткіші: *Ашық *Бұлт басқан(бұлыңғыр) *Жартылай бұлтты
Барлық күндер:

 

Кестені пайдаланып желдің бағытымен, күндерін салып жел ӛрнегін сызу.

 (1 күн=1 бӛлік)

 

 

 

 

 

6.Сызбадан кӛрсет, қай жерге қала және жел электрстанциясын салуға болады. Неге?

7.Жоспар бойынша жергілікті жердегі ауа-райын сипатта.

а) Қай уақыт аралығында сипаттау алынды ( бір күн, апта, ай)

б) Ауаның ең жоғарғы және ең тӛменгі температурасы ( температура амплитудасын анықтау)

в) Жауын-шашын мӛлшері, түрі және жауын-шашынның ең кӛп түскен уақыты (бұл неге байланысты)

г) Бұлттылық және бұлттылықтың күндер бойынша бӛлінуі.

д) Атмосфералық қысым.Қысымның ӛзгеруі.

е) Ауа-райының адамның денсаулығына ,ӛміріне және іс-әрекетіне әсері.

 

 

 

Ұсыныс

Ауа-райының ӛзіндік қасиеті сол-құбылмалылығы болып табылады.Ауа-райы бір күн ішінде ӛзгеріп отыратынын білеміз.Ауа-райы құбылысы мен элементтері бір-бірімен байланысты.Оқушылар ауа-райының күнделігін жүргізгенде атмосфералық қысымның және желдің бағыттарының ӛзгерісін анықтай алуы керек.Ауа-райының ӛзгерісіне тағы да бір әсер ететін фактор ауа массалары мен жердің тӛсеніш бетін де айтуға болады.Ауарайын болжау белгілерін айтып және оның қайсысы ғылыми түрде дәлелденгендігін

,қайсысының қате екендігін түсіндіру.

 

Сарамандық жұмыс №6

Тақырыбы: Жоспар құрып ӛз ӛлкеңнің табиғат зонасын сипаттау.

Жұмыстың мақсаты:           Табиғат зонасымен табиғат компонентерінің арасындағы байланысты табу  және табиғат зонасын сипаттау дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Атлас карта ,кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Әңгімелесу: «Географиялық белдеулер мен зоналар»(табиғат зонасының атауы ӛсімдіктер дүниесімен байланыстылығын, жер бедері, климат, су, топырақ ӛсімдіктер және жануарлар дүниесінің байланыстылығын қадағалау).

2.Табиғат зонасын сипаттау жоспары.

Жоспар үлгісі.

1.табиғат зонасының аты

2.географиялық орны

3.табиғат компоненттеріне сипаттама

а) жер бедері

б) климаты

в) ішкі сулары

г) топырағы

д) ӛсімдіктер мен жануарлар дүниесі

е) адамның шаруашылық іс-әрекеті

ж) қоршаған ортаның экологиялық жағдайы

Қорытынды______________________________________________________________ ________________________________________________________________________

(Қорытынды да жер бедері, климат, су, топырақ, ӛсімдіктер мен жануарлар дүниесінің байланысы болуы керек) Жұмыстың орындалуы.

1)  Әрбір географиялық белдеу географиялық зоналар біртұтастығынан тұрады. Географиялық зона деп географиялық белдеулердің ендік бағыттағы біртұтастығын айтады. БҚО-ы дала және шӛлейт зоналарында орналасқан.

2)  Ӛз ӛлкеміздің дала зонасын сипаттау.

1)  Дала

2)  Жалпы сырт қыраты

3)  Табиғат кешенінің сипаттамасы: а) жер бедері жазықты

б) климаты континентті, жазы ыстық, құрғақ ,қысы суық және қары аз. в) Жайық ӛзені

г) Топырағы қара және қызғылт

д) шӛптесін ӛсімдіктері: боз, бетеге, жусан және т.б. жануарлары: тышқандар, қосаяқтар, дала күзені және т.б.

ж) топырақтың бұзылуы, шӛлейттену, шаңды дауылдар.

Ӛз ӛлкеңнің табиғат зонасына шығармашылық сипаттама.

Ӛз ӛлкеңнің табиғат зонасынмен танысуды конференция,диспут,ойын ,жарыс түрінде ӛткізуге болады. Мұндағы басты сұрақ мазмұны қоршаған ортаның экологиялық жағдайы болады.

 

Сарамандық жұмыс №7

Тақырыбы: Берілген координата бойынша мемлекеттерді және олардың астаналарын кескін картаға түсіру.

Жұмыстың мақсаты:.Географиялық координаталарды ,мемлекеттердің орналасуын анықтау және дүние жүзінің саяси картасымен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Атлас карта, кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

№1 тапсырма. Дүние жүзінің саяси картасын пайдаланып, Қазақстанның географиялық орнын анықтау.

1.Қай материкте орналасқан.

2.Қандай елдермен шектеседі.

3.Қандай мұхит және теңіз суларымен шайылып жатыр.

4.Мемлекеттің астанасы және оның географиялық координатасы. 

№2 тапсырма. Кескін картадағы жарты шарлар картасына  5 (мұғалімнің қалауы бойынша) мемлекеттің астанасын, географиялық координатасын жазып, кестені толтыру.

№	Мемлекеттің аты	Астанасы	Астанасының координаттары Ендік                       Бойлық

 

Жұмыстың орындалуы.

№	Мемлекеттің аты	Астанасы	Астанасының координаттары Ендік                       Бойлық
1.	Қазақстан	Астана	51˚с.е.	71˚ш.б.
2.	Ресей	Москва	55˚с.е.	37˚ш.б.
3.	АҚШ	Вашингтон	39˚с.е.	76˚б.б.
4.	Қытай	Пекин	39˚с.е.	118˚ ш.б.
5.	Бразилия	Бразилия	16˚о.е.	47˚б.б.

 

 

Материктер мен мұхиттар географиясы               7 сынып

Әдістемелік кешен: «Материктер мен мұхиттар географиясы» авторы ,

А.С.Бейсенова , С.А.Абилмажанова , К.Д. Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012.

 

Сарамандық жұмыс №1 Тақырыбы: Жоспар бойынша атлас картаға сипаттама.

Жұмыстың мақсаты: Әр түрлі географиялық карталар мен  тиімді жұмыс істеу тәсілдерін,шығармашылықпен ойлауды,ӛз бетімен білім алуды,географиялық заңдылықтарды түсінуді үйрену.

Оқыту құралдары: Материктер мен мұхиттар географиясының атласы.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Жоспар бойынша атлас картаға(ӛз қалауы ) сипаттама беру .

а) алып жатқан аумағы,мазмұны,масштабы бойынша сипаттама;

б)Картамен жұмыс жасаған кезде алынатын ақпарат.

 

Сарамандық жұмыс №2 Тақырыбы: Жеке аумақтарға  кешенді сипаттама.

Жұмыстың мақсаты: Географиялық  аймақтардың географиялық орны мен табиғатына байланысты ерекшеліктерін сипаттаудың дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Дүние жүзінің физикалық және саяси    картасы,материктер мен мұхиттар географиясының атласы.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Жоспар бойынша Солтүстік және Оңтүстік Африкаға кешенді сипаттама беру.

а)Аймақтың материк пен дүние бӛлігінде орналасуы;

б)Аймаққа кіретін елдер;

в)Аймақтың табиғат жағдайы(жер бедері, климаты, табиғат зоналары);

г)Аймақтың табиғат ресурстары;

д)Аймақтың халқының,ұлттық құрамының қалыптасуы;

2. Кескін картадағы»Дүние жүзінің саяси картасына» Солтүстік және Оңтүстік Африка аймағының мемлекеттерін ,астаналарын жазу.

 

Сарамандық жұмыс №3

Тақырыбы: Африка мен Оңтүстік Американың табиғатына қысқаша салыстырмалы сипаттама.

Жұмыстың мақсаты: Оңтүстік жарты шардағы(Оңтүстік Америка мен Африка) материктерінің табиғат жағдайындағы ұқсастық ерекшеліктерді айқындау.Табиғат жағдайындағы ерекшелікті ашу.

Оқыту құралдары: Дүние жүзінің физикалық картасы,материктер мен мұхиттар географиясының атласы.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1. Оңтүстік Америка мен Африка материктерінің табиғатындағы  жалпы ұқсастық ерекшеліктерді айқындау.Қорытындысын кестеге жазу.

 

Ортақ ұқсастық	Ерекшеліктері
	Африка	Оңтүстік Америка
Географиялық орны 1.Оңтүстік Америка мен Африка материгі бұрын Гондвана материгінің құрамында болған. 2.Екі материкте Солтүстік және Оңтүстік жарты шарда орналасқан.	Материктің солтүстігі  оңтүстігіне қарағанда  жалпақтау.Экватор материкті дәл орталық бӛлігінен кесіп ӛтеді.	Материк оңтүстікке қарай сүйірленген,экватор материкті солтүстігінен қиып ӛтеді.
Жер бедері 1.Гондвана платформасына сәйкес,аумағының кӛп бӛлігі жазықтар алып жатыр. 2.Материк платформасында	Жер бедерінде жазықтар,үстірт,таулы үстірттер бар.Солтүстік батысында орналасқан Атласс таулары ендік бағытта орналасқан.	Материктің жер бедері екі бӛлікке бӛлінеді: Батысы таулы,шығысы жазықты.Батысында Анд тауы тізбектеліп бойлық бағытта орналасқан.
қалқандар кезектесіп орналасқан. Материк платформасында қалқандар кезектесіп орналасқан. 3.Таулар материк жағалауларында орналасқан.
Климаты мен табиғат зоналары Материктің екеуіде экватор мен тропикте орналасқандықтан ,бірдей климаттық белдеулер мен табиғат зоналары бар.	1.Ӛте ыстық материк(материктің  дәл ортасынан экватор сызығы кесіп ӛтеді) 2.Ең үлкен табиғат зонасы саванналар мен сирек ормандар.40%құрайды. 3.Фикус,майлы және шарапты пальма,баобаб,шатырлы акация,саяхатшы ағашы ӛседі. 4.Шашақ құлақты шошқа,окапилер,горилла,лепард цеце шыбыны,піл,мүйізтұмсық,керік,з ебра,гепард,лемур,бір ӛркешті түйе,секретарь құс,марабу тіршілік етеді.	1.Ең ылғалды материк(шығысында жер бедері жазықты,жағалауынан жылы ағыстар жүйесі ӛтеді) 2.Мұнда жер шары ӛкпесі саналатын ылғалды экваторлық ормандар зонасы-ең үлкен табиғат зонасы. 3.Гевея,жеңіл бальс ағашы,хина ағашы,сейба,какао,қауын ағашы,араукария,кактус, алоэ ӛседі. 4.Ягуар, тапир, пума, анаконда, капибара, кӛзілдірікті аю, кондора, колибри, страус кездеседі.

 

2.Материктің табиғат зоналарының ішінде ауыл шаруашылығына пайдаланылуы туралы қысқаша мәлімет жазу.

а)Африкада кӛбінесе ауыл шаруашылығына құнарлы жерлер саванналар пайдаланылады.Жергілікті халық мақта,маеок,батат,жүгері,арахис,цитрус,қант құрағы ӛсіріледі.

б)Оңтүстік Американың дала зонасы- пампа,қара топырақты зонасы жыртылған,ірі дәнді дақылдар ауданына айналған.

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы:  Солтүстік  Американың бір ӛзеніне сипаттама жазу.

Жұмыстың мақсаты: Ӛзенге толық сипаттама беру дағдысын қалыптастыру. Оқыту құралдары: Дүние жүзінің физикалық картасы,материктер мен мұхиттар географиясының атласы,ғаламтор.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.  Кескін картаға Солтүстік Американың ӛзендерін белгілеу.

2.  Ӛзенге сипаттама беру(ӛз қалауы бойынша) және су режимінің климатқа тәуелділігін анықтау.

 

Жоспар	Миссисипи ӛзені
1.Жататын алабы	Атлант мұхиты
2.Бастауы	АҚШ,Миннесота штаты,Итаска кӛлі
3.Сағасы	Мексика шығанағы
4.Су жинау алабының жер бедеріне тәуелділігі	Ӛзен алабы скалистық таудан басталып,Аппалач тауына дейін.Су жинау алабының ауданы 3220000 км². Ӛзен бастауының теңіз деңгейінен биіктігі 450м,жоғарғы ағысында ӛзен жылдам ақса,жазықтарда жылдамдығы азаяды.Ӛзен ұзындығы 3770км.
5.Қоректену кӛзі	Қар және жаңбыр
6.Ӛзен суының толысуының климатқа тәуелділігі	Кӛктемгі- жазғы су тасу.Кӛктемде қар еріген кезде су қатты тасиды,кейде су тасқыны жаздағы нӛсер жаңбыр нәтижесінде де қайталанады.Ӛзен жоғарғы ағысында қатпайды,тӛменгі ағысында мұз құрсаулар 3-4 айға созылады.
7.Шаруашылықтағы маңызы	а)кӛліктік,ӛзен Ұлы кӛлдер каналымен байланысқан;ӛзенді»Американдық Волга» деп атайды. б)электр энергиясы ӛндіріледі. в)аыл шарушылығын суару
8.Экологиялық маңызы	а) Дүние жүзіндегі ең лас ӛзен.Ӛндіріс орындары мен ауыл шаруашылық суларының қалдықтарымен ластану. б) Ӛзен суын кӛп қолдану,су деңгейінің 9-15км  тӛмендеуіне әкеліп соғып отыр.

 

Сарамандық жұмыс №5

Тақырыбы: Евразия материгінің  екі дүние бӛлігіндегі климат типтерін анықтау . Жұмыстың мақсаты: Климаттық картаны және оқулықтағы климаттық диаграмманы пайдалана отырып, климат типін, климат жағдайының адамның шаруашылық іс-әрекеті мен ӛміріне әсерін бағалай білуді үйрену.

Оқыту құралдары: Дүние жүзінің физикалық картасы,материктер мен мұхиттар географиясының атласы,  Евразияның климаттық картасы.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Евразия материгінің батысы мен шығысындағы климаттың әр түрлі болуының себебін түсіндіру.

2.Оқулықтағы климат диаграммасын пайдаланып,Евразия материгинің климатын анықтау.(Оқулық«Материктер мен мұхиттар географиясы» авторы , А.С.Бейсенова , С.А.Абилмажанова , К.Д. Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012 ,80 бет, ПортугалияЛиссабон ,Жапониядағы  Абасери).

3.Климаттық диаграммаларды  Евразияның климаттың карталарымен салыстыра отырып,климат типин анықтау. 4.Климат жағдайының адамның шаруашылық іс-әрекетіне әсерін бағалау.

 

№  климат диагра ммасы ның	Max.t (айлық )	Min.t (айлық)	Амплит уда, t	Жауын  шашын мӛлшерімм	Жауын  шашын түсу уақыты	Климат типі	Шаруашы лық  ісәрекетін бағалау

 

Сарамандық жұмыс №6

Тақырыбы:  Евразияның бір еліне кешенді сипаттама жазу.

Жұмыстың мақсаты: Евразияның бір еліне карта арқылы сипаттама құру.

Оқыту құралдары: Материктер мен мұхиттар географиясының атласы.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Берілген нұсқа бойынша елдерге сипаттама жазу.

1нұсқа -  Франция                          2 нұсқа  -Қытай

 

Сипаттау жоспары	Ел_____________________
1.Ел материктің қай бӛлігінде орналасқан?Астанасы қалай аталады?
2.Жер бедері(жер бедері материктің қай бӛлігінде,кӛлемі,биіктігі) Пайдалы қазбалары.
3.Климаттық жағдайы(қандай климаттық белдеуде орналасқан,қаңтар мен шілденің орташа t,жылдық жауын- шашын мӛлшері)
4.Ірі ӛзендері мен кӛлдері
5.Табиғат зоналары(ӛсімдігі,жануарлары)
6.Халқы,олардың айналысатын ісі.

 

    Қазақстанның  физикалық географиясы      8 сынып

Әдістемелік кешен: «Қазақстанның физикалық географиясы» авторы, А.Бейсенова,  К.Карпеков. Алматы «Атамұра» 2012.

 

Сарамандық жұмыс №1 Тақырыбы: Жер бетіндегі уақыт айырмасын анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Белдеулік уақытты анықтау, белдеулік уақытты анықтауға есептер шығару.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Анықтау:

а) Атластың  2  бетіндегі белдеуік уақыт картасын пайдаланып, жер бетіндегі сағаттық белдеуді;

б)Қазақстандағы  сағаттық белдеулер санын;

в)Батыс Қазақстан қандай сағаттық белдеуде орналасқандығын; Жұмыстың орындалуы.

а) Жер бетінде 24 сағаттық белдеу бар.

б) Қазақстан 4 және5 сағаттық белдеуде орналасқан.

в)Батыс Қазақстан 4-ші сағаттық белдеуде орналасқан.

2.Есептер шығару:

 а)  Егерде Оралда сағат 10.00 болғанда, Алматының белдеулік уақытын  анықтау;

 б) Егерде Астанада сағат 16.00 болғанда,Новосибирскінің белдеулік уақытын анықтау;

 в) Москвадан Алматыға ұшып келген жолаушылар ӛздерінің  сағаттарын қанша сағатқа  ӛзгертеді?

г) Қазақстанның астанасы нешінші сағаттық белдеуде орналасқан? («Сағаттық белдеулер картасы» 14-15 бет Оқулық «Қазақстанның физикалық географиясы» авторлары

А.Бейсенова, Қ. Карпеков)

Шешуі: а) 11 сағ         б) 17.00          в) 3 сағат алға           г) 5-ші сағаттық белдеуде Сарамандық жұмыс №2

Тақырыбы: Жер бедері формалары мен тектоникалық құрылымдар және пайдалы қазбалар арасындағы байланысты орнықтыру.

Жұмыстың мақсаты: Жалпы географиялық және тақырыптық карталарды  пайдалана отырып, жер бедері, тектоникалық құрылымдар және пайдалы қазбалар арасындағы байланысты анықтау дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық , «Қазақстанның физикалық географиясы» авторы , А.Бейсенова , К.Карпеков. Алматы «Атамұра» 2012, атлас, кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Кескін картаға Қазақстанның ірі тектоникалық құрылымдарын және жанатын,рудалы, рудасыз пайдалы қазбалардың кен орындарын белгілеу.

2.Оқулықтың 48, 52, 54, 75 беттеріндегі мәліметті және карталарды пайдаланып,  оларды бір-бірімен салыстыру әдісі арқылы байланысты анықтау. Кесте толтыру.

№	Жер бедері	Тектоникалық құрылысы (қатпарлық, плита,платформа	Шӛгінді қабат (дәуір)	Пайдалы қазбалар	Басты кенорындар
1	Каспий маңы ойпаты
2	Батыс-Сібір жазығы
3	Сарыарқа
4	Үстірт
5	Қаратау
6	Алтай

 

3.Ӛзіміздің облысымызда  ӛндірілетін пайдалы қазбалар туралы мәлімет дайындау.

4.Пайдалы қазбаларды ӛндіру және ӛңдеу кезінде қоршаған ортаға тигізетін кері әсері туралы мысалдар келтіру.

Сарамандық жұмыс №3

Тақырыбы: Қазақстанның екі аумағының климатын салыстыру.

Жұмыстың мақсаты: Әр түрлі климаттық карталармен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Қазақстанның бӛлек аумақтарындағы жиынтық күн радиациясын,қаңтар мен шілде айындағы орташа температурасын, ауа массларын,жылдық жауын-шашын, ылғалдану коэффициентін климаттық карта арқылы анықтау. Қорытындысын кестеге жазу.

 

Салыстырмалы сипаттау жоспары	Солтүстік Қазақ жазығы (54 с.е. 69 ш.б)		Тұран жазығы (44 с.е.  65 ш.б)
Жиынтық радиация (к/калл/см2	80		140
Қаңтардың                орташа температурасы	-17,8		-8
Шілденің                   орташа температурасы	+19,4		+27,7
Жылдық температура	+1,2		+10,2
Ауа массалары	Қыста- арктикалық және сібірлік антициклон. Жазда-Орта Азиядан континенттік.	құрғақ	Қыста- арктикалық және сібірлік антициклон. Жазда-Орталық Азиядан                   және Ираннан тропиктік
Жылдық жауын-шашын	425		130
Буланушылық (мм)	425		850
Ылғалдану коэффицнеті	1		0,15
Ылғалдылық	жеткілікті		жеткіліксіз

 

2.Берілген аумақтың климатының адам ӛміріне және шаруашылық іс-әрекетіне әсері туралы эссе жазу.

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы: Әр түрлі ақпарат кӛздері арқылы ӛзендерді салыстыру.

Жұмыстың мақсаты: Ғаламтор, оқулық, қосымша әдебиеттерді, атлас картаны пайдаланып, ӛзендерді салыстырмалы сипаттау біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас, кескін карта, ғаламтор Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Қазақстанның ірі ӛзендерін кескін картаға түсіру

2.Берілген кесте бойынша (ӛз қалауы) ӛзендерге салыстырмалы сипаттама беру.

Ӛзенге салыстырмалы сипаттама	Ӛзеннің атауы
	Ертіс ӛзені	Жайық ӛзені	Сырдария ӛзені
Ӛзен алаптары	Солтүстік             мұзды мұхит	Каспий теңізі	Арал теңізі
Ӛзеннің бастауы	Қытай жеріндегі Монғол Алтай тауының батыс беткейінен	Орал тауынан	Қазақстаннан тысқары жатқан ТяньШань тауларынан
Құятын жері	Обь ӛзені	Каспий теңізі	Арал теңізі
Ағысының бағыты	Оңтүстік       шығыстан- солтүстік батысқа	Солтүстіктен оңтүстік- батысқа	Оңтүстіктен солтүстік-батысқа
Қоректенуі	Жаңбыр, қар	Қар	Мұздық, қар
Су деңгейінің ауытқуы (кӛп жылдық су шығыны)	Қараша-сәуірдің ортасы 880м3/с	Наурыз-сәуірдің басы 400м3/с	Қараша-наурыз 704м3/с
Шаруашылыққа пайдалануы	Кеме қатынасы, балық шаруашылығы, электр энергиясы	Суару-суландыру жүйесі,           кеме қатынасы,балық шаруашылығы	Суару-суландыру жүйесі,балық шаруашылығы
Экологиясы	1.Ӛндіріс орындарының сулары 2.Ирригациялық мақсатта         суды пайдалану	1.Судың тартылуы 2.Cу    түбінің лайлануы 3.Жағалауының үгілуі 4.Су жайылмасындағы ӛсімдіктердің	1.Мақта және күріш егістіктеріне суды үнемі пайдалану,судың тартылуына   әсер еткен. 2.Су          ресурстарын тиімді
		ӛзгеруі. 5.Балық санының азаюы	пайдаланбағандықтан, судың лайлануы мен батпақтануы. 3.Ауыл шаруашылығында пайдаланылған органикалық және минералдық тыңайтқыштармен ластануы.

 

Сарамандық жұмыс №5

Тақырыбы: Қазақстанның табиғат зоналарына қысқаша  салыстырмалы сипаттама.

Жұмыстың мақсаты: Қазақстанның табиғат зоналары туралы білім қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас, кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Қазақстанның табиғат зоналарын кескін картаға түсіру.

2.Жоспарға сәйкес берілген кестеге табиғат зоналарды сипаттау (тақырыптық карталар кӛмегімен).

 

Салыстырмалы сипаттау жоспары		Табиғат зоналардың атауы
	Орманды дала	Дала	Шӛлейт	Шӛл
Географиялық орны	Батыс Сібірь жазығы мен Жалпы Сырт қыратының аз ғана бӛлігін қамтиды.Батыс тан шығысқа 150-200 км созылған.	Орманды даланың оңтүстігінен 54˚-50˚с.е; батыстан шығысқа қарай 2200 км созылған.	Жайық жағасынан  Алтай тауларына дейін 2900 км-ге созылған,оңтүсті к шекарасы 48 с.е.бойымен ӛтеді	Каспий теңізі жағалауынан Тарбағатай тауының етегіне дейін созылған.
Клиамты(қаңта р,шілде айының орташа t,жауыншашын мӛлшері,Ылғал дану коэффиценті)	-17˚ -19˚с +18˚  +20˚с 300-350 мм К=1 ылғал жеткілікті	-16˚ -18˚с +18˚  +23˚с 300 мм дейін К<1ылғал жеткіліксіз	-15˚  -17˚с +22˚   +24˚с 180-300 мм К<1ылғал жеткіліксіз	-6˚ -1,5˚с +26 +28˚с 100-200мм К<1ылғал жеткіліксіз
Топырағы	Орманның сұр және  қара топырақ ,шірінді 9-6%	Қара және қызыл қоңыр топырақ , шірінді 6-3%	Ашық қызыл – қоңыр шірінді 32%	Құмайтты, қоңыр және сұр-қоңыр , шірінді 2-1%
Ӛсімдігі	Боз,бетеге,қара басшалғын,еме н,жӛке, қандағаш	Боз,бетеге,атқо нақ, еркек шӛп,кермек, қаңбақ	Жусан,теріскен, ебелек,бетеге, түймедағы	Қара сексеуіл, жүзген, құм қарағаны, теріскен, дермене жусан
Жануарлар дүниесі	Қасқыр,түлкі,қо ян, сусар,ақкіс,,қос аяқ, бұлан,сібір еліктері	Борсық, саршұнақ,қосая қ,суыр,сасық күзен, дала тышқаны	Қосаяқ, құм тышқаны,саршұ нақ,қарсақ, жыландар,кесірт келер.	Оқжылан, дала айдахары,қал қан тұмсықты,тса бақа,саршұна қ
Адамның шаруашылық іс-әрекеті	Астық шаруашылығын а,мал жайылымына пайдаланылады	Астық және қой шаруашылығы на пайдалану	Қой және жылқы шаруашылығына , суармалы баубақша егістіктеріне пайдалану	Қой шаруашылығ ы, мақта, күріш, баубақша егістіктеріне пайдалану
Экологиялық мәселесі	Жайылымға ұзақ уақыт пайдалану,жерд і шамадан тыс ұзақ уақыт жырту	Тұщы судың жетіспеуі, жел эрозиясы	Құмды және шаңды дауылдар, тұщы судың жетіспеуі,тыңайт қыштардың кӛп мӛлшерде қолданылуы	Суару жұмыстарын ың шамадан тыс кӛп болуы ,топырақтың тұздануы су қоймаларыны ң шӛлейттенуіж әне т.б

3.Адам іс-әрекетінің табиғат зоналарға әсері туралы қорытынды жасаңыз. Қорытынды: а)жерді шамадан тыс кӛп жырту флора мен фаунаны азайтады. б)топырақтың химиялық заттармен ластану кӛлемі ұлғаяды.

в)топыраққа түсетін ылғалды есепке алмау,ӛлшеусіз тыңайтқыштар себу,топырақтың тозаңдануы мен ӛзен, су қоймалардың ластануына әкеліп соғып отыр.

г)ұзақ уақыт малды жайылымға жаю , топырақтың бұзылуына, жабайы ӛсімдіктер мен жануарлардың жойылуына әкеліп отыр.

 

Сарамандық жұмыс №6 Тақырыбы: Берілген аумақтың кешенді профильін сызу.

Жұмыстың мақсаты: Қазақстанның табиғи аудандарының  профильін сызып үйрену.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас, кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырмаларды орындау:

1.Қазақстанның табиғи аудандарын кескін картаға түсіру.

2.Дәптерге  Қазақстанның табиғи аудандарының профильін сызу(жазықтар,таулар). 3.Ӛз қалауыңыз бойынша табиғи аудан туралы эссе жазу.

 

Қазақстанның  экономикалық және әлеуметтік географиясы  9 сынып

Әдістемелік кешен: Оқулық «Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы » авторы, Е.А. Ахметов, Н.Н. Карменова, Ш.Ш. Карбаева, Б.К. Асубаев. Алматы «Мектеп»2013

 

Сарамандық жұмыс №1

Тақырыбы: Қазақстанның экономикалық-географиялық жағдайын және саяси-әкімшілік құрылымын анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Қазақстанның дүние жүзілік саяси картадағы  орны,республика аумағы, шекарасы,әкімшілік –аумақтық құрылымы,басқару формасы туралы білім қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырма №1. Берілген жоспар бойынша Қазақстанның экономикалық-географиялық орнын анықтау. Жоспар:

1)      Елдің географиялық орны

2)      Шекаралас елдері

3)      Шикізат, отын-энергетикалық қорлары

4)      Ӛнеркәсібі дамыған елдер мен халықаралық маңызы бар ірі кӛлік жолдарына қатынасы

5)      Елдің экономикалық-географиялық жағдайының ӛзгеруі

6)      Елдің географиялық орнының оның экономикалық дамуына әсері

Тапсырма №2 Кескін картаға Қазақстанның шекарасын, астанасын, ӛз туған ӛлкеңді белгілеу.

Тапсырма №3 Елдің саяси-әкімшілік құрылымына баға беру.

1.Кескін картаға шектесетін елдерді белгілеу;кӛршілік жағдайдың оң және теріс жақтарына баға беру.

2.Кескін картаға облыстар мен облыс орталықтарын белгілеу. 

Тапсырма №4 Еліміздің экономикалық(ӛндірістік, ресурстық) әлеуетінің шаруашылық салаларын дамытудағы роліне сипаттама беру.

Тапсырма №5 Қазақстанның табиғат ресурстарына баға беру.

Тапсырма №6 Тақырып мазмұнындағы экономикалық,экономикалық-географиялық ұғымдардың     мәнін игеру (экономика,   экономикалық           жүйе, экономикалықәлеует,ЭГЖ,техника және т.б.) 

 

Сарамандық жұмыс №2

Тақырыбы: Қала мен ауыл халқының құрылымы, тығыздығы, кӛші-қону.

Жұмыстың мақсаты: Халық саны, тығыздығы, табиғи ӛсім,ұлттық құрамы, кенттену және кӛші-қону туралы оқушыларға білім қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,статистикалық деректер.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырма №1. Карта,оқулық мәтінін және статистикалық деректерді пайдаланып (Қазақстандағы           табиғи            ӛсім     ,халықтың      кӛші-қоны),   еліміз халқының    орналасу заңдылықтарын, облстар бойынша халықтың табиғи ӛсімінің кӛрсеткіштерін, кенттену және облысаралық кӛші-қону деңгейін анықтап, қорытынды жасау.

Тапсырма №2. « Қазақстан халқы » кестесін жасаңдар, онда халықтың тіл семьясы тобы, елімізде таралған діни топтар және олардың таралуын анықтау.

 

Тілдік топ	Ұлты	Халық саны млн. адам.	Діни құрамы	Таралуы(облыс, аудан)
Түркі тілдес	қазақ	11	мұсылман	Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан,Алматы,Жамбыл.
	татарлар	0,2	мұсылман	Барлық жерде
	ӛзбектер	0,5	мұсылман	Оңтүстік Қазақстан
	ұйғырлар	0,2	мұсылман	Алматы облысы
Корей	кәрістер	0,1	будда	Батыс Қазақстан облысы
Славян	орыстар	3,7	православие	Солтүстік ,Орталық және Қазақстанның батыс,шығыс бӛліктерінде.
	украиндар	0,3	православие
	белорустар	0,06	православие
Герман	немістер	0,2	католик	Солтүстік,Орталық, Шығыс Қазақстан.

 

Тапсырма №3. Қалалық немесе ауылдық елді мекенге мынандай жоспар бойынша сипаттама беріңдер: 1)  географиялық орны

2)    табиғат жағдайы

3)    халқы, ұлттық құрамы

4)    шаруашылығының жетекші маманданған және қосалқы салалары

5)    негізгі кӛлік түрлері

6)    басқа елді мекендермен экономикалық байланысы

7)    қорытынды

Жұмыстың орындалуы:

1)      Орал қаласы Қазақстанның  батыс бӛлігінде,Жайық ӛзенінің жағалауында орналасқан. Әкімшілік орталығы Батыс Қазақстан облысы , Каспий маңы ойпатының солтүстік бӛлігін алып жатыр.

2)      Климаты шұғыл континетті : жазы ыстық ,қысы салқын,қары аз ,кейде қатты жел соғады.

Қаңтардағы орташа t-10.4˚,абсолюттік min -43,1˚c

Шілдедегі орташа t+22,9˚,абсолюттік maх +41,6˚c

Орташа жылдық  жауын-шашын-348 мм

Орташа жылдық t-  +6,2˚с

Орташа желдің жылдамдығы -2,9м/с

3)      Орал қаласының халқы-285 295  адам.

Ұлттық құрамы: қазақтар-54,6% ,орыстар-38,1% ,украиндар-2,4% ,татарлар-2%. 4) Орал қаласының ӛнеркәсібін құрайтын басты маманданған салалар:

-  «Зенит Орал зауыты» АҚ

-  «Гидроприбор» АҚ

-  Құрылыс материалдар ӛндірісі

-  «Гидромаш-Орион-МЖБК» ЖШС темір бетондар шығарады

-  «Оралагрореммаш» АҚ  ӛрт сӛндіру машиналарын, сұйық кӛмірсутек тасымалдайтын  арнайы техника шығарады.

-  «ТМК- Қазқұбырпром» мұнай-газ  ӛнеркәсібіне қажетті компрессорлы-насосты құбырлар шығарады.

-  «Батыс Қазақстанның машина жасау компаниясы» АҚ –мұнай ӛңдеу құралжабдықтарын шығарады.

-  ЖЭС «Жайықжылуқуаты» АҚ  қаланы жылумен қамтамасыз ету орталығы.

-  Мия зауыты

Қосымша маманданған салаға тамақ ,ұн-жарма және жеңіл ӛнеркәсіптері жатады.

5)  Қалада теміржол ,автомобиль ,әуе,құбыр кӛлік түрлері жақсы дамыған.

6)  Орал қаласы машина жасау құрал-жабдықтарын , соның ішінде трансформаторлар, жылуалмастырғыштар, мұнай-газ құралдарын, мал және балық шаруашылығының ӛнімдерін, мия зауытының ӛнімдерін экспорттайды.

Орал қаласы машиналарды , құрал-жабдықтарды, тұрмыстық техника, бензин, жиhаз ,тамақ ӛнімдерін, дәрілік препараттарды импорттайды.(сатып алады)

7)  Орал қаласының Ресей мен Қазақстанның және Орталық Азияның сауда жолында орналасуы Оралды Қазақстанның ірі ӛнеркәсіпті орталығына айналдырды.

 

Сарамандық жұмыс №3 Тақырыбы: Қазақстанның отын-энергетикалық кешені. 

Жұмыстың мақсаты: Халық шаруашылығындағы кешеннің рольін кӛрсету,отынэнергетикалық кешеннің басты салаларымен таныстыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,кескін карта, «Қазақстан-2030» бағдарламасы Жұмыстың  барысы:

Тапсырма №1. Теңіз(Атырау облысы) ,Құмкӛл (Қызылорда облысы) мұнай және Қарашығанақ газ конденсаты кен орындарына мынандай жоспар бойынша сипаттама беру:

1)      географиялық орны

2)      ӛндірілетін отынның түрлері

3)      шетелдік қандай компания, фирма иелігінде 4) қандай мӛлшерде отын түрлері ӛндіріледі 5) ӛндірілетін отын түрлерінің пайдаланылуы.

Тапсырма №2. Қарағанды және Екібастұз таскӛмір алаптарына мынандай жоспар бойынша салыстырмалы сипаттама беру:

1)      географиялық орны

2)      кӛмірдің қоры

3)      тереңдігі және кӛмірді ӛндіру әдісі

4)      кӛмірдің сапасы

5)      кӛмірдің қалыңдығы

6)      ӛндірілетін кӛмірдің түрлері

7)      республиканың кӛмір ӛндірудегі үлесі

8)      ӛндірілген кӛмірдің тұтынылуы.

 

Тапсырма №3. Кескін картаға Қазақстанның негізгі мұнай, газ және кӛмір алаптары мен кен орындарын түсіріп, картадан кӛрсете білу.

Тапсырма №4. Қазақстанның отын-энергетика кешенінің дамуы туралы қорытынды жасау.

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы: Металлургия, химия, ағаш ӛңдеу, құрылыс материалдары ӛнеркәсіптерінің сала ішіндегі және салааралық  сызбанұсқасын  нұсқа бойынша  сызу.

Жұмыстың мақсаты: Тақырыптық картамен,статистикалық кестемен және салааралық байланыстардың сызбаларын құру дағдыларын қалыптастыруды жалғастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,кескін карта,интербелсенді тақта.  Жұмыстың  барысы:

І-нұсқа

Тапсырма №1. Қарағанды металлургия базасына мына жоспар бойынша сипаттама беру:

1)      географиялық орны;

2)      қажетті қара металл шикізаттарының орналасқан алаптары мен кен орындары (темір, марганец, хромит кені);

3)      кокстелетін кӛмірдің басты алабы;

4)      металлургиялық базаға жататын комбинат түрлері

 

Жұмыстың орындалуы:

1).Толық циклді Қарағанды металлургиялық комбинаты Орталық Қазақстанның Теміртау қаласында орналасқан.

2) және 3) Қарағанды металлургиялық комбинатының шикізат базасы «Арселор Миттал Теміртау»

 

4)Металлургияның толық циклді комбинатына ферроқорыту және тау-кен байыту жатады.

 

Тапсырма №2. Балқаш және Жезқазған мыс балқыту зауыттарына салыстырмалы сипаттама беру. « Қазақстанның қара және түсті металлургия»тақырыбына презентация дайындау.

 

ІІ-нұсқа

Тапсырма №1. Қарағанды толық циклді «Арселор Миттал Теміртау» комбинатының  сызбасын сызу. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тапсырма №2. Химия ӛнеркәсібінің салааралық байланысының сызбасын сызу.

 

                           машина жасау                    тоқыма ӛнеркәсібі                           отын ӛнеркәсібі

 

«Қазақстанның         ағаш    ӛңдеу презентация дайындау.	ӛнеркәсібінің	салааралық	байланысы»	тақырыбына

                            шина, бояу                                        талшық

лак

 

                            зауыт                                                                          

   

ХИМИЯ ӚНЕРКӘСІБІ

 Тыңайтқыш  шикізат

 құбыр энергия

                                                                                           ауылшаруашылығы                      электроэнергетика

 

Сарамандық жұмыс №5

Тақырыбы: Қазақстанның тамақ және жеңіл ӛнеркәсібі. 

Жұмыстың мақсаты: Тамақ және жеңіл ӛнеркәсібінің құрамы,орналастыру принципі, болашақтағы дамуы туралы білім беру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырма: Тамақ және жеңіл ӛнеркәсіп орталықтарының орналасуына талдау жасау және орналасу факторларын айқындау.

Тамақ ӛнеркәсібі		Жеңіл ӛнеркәсіп
1	2	3	4
Тамақ ӛнеркәсібінің орталықтары	Орналасу факторлары	Жеңіл ӛнеркәсіп орталықтары	Орналасу факторлары
1.Ет ӛнеркәсібі- мал ӛнімдерін қайта ӛңдейтін тамақ ӛнеркәсібінің саласы.Негізгі орталықтары.:Семей ,Петропавл,Алматы, Орал ет комбинаттары.	Малды жэеткізу қашықтығын қысқарту мақсатында еткомбинаттары мен мал соятын орындар республиканың барлық облстарында біркелкі таралған.Мал шаруашылығы дамыған аймақтарда ет ӛнеркәсібі кәсіпорындарыны ң желісі құрылған.	Тоқыма ӛнеркәсібі болашағы бар кластер ретінде анықталып отыр.Негізгі жіпиіру кәсіпорындары: «Ақжіп» ААҚ, «Almatу Cotton Plant»ЖШС , «ҚазақОрыс Тоқыма Альянс» ЖШС , «Меланж» АҚ, «Ютекс» АҚ.АММКОЗАТ және Қарғалы комбинаттары мақта мата және таза жүн маталарын шығарады.	Тоқыма ӛнеркәсібінің шикізаты мақта болып табылады. Республикада мақта Оңтүстік Қазақстан облысында ӛсіріледі, себебі климаттық жағдай ӛте қолайлы , күннің кӛзі мол, топырағы құнарлы, ресурстары жеткілікті.
2.Нан ӛнімдері саласы ӛнімді шығару бойынша екінші	Республиканың барлық елді мекендерінде нан	Былғары,тері илеу-жеңіл ӛнеркәсіптің бір саласы.Республикада	Саланы орналастыруда жеке –

 

орында.Нан және нан ӛнімдерін шығаратын ірі кәсіпорындар:Ақсайнан,Меркурнан,Алматынан(Алматы қ)	ӛнімдерін шығаратын кәсіпорындар бар.	тері шикізаттарын ӛңдейтін оннан аса кәсіпорын жұмыс               істейді. Ірі          былғары зауыты кәсіпорындары:Петропав л ЖШС, « Тараз Былғары-аяқкиім» ЖШС(Жамбыл обл),Алматы былғары зауыты ЖШС, «Гекко» ЖШС(Алматы), Семей былғары-тері илеу комбинаты ЖШС,  «Тыныс-V» ЖШС(ШҚО),Рудный былғары зауыты(Қостанай обл)	ӛндірістерді аумақтық ұйымдастыруға әсер ететін шикізат, тұтыну кӛзі, сумен қамтамасыз етілу сияқты бірқатар фокторларға және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіне байланысты.
3.Сүт және  сүт ӛнімдері ӛнеркәсібі.Сүт ӛнімдері әсіресе Қостанай,Солтүстік Қазақстан,Шығыс Қазақстан және Қарағанды облстарында шоғырланған.	Сүт және сүт ӛнімдері зауыттары ірі қара мал ӛсіретін аудандарда таралған
4.Ұн тарту-жарма ӛнеркәсібі-отандық агроӛнеркәсіптік кешеннің ірі салаларының бірі.Қазіргі кезде елімізде дәнді дақылдарды қайта ӛңдеу ӛнеркәсібі жақсы дамып келеді. Республика бойынша ұн шығару Қостанай, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облстары сияқты аймаққа шоғырланған	Ұн тарту-жарма кәсіпорындары қалаларда және дәнді дақылдар ӛндірілетін аудандарда орналастырылған.
5.Қант ӛнеркәсібі- қант қызылшасы мен қант құрағынан қант ұнтағын алуға мамандандырылған тамақ ӛнеркәсібінің бір саласы. Негізінен ,Қазақстанның оңтүстік	Қант шикізаттарын алыс қашықтыққа тасымалдау тиімсіз болғандықтан, қант зауыттарын қант қызылшасы
аудандарындаЖамбыл(Мерке ауданы, Тараз және Алматы,Қарасай, Іле,Ақсу,Талғар аудандары) облстарында дамыған.	егістіктеріне таяу орналастырады.
6.Қазақстанның су қоры балық шаруашылығы үшін қолайлы. Атырауда ірі«Атыраубалық» ААҚ балық консервілеу зауыты жұмыс істейді.Оның ӛнімдері халықаралық кӛрмелерде жоғары марапаттарға ие болған.Балқаш пен Зайсан кӛлдерінде шағын балық аулау мен балық шаруашылығы дамып отыр	Еліміздің балық шаруашылығы қорын Каспий мен Арал теңіздерінің, Балқаш кӛлінің,Алакӛл жүйесінің, Бұқтырма, Қапшағай, Шардара су қоймаларының және т.б. республикалық және жергілікті маңызы бар су айдындары құрайды.

 

Сарамандық жұмыс №6

Тақырыбы: Қазақстанның экономикалық аудандарының ӛнеркәсібі.  Жұмыстың мақсаты: Географиялық еңбек бӛлінісінің негізінде аумақтық шаруашылықтың ұйымдастырылуы туралы білім қалыптастыру.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,кескін карта.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырма №1.Орталық Қазақстан және Шығыс Қазақстан экономикалық аудандарының ӛнеркәсіп кәсіпорындарын жоспар бойынша сипаттау.

1)      негізгі ӛнеркәсіп орындары

2)      олардың мамандану бағыттары

3)      түсті металлургия ӛнеркәсібінің даму ерекшелігі

4)      металлургия ӛнеркәсібінің негізгі салалары

Тапсырма №2.Орталық  Қазақстан мен Шығыс Қазақстанның ӛнеркәсіп тораптарына салыстырмалы түрде сараптама беріп,кесте түрінде ой қорыту. 

Тапсырма №3. Аталған аумақтардың ауыл шаруашылығындағы ерекшеліктері мен ұқсастықтарын айқындау.

Тапсырма №4. Экономикалық аудандардағы кәсіпорындарға қысқаша сипаттама беру.

Тапсырма №5. Орталық  Қазақстан мен Шығыс Қазақстанның шаруашылық салаларын кескін картаға түсіру.

 

 Сарамандық жұмыс №7

Тақырыбы: Қазақстанның экономикалық аудандарының ауыл шаруашылығы. 

Жұмыстың мақсаты: Ауыл шаруашылығының құрамы,оның салаларының бір-бірімен әрекеттесуі,азық-түлік проблемасын шешудегі маңызы туралы білім беру. Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта .

 

 

 

Жұмыстың барысы:

Тапсырма: Солтүстік және Оңтүстік Қазақстан экономикалық аудандарының ауыл шаруашылығына салыстырмалы сипаттам беру.

№	Оңтүстік Қазақстан	Солтүстік Қазақстан
1	2	3
1	Суармалы егістіктің басты ауданы,бау-бақша, жүзім, мақта,қант қызылшасы,күріш ӛсіру шаруашылығы дамыған. Мал шаруашылығы салалары бойынша қой және түйе ӛсіру шаруашылығы ӛркендеген.Ауыл шаруашылығы, негізінде, тамақ және жеңіл ӛнеркәсіптер шоғырланған.	Экономикасында агроӛнеркәсіптік кешен маңызды орын алады. Егістік жердің тӛрттен бір бӛлігі дәнді дақылдар алып жатыр. Сонымен қатар аудан техникалық дақылдардың негізгі ӛндірушісі. Мал шаруашылығы бойынша сүтті- етті және етті - сүтті ірі қара малдың маңызы зор, сондай-ақ қой шаруашылығымен айналысады
2	Алматы облысының ауыл шаруашылығы техникалық дақылдар, бау-бақша, күріш,темекі ӛсіруге маманданған.Жайылмдар мал шаруашылығына пайдаланылады.	Солтүстік Қазақстан облысында дәнді дақылдар ӛсіру дамыған, соның ішінде, бидайдың қатты сұрыптары ӛсіріледі. Техникалық және жемшӛптік дақылдардан күнбағыс, зығыр, т.б. ӛсіріледі, сонымен қатар бақша шаруашылығымен айналысады. Мал шаруашылығы етті -жүнді қой шаруашылығы мен сүтті және етті ірі қара мал ӛсіруге маманданған.Сонымен қатар құлан және түйе ӛсіріледі
3	Жамбыл облысы табиғи климаттық жағдайы дәнді дақылдар,техникалық, бау- бақша, жем- шӛп дақылдарын,жеміс ӛсіруге қолайлы.Жемшӛптік жайылымдар қой шаруашылығын дамытуға пайдаланылады	Ақмола облысы  ірі ауылшаруашылықты аймақ. Егістіктің кӛп бӛлігі дәнді дақылдар ӛсіруге бағытталған.Ақмоланың бидайы құрамындағы жоғары сапалы нәруыздың болуымен ерекшеленеді. Етті- сүтті ірі қара мал шаруашылығы дамыған
4	Қызылорда облысы ауыл шаруашылығы күріш ӛсіруге және оны ӛңдеуге бағытталған. Дәнді дақылдар Сырдария ауданында ӛсіріледі.Мал шаруашылығынан елтірі алатын қаракӛл тұқымды қой ӛсіріледі.	Қостанай облысы жаздық бидай ӛсірумен және оны тасымалдаумен айналысады.Сонымен қатар жем- шӛптік және техникалық дақылдар ӛсіріледі.Етті -сүтті мал шаруашылығы дамыған
5	Оңтүстік Қазақстан облысының құнарлы топырағы, күн сәулесінің молдығы, кең алқапты жайылымдары ауыл шаруашылығын, соның ішінде,суармалы егістік пен қой шаруашылығын дамытуға ӛте қолайлы. Мақта, күріш, бау- бақша және жүзім шаруашылығынан мол ӛнім алады	Павлодар облысының негізгі ӛсіретін дақылы бидай,ол егістік жердің жартысынан астамына егіледі. Сонымен қатар картоп, бақша дақылдарын ӛсірумен айналысып келеді.Мал шаруашылығы ӛнімдері, құс етінен басқасы,халықтың сұранысын толығымен қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

Сарамандық жұмыс №8

Тақырыбы: Қорытынды сарамандық жұмыс 

Жұмыстың мақсаты: Қазақстанның экономикасы және экономикалық географиялық ұғымдары,негізгі  мәліметтері бойынша оқушылардың білімін жүйелеу,қорытындылау.

Оқыту құралдары: Оқулық, атлас карта ,статистикалық мәліметтер.

Жұмыстың  барысы:

Тапсырма №1. Оқулық мәтінін,қосымша әдебиеттерді,статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, Қазақстанның экономикалық аудандарына кешенді салыстырмалы сипаттама беріңдер.

I.Қазақстанды экономикалық географиялық аудандастыру туралы мынадай сұрақтарға ауызша жауап беріңдер.

1.  Экономикалық- географиялық аудандастыру дегеніміз не?

2.  Экономикалық аудан- 3.Ӛнеркәсіп торабы- 4.Аумақтық ӛндірістік кешен- 5.Аумақтық еңбек бӛлінісі-

Тапсырма №2. Экономикалық аудандарды халқының құрамы бойынша салыстырып, жеке ұлттардың үлесіне  сипаттама беру.

 

Экономик алық аудандар	Алып жатқан ауданы км²	Хал қы ның саны, мың адам	Хал қы ның орта ша тығыз дығы	Қала  және ауыл халқы ның арақаты насы,%		Ерлер мен әйелдер дің ара қатына сы,%		Аудан дағы жеке ұлт ӛкілдері нің,%
				қала  халқ ы	ауыл хал қы	Ер лер дің үлесі	Әйел дер дің үлес	Қа зақ тар	Орыс тар	Басқа ұлттар
Орталық Қазақстан
Шығыс Қазақстан
Батыс Қазақстан
Солтүстік Қазақстан
Оңтүстік Қазақстан

 

Тапсырма №3 Экономикалық аудандарды шаруашылықтары бойынша салыстырып, олардың арасындағы айырмашылықтарды анықтау.

Эконо микал ық ауданд ар	Аумағын дағы негізгі ресурстар	Ӛнеркәсіптің қандай салаларын дамытуға мүмкіндік береді	Шаруашылықтың жетекші мамандан ған салалары	Шаруашылық тың қосалқы салалары	Қызмет  кӛрсетуші  салалар

 

 

 

 

Географиядан сарамандық  жұмыстар Дүние жүзіне жалпы шолу. ТМД елдері 10-cынып (ЖМБ)

Әдістемелік кешен: оқулық «География». Жалпы шолу. ТМД елдері» 10 сынып. А.С.

Бейсенова, К.Д.Каймулдинова, С.А.Абилмажинова, К.М. Баймырзаев, Ж.Достай  Алматы

«Мектеп» 2014

№1 сарамандық жұмыс

Тақырыбы: Географиялық және топографиялық карталардың ӛлшеуіш ресурстары бойынша жұмыс

Жұмыстың мақсаты: а) картамен жұмыс дағдыларын дамыту ; б) карталардың мазмұны мен қолдану аясын анықтау; в)картадағы есептеулер мен тапсырмалардың орындалу әдістемесін үйрету.

Құралдар: дүниежүзінің экономикалық атласы, әр түрлі географиялық проекциялардағы карталар. Жұмыс барысы:

1.      Мұғалімнің таңдауы бойынша мектеп атласына сипаттама:

А) атластағы библиографиялық мәліметтерді анықтау (атауы, авторы, уақыты және баспа жылы);

Б) атластың құрлымын анықтау (карталардың түрлері, олардың орналасуындағы бірізділік);

В) мазмұны, картографиялық бейнеленуі және математикалық негізі бойынша атласқа сипаттама;

Г) Атластағы кӛмекші мәліметтерге сипаттама;

Д) жалпылау,қорытындылау.

2.      Жалпыгеографиялық  немесе тақырыптық карталар бойынша есептеулер жүргізу:

А) Берілген нүктелер  және географиялық пункттер арасындағы қашықтықтарды градус және шақырым бойынша анықтау; Б) географиялық координаттарды анықтау;

В) Берілген координаттар бойынша географиялық пункттерді анықтау;

Г) Жалпылау, қорытындылау.

Жұмыстың орындалуы:

1. Мұғалімнің таңдауы бойынша мектеп атласына  сипаттама:

А) Дүниежүзінің әлеуметтік және экономикалық географиясы атласы. Жалпы білім беретін мектептердің  10- сыныбына арналған. Авторлары: Головина Г.Е., Рафикова Ш.Т. Басылымы: ЖШС «8&8»,2014.-36б.

Атласта тақырыптық және жалпыгеографиялық карталар тӛмендегідей тәртіппен кӛрсетілген:

Тақырыптық карталар -  дүние жүзінің саяси картасы, минералдық ресурстар,Жер ресурстары, Агроклиматтық карта, Су ресурстары, дүние жүзілік мұхит ресурстары, халық санының динамикасы, халықтың жыныстық құрамы, халықтың жастық құрамы, Еңбек ресурстары, халықтың тығыздығы, Әлем халықтары, Әлем діндері, Нәсілдер, Урбандалу деңгейі, энергетика, Қара металлургия, түсті металлургия, машина жасау және металл ӛңдеу,Химия ӛнеркәсібі, Тоқыма ӛнеркәсібі, Ауыл шаруашылығы, Дүниежүзілік транспорт, Орман ресурстары.

Жалпыгеографиялық карта – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің физикалық картасы.

Тақырыптық карта - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің  саяси картасы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің  кӛлік картасы, Ресей Федерациясының әкімшілік картасы.

Кешенді карталар – Ресейдің экономикалық картасы,Украина, Беларусь, Молдованың экономикалық картасы, Кавказ елдерінің экономикалық картасы, Ортазия елдерінің, Қазақстанның экономикалық картасы. Сыртқы саудасы. 

В) Атласта дүние жүзінің, аймақтардың, жеке елдердің  тақырыптық (соның ішінде кешенді) және жалпыгеографиялық карталары кӛрсетілген. 

Тақырыптық карталардағы картографиялық бейнеленулер тӛмендегідей элементтердің жиынтығынан тұрады: саяси  әкішілік бӛліну,елді мекендер,ӛсімдігі және топырағы,гидрография, байланыс жолдары мен байланыс құралдары, пайдалы қазбалар және экономика элементтері.

Жалпыгеографиялық картадағы картографиялық бейнелену жергілікті жердің жер бедерін, гидрографиясы және елді мекендерін қамтиды.

Атлас карталардың математикалық негізі. Атластағы дүние жүзінің карталары конустық проекциямен орындалған. Физикалық, ТМД ның  саяси картасы, ТМД елдерінің экономикалық картасы конустық проекциямен жасалған.Атластағы барлық карталар  масштабы бойынша 1:8000000 мен  1:25000000 аралығындағы ұсақ масштабты карталардың тобына жатады.

 

Карталардың геодезиялық негізі меридиан сызықтары және параллельдер арқылы кӛрсетілген. 

Г) атластың  кӛмекші ақпараты шартты белгілерден, мәтіндік түсіндірмелерден және кестелерден тұрады. Берілген атластың шартты белгілері аудандық (орман массивтері, кӛлдер, батпақтар), сызықтық (ӛзендер, жолдар,шекаралар,құбыр), масштабтан тыс (ӛнеркәсіп орталықтары, әуежайлар,электростанция белгілері, пайдалы қазбалар). Бірқатар тақырыптық карталар сапалық түстер арқылы орындалған. Мемлекеттің шекаралары, ӛсімдіктері және жер ресурстары, халқының тығыздығы сапалық түстер әдісімен салынған. Озосызықтар әдісі арқылы  изотермалар, ылғалдану шекаралары,температура жиынтықтары кӛрсетілген. Бағыттау белгілері мұнай жүк тасымалын, металл тасымалын және сыртқы экономикалық байланыстарды бейнелеуде қолданылады. Негізгі картаның мазмұнына кірмейтін табиғи және әлеуметтік элементтерді сипаттайтын «Еуропа», «Жапония», «Шӛлдену қаупі» сияқты қосымша «кесінділерде» бар. Карталар сызбанұсқалар, кестелер, сонымен қатар сандық мәліметтермен және мәтіндік түсіндірмелермен қамтамасыз етілген.

Д) қорытынды: Дүниежүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы атласы жалпы білім беретін мектептердің 10- сыныптарына арналған. Атлас әртүрлі тақырыптық және жалпыгеографиялық карталарды, кӛптеген қосымша мәліметтерді,диаграммаларды, кестелерді,сандық мәліметтерді  қамтиды. Географи сабағында жаңа білімді игертуде және алынған білімді бекіту үшін атласты қолданудың маңызы ерекше.

2. Жалпыгеографиялық және тақырыптық карталарда есептеулер жүргізу:

А) ТМД ның саями картасын пайдалана отырып, Астана мен Киевтің арасындағы қашықтықты градуспен және шақырыммен анықтаңыз (50⁰ параллельдегі доға ұзындығын анықтау үшін оқулықтың 299- бетіндегі 1-қосымшаны пайдаланыңыз).

Шешуі:

1.  Картадан Астана мен Киевтің географиялық бойлығын (меридиан) анықтаймыз. 

Киев  31⁰ ш.б. Астана 71⁰ш.б.

2.  Екі пункттың арасындағы қашықтықты градус арқылы есептейміз.  71⁰- 31⁰=40⁰  3. 1-қосымшаны пайдаланып 1⁰ параллельдегі 50⁰ 71,7 км тең.

40⁰ *71,7 км=2868 км.

Б) Дүние жүзінің саяси картасын пайдалана отырып, Каир,Бразилиа қалаларының географиялық координатасын анықтаңыздар. Шешуі:

1.  Каирдың географиялық ендігі 30⁰ с.е., географиялық бойлығы 31⁰ ш.б.

2.  Бразилианың  географиялық ендігі 15⁰ о.е., географиялық бойлығы  48⁰ б.б. В) Берілген координаталар бойынша географиялық пункттерді анықтаңыздар:  

     40⁰ с.е. пен 49⁰ш.б.;   55⁰ с.е. пен 37⁰ ш.б

Жауабы: Баку- 40⁰ с.е. пен 49⁰ш.б.;   Мәскеу- 55⁰ с.е. пен 37⁰ ш.б

Г) Қорытынды: Атлас карталарын пайдалана отырып, дүние жүзінің кез келген нүктесінің географиялық координатасын анықтауға болады,берілген нүктелердің ара қашықтығын градус пен шақырым бойынша кӛруге болады.Ара қашықтықты шақырыммен есептегенде,параллель доғасының ұзындығын ескеру қажет, себебі экватордан алыстаған сайын параллель ұзындығы азаяды.

 

№ 2 сарамандық жұмыс

Тақырыбы: Таңдау бойынша бір елдің геосаяси жағдайын бағалау. Дүниежүзі елдерінің геосаяси жағдайын анықтау және салыстыру

Жұмыстың мақсаты: а) «геосаяси жағдай» түсінігі туралы оқушылардың білімдерін бекіту; б) мерзімді басылымдар мен карталарды пайдалана отырып мемелекеттердің геосаяси жағдайына сипаттама беру дағдыларын қалыптастыру.

Құралдар: дүниежзінің саяси картасы, атлас, мәтіндегі сызбалар және мерзімді басылымдардағы материалдар,ғаламтор кӛздері.

Жұмыс барысы:

1.      «Геосаясат», «геосаяси жағдай» түсініктерінің мағынасын және елдердің геосаяси жағдайын бағалау критериийлерін (кӛршілес елдер,олардың саяси экономикалық, әлеуметтік жағдайлары, саяси ұйымдар мен қысым ошақтарына қатысы т.с.с)еске түсіру.

2.      Таңдау бойынша жекелеген елдердің геосаяси жағдайына сипаттама беру және халықаралық қатынастардың нәтижесінде оның ӛзгеру мүмкіндігін анықтау.

3.      Саяси карта бойынша қолайлы және қолайсыз геосаяси жағдайдағы елдерді анықтау және дәптерге олардың тізімін құрастыру.

4.      Қазақстанның геосаяси жағдайына баға беру.

Жұмыстың орындалуы:

Геосаясат – дүние жүзіндегі елдердің геосаяси ағдайын анықтайтын саяси географияның құрамдас бӛлігі (термин авторы швед ғалымы Рудольф Челлен). Геосаясат ғаламдық мәселелерді шешуде туындайтын сұрақтарға жауап беретін, әлемді билеудің ғылымы.Геосаясаттың басты мақсаты- мемлекеттің геостратегиясын анықтап, тұжырымдау. 

Геосаяси жағдай елдің саяси картадағы орны, оның әр түрлі деңгейдегі мемлекеттермен (әсіресе кӛршілес елдермен), халықаралық ұйымдармен, одақтармен байланысы.Саяси географиялық жағдай уақытқа байланысты ӛзгеріп тұратын, тарихи категория.

Геосаясаттың басты міндеті - мемлекеттердің геостратегиясын анықтау және жалпылау.

Елдің геосаяси жағдайын сипаттаудың жоспары:

1. Мемлекет туралы жалпы мәлімет (ауданы, әлеуметтік -экономикалық даму деңгейі, астанасы).

1.      Елдің аймақтағы немесе материктегі орны. Географиялық жағдайына байланысты елдің типі.

2.      Елдің кӛршілік жағдайы:

А) кӛршілес елдердің экономикалық даму деңгейі;

б) Елдің және кӛршілес елдердің саяси және  экономикалық блоктарға қатысы;

3.      Транспорт жолдарына, шикізат нарығына және ӛнімге қатынасы:

А) теңіз, ӛзен кӛлігін пайдалану мүмкіндігі;

Б) кӛршілес елдермен сауда қатынасы; В) елдің шикізатпен қамтамасыз етілуі.

 4.Ғаламшардың «ыстық нүктелеріне» жақындығы. Әскери стратегиялық әлеуеті. Шетелдерде әскери базаларының болуы.

5. Елдің саяси жағдайын жалпы бағалау.

Жоспар бойынша елдің геосаяси жағдайын бағалау:

Ел	Сипаттау жоспары
Беларусь Республикасы	1. Мемлекет туралы жалпы мәлімет	Ауданы 207,6 мың км2,халқы 9,5 млн адам. Шекарасының ұзындығы 2900 км; унитарлы

 

	(ауданы, әлеуметтік экономикалық даму деңгейі, астанасы)	республика, кӛшпелі экономика тән индустриялы аграрлы ел.Астанасы Минск.
	2.Елдің аймақтағы немесе материктегі орны. Географиялық жағдайына байланысты елдің типі.	Мемлекет Еуразия материгінің еуропалық бӛлігінде орналасқан. Беларусь Республикасы континент ішілік ел, теңізге шығатын жолы жоқ.
	3.Елдің кӛршілік жағдайы: А) кӛршілес елдердің экономикалық даму деңгейі; б) Елдің және кӛршілес елдердің саяси және  экономикалық блоктарға қатысы	Мемлекет Латвия, Литва, Польша, Ресей, Украина елдерімен шектеседі.Кӛршілес елдердің экономикалық даму деңгейі жеткілікті деңгейде жоғары,олардың экономикасы индустриялы және постиндустриялы.Латвия, Литва, Польша Еуро Одақтың,НАТО әскери саяси блогының мүшесі болып табылады. Беларусь БҰҰ,ЕҚЫҰ,ТМД,ШЫҰ мүше ел, Ресей, Қырғызстан, Армения және Қазақстанмен бірге жалпы нарық бірыңғай экономикалық кеңістігіне кіреді.
	4.         Транспорт жолдарына, шикізат нарығына және ӛнімге қатынасы: А) теңіз, ӛзен кӛлігін пайдалану мүмкіндігі; Б) кӛршілес елдермен сауда қатынасы; В) елдің шикізатпен қамтамасыз етілуі.	А)Елдің теңіздік шекарасы жоқ, ӛзен кӛлігі тек жергілікті маңызға ие. Б) Транзиттік жол торабында орналасқан. Ресейді Батыс Еуропа елдерімен байланыстырады. Сыртқы экономикалық байланыстарға ықпал ететін маңызды байланыс жолдары ӛтеді. Ауыл шаруашылығы, ӛңдеуші ӛнеркәсіптің ӛнімдерін, автомобильдерді Германия, Польша,АҚШ,Бразилия,Венгрия, Швеция, Қытай, және Литва елдеріне экспорттайды. Жасанды каучук, қант,отын, металдарды импорттайды. Ресей, Қазақстан, Украина сияқты елдермен байланыс жасайды. В) ӛзіндік шикізатпен қамтамасыз етілуі мардымсыз. Калий және ас тұзы, шымтезек, құрылыс материалдарымен жақсы қамтамасыз етілген.
	5.Ғаламшардың «ыстық нүктелеріне» жақындығы. Әскери стратегиялық әлеуеті. Шетелдерде әскери базаларының болуы.	Қазіргі кезде Беалрусь шекарасында «ыстық нүктелер» жоқ. Беларусь бейбіт сыртқы саясатты жүргізеді. Ядролық қарудан бас тартқан ел бағдарламасының қатысушысы, шетелдерде әскери базалары жоқ. Әскери күштері тек Беларусь Республикасының егемендігін қорғауға есептелген. Халықаралық қақтығыстарға қатынасы жоқ.
6.Елдің саяси жағдайын жалпы бағалау. Беларусь Республикасының жалпы саяси географиялық жағдайын елдің дамуы үшін жеткілікті деңгейде қолайлы деп бағалауға болады. Бұған елдің Еуропаның орталық бӛлігінде орналасуы, тиімді кӛршілік қатынастары ықпал етеді. Беларусь Республикасының саяси географиялық жағдайы КСРО ыдырағаннан кейін ӛзгерді. КСРО ыдырауы экономикалық, саяси байланыстарды бұзды. Оларды жаңаша жағдайда қалпына келтіруге тура келді. Қазірі кезде Беларусь Республикасы тек ғана ТМД елдерімен емес, ЕО және НАТО елдерімен де шектеседі.

 

1.      қолайлы және қолайсыз геосаяси жағдайдағы елдерді анықтау

Геосаяси жағдайы қолайлы елдер	Геосаяси жағдайы қолайсыз елдер
Бельгия	Сирия
Ресей	Ауғанстан
Қазақстан	Иран
Ұлыбритания	Израиль
Швеция	Түркия

 

2.      Қазақстанның геосаяси жағдайына баға беру

Ел	Сипаттау жоспары
Қазақстан	1. Мемлекет туралы жалпы мәлімет -экономикалық даму деңгейі,	Ауданы 2724,9 мың км2,халқы 17,2 млн адам. Шекарасының ұзындығы 13394 км; унитарлы республика, кӛшпелі экономика тән индустриялы аграрлы ел.Астанасы-  Астана.
	2.Елдің аймақтағы немесе материктегі орны. Географиялық жағдайына байланысты елдің	Қазақстан - ең ірі, кӛп қоныстанған Еуразия материгінің орталық бӛлігінде орналасқан.Саяси географиялық аймақ – Орталық Азия.Ел Еуропа мен Азия тоғысында орналасқан. Қазақстан Республикасы континент ішілік ел, теңізге шыға алмайды.
	3.Елдің кӛршілік жағдайы: а) кӛршілес елдердің экономикалық даму деңгейі; б) Елдің және кӛршілес елдердің саяси және  экономикалық блоктарға қатысы	Ел Ресей, Қырғызстан, Түркіменстан, Қытай, Ӛзбекстан елдерімен шектеседі. Кӛршілес елдердің экономикалық даму деңгейі жеткілікті деңгейде жоғары,олардың экономикасы индустриялы аграрлы.Қазақстан 80 халықаралық ұйымға мүше ел. Қазақстан БҰҰ,ЕҚЫҰ,ТМД,ШЫҰ мүше ел, Ресей, Қырғызстан, Армения және Беларусь Республикасымен бірге жалпы нарық бірыңғай экономикалық кеңістігіне кіреді.
	4.Транспорт жолдарына, шикізат нарығына және ӛнімге қатынасы: А) теңіз, ӛзен кӛлігін пайдалану мүмкіндігі; Б) кӛршілес елдермен сауда қатынасы; В) елдің шикізатпен қамтамасыз етілуі.	А)Елдің теңіздік шекарасы жоқ, ӛзен кӛлігі тек жергілікті маңызға ие. Б) Транзиттік жол торабында орналасқан. Орта Азия елдерін байланыстырады. Қытайды Батыс Еуропа елдерімен байланыстырады. Сыртқы экономикалық байланыстарға ықпал ететін маңызды байланыс жолдары ӛтеді. Шикізат, мұнай, кӛмір, металл, тері, жүн, астық ӛнімдерін Германия, Польша,АҚШ,Бразилия,Венгрия, Швеция, Қытай, және Литва елдеріне экспорттайды. Басты сауда серіктестері Қытай мен Ресей.  Қазақстан дүниежүзінде вольфрамның қоры бойынша бірінші, хром,уран,
		фофориттің қоры бойынша екінші орында, марганецтің қоры бойынша үшінші, мыс, молибден, қорғасынның қоры бойынша тӛртінші, мырыштың  қоры жӛнінен бесінші,ал темірдің қоры бойынша алтыншы орында.
	5.Ғаламшардың «ыстық нүктелеріне» жақындығы. Әскери стратегиялық әлеуеті. Шетелдерде әскери базаларының болуы.	Қазіргі кезде Қазақстан шекарасында «ыстық нүктелер» жоқ. Бірақ  халықаралық терроризм ошақтарына (Ауғанстан) жақын ораласқан. Ядролық қарудан ӛз еркімен бірінші болып бас тартқан ел, шетелдерде әскери базалары жоқ. Әскери күштері тек елдің егемендігін қорғауға пайдаланады. Халықаралық қақтығыстарға қатынасы жоқ.
6.Елдің саяси жағдайын жалпы бағалау. Қазақстан Республикасының жалпы саяси географиялық жағдайын елдің дамуы үшін жеткілікті деңгейде қолайлы деп бағалауға болады. Бұған елдің Еуразия материгінің  орталық бӛлігінде орналасуы, Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік жағдайы әсер етеді. Әлемдік саясатта ерекше орын алатын Ресей және Қытай елдерінің арасында орналасуы оң ықпал етеді. Орта Азия елдерімен қолайлы кӛршілік қатынаста.

 

Сарамандық жұмыс №3

Тақырыбы: Табиғат ресурстарының түрлерімен тӛменгі, орта және жоғары деңгейде қамтамасыз етілген елдерді анықтау

Жұмыстың мақсаты: а)Табиғат ресурстарының тарауы және жекелеген елдердің ресурспен қамтамасыз етілу заңдылығы туралы түсініктерін бекіту;

Б)әр түрлі елдердің ресурспен қамтамасыз етілу дәрежесіне сипаттама беру және картографиялық, статистикалық материалдармен жұмыс дағдысын дамыту.

Құралдар: тақырыптық және экономикалық карталар, оқулықтағы кестелер мен сызбалар, оқулық мәтіні және статистикалық материалдар.

Жұмыс барысы:

1.      Оқулық мәтінін, тақырыптық карталарды және табиғат ресурстарының картасын пайдалана отырып, табиғат ресурстарының негізгі түрлерін анықтау.

2.      «Ресурспен қамтамасыз етілу» түсінігіне анықтама беру,тӛменгі, орта,жоғары деңгейде ресурспен қамтамасыз етілген елдерді анықтау. «Дүние жүзі елдерінің ресурспен қамтамасыз етілуі» кестесін толтыру.

3.      Табиғат ресурстарын пайдалану және шаруашылықта игеру нәтижесінде пайда болған экологиялық проблемалар туралы мысалдар келтіру. Экологиялық тақырыпта реферат және хабарлама дайындау (Қазақстанның мысалында)

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы: Дүниежүзілік шаруашылық салаларына қысқаша сипаттама беру (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы немесе қызмет кӛрсету саласы)

Жұмыстың мақсаты: а) Дүниежүзілік шаруашылық құрлымы және оның аумақтық ерекшеліктері туралы түснік қалыптастыру және білімдерін бекіту; б) дүниежүзілік шаруашылықтың әр түрлі салаларына сипаттама беру дағдыларын қалыптастыру. Құралдар: тақырыптық және экономикалық карталар, оқулықтағы кестелер мен сызбалар, оқулық мәтіні және статистикалық материалдар.

 

 

 

Жұмыстың барысы: 

1.      Тақырыптық карталарды және оқулық мәтінін пайдалана отырып, дүниежүзілік шаруашылық салаларының негізгі құрлымын анықтау және дүниежүзілік шаруашылық құрлымының ӛзгерісін және тенденцияларын атап кӛрсету.

2.      Ӛндірілетін ӛнімдердің негізгі түрлерін атау және дүниежүзілік шаруашылықтың басты салаларына мысал келтіру.

3.      Тақырыптық карталарды және оқулық мәтінін пайдалана отырып, дүниежүзілік шаруашылықтың басты орналасу аудандары мен орталықтарын анықтау.

4.      Дүниежүзілік шаруашылық салаларының орналасу факторларын (шикізат, су, энергетика,кӛлік, тұтынушы)  атап кӛрсету және орналасу факторларына байланысты шаруашылық салаларының классифкациясын құрастыру.

5.      Дүниежүзінің бір-екі жетекші елдерінің мысалында дүниежүзілік шаруашылықтың негізгі ӛнімдерін басты тұтынушылар мен ӛндірушілер туралы қысқаша сипаттама жасау.

6.      Қазақстанның шекаралас елдермен интеграция және ғылыми техникалық модернизация салаларының болашағы туралы талдау жасау.

7.      Кестені толтыру.

Дүниежүзілік шаруашылық салаларына ҒТР әсерінің формалары

 

Әрекет ету формасы	Ӛнеркәсіп	Ауыл шаруашылығы	Қызмет кӛрсету саласы	Кӛлік
Салалардың технологиялық жағдайы
Еңбек ресурстарының біліктілігі
Ӛнімнің сапасы, және оған деген сұраныс
Еңбек шарты мен дамудың алғышарттары

 

 

Сарамандық  жұмыс №5

Тақырыбы: Ресейдің екі аймағына қысқаша экономикалық-географиялық сипаттама беру (таңдау бойынша)

Жұмыстың мақсаты: а) түрлі әдебиет кӛздерінің негізінде салыстырмалы экономикалық-географиялық сипаттама беру дағдыларын қалыптастыру; б) картографиялық материалдармен жұмыс дағдысын дамыту.

Құралдар:       Ресейдің         физикалық     және    тақырыптық карталары,     статистикалық материалдар, оқулық мәтіні, қосымшадағы кестелер. Жұмыс барысы:

Қажетті әдебиетті және ақпаратты пайдалана отырып, тӛмендегі жоспар бойынша Ресейдің әр түрлі зонада орналасқан екі аймағына (таңдау бойынша) қысқаша экономикалық –географиялық сипаттама беріңіз:

А) Экономикалық- географиялық жағдайы;

Б) табиғат жағдайы мен табиғат ресурстарына баға беру;

В) халқы (демография, ұлттық құрамы, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі, демографиялық проблемалары және оларды шешу жолдары);

Г) шаруашылығына сипаттама (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, кӛлік, қызмет кӛрсету саласы,шешімін таппаған проблемалар);

Д) Сыртқы экономикалық қатынастары,Қазақстанның экономикалық аудандарымен байланысы. Сипаттаманы тӛмендегідей кестеге түсіруге болады

 

Сипаттау жоспары
Экономикалық-             географиялық жағдайы
табиғат жағдайы мен табиғат ресурстары
халқы (демография, ұлттық құрамы, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі, демографиялық проблемалары және оларды шешу жолдары)
шаруашылығына           сипаттама (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, кӛлік, қызмет кӛрсету саласы,шешімін таппаған проблемалар);
Сыртқы                   экономикалық қатынастары

 

1.      Шартты белгілерді пайдалана отырып, кескін картаға түсіріңіз:

А) Ресейдің экономикалық аудандарының шекарасы;

Б) Пайдалы қазбалардың ірі кен орындары;

В) мәдениет және ӛнеркәсіп орталықтары, кӛлік коммуникациялары, халықаралық туризм орталықтары, экологиялық дағдарыс зоналары.

 

2.      Берілген экономикалық аудан мен сіздің елді мееніңіздің арасындағы бірлескен  кәсіпорындары туралы хабарлама жасау.

 

Сарамандық жұмыс №6

Тақырыбы: Қазақстан және Орталық Азияның тӛрт елі (ТМД). Экономикалық қатынастар,серіктестік және интеграцияның болашағы.

Жұмыстың мақсаты: а) салыстырмалы экономикалық- географиялық сипаттама беру дағдысын қалыптастыру; б) Орталық Азия елдерінің мамандану және салалық құрамын анықтау; в) оқушылардың арнайы әдебиеттер және статистикалық материалдармен жұмыс дағдысын қалыптастыру.

Құралдар: физикалық және тақырыптық карталар,статистикалық материалдар, оқулық мәтіні, карталар, кестелер және суреттер.

Жұмыс барысы:

1.      Жекелеген елдерге тӛмендегі жоспар бойынша экономикалық- географиялық сипаттама беру:

А) экономикалық- географиялық жағдайы;

Б) табиғат жағдайы мен табиғат ресурстарына баға беру;

В) халқы (демография, ұлттық құрамы, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі, демографиялық проблемалары және оларды шешу жолдары);

Г) шаруашылығына сипаттама (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, кӛлік, қызмет кӛрсету саласы,шешімін таппаған проблемалар);

Д) Сыртқы экономикалық қатынастары,Қазақстанның экономикалық аудандарымен байланысы.

2.      Кестені толтыру:

 

Республикалар	Табиғат жағдайы мен ресурстарырың ерекшеліктері	Салалық құрамы. Мамандану	Даму болашағы мен мүмкіндіктері	Экономикалық қатынастары, серіктестік және Қазақстанмен
				интеграциялық болашағы
Ӛзбекстан Қырғызстан Түркіменстан Тәжікстан

 

10 сыныпта география пәні бойынша практикалық жұмыстар (ҚГБ) Дүние жүзілік әлеуметтік және экономикалық география

 

Әдістемелік кешен: оқулық «Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы». 10 сынып. Қоғамдық-гуманитарлық бағыт. Авторлары: Е.А.Ахметов,

К.М.Ахметов, Увалиев Т.О. Алматы «Мектеп» 2014 Сарамандық жұмыс №1

Тақырып: «Мемлекеттердің геосаяси жағдайын бағалау»

Жұмыс мақсаты: білім алушыларды мемлекеттердің СГЖ бағалауға, геосаяси және геоэкономикалық жағдайдың оң және теріс жақтарын анықтауға, уақыт бойынша геосаяси жағдайындағы ӛзгерістерді белгілеуге, даму тенденцияларын табуға үйрету.

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, мәтін кестелері мен сызбалары, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары.

Жұмыс барысы

Жоспар бойынша атлас картасы мен анықтамалық әдебиет, оқулық қолдана отырып, мемлекеттердің геосаяси және геоэкономикалық жағдайына (оқушыға таңдау беріледі) жазбаша сипаттама беру. Мемлекеттің геосаяси жағдайын сипаттау жоспары:

1.  Мемлекеттің басқа мемлекеттермен салыстырғандағы жағдайы.

2.  Кӛршілес мемлекеттердің экономикалық даму деңгейі.

3.  Әлемдік кӛлік жолдарына, шикізат нарығы мен ӛнімнің шығарылуына қатынасы.

4.  Планетаның «ыстық нүктелеріне» қатысты жағдайы.

5.  Қазіргі заманғы саяси жағдайы, сыртқы және ішкі саясаты (Жалпы бағалау). Жұмысты орындау

Мұғалім мемлекеттің саяси-географиялық жағдайына анықтама береді (СГЖ – объектінің саяси  объектілер ретіндегі басқа мемлекеттерге және олардың тобына қатысты жағдайы. СГЖ – қоршаған әлеммен саяси байланыс жүйесінде кӛрсетілген мемлекеттің географиялық жағдайымен байланысты саяси жағдайлар кешені). 

Жұмыс топпен немесе жеке орындалады. Топ геосаяси жағдайының сипаттамасын құру үшін мемлекетті таңдайды. 

Франция.

1.                       Франция – экономикалық дамыған ел. Ол үлкен «жетілікке» кіреді. Франция Батыс Еуропада орналасқан. Орталықта орналасқан. Шығыста Бельгия, Люксембург, Швейцария, Италиямен шектеседі. Оңтүстігінде Испания және Андорромен шекаралас. Ұлыбританиядан Ла-манш бұғазымен бӛлінген. 

2.                       Франция дамыған мемлекеттермен қоршалған. Кӛршілері, Францияның ӛзі секілді, НАТО әскери-саяси блогының және ЕО экономикалық одағының мүшелері болып табылады. Кӛршілік жағдайы оңтайлы.

3.                       Франция теңіздік  жағдайға ие. Оңтүстігінде Жерорта теңізімен шайылады және ірі Марсель порты бар. Батысында Франция Атлант мұхитының Бискай шығанағымен шайылады. Осылайша, Франция жыл бойы әлемдік мұхитқа еркін шыға алады, яғни әлем елдерімен саудаға түсе алады. 

4.                       Франция кӛршілерімен байланыстыратын үлкен кӛлік торабына (автокӛлік және темір жолдар, ӛзендер, каналдар) ие. Франция шикізат пен отын қорына бай емес, сондықтан газ, кӛмір, мұнай, ағаш және т.б. ірі импортері болып табылады. Сауданың ірі  кӛлемі ЕО елдерімен жүзеге асырылады. 

5.                       Франция, НАТО мүшесі бола отырып, аймақтық жанжалдарды реттеуге белсенді қатысады, мемлекет сыртында ірі әскери әлеуеті мен әскери базасы бар. 

   Қорытынды:           Францияның саяси-географиялық             жағдайы         тұтастай    алғанда оңтайлы. 

Сарамандық жұмыс №2

Тақырып: «Әлем елдерінің табиғи ресурстар түрлерімен ресурстық қамтамасыз етілуін анықтау»

Жұмыс мақсаты: елдердің табиғи ресурстар түрлерімен қамтамасыз етілуін бағалау білігін қалыптастыру.

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, мәтін кестелері мен сызбалары, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары.

Жұмыс барысы

Атлас картасы мен оқулық қосымшаларын, статистикалық материалдарды қолдана отырып, келесі тапсырмаларды орындау:

1.    Контур картасына аса маңызды табиғи ресурстар орналасуының негізгі аудандарын енгізу.

2.    Келесі мемлекеттердің мұнаймен қамтамасыздығын есептеу:

 

Мемлекет	Зерттелген қорлар, млрд т	Ӛндіру, млн т жылына	Қамтамасыздығы, Жыл
Сауд Арабиясы	35,8	440
Ресей	20	350
Ирак	15,1	130

 

Алынған мәндерді салыстыра отырып, мемлекеттің ресурспен қамтамасыз етілуіне қандай факторлар әсер ететіндігі жӛнінде қорытынды жасау.

3.    Келесі мемлекеттердің орман ресурстарымен қамтамасыз етілуін есептеу

Мемлекет	Орманмен жабылған аудан, млн га	Халық саны, млн адам	Жанға шаққандағы қамтамасыздығы
Ресей	881,9
Бразилия	488
Австралия	160

 

Кесте мәндерін салыстыру. Неліктен Австралияның орман ресурстарымен қамтамасыз етілуі орманмен жабылу ауданы  біршама үлкен елдерге қарағанда жоғары кӛрсеткішке ие?  4. «Әлем аймақтарының суды қолдану құрылымы» (дереккӛз - FAO) кестесінің мәндерін талдау. Әлем аймақтарында берілген салалардың суды қолданудағы айырмашылықтары қандай факторларға тәуелді? Қорытынды жасау.

 

Аймақ	Коммуналды қажеттіліктер, %	Ӛнеркәсіп, %	Ауыл шаруашылығы, %
Еуропа	15,2	52, 4	32, 4
Ресей	17,0	54,0	22,0
Африка	8,6	7,3	84,1
Азия және Тынық мұхиты аймағы	7,3	11,4	81,3
Солтүстік Америка	13,3	48,0	38.7
Латын Америкасы және Кариб аймағы	19,0	10.3	70,7

                                                  

Жұмысты орындау

1.       Ресурспен қамтамасыз етілуін есептеген соң, оқушылар келесідей мәндер алады: 

Мемлекет	Зерттелген қорлар, млрд т	Ӛндіру, млн т жылына	Қамтамасыздығы, жыл
Сауд Арабиясы	35,8	440	81,36
Ресей	20	350	57,14
Ирак	15,1	130	116,15

 

Ресурспен қамтамасыз етілуін мына формуламен есептейді:  Р = . ӛӛ

Берліген тапсырманы орындау барысында сәйкес еместік байқалады: Сауд Арабиясы және Ресеймен салыстырғанда мұнайдың зерттелгенн қоры аз Ирак бұл ресурстармен кӛбірек жылға қамтылғаны анықталды. Оқушылар туындаған қарама-қайшылықты талдап, мынадай қорытынды жасауы тиіс - ресурспен қамтамасыз етілу тек ресурс көлеміне ғана емес, сонымен қоса тұтыну масштабына да тәуелді. 

2.       Тапсырманы орындау үшін оқушылар ӛз бетімен мемлекеттің халық санын табуы (оқулықтың 213 беттегі Қосымша мәліметі бойынша) және орман ресурстарымен

қ қамтамасыз етілуін Р =  формуласы бойынша есептеуі керек. Сӛйтіп келесідей мәндер алынады:

Мемлекет	Орманмен жабылған аудан, млн га	Халық саны, млн адам	Жанға шаққандағы қамтамасыздығы
Ресей	881,9	142,9	6.2
Бразилия	488	186,1	2,7
Австралия	160	20,3	7,8

 

Алынған нәтижелерді салыстыра отырып, ұсынылған мемлекет топтары арасында шексіз тайгасы бар Ресей мен орасан зор тропикалық ормандары бар Бразилияға қарағанда орманмен жабылуы аз шӛлді Австралия жанға шаққанда орман ресурстарымен анағұрлым кӛп қамтамасыз етілген. Бұл арада мәселелік жағдай туындайды. Оны шешу барысында оқушылар жанға шаққандағы қамтамасыз етілу тек ресурс көлеміне ғана емес, берілген елдің немесе аймақтың халық санына да байланысты деген қорытындыға келуі керек.  

3.       а) «Су ресурстары» картасымен жұмыс істей отырып, оқушылар жанға шаққандағы су ресурстарымен қамтамасыз етілуінің ең жоғары және ең тӛмен кӛрсеткішіне ие елдерді анықтап, олардың табиғат жағдайына байланысты біркелкі еместігі мен тәуелділігі туралы қорытынды шығарады.  Осы тапсырманы орындау барысында атлас картасын («Су ресурстары» мен дүниежүзілік саяси картасы) сәйкестендіру дағдысы қалыптасады. 

ә).  «Әлем аймақтарының суды қолдану құрылымы»  кестесінің мәндерін талдай отырып, оқушылар келесі қорытындыға келуі керек: тұтынылатын су көлемі табиғат жағдайлары мен аймақтың даму деңгейіне байланысты. Ӛнеркәсіптің су тұтынуы берілген аймақтың экономикалық дамуына тәуелді. Әлемнің дамыған елдері шоғырланған (Еуропа мен Солтүстік Америка, сонымен қатар Ресей) аймақтарда ӛнеркәсіптің су тұтынуы дамушы елдер үлесі зор аймақтарға қарағанда айтарлықтай жоғары. Бұл әсіресе мысал ретінде Африканы алғанда айқын байқалады. Керісінше, бұл аймақтарда суды ауыл шаруашылығы кӛп тұтынады. Су ресурстарын қолдануда халық қажеттілігіне арналған су тұтыну үлкен орын алады. Жер  бетінде халық саны ұлғаюда, әсіресе қалаларда артып келеді, сонымен бірге коммуналды-тұрмыстық қажеттілікке жұмсалатын су шығыны да артуда. Ресейдің су тұтыну құрылымында ауыл шаруашылығына ең аз, қалғандарына кӛп ресурс жұмсалады. Бұл табиғат жағдайларының ерекшелігіне әрі экономика құрылымына байланысты.

Осылайша, практикалық жұмыс орындау барысында оқушылар әлемнің табиғат ресурстары туралы алған білімдерін ӛзектейді, оқу жағдайында білімді қолдану білігін жинақтайды,  логикалық ойлауға, талдауға, түрлі географиялық ақпарат кӛздерімен жұмыс істеуге үйренеді.  «Ресурспен қамтамасыз етілу» ұғымы қалыптасады. Оқушылар ресурспен қамтамасыз етілу кӛрсеткішіне ең алдымен аймақтың табиғат ресурстарына бай немесе кедей болуы әсер ететіндігін анықтайды. Дей тұрғанмен оларды тұтыну мӛлшерінің де маңызы кем емес, сондықтан «ресурспен қамтамасыз етілу» ұғымының ӛзі әлеуметтік-экономикалық ұғым болып табылады. 

Қорытынды: Елдің ресурспен қамтамасыз етілуі дегенде қор кӛлемі бойынша ғана  жоруға болмайды, оларды  алу қарқынын ескеру қажет. 

 

Сарамандық жұмыс №3

Тақырып: «Жоспар бойынша әлем шаруашылығы салаларының сипаттамаларын құру»

Жұмыс мақсаты: жоспар бойынша әлем шаруашылығы салаларының сипаттамаларын құру білігін қалыптастыру.

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, мәтін кестелері мен сызбалары, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары.

Жұмыс барысы

1.  Жоспар бойынша дүниежүзілік шаруашылық салаларына сипаттама беру (оқушыға таңдау беріледі): а) Сала мәні.

б) Сала құрамы.

в) Саланың орналасуына әсер ететін факторлар. 

г) Осы саланың ең жоғары және ең тӛмен даму кӛрсеткіштерімен  ерекшеленетін әлем аймақтары.

д) Ірі елдер - сала ӛнімін ӛндірушілер.

е) Ірі елдер – жан басына шаққандағы ӛндірушілер. 

ж) Басты орталықтар (аудандар) 

з) Саланың даму мәселелері мен келешегі. 2. Әлем елдері мен аймақтары бойынша сала дамуы жӛнінде қорытынды жасау. 

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырып: «Австралиялық Одақтың Қазақстанмен ұқсастық белгілерін табу»

Жұмыс мақсаты: Екі елдің табиғат-ресурстық әлеуеті мен экономикалық дамуындағы ұқсастық белгілерін анықтай отырып, елдердің салыстырмалы экономикалықгеографиялық сипаттамаларын құру білігі мен дағдысын қалыптастыру.  

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, кестелер мен сызбалар, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары. Жұмыс барысы:

1.  Табиғи-климаттық жағдайлары мен табиғи-ресурстық  әлеуеті және олардың шаруашылық салаларын дамытудағы мәні.

2.  Ел аумағы бойынша халықтың орналасуы, еңбек миграциясы мен миграция мәселелері.

3.  Ұлттық экономикада ӛндіруші ӛнеркәсіптің, соның ішінде кенді-шикізат салаларының басым болуы себептері.

4.  Ауыл шаруашылығын, әсіресе мал шаруашылығын мамандандыру салалары мен олардың экспортқа бағытталуындағы қызығушылық.

5.  Құрылу мен дамудың тарихи алғышарттары, ел экономикасының алдын-ала анықталған болашағы (экстенсивті даму жолынан интенсивтіге ӛтуі бойынша алдыңғы қатарлы тәжірибе мен жобалар).

6.  Елдің экономикалық құрылымын ӛзгертудегі сыртқы және ішкі инвестициялар, шетел корпорациялары мен компанияларының шаруашылық салаларын  диверсификациялаудың үкіметтік саясатын қолдау сұрақтары.

7.Елдердің ӛнеркәсіптік (Сидней, Қарағанды) және қаржылық орталықтарын (Мельбурн, Алматы) салыстырмалы сипаттау.

 

Географиядан сарамандық жұмыстар Дүние жүзіне аймақтық шолу 11-сынып (ЖМБ)

Әдістемелік кешен: оқулық «География». Аймақтық  жалпы шолу» 11 сынып. А.С. Бейсенова, К.Д.Каймулдинова, С.А.Абилмажинова, Ж.Достай  Алматы «Мектеп» 2015

 

Сарамандық жұмыс №1

Тақырыбы: Азияың екі еліне салыстырмалы сипаттама беру

Жұмыстың мақсаты: а) оқушылардың тарау бойынша білімдерін бекіту б) оқушылардың тақырыптық карталармен жұмыс дағдысын жақсарту; в)Азия елдерінің мамандануы туралы білімдерін бекіту; г)Елдерге салыстырмалы экоеомикалық- географиялық сипаттама беру дағдысын қалыптастыру.

Құралдар: мектеп атласы, оқулық,  мәтіндегі кестелер мен сызбалар, анықтама материалдары, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспасӛз материалдары.

Жұмыс барысы:

1.      Кескін картаға Азияның тарихи географиялық аймақтарының шекарасын түсіріңіздер. Дәптерге әр аймаққа кіретін елдерді жазыңыз.

2.      Тақырыптық карталар мен мәтінді пайдалана отырып, «Азияның табиғат ресурстары»  анықтамалық кестесін толтырыңыз. Кестенің бірінші бағанында  ресурстардың түрлері, екінші бағанында таралу аймақтары, үшінші бағанында қолданылу дәрежесі толтырылады.

Ресурстардың түрлері	Таралу аймақтары	Қолданылу дәрежесі
Минералды А) отын энергетикалық Б) рудалы В) рудасыз
Агроклиматтық
Су, соның ішінде гидроэнергетикалық
Жер
Орман
Рекреациялық

 

3.      «Азия халқының орналасу ерекшеліктері», «Азия елдерінің демографиялық кӛрсеткіштері», «Азяның ірі қалалары» тақырыптарына қысқаша хабарлама дайындаңыз.

4.      Қосымша ақпарат кӛздерін және оқулық мәтінін пайдалана отырып,әлеуметтік экономикалық даму моделі әр түрлі екі елге (таңдау бойынша) негізгі кӛрсеткіштер бойынша (мемлекет құрамы,табиғи- ресурстық мүмкіндіктері,халық саны мен құрамы,экономикалық әлеует) салыстырмалы сипаттама беріңіз.

 

 

Жұмыстың орындалуы:

1.        Азияның тарихи - географиялық аймақтары

Оңтүстік -Батыс Азия	Оңтүстік Азия	Оңтүстік -Шығыс Азия	Орталық және Шығыс Азия
Ауғанстан	Бангладеш	Бруней	Жапония
Бахрейн	Бутан	Вьетнам	Корея Респ.
БАӘ	Мальдив Респ.	Индонезия	КХДР
Израиль	Непал	Камбоджа	Қытай
Иордания	Пәкістан	Лаос	Монғолия
Ирак	Үндістан	Малайзия
Иран	Шри- Ланка	Мьянма
Йемен		Сингапур
Катар		Таиланд
Кипр		Филиппин
Кувейт		Шығыс Тимор
Ливан
Оман
Сауд Арабиясы
Сирия
Түркия
Палестина

 

2.        «Азияның табиғат ресурстары»

Ресурстардың түрлері		Таралу аймақтары	Қолданылу дәрежесі
Минералды А) отын энергетикалық Б) рудалы В) рудасыз		Мұнай – Парсы шығанағы елдері: Ирак,Иран,Катар,Кувейт, БАӘ,Сауд Арабиясы,Бахрейн. Оңтүстік -Шығыс Азияда – Индонезия.  Тас кӛмір – Қытай,Үндістан. Хромиттер- Үндістан, Түркия, Филиппин.  Мыс рудалары – Қытай, Түркия, Монғолия. Полиметалдар – Қытай Никель- Индонезия Алмаз- Үндістан Фосфорит – Қытай Тұз- Түркия, Израиль	Жоғары             Жоғары   Жоғары   Жоғары   Жоғары Жоғары Жоғары Жоғары Жоғары
Агроклиматтық		Агроклиматтық ресурстар аймақтарға байланысты ерекшеленеді. Оңтүстік Батыс Азия - құрғақ, субтропиктік және тропиктік белдеу. Оңтүстік Азия,Оңтүстік -Шығыс Азия- ылғалды,муссонды климат.	Жоғары         Жоғары,жылына 2-3 рет ӛнім береді
Су,              соның гидроэнергетикалық	ішінде	Дүниежүзілік тұщы су қорының 3/1 бӛлігі. Оңтүстік- Батыс Азия тұщы суға тапшы. Оңтүстік - Шығыс Азия тұщы сумен жақсы қамтамасыз етілген: Оңтүстік Азияда ірі ӛзендер кӛп: Үнді, ганг,Брахмапутра. Шығыс Азиядағы ірі ӛзендер:Янцзы,Хуанхэ. Гидроэнергетикалық ресурстармен жақсы қамтамасыз етілген.	Жоғары   Орташа         жоғары
Жер		Жан басына шаққандағы қамтамасыз етілудің тӛмен кӛрсеткіші.Ірі ӛзендердің аңғарларында топырақ құнарлы, аллювиалды. Оңтүстік Батыс Азияның аридті елдерінде кӛшпелі мал шаруашылығына арналған.	Жоғары         Тӛмен,қолдан суару
Орман		Оңтүстік- Батыс Азия, Оңтүстік -Шығыс Азия, Шығыс Азия – мәңгі жаыл тропиктік ормандар.	Тӛмен Жоғары
Рекреациялық		Теңіз маңы жағалауы, биік таулы        туризм,       тарихи- мәдени ескерткіштер	жоғары

3.        «Азияның ірі қалалары»

Ең үлкен дүние бӛлігінде жер шары халқының жартысынан астамы ӛмір сүреді, соған сәйкес ірі қалаларда осы бӛлікте орналасқан. Халық санының кӛптігіне байланысты ірі қалалардың 3/1бӛлігі Қытайда орналасқан. Азияның ірі қалалары: Шанхай (Қытай) -24,1 млн адам. Шанхай – «Азия жолбарысы»,Азияның ең ірі және жкономикалық дамыған қаласы. 

Пекин (Қытай) - 21,1млн адам.Қытайдың қазіргі астанасы және Аспан асты империясының ежелгі әдемі қалаларының бірі.

Дели (Үндістан)- 15 млн адам. Үндістанның астанасы.  

Токио (Жапония)- 14 млн адам. Жапонияның астанасы.

Стамбул (Түркия) - 14,3млн адам. Стамбул (бұрынғы Константинополь) – маңызды стратегиялық орнымен ерекшеленетін елдің ежелгі мәдени орталығы.

Карачи (Пәкістан) - 13,2 млн адам.

Мумбаи (бұрынғы Бомбей, Үндістан)- 12,4 млн адам.

Гуанчжоу (Қытай) – 11млн адам. Елдің ірі сауда қалаларының бірі. Дакка (Бангладеш) - 10,8 млн адам. Бангладештың астанасы. 

Лахор (Пәкістан) -10,5 млн адам. 

Шеньчжень (Қытай) - 10,5 млн адам.

Сеул (Корея Республикасы)- 10,4 млн адам. Оңтүстік Кореяның астанасы. Джакарта (Индонезия)-  9,7 млн адам. Индонезияның астанасы.

4. Екі елге салыстырмалы сипаттама

Сипаттау жоспары

Жапония

Сауд Арабиясы

 

Ауданы, астанасы, мемлекеттің құрамы	372,2 мың км2, Токио, конституциялық монархия. 47 префектурадан  турады.	2150 мың км2,Эр- Рияд,13 провинциядан тұрады (103 округ)
Табиғи - ресурстық әлеуеті	Аумағының 4/3 бӛлігі биік емес таулар, Сейсмикалық зона. Жанартаулар. Цунами. Пайдалы қазбаларға кедей. Мыстың, кӛмірдің, полиметалдың қоры мардымсыз. Минералды шикізат импортына тәуелді. Қоңыржай, тропиктік, субтропиктік климаттық белдеулерде орналасқан. Муссондық климат тән. Территориясының 3/2 бӛлігі ормандар алып жатыр. Гидроэнергетикалық әлеуеті жоғары.	Сауд Арабиясының кӛп бӛлігін шӛл алып жатыр (шамамен 1 млн км2) Мұнайдың ірі қоры. Басты ӛндіру ауданы – Эль –Хаса (дние жүзінде бірінші орын).Темір рудасы, мыс, мырыш, алтын,қорғасын, хром кездеседі. Солтүстігінде климаты субтропиктік, оңтүстігінде – тропиктік, шұғыл континентті, құрғақ.Шӛлдік топырақтар басым.Ормандар жоқ.Ӛзендер жоқ.Су ресурстары жеткіліксіз.
Халқы және ұлттық құрамы	127,1млн адам.Дүние жүзінде 10орын.Орташа ӛмір сүру жасы жоғары  83 жас (дүние жүзінде  1-орын).Табиғи ӛсімі теріс.Бір ұлтты ел, жапондықтар 99%,ЭБХ ел халқының  54%-ын құрайды. Халықтың   60%-ы қызмет кӛрсету саласында жұмыс жасайды. Халықтың тығыздығы жоғары 1 км2 -337 адамнан келеді. Урбандалу деңгейі 91%.	30,1 млн адам. Орташа ӛмір сүру жасы 68 жас. Табиғи ӛсімі 18‰,халықтың  4/3бӛлігі  30 жасқа дейінгі жастар. Бір ұлтты ел.Сауд Арабиялықтар 74,2%,бәдәуилер- 3,9%. ЭБХ-ң 12% ауыл шаруашылығында, 25% ӛнеркәсіпте жұмыс жасайды, 35% шетелдік жұмысшылар. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2 - 13,9 адамнан келеді . Урбандалу деңгейі -80%.
Экономикалық әлеуеті	Жоғары дамыған ел. Постиндустриялық экономикалық құрылым тән.ЖІӚ құрылымы: қызмет кӛрсету саласында - 60%, ӛнеркәсіпте- 38%,ауыл шаруашылығында-  2%.Ӛнеркәсіп ӛнімі бойынша дүние жүзінде  2- орында. Тынықмұхиттық ӛнеркәсіп белдеуі. Жаңа және дәстүрлі салалардың үйлесімі. Қара металлургия (сырттан алынған шикізат). Машина жасау ӛнеркәсіп ӛнімінің 44% береді (дүние жүзінде 1- орын), автомобиль жасау (дүние жүзінде  3-орын), робот жасау (дүние жүзінде  1-орын), радио және видеотехника (дүние жүзінде 1-орын),ЭЕМ (дүние жүзінде  2-орын), ЭБХ-тың 2% ауыл шаруашылығында жұмы жасайды.Халықтың азық- түлік	Дамушы ел.Индустриялы – аграрлы экономика құрлымы тән. ЖІӚ құрылымы: қызмет кӛрсету саласында - 41%, ӛнеркәсіпте- 53%,ауыл шаруашылығында-  6%.Ӛнеркәсіптің жетекші салалары мұнай ӛндіру және мұнай ӛңдеу.ОПЕК құрамына кіреді. Металлургия (Джидда), қағаз (Даммадағы фабрика), тамақ (Меккедегі май шайқау зауыты, кондитер фабрикасы, Эр Риядтағы томат пастасы фабрикасы,Джиддадағы жеміс шырыны және кӛкӛніс консерві фабрикасыХуфуфа мен Мединадағы құрма ӛңдеу),құрылыс материалдары ӛнеркәсібі.Бидай, құрма, сүт ӛнімдері,жұмысртқа, балық,құс, кӛкӛніс ӛнімдерін экспорттайды.Маңызды саласы – мал шаруашылығы.Түйе,жылқы,
	ӛнімдеріне деген қажеттілігінің  68% қамтамасыз етеді.Жетекші саласы- ӛсімдік шаруашылығы.Негізгі ауыл шаруашылық дақылы- күріш.Құбыр кӛлігінен басқа барлық кӛлік түрлері дамыған. Авто жолдар жиілігі жоғары.Сыртқа тасымалдауда теңіз кӛлігінің ролі жоғары.Әлемнің ірі теңіз порттары – Кобэ, Тиба,Иокогама.Әуе кӛлігі үлкен маңызға ие. Дүние жүзінің ірі әуежайларының бірі «Ханеда».	қой шаруашылығы дамыған. Темір жол желісі нашар дамыған. Автомобиль жолдарының ұзындығы 152 мың км.Сыртқ тасымалда теңіз жолдарының ролі жоғары.

 

Сарамандық  жұмыс №2

Тақырыбы: «Атлас карталары бойынша елдің кешенді сипаттамасы» (бағдарламада қарастырылмайтын ел)

Жұмыстың мақсаты: а) тарау бойынша оқушылардың білімін бекіту; ә) тақырыптық әдебиетпен жұмыс істеу дағдысын жақсарту; б) елдердің салыстырмалы экономикалықгеографиялық сипаттамасын құру бойынша білік пен дағдысын бекіту; в) статистикалық және картографиялық материалдармен жұмыс жасау дағдысы мен тәсілін дамыту.  Құралдар: мектеп атласы, оқулық, кестелер мен сызбалар, оқулықтың анықтамалық материалдары, статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары. Жұмыс барысы:

1.  Еуропа елдері туралы анықтамалық мәліметтер мен оқулық мәтінін қолдану арқылы тауып, дәптерлеріңізге жазып алыңыз:

а) аумағының кӛлемі бойынша ең ірі бес мемлекет;

ә) халық саны бойынша ең ірі бес мемлекет;

б) жалпы ішкі ӛнім кӛрсеткіші ең жоғары бес мемлекет; 

г) кенттену деңгейі ең жоғары бес мемлекет;

д) халық тығызды ең жоғары бес мемлекет (тығыздықты есептеңіз).

2.  Оқулық мәтіні мен тақырыптық карталарды қолдана отырып, «Еуропаның минералды ресурстары» кестесін құрыңыз. Бірінші бағанада пайдалы қазбалардың ең негізгі түрлерін, екінші бағанаға таралған елдерді кӛрсетіңіз. 

3.Оқулық мәтіні мен экономикалық карталар мәліметтері негізінде Еуропаның ең ірі ӛнеркәсіптік орталықтарын табыңыз. Мамандандыру салаларын контур картасында дӛңгелек диаграмма түрінде  кӛрсетіңіз.

4.Оқулық қосымшасында кӛрсетілген жоспар бойынша Солтүстік және Оңтүстік Еуропаның екі кішкентай капиталистік еліне салыстырмалы сипаттама беріңіз (таңдау бойынша).  

Сипаттама жоспары
Дүние бӛлігі, тарихи- географиялық аймақ
ЭГЖ ерекшеліктері
Ел ауданы мен АТД
Қалыптасу тарихы, геосаяси жағдайы
Табиғаты мен табиғи ресурстары. Экологиялық мәселелері
Туристтік объектілер
Халқы. Этникалық құрамы. Тығыздығы, кенттену, еңбек ресурстары. Халық тұрмысы мен мәдениеті
Шаруашылығы. Ӛнеркәсіп салалары. Ауыл шаруашылығы, кӛлік және қызметтер. Ішкі ӛзгешеліктері мен ірі қалалары
Сыртқы экономикалық байланыстары. Қазақстанмен ара қатынасы

 

Жұмыстың орындалуы:

1.      Еуропа елдері

Аумағы бойынша ең ірілері	Халық саны бойынша ең ірілері	ЖІӚ бойынша ең ірілері	Кенттенудің ең жоғары деңгейі	Халық тығыздығы ең жоғары
Франция	Германия	Германия	Бельгия	Нидерланды
Испания	Ұлыбритания	Ұлыбритания	Исландия	Бельгия
Швеция	Франция	Франция	Нидерланды	Ұлыбритания
Германия	Италия	Италия	Германия	Германия
Финляндия	Испания	Испания	Швеция	Италия

 

а) 331 беттегі Қосымшаның 1-кестесін талдау

ә) 331 беттегі Қосымшаның 1-кестесін талдау

б) 341 беттегі Қосымшаның 2-кестесін талдау

 в) 331 беттегі Қосымшаның 1-кестесін талдау (микромемлекеттерден басқа)  

г) Есептеу  Р   формуласымен жүргізіледі, мұндағы Р – халық тығыздығы, Н- халық саны, S – ел ауданы. 331 беттегі Қосымшаның                        1 -кестесінің мәліметтерін қолдану (микромемлекеттерден басқа)

 

2.      «Еуропаның минералды ресурстары» 

Минералды ресурстар түрлері	Таралу елдері
Тас кӛмір	Германия (Рур облысы, Саар); Польша (Жоғары Силезия алабы); Ұлыбритания (Уэльс және Йоркшир  алабы); Чехия (Остраво-Карвин алабы)
Қоңыр кӛмір	Германия (Нижнелаузицкий, Галле-Лейпциг алабы); Болгария, Венгрия, Чехия
Мұнай, газ	Ұлыбритания, Норвегия, Нидерланды (Солтүстік теңіз қайраңы), Румыния
Темір кендері	Франция (Лотарингия алабы); Швеция (Кируна)
Мыс кендері	Польша, Финляндия, бұрынғы Югославия
Бокситтер	Франция, Греция, Венгрия, Хорватия, Босния  және Герцеговина
Уран кендері	Франция, Швеция, Испания
Сынап кендері	Испания, Италия
Вольфрам кендері	Португалия
Полиметалл. Кендер	Оңтүстік Европа елдері, Швеция
Калий тұздары	Германия, Франция
Күкірт	Польша (Тарнобжег – дүние жүзі бойынша 1-орын)
Графит	Чехия

 

3.  Еуропаның ірі ӛнеркәсіп орталықтары – кескін картамен жұмыс.

4.  Солтүстік және Оңтүстік Еуропаның екі кішкентай капиталистік еліне салыстырмалы сипаттама

Сипаттама жоспары	Финляндия	Грекия
Дүние бӛлігі, тарихи- географиялық аймақ	Солтүстік Еуропа	Оңтүстік Еуропа
ЭГЖ ерекшеліктері	Ресей, Норвегия, Швеция, дамыған елдермен шектесетін Еуропаның солтүстігіндегі мемлекет, Балтық теңізінің Ботни және  Фин  шығанағына шыға алады. ЭГЖ жағымсыз жағы - аумақтың ¼ бӛлігі поляр шеңберінің ар жағында жатыр.	Грекия Балқан түбегінің оңтүстік бӛлігінде және оған кіретін аралдардың маңы мен Кіші Азия аралдарының жағалауында орналасқан,  Албания, Македония, Болгария және Туркиямен шектеседі.Жағалауын жерорта теңізі шайып жатыр. Соның ішінде Эгей, Ион теңіздерінің сулары.  Грекияның құрамына 2 мыңға жуық аралдар кіреді, олар бүкіл елдің 20 %  алып жатыр.
Ел ауданы мен АТД	337 мың км², унитарлы республика, 6  губернияға  - ляниге бӛлінеді.	132  мың.км², унитарлы республика, 7 орталықтандырылмаған әкімшіліктен, 13  шеткері облыстан және 325 муниципалитеттен тұрады..
Қалыптасу тарихы, геосаяси жағдайы	1809 жылға дейін Швеция бӛлігі, кейін Ресей империясы құрамында болды, 1917 ж. бастап Финляндия - буржуазды  республика.   Мемлекет басшысы  -  президент, алты жылдық мерзімге сайланады.  Бірпалаталы парламентпен бірге заң шығарушы қызмет атқарады. Геосаяси жағдайы тиімді. ЕО мүшесі. Ел планетаның «ыстық» нүктелерінен алыс орналасқан.	Әлемнің ежелші мемелкеттерінің бірі. Осман империясының құрамында болды. 1821 жылдан бастап тәуелсіз мемлекет. Буржуазиялық республика. Мемлекет басшысы  -  президент, бес жылдық мерзімге сайланады. Заң шығарушы органы – бір палаталы парламент. Геосаяси жағдайы тұрақты емес. ЕО құрамына кіреді. Оңтүстік – Батыс Азияның «ыстық нүктелеріне» жақын орналасқан.
Табиғаты мен табиғи ресурстары. Экологиялық мәселелері	Финляндияның табиғат ерекшеліктері оның солтүстік ендіктерінде Балтық кристалл қалқаны орналасуымен және теңіз әсерімен анықталады. Жер бедері жазық. Атлантиканың жылу әсері бар. Жиі циклонды батыс желдері	Аумағының 4/5 бӛлігі орташа биіктіктегі таулардан (биік жері 2917 м,  Олимп тауы) және таулы үстірттерден тұрады. Климаты субтропиктік, жерортатеңіздік: жазы жаңбырсыз,  қыста жаңбырлы, кейде қар жауады, бірақ тез

 

	кӛбірек. Ел оңтүстігінде қыс жиі жылымығы бар салыстырмалы жұмсақ,  жаз біршама жылы, ал солтүстігінде қыс қарлы әрі ұзақ, жаз қоңырсалқын. Су ресурстарымен жоғары қамтамасыз етілген – «мың кӛл елі», орман ресурстарына да бай.  Жер ресурстарының кемшілігі топырақтың батпақты болуына байланысты. Минералды ресурстармен жақсы қамтылған:  темір, мыс кендері,  молибден, ванадий, кобальт, полиметалдар, хромиттер. Кендік емес шикізат: графит, апатит, тальк қоры бар. Отын ресурстары жеткіліксіз.	еріп кетеді. Құнарлы топырақ жетіспейді. Аллювиальды құрылымдарда қалыптасқан, жеткілікті дәрежеде құнарлы, бірақ  жазда кеуіп кетеді.Грекияның пайдалы қазбалары алуан түрлі, бірақ кӛп емес.  Жалғыз отын ресурсы – қоңыр кӛмір. Лигнит, темір рудасы, марганец руда, никель  рудасы, хром рудасы, мыс рудасы, полиметалл рудалары, бокситтер, магнезит, пемза, наждак (Наксос аралында дүние жүзіндегі ең ірі кен орны),  әктас,құмтас, мәрмәр. Тау ӛзендері басым. Орман және су ресурстары тапшы.
Туристтік объектілер	Санта Клаус отаны  деп финдік Лапландия танылған. Ұлттық парктер арасында аса танымалдыққа: Исоярви, Итяйнен-Суоменлахти ие.  Турку қаласы	Грекия ашық аспан астындағы ежелгі мәдениет және ежелгі ескерткіштердің жиынтығынан тұрады. Орталық Грекия – мәденитанымдық(Акрополь, Парфенон, Посейдон кесенесі, Микендер). Материктік Грекия – мәдени- танымдық туризм (шіркеу кешені, Афон, Олимп тауы), жағажайлық демалыс, шоп-турлар (шубалар), спорттық; Эгей теңізінің аралдары -  жағажайлық, емдіксауықтыру, экологиялық  туризм.
Халқы. Этникалық құрамы. Тығыздығы, кенттену, еңбек ресурстары. Халық тұрмысы мен мәдениеті	5,4 млн.адам. Финдер басым. Солтүстігінде байырғы тұрғындары – саамилер ӛмір сүреді.Шведтер, эстондықтар, орыстар тұрады. Мемлекеттік тілдері – фин және швед. Орал тіл семьясының фин-угор   тіл тобына жатады. Табиғи ӛсім 1‰. Орташа ӛмір сүру жас ұзақтығы 78 жас. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2 жерге 16 адамнан келеді.  Қала халқының үлесі 68% . 64,2% – қызмет кӛрсету	11,2 млн. адам. Халқының 96%  — гректер, түріктер, македондықтар, орыстар кездеседі.Ресми тілі –грек тілі (жаңа грек). Халқының 97% православ дінін ұстанады. Табиғи ӛсімі теріс. Орташа ӛмір сүру жасы— 79,52  жас. Халқының тығыздығы 1 км2 жерге  83,3 адамнан келеді. Қала халқының үлесі 65%.Қызмет кӛрсету саласында  65%, ауыл шаруашылығында 12%, ӛнеркәсіпте халықтың 22 %-ы

 

	саласында, 27,8% – ӛнеркәсіпте, 7,6%  ауыл шаруашылығында жұмыс жасайды.	жұмыс жасайды. Грекия -  Демократияның отаны, Грекия –ӛнердің отаны, Грекия олимпиадалық ойындар отаны. Грекия – мифтер мен аңыздар,философтар, оқымыстылар,ақындар.
Шаруашылығы. Ӛнеркәсіп салалары. Ауыл шаруашылығы, кӛлік және қызметтер. Ішкі ӛзгешеліктері мен ірі қалалары	Ӛнеркәсіптің жетекші салалары: машина жасау, целлюлоза-қағаз және ағаш ӛңдеу, қара және түсті металлургия, химиялық, тоқыма, тігін, ірі тамақ ӛнеркәсібі. Фин экономикасының негізгі секторлары: ӛнеркәсіп, бизнес-қызмет, денсаулық сақтау, құрылыс. Электрондық ӛнеркәсіп – Нокия компаниясы. Valio компаниясы — Финляндия сүт нарығының кӛшбасшысы. Ауыл шаруашылығында жетекші сала болып сүтті мал шаруашылығы, балық аулау, аң шаруашылығы, марал ӛсіру табылады. Жақсы дамыған кӛлік кешені – барлық түрлері, су кӛлігінің рӛлі зор. Финляндиядағы халық пен шаруашылықтың орналасуындағы басты айырмашылық – олардың ел оңтүстігінде шоғырлануы. Экономикалық аудандар — Оңтүстік-батыс және кӛл жағалауы. Ірі қалалары – Хельсинки, Куопио, Вантаа.	Грекия — индустриялыаграрлы ел.Тоқыма, тамақ, құрылыс материалдар ӛнеркәсібі жақсы дамыған  (Волос қаласында дүние жүзіндегі ең ірі  цемент фабрикасы орналасқан). Боксит, пирит, никель  рудалары, магнезиттер ӛндіріледі.Металлургия ӛнеркәсібі жақсы дамыған. . Машина жасау, мұнай химиясы, ағаш ӛңдеу салаларының кәсіпорындары жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығының жетекші саласы – ӛсімдік шаруашылығы. Бидай, жүгері, арпа, қант қызылшасы, мақта мен темекі ӛсіріледі. Бақша шаруашылығы жақсы дамыған. Майлы дақылдар, жүзім, қауын, шабдалы, апельсин,помидор ӛсіріледі. Ішкі әуе байланысы жақсы дамыған, темір жол нашар дамыған. Қызмет кӛрсету саласы – неғұрлым кӛрінетін және Грекия экономикасының  жедел дамып келе жатырған саласы.ЖІӚ 75%  береді. Грекия қызмет кӛрсету саласының маңызды салалары – туризм, кемемен жүзу, банк ісі және сауда. Грекия туының астында 1970 жылдан бері бірнеше елдердің кемелері тіркелген. Сондықтан азаматтық флот бойынша Грекия әлемдік кӛшбасшылардың қатарында саналады. Жағалаудағы суда балық аулау ерекше маңызға ие. Экономикалық аудандары -  материктік  Грекия - Салоники,орталық Грекия -
		Афины, Эгей теңізінің аралдары – Киклад аралдары.
Сыртқы экономикалық байланыстары. Қазақстанмен ара қатынасы	Еуроодақ елдеріне фин экспортының барлық кӛлемінің 56,7%, Ресей Федерациясына – 10,2%, АҚШ-қа – 6,4%, Қытайға – 3,3%, Норвегияға – 3,1% тасымалданады. Фин электронды және электротехникалық ӛнеркәсібі ӛнімі экспортының 25%-ын Германия, Швеция және Ұлыбритания құрайды. Финляндия импорты құрылымында ӛнеркәсіп ӛнімі басым - 67,4%, минералды шикізат пен ОЭК ӛніміне  23,4% келеді, сауда мен ауыл шаруашылығы шикізаты 7,9% құрайды. Қазақстанмен саудаэкономикалық қатынас орнаған.	Басты сауда серіктестері – ЕО елдері  (Германия, Ұлыбритания, Италия), АҚШ. Экспорты (шикізат — боксит, никель, марганец, ауыл шаруашылығы ӛнімдері — темекі, тоқыма, зәйтүн майы, кӛкӛністер, жемістер, консервіленген ӛнімдер) Импорты (машина және жабдықтар,мұнай мен мұнай ӛнімдері, минералдық шикізат, кең қолданыстағы тамақ ӛнімдері. Қазақстанмен сауда-экономикалық, тарихимәдени байланыс жасайды.
Қорытынды	Финляндия – жоғары дамыған индустриялыаграрлы ел, қазіргі ӛнеркәсібі, қарқынды ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы дамыған. Ӛнеркәсібінің маңызды салалары: машина жасау, қағаз-: целлюлоза, ағаш ӛңдеу, қара және түсті металлургия, химия, тоқыма, тамақ ӛнеркәсібі. Халықтың орналасуы мен ӛнеркәсіптің дамуында Оңтүстік Финляндия кӛзге түседі. Солтүстік Финляндия халық аз қоныстанған, экономикасы нашар дамыған болып қалып отыр.	Грекия — ӛнеркәсібі орташа дәрежеде дамыған индустриялы-аграрлы ел.Ел – Еуропадағы маңызды туризм орталықтарының бірі.  Маңызды салалары: ӛсімдік шаруашылығы, жеңіл және тамақ ӛнеркәсібі, сонымен қатар Грекия кӛп кӛлемде ауыл шаруашылығы ӛнімдерін экспорттайды. Қаржы дағдарысы елдің дамыған экономикасына нұқсан келтірді, қазір Грекияның экономикалық жағдайы ауыр.

 

Сарамандық жұмыс №3

Тақырыбы: Америкаға ойша саяхат (Саяхат жасағаннан кейін жоспар бойынша ел аумағын сипаттау)

Жұмыстың мақсаты: а)Тарау бойынша оқушылардың білімін бекіту; б) оқушылардың тақырыптық карталар бойынша нақты тапсырмалар орындаудадағы дағдыларын қалыптастыру; в)Елге салыстырмалы экономикалық – географиялық сипаттама беру білік,дағдыларын бекіту.

Құралдар:мектеп атласы, оқулық,кестелер мен сызбалар,оқулықтағы анықтамалық материалдар,хрестоматиялық материалдар, мерзімді басылым материалдары, ғаламтор кӛздері.

Жұмыс барысы:

1.      «АҚШ – дүние жүзінің жетекші елі» деген ұғымды қалай түсінесіңдер? Дәптерлеріңізге нақты фактілер негізінде қорытындылар жазыңыздар.

2.      Карта бойынша ойша АҚШ тың бір штатына саяхат жасап, айрықша ерекшеліктерін атап кӛрсетіңіздер.

3.      Оқулық мәтіні және анықтамалық материалдар бойынша Латын Америкасында мыналарды анықтау:

А) аумағы бойынша ең үлкен үш ел;

Б)Халық саны ең кӛп үш ел;

В)ЖІӚ жоғары кӛрсеткіші бойынша үш ел.

4.      Мына тақырыптарға рефераттар дайындаңыздар: «Латын Америкасы халқының құрамы», «Латын Америкасының ірі қалалары», «Латын Америкасының туристтік- рекреациялық орталықтары».

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырыбы: «Африка аймақтарының табиғат ресурстарының ерекшеліктері» жинақ кестесін құрастыру.

Жұмыстың мақсаты: а)Түрлі ақпарат кӛздерінің негізінде кешенді географиялық сипатттама жасау дағдыларын қалыптастыру; б) картографиялық материалдармен жұмыс дағдыларын бекіту;

Құралдар: мектеп атласы, Африканың  физикалық және тақырыптық карталары, статистикалық материалдар, оқулық мәтіні,қосымшадағы кестелер. Жұмыс барысы:

Қажетті әдебиетті және қосымша мәліметтерді пайдалана отырып, Африканың табиғат ресурстарының қысқаша сипаттамасы кестесін құрастыру:

Африка ның аймақта ры	Мине ралд ы ресур стар	Агрокл иматты қ ресурст ар	Су, гидроэнер гетикалық реурстар	Жер ресурс тары	Биоло гиялы қ ресур стар	Экология лық жағдай  және қоршаған ортаны қорғау
Солтүстік Африка
Батыс Африка
Орталық Африка
Шығыс Африка
Оңтүстік Африка

 

Сарамандық жұмыс №5

Тақырыбы: «Қосарлы» экономика елі Оңтүстік Африка Республикасына қысқаша экономикалық- географиялық сипаттама.

Жұмыстың мақсаты: а)Түрлі ақпарат кӛздерінің негізінде салыстырмалы экономикалық- географиялық сипатттама    жасау дағдыларын   қалыптастыру;          б)         картографиялық материалдармен  және оларды талдау бойынша жұмыс дағдыларын дамыту;

Құралдар: мектеп атласы, Африканың  физикалық және тақырыптық карталары, статистикалық материалдар, оқулық мәтіні,қосымшадағы кестелер.

Жұмыс барысы: 

Қажетті әдебиетті және ақпаратты пайдалана отырып, тӛмендегі жоспар бойынша қысқаша экономикалық –географиялық сипаттама беріңіз:

А) Экономикалық- географиялық жағдайы;

Б) табиғат жағдайы мен табиғат ресурстарына баға беру;

В) халқы (демография, ұлттық құрамы, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі, демографиялық проблемалары және оларды шешу жолдары);

Г) Қосарлы экономика елінің шаруашылығына сипаттама: дамыған және дамушы елдерге тән ерекшеліктерді табу (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, кӛлік, қызмет кӛрсету саласы);

Д) Сыртқы экономикалық қатынастары. Сипаттаманы тӛмендегідей кестеге түсіруге болады

Сипаттау жоспары	ОАР экономикалықгеографиялық сипаттама	Дамыған елдің белгілері	Дамушы елдің белгілері
Экономикалық- географиялық жағдайы
табиғат жағдайы мен табиғат ресурстары
халқы (демография, ұлттық құрамы, еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі, демографиялық проблемалары және оларды шешу жолдары)
шаруашылығына сипаттама (ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, кӛлік, қызмет кӛрсету саласы);
Сыртқы экономикалық қатынастары

 

             2. 1.     Шартты белгілерді пайдалана отырып, кескін картаға түсіріңіз:

А) Пайдалы қазбалардың ірі кен орындары;

Б) мәдениет және ӛнеркәсіп орталықтары, кӛлік коммуникациялары, халықаралық туризм орталықтары, экологиялық дағдарыс зоналары.

Қорытынды.

Сарамандық жұмыс №6

Тақырыбы: Австралия мен Қазақстан Республикасына салыстырмалы сипаттама Жұмыстың мақсаты: а)Тарау бойынша оқушылардың білімін бекіту; б) оқушылардың тақырыптық карталар бойынша нақты тапсырмалар орындаудадағы дағдыларын қалыптастыру; в)Елге салыстырмалы экономикалық – географиялық сипаттама беру білік,дағдыларын бекіту.

Құралдар: мектеп атласы, оқулық,кестелер мен сызбалар,оқулықтағы анықтамалық материалдар,хрестоматиялық материалдар, мерзімді басылым материалдары.

Жұмыс барысы:

1.      Саяси картаны пайдалана отырып,кескін картаға Мұхиттық аралдардың тәуелсіз елдерін түсіру және атауларын дәптерге жазу.

2.      Австралия Одағы және Қазақстан Республикасының негізгі  табиғат ресурстарының түрлерін және олардың таралу аймақтарын кӛрсететін анықтамалық кесте құрастырыңыз.

 

Ресурстардың түрлері	Австралиядағы таралу аймақтары	Қазақстандағы таралу аймақтары
Минералды А) отын энергетикалық Б) рудалы В) рудасыз
Агроклиматтық
Су, соның ішінде гидроэнергетикалық
Жер
Орман
Рекреациялық

 

3.      Австралия Одағы және Қазақстан Республикасының негізгі  орталықтарын және ауыл шаруашылығы аудандарын анықтаңыз. Дәптерге олардың мамандану бағытын жазыңыз.

 

Елдер	Ӛнеркәсіп орталықтары, мамандануы	Ауыл шаруашылығы аудандары, мамандануы
Австралия Одағы
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы

 

4.      Саяси карта мәліметтерін пайдалана  отырып, Мұхиттық аралдардағы  отарларды және басқа елдердің иеліктерін анықтаңыздар. Қорытынды.

 

11 сыныпта география пәні бойынша практикалық жұмыстар (ҚГБ) Қазіргі дүние географиясы Әдістемелік кешен: оқулық «Қазіргі дүние географиясы». 11сынып. Қоғамдықгуманитарлық бағыт. Авторлары: Т.Увалиев .Е.Ахметов, К.Ахметов. Алматы «Мектеп»

2015

Сарамандық жұмыс №1

Тақырып: Жоспар бойынша «Ресей экономикалық ауданына қысқаша экономикалықгеографиялық сипаттама».

Жұмыс мақсаты: оқушыларды экономикалық ауданның ЭГЖ бағалауға, экономикалық жағдайдың оң және теріс жақтарын  табуға, даму үрдісін анықтауға үйрету. 

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, мәтін кестелері мен сызбалары, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары, ғаламтор ресурстары.

 

Жұмыс барысы:

 Оқулық мәтінін, қосымша әдебиет, статистикалық мәліметтер қолдана отырып, Ресейдің экономикалық аудандарына кешенді салыстыру жүргізіңіз. 

1. Экономикалық аудандарды (таңдау бойынша 2) халық құрамы бойынша салыстырыңыз, жеке ұлт ӛкілдері үлесін анықтаңыз, кестені толтырыңыз. 

Экономик алық аудандар	Аумағы, км²	Халық саны	Халықт ың орташа тығызды ғы	Қала және ауыл халқы қатынасы, %		Ерлер мен әйелдер қатынасы,%		Жеке ұлттар үлесі
				қала	ауы л	Ерлер үлесі	Әйелде р үлесі	орыст ар	Басқ а ұлтт ар

2. Экономикалық аудандарды шаруашылық бойынша салыстырыңыз, негізгі айырмашылықтарын анықтап, кестені толтырыңыз. 

Экономикалық аудандар	Негізгі ресурстар түрлері	Ресурс базасында қандай салаларды дамытуға болады	Шаруашылы қтың дамыған салалары	Шаруашылық тың қосымша салалары	Қызмет кӛрсететін салалар

 

Жұмысты орындау

Кесте 1

Экон омика лық аудан дар	Аумағы, км²	Халық саны	Халық тың орташ а тығыз дығы	Қала және ауыл халқы қатынасы, %		Ерлер мен әйелдер қатынасы,%		Жеке ұлттар үлесі
				Қала	Ауы л	Ерлер үлесі	Әйел дер үлесі	орыс тар	Басқа ұлттар
Волго - Вятка	265,4мың км²	8,4млн. адам (2014жы л)	32ада м/км²	71	29	47%	53%	60%	Мордва, чуваштар, марийлік
Пово лжье	537,4 мың км²	17млн.а дам	25чел/ км²	74	26	45%	55%	79%	Татарлар калмақтар

 

 

Кесте 2

	Негізгі ресурстар	Ресурс базасында	Шаруашылықты ң дамыған	Шаруашылықты ң қосымша	Қызмет кӛрсететін
	түрлері	қандай салаларды дамытуға болады	салалары	салалары	салалар
Волго - Вятка	Фосфориттер, орф,орман	тХимиялық, ағаш ӛңдеу	Машина жасау,химиялық, ағаш ӛңдеу	Қара металлургия,АӚ К,шыны,кӛркем ӛнер кәсіпшілігі	Тамақ, жеңіл
Пово лжье	Мұнай,газ,ас тұздары,құры лыс материалдар ы.	Мұнай және мұнай ӛңдеу, газ, химиялық, құрылыс материалдары ӛнеркәсібі.	Мұнай және мұнай ӛңдеу, газ және химиялық, машина жасау,  электроэнергетик а, құрылыс ӛнеркәсібі.	Жүн, мақта мата, құрылыс материалдары ӛнеркәсібі.	тамақ

 

Қорытынды: Волго-Вятка және Поволжье экономикалық аудандары Ресейдің Батыс аймағына кіреді. Ӛнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын дамуытуға тиімді орналасқан және оңтайлы жағдайларға ие.  Волго-Вятка ауданында отын мен металл қоры жеткіліксіз, сол себепті оларды Поволжье мен Уралдан алып келеді. Мамандандыру салаларына машина жасау, химиялық және кӛпсалалы ауыл шаруашылығы жатады.

 

Сарамандық жұмыс №2

Тақырып: «Атлас карталары бойынша елдің кешенді сипаттамасы»  

Жұмыс мақсаты: Оқушыларды атлас карталары және қосымша ақпарат кӛздері кӛмегімен ел сипаттамасын құруға үйрету. 

Құрал-жабдықтар:    мектеп            атласы,           статистикалық          материалдар, оқулық    мәтіні, қосымшадағы кестелер, ғаламтор кӛздері. Жұмыс барысы:

Атлас картасы бейнелеме және геральдика фигураларын қолдана отырып, Еуропа елдерінің біреуінің елтаңбасы мен ұлттық брендін жасаңыз да, оны сурет түрінде кӛрсетіңіз.

Сипаттама беріңіз: 

1)   мемлекеттің географиялық жағдайы мен шекарасы;  

2)   елдің басқару формасы мен мемлекеттік құрылғысы; 

3)   кӛршілес елдер мен олардың экономикалық даму деңгейі; 4) ұлттық экономиканың ресурстармен қамтамасыз етілуі; 

5)   ел шаруашылығын мамандандыруының негізгі салалары; 

6)   елдің тарихи дамуындағы маңызды оқиғалар; 

7)   экономикалық және транспорттық-географиялық жағдайдың  экспорттық-импорттық операцияларға әсері;

8)   сыртқы саясаты және халықаралық ұйымдармен байланысы. 

Жұмыстың орындалуы

Сипаттама жоспары	Финляндия
Мемлекеттің географиялық жағдайы мен шекарасы	Еуропаның солтүстігіндегі мемлекет, S=337 мың км². Балтық теңізінің Ботни және  Фин  шығанағына шыға алады. ЭГЖ жағымсыз жағы - аумақтың ¼ бӛлігі поляр шеңберінің ар жағында жатыр.
Басқару формасы мен АТД	Унитарлы президенттік республика, 6  губернияға  - ляниге бӛлінеді.
Кӛршілес елдер мен олардың экономикалық дамуы деңгейі	Геосаяси жағдайы тиімді. Ресей, Норвегия, Швеция, дамыған елдермен шектеседі.
Ұлттық экономиканың  ресурстармен қамтамасыз етілуі	Финляндияның табиғат ерекшеліктері оның солтүстік ендіктерінде Балтық кристалл қалқаны орналасуымен және теңіз әсерімен анықталады. Жер бедері жазық. Атлантиканың жылу әсері бар. Жиі циклонды батыс желдері кӛбірек. Ел оңтүстігінде қыс жиі жылымығы бар салыстырмалы жұмсақ,  жаз біршама жылы, ал солтүстігінде қыс қарлы әрі ұзақ, жаз қоңырсалқын. Су ресурстарымен жоғары қамтамасыз етілген – «мың кӛл елі», орман ресурстарына да бай.  Жер ресурстарының кемшілігі топырақтың батпақты болуына байланысты. Минералды ресурстармен жақсы қамтылған:  темір, мыс кендері,  молибден, ванадий, кобальт, полиметалдар, хромиттер. Кендік емес шикізат: графит, апатит, тальк қоры бар. Отын ресурстары жеткіліксіз.
Ел шаруашылығын мамандандыруының негізгі салалары	Ӛнеркәсіптің жетекші салалары: машина жасау, целлюлоза-қағаз және ағаш ӛңдеу, қара және түсті металлургия, химиялық, тоқыма, тігін, ірі тамақ ӛнеркәсібі. Фин экономикасының негізгі секторлары: ӛнеркәсіп, бизнес-қызмет, денсаулық сақтау, құрылыс. Электрондық ӛнеркәсіп – Нокия компаниясы. Valio компаниясы — Финляндия сүт нарығының кӛшбасшысы. Ауыл шаруашылығында жетекші сала болып сүтті мал шаруашылығы, балық аулау, аң шаруашылығы, марал ӛсіру табылады.
Елдің тарихи дамуындағы маңызды оқиғалар	1809 жылға дейін Швеция бӛлігі, кейін Ресей империясы құрамында болды,  1917 ж. бастап Финляндия - буржуазды  республика.  Мемлекет басшысы  -  президент, алты жылдық мерзімге сайланады.  Бірпалаталы парламентпен бірге заң шығарушы қызмет атқарады.
Экономикалық және транспорттықгеографиялық жағдайдың  экспорттықимпорттық операцияларға әсері	Жақсы дамыған кӛлік кешені – барлық түрлері, су кӛлігінің рӛлі зор. Финляндиядағы халық пен шаруашылықтың орналасуындағы басты айырмашылық – олардың ел оңтүстігінде шоғырлануы. Экономикалық аудандар — Оңтүстік-батыс және кӛл жағалауы. Ірі қалалары – Хельсинки, Куопио, Вантаа.
Сыртқы саясаты мен халықаралық ұйымдармен байланысы	Еуроодақ елдеріне фин экспортының барлық кӛлемінің 56,7%, Ресей Федерациясына – 10,2%, АҚШ-қа – 6,4%, Қытайға – 3,3%, Норвегияға – 3,1% тасымалданады. Фин электронды және электротехникалық ӛнеркәсібі ӛнімі экспортының 25%-ын Германия, Швеция және Ұлыбритания құрайды. Финляндия импорты құрылымында ӛнеркәсіп ӛнімі басым - 67,4%, минералды шикізат пен ОЭК ӛніміне  23,4% келеді, сауда мен ауыл шаруашылығы шикізаты 7,9% құрайды. Қазақстанмен сауда-экономикалық қатынас орнаған. Геосаяси жағдайы тиімді. ЕО мүшесі. Ел планетаның «ыстық» нүктелерінен алыс орналасқан.

Қорытынды: Финляндия Солтүстік Еуропаға қарайды, ӛмір деңгейі ӛте жоғары, халықтың басым бӛлігі қызмет пен ӛнеркәсіп саласында қызмет етеді.  Финляндия түсті металға, орман және гидроресурстарға бай. Сыртқы экономикалық байланыста су транспорты, ішкі тасымалда автокӛлік және темір жол транспорты кең қолданылады.  Мамандандыру салаларына  машина жасау, целлюлоза-қағаз және ағаш ӛңдеу, қара және түсті металлургия, химиялық, тоқыма, тігін, ірі тамақ ӛнеркәсібі жатады. Сарамандық жұмыс №3

Тақырып: «Елге аумақ бойынша саяхат жасау арқылы  оны сипаттау»

Жұмыс мақсаты: елдің аумағына ойша саяхат жасау арқылы оған сипатама беруге үйрету. 

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, кестелер мен сызбалар, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары, ғаламтор кӛзі.

Жұмыс барысы:

Елді толық шолу жоспары:  а) ел құрамы, шекарасы;

б) табиғи-географиялық жағдайы мен  табиғат ресурстары;

в) халқы мен еңбек ресурсы;

г) шаруашылық дамуының алғышарттары;

д) экономика, мамандандыру салалары мен орналасуы; 

е) ірі қалалар;

ж) экологиялық жағдайы;

з) сыртқы экономикалық байланыстар.

 

Сарамандық жұмыс №4

Тақырып: «Австралиялық Одақтың Қазақстанмен ұқсастық белгілерін табу»

Жұмыс мақсаты: Екі елдің табиғат-ресурстық әлеуеті мен экономикалық дамуындағы ұқсастық белгілерін анықтай отырып, елдердің салыстырмалы экономикалықгеографиялық сипаттамаларын құру білігі мен дағдысын қалыптастыру.  

Құрал-жабдықтар: мектеп атласы, оқулық, кестелер мен сызбалар, оқулықтың анықтамалық материалдары,  статистикалық материалдар, хрестоматиялық материалдар, мерзімді баспа материалдары.

Жұмыс барысы:

1.  Табиғи-климаттық жағдайлары мен табиғи-ресурстық  әлеуеті және олардың шаруашылық салаларын дамытудағы мәні.

2.  Ел аумағы бойынша халықтың орналасуы, еңбек миграциясы мен миграция мәселелері.

3.  Ұлттық экономикада ӛндіруші ӛнеркәсіптің, соның ішінде кенді-шикізат салаларының басым болуы себептері.

4.  Ауыл шаруашылығын, әсіресе мал шаруашылығын мамандандыру салалары мен олардың экспортқа бағытталуындағы қызығушылық.

5.  Құрылу мен дамудың тарихи алғышарттары, ел экономикасының алдын-ала анықталған болашағы (экстенсивті даму жолынан интенсивтіге ӛтуі бойынша алдыңғы қатарлы тәжірибе мен жобалар).

6.  Елдің экономикалық құрылымын ӛзгертудегі сыртқы және ішкі инвестициялар, шетел корпорациялары мен компанияларының шаруашылық салаларын  диверсификациялаудың үкіметтік саясатын қолдау сұрақтары.

7.Елдердің ӛнеркәсіптік (Сидней, Қарағанды) және қаржылық орталықтарын (Мельбурн, Алматы) салыстырмалы сипаттау.

 

 

 

 

 

 

Практические работы по физической географии  6 класс

 

Методический комплекс: «Физическая география» 6 класс А.Б.Бирмагамбетов, Алматы«Атамұра»2015г; «География» О.Б.Мазбаев,«Астана«Арман-ПВ»,2015г.

 

Практическая работа №1

Тема: «Съѐмка плана местности»

Цель:  Используя способ полярной съемки, исследуйте небольшой участок местности, прилегающий к школе и составьте план.

Оборудование: учебник, планшеты, компасы, карандаши, линейки. Ход работы Выполнить задания:

1.Построить  простейший  план местности небольшого участка способом полярной съѐмки местности. Этапы выполнения:

-планшет устанавливают в точке-полюсе и ориентируют его на север;

-отмечают точку полюса в средней части планшета;

-выбирают масштаб;

-определяют направления на объекты и отмечают их карандашом;

-измеряют расстояния шагами;

-зная среднюю длину шага(0,7м),перевести расстояния,измеренные шагами.

2.Заполнить таблицу.

Наблюдаемый объект	Расположение объекта по отношению к месту наблюдения	Азимут движения к объекту	Расстояние до объекта

Рекомендация

Заключительной частью темы "План и карта" является практическая работа по проведению полярной съѐмки. Ребята с удовольствием выполняют эту работу, но при условии, что все они по-настоящему готовы к выполнению съѐмки местности, т. е. знают, что им предстоит делать. Таким образом, проведение практической работы за пределами школы требует тщательной подготовки и учителя, и учащихся.

Затем предстоит подготовить к съѐмке учащихся. Ребятам следует знать цель выполняемой работы, которая может быть учебной, а может носить прикладной характер, например, составить план местности для организации спортивной площадки, проведения соревнований и т.д. Каждый учащийся должен заранее подготовить необходимое оборудование и научится им пользоваться. Ещѐ до выхода на местность учащихся надо научить держать планшет, ориентировать его по сторонам горизонта. Следует поупражняться и в определении направлений на объекты с помощью визирной линейки.

Если на местности предстоит групповая работа, то следует заранее разбить учащихся на  группы, выбрать ответственных, объяснить обязанности всех еѐ членов. Необходимо организовать работу так, чтобы каждый учащийся прошѐл через все виды работ, а не ограничился только одной обязанностью, например, только измерением расстояний. Важно также заранее выбрать способ определения расстояний и в зависимости от этого либо подготовить оборудование (рулетку, полевой циркуль), либо научить учащихся рассчитывать среднюю длину шага (лучше пары шагов), либо дать ориентиры для определения расстояний на глаз.

Окончательное оформление планов, как правило, учащиеся делают дома, поэтому следует заранее сообщить им срок окончательной сдачи работ.

 

Практическая работа №2

Тема: «Определение направлений, географических координат»

Цель: Определение направлений  и географических координат на глобусе и карте полушарий, обозначение их на контурной карте. 

Оборудование: глобус, карта полушарий, атлас, контурные карты, простой карандаш,  линейка, ластик, правила оформления контурной карты. Ход работы Выполнить задания:

1.  Показать на глобусе экватор, северное полушарие, южное полушарие.

2.  Показать на глобусе начальный меридиан, западное полушарие, восточное полушарие.

3.  Подписать на контурной карте экватор, северное полушарие, южное полушарие, начальный меридиан, западное полушарие, восточное полушарие.

4.  Решение задач на определение координат.

Задача №1. На небольшом острове, центральная часть которого расположена на 20° ю.ш. и 47° в.д. водятся самые маленькие полуобезьяны (длина их тела 12см.).  По карте или глобусу, определить какой это остров? На контурной карте полушарий написать название этого острова. Для этого необходимо:

а) найти на глобусе и на карте полушарий экватор.

б) найти параллель 20° ю.ш.

в) найти на глобусе и на карте полушарий начальный меридиан. 

г) найти меридиан 40° в.д. и 50° в.д. между ними мысленно провести меридиан 47° в.д.

д) найти точку пересечения параллели 20° ю.ш. и 47° в.д.. Прочти название острова. Задача №2. В районе, который расположен  на 33° с.ш. и 13° в.д. однажды была отмечена температура +58°С, обозначить это место на контурной карте квадратиком.

Задача №3. Моряки русского торгового судна в Атлантическом океане 0° ш. и 0° д. встретились с туристами, которые возвращались на теплоходе из южной Африки в Одессу. Обозначьте на контурной карте место встречи кораблей точкой и обведите квадратиком.

Задача №4. Моряки нашли в океане бутылку , в которой была записка. потерпевшие просили о помощи. Вода проникла в бутылку и уничтожила некоторые буквы и цифры и в место точного указания места сохранились лишь обрывки 42...ш. и 173в... у остр...  Нов... Как называются острова, у которых корабль потерпел крушение. На контурной карте подписать название этих островов.

Ответы: 1)о.Мадагаскар; 2)север Сахары(Эль-Азизия,+58°С); 3)Гвинейский залив; 4)Новая Зеландия.

 

Практическая работа №3

Тема: «Определение по карте географического положения и высоты крупнейших гор и равнин , географических координат и высот отдельных объектов»

Цель: 1. Научиться  определять по карте географическое положение, высоту гор и равнин, высоту и географические координаты отдельных вершин. 2. научиться обозначать на контурной карте объекты литосферы (горы, равнины, их отдельные высоты). 

Оборудование: атлас по географии, контурные карты.

Ход работы:

Выполнить задания:

1. Определите географическое положение гор и равнин,  названных учителем. План описания равнины

1)  Название...................................................................................................................

2)  Находится на материке............................................................................................ 3) Расположена в ................................................................................части материка

4)  Протяжѐнность:

а)распложена между ..................................................параллелями и .................меридианами.

б) протяжѐнность с севера на юг...................с запада на восток................................

5)  Находится ( по сторонам горизонта) между географическими объектами (горы, моря, океаны и т.д.)...........................................................................................

6)  Преобладающие высоты (по шкале высот)-....................максимальная высота......

7)  Вид (по высоте)...........................................................................................................

8)  По способу образования относится к ....................................................................... 

План описания гор

1) Название ...................................................................................................................... 2) Находится на материке............................................................................................

3)  Расположена в ................................................................................части материка

4)  Протянулись в ......................................................................................направлении.

5)Распложены между..................................................параллелями и ................меридианами.

6) По происхождению относятся к.......................................................................типу. 7) Преобладающие высоты (по шкале высот)..............................................................

8)  Высшая точка...........................................еѐ координаты........................................

9)  По абсолютной высоте относится к .......................................................................

2. Определить название, высоту и географические координаты  высочайших вершин каждого материка. Обозначить эти объекты на контурной карте, заполнить таблицу Таблица 

Материк	Название гор	Название вершины	Географические  координаты

 

Выполнение работы:

 План описания гор

1)   Горы Анды

2)   Находятся на материке  Южная  Америка

3)   Расположены в западной части материка

4)   Направление горного хребта с севера на юг,Анды протягиваются от Карибского моря до

Огненной Земли (9000 км) 

5)   Распложены между 10°с.ш и 53°ю.ш; 65°и 80°з.д.

6)   Складчатые горы

7)   Чилийско-Аргентинские Анды - самая высокая часть Анд, состоящая из одной узкой   горной цепи с самыми высокими вершинами Анд - Аконкагуа (6960 м) и Мерседарио (6770 м) 

8)   г.Аконкагуа, координаты: 32° ю. ш. 70° з. д 

9)   Высокие горы

           2. Таблица 

Материк	Название гор	Название вершины	Географические  координаты
Евразия	Гималаи	Эверест (8848м)	27°59′ с. ш. 86°55′ в. д.
Африка	Килиманджаро	Килиманджаро (5895м)	3°04′ ю. ш. 37°21′ в. д.
Северная Америка	Кордильеры	Мак-Кинли (6194м)	63°04′ с. ш. 151°00′ з.д.
Южная Америка	Анды	Аконкагуа (6960м)	32°39′ ю. ш. 70°00′ з. д.
Антарктида	Массив Винсон	Массив Винсон(5140м)	78°31′ ю. ш. 85°37′ з. д.
Австралия	Большой	Пик Костюшко	36°27′ ю. ш. 148°16′в.д.
	Водораздельный хребет	(2228м)

 

Практическая работа №4

Тема: «Описание одного водного объекта»(характеристика реки или озера по выбору  ученика)»

Цель: Описывать реки и озера по типовому плану. Закрепить умение работать с контурной картой и знания по номенклатуре по пройденным материалам.

Оборудование: атласы по географии, контурные карты.

Ход работы  Выполнить задания:

1. Опиши водный объект по плану.

 Характеристика реки 1) Название реки.

2)  Исток и место впадения реки (устье). Характеристика территории,с которой река собирает воду (горная, равнинная, лесистая, степная, полупустынная или пустынная).

3)  Правые и левые притоки .

4)  Каким бывает половодье? Есть ли паводки? Как половодье связано с питанием реки? 5) Хозяйственное использование (производство электроэнергии, судоходство, орошение полей, использование вод для промышленности).

 

 Характеристика озера 1) Название озера.

2)  Географическое положение.

3)  Происхождение (тектоническое, остаточное, вулканическое, запрудное, озеро-старица). 4) Сточное или бесточное? Влияние сточности или бессточности на состояние озера. 5) Хозяйственное использование озера (судоходство, рыболовство, промышленность,  земледелие и т.д.).

2.Отметить на контурной карте: реки  Нил, Амазонка, Миссисипи, Конго, Енисей, Волга, Лена, Обь, Дунай, Амур, Инд, Ганг, Хуанхэ, Янцзы.

Озера: Каспийское, Аральское, Байкал, Ладожское, Виктория, Танганьика, Великие Американские озера. Выполнение работы:

План описания реки.

1)  Река Нил протекает в северо - восточной части материка. 

2)  Берѐт начало на Восточно-Африканском плоскогорье. Впадает в Средиземное море Атлантического океана, образуя дельту. Течет с юга на север, на Восточно - Африканском плоскогорье характер реки бурный, когда течет по равнинной территории - спокойный. 3) В верхнем течении принимает крупные притоки — Бахр-эль-Газаль (левый) и Ачва, Собат, Голубой Нил и Атбара (правые). 

4)                      Постоянный водоток Нила существует за счѐт осадков, выпадающих в более южных областях и питающих его истоки. Белый Нил, начинаясь в экваториальном поясе, получает питание от круглогодичных дождей. В питании Нила ниже Хартума более важное значение имеет Голубой Нил, который несѐт обильные воды после летних дождей, выпадающих на Абиссинском нагорье. 

5)                      Водные ресурсы Нила с древних времѐн используются для орошения и естественного удобрения полей, рыболовства, водоснабжения и судоходства. 

Практическая работа  №5

Тема:« Анализ и обработка материалов о погоде  своего края»

Цель: формирование умений наблюдения и обработки  собранных материалов 

(составление графика температур, диаграмм , "розы ветров"); делать выводы о состоянии погоды, давать еѐ описание.  

Оборудование: атласы по географии, дневники погоды.

Рекомендация  

Составление календаря погоды ученики начинают в сентябре (приложение учебника 4 стр. 180-181 (учебник А.Б.Бирмагамбетов, К.Н.Мамырова 2015г.)

Ход работы

Выполнить задания: (по данным календаря погоды)

1.                       Объяснение учителем важности умения обрабатывать материалы метеорологических наблюдений.

2.                       Составление графика температуры по выбору учителя (за сутки, неделю, месяц) рис.1 График изменений средних температур с 13по 19 марта в Атбасаре (образец).

 

Рис.2. График изменений средних температур с 13по 19 марта в Атбасаре (образец).

3.Составление графика температуры за год            (данные можно взять в местной метеостанции).

4.Вычерчивание диаграммы " Среднегодовое  количество осадков города Атбасара"

(данные по Астане в учебнике географии  8 класс). рис.3(образец)

 

Рис.4. Диаграмма распределения осадков по сезонам года на территории Атбасара 

5.1) Заполните  таблицу №1. и постройте "Розу ветров"

Направление ветра и количество дней с таким направлением	С	С-В	В	Ю-В	Ю	Ю-З	З	С-З
Показатели облачности: *Ясно *Пасмурно *Переменная облачность
Итого дней:

 

а) По каждому направлению (румбу) отметь направление ветра согласно данным таблицы (1день=1деление). рис.5

 

Рис. 5. "Роза ветров" и диаграмма облачности (образец)   б) Соедини концы векторов красной линией.

2)    Укажи на схеме, где целесообразнее построить город и тепловую электростанцию.

Почему?

3)    Опишите погоду своей местности по плану.

а) За какой промежуток времени (день, неделю, месяц) даѐтся описание.

б) Наибольшая, наименьшая (определить амплитуду температур) и средняя температура воздуха, закономерность изменения температуры за указанный промежуток времени.

в) Осадки, их общее количество, вид осадков и время их наибольшего выпадения (с чем это связано).

г) Облачность, распределение облачности по дням.

д) Атмосферное давление. Изменение давления.

е) Влияние погоды на здоровье людей, их жизнь и деятельность. Рекомендация

Считают, что одно из свойств погоды - изменчивость. Действительно, погода изменяется в течение суток. Например, летом рано утром восходит Солнце,  безветренно, ни облачка. Чем выше поднимается Солнце,  тем становится теплее, исчезает росса, появляются облака, изменяется  атмосферное давление, усиливается ветерок и т.д. В два - три часа дня иногда проходит кратковременный  дождь. Все элементы и явления погоды взаимосвязаны. На следующий день повторяется примерно то же самое, только температура на 1 -2°С выше, дождь прошѐл грозовой. Если бы вы летом вели дневник погоды, то погоду за эти дни в графе "Вывод о погоде" обозначили одинаковыми значками. В погоде за эти два дня было много общего и некоторые различия, но они незначительны. Можно сказать, что в эти два дня была устойчивая погода одного и того же типа: тѐплая, малооблачная, с  кратковременными осадками. 

Здесь следует предложить учащимся в дневниках погоды, за какой - либо месяц, найти устойчивую погоду одного и того же типа. 

- На территории нашей страны  в одних еѐ частях устойчивая погода одного и того же типа может сохраняться сравнительного длительное время, в других - часто изменятся.

  Иногда вместо ожидаемого потепления днѐм погода вдруг резко изменяется, наступает похолодание. Или же вместо холода к вечеру становится неожиданно тепло. Главная причина таких изменений в любое время суток в погоде - перемещение воздушных масс (ВМ).

Учащиеся должны в своих дневниках погоды найти дни, в которые произошло значительное  изменение погоды; по записям выявить, как изменилось по сравнению по сравнению с предыдущим днѐм атмосферное давление и направление ветра. Вспомогательную роль в объяснении причины изменения погоды должен сыграть материал о тех воздушных массах ,которые влияют на погоду в своей местности в тѐплое и холодное время года. В элементарном изложении о воздушных массах - следует рассказать о том, где они образуются, какие свойства приобретают от подстилающей поверхности, в каком направлении перемещаются ,что с ними происходит (например, летом холодные арктические воздушные массы, приходя на прогретую сушу, быстро нагреваются от земной поверхности, увлажняются от испарений). В этом объяснении следует напомнить учащимся о большой подвижности воздуха; подчеркнуть, что воздушные массы занимают обширные территории - тысячи квадратных километров.

Знакомство с воздушными массами поможет учителю элементарно  объяснить способы предсказания погоды синоптиками, а также по местным признакам всеми, кого интересует погода. Им надо предложить рассказать о признаках предсказания погоды, характерных для своей местности. Но при этом объяснить, какие из них научно обоснованы, а какие - ошибочны.

 

Практическая  работа  №6

Тема: «Составление плана описания и творческая характеристика природной зоны своего края»

Цель: формирование умений находить взаимосвязь между природными компонентами конкретной природной зоны, составлять описание изучаемой природной зоны. Оборудование: атлас по географии, контурные карты.

Ход работы  Выполнить задания:

1. Беседа: "Географические пояса и зоны"(обратить внимание на то, что названия природных зон происходят от преобладающей растительности, проследить взаимосвязь между рельефом, климатом, водами, почвами, растительностью и животным миром) 2. Составление  плана описания природной зоны. Примерный план описания.

1)  название природной зоны

2)  географическое положение

3)характеристика природных компонентов: а) рельефа;

б) климата;

в) внутренние воды;

г) почвы;

д) растительного и животного мира;

е) хозяйственная деятельность человека;

ж) экологические проблемы окружающей территории.

Выводы_____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

(выводы должны отражать взаимосвязь между рельефом, климатом, водами, почвами, растительностью и животным миром) Выполнение работы:

1.Каждый географический пояс состоит из совокупности географических зон. Географической      зоной называют       размещенную            по        широте           целостную     часть географического пояса.В пределах ЗКО находятся степи и полупустыни. 2.Описание степи своего края 1)Степь

2)Возвышенность Общий Сырт

3)Характеристика природных компонентов:

а) Равнинный рельеф

б) Климат континентальный.Лето жаркое и сухое.Зима суровая и малоснежная. в) Река Жайык

г) Черноземные и каштановые почвы

               д)Травянистая                  растительность:ковыль,типчак,полынь                  и                   д.р.

Животные:суслики,тушканчики,степной хорек и др. е) Растениеводческие и фермерские хозяйства.

ж) Разрушение почв,опустынивание,пыльные бури.

 

Творческая характеристика природной зоны своего края

Изучение природной зоны своей местности можно организовать в форме конференции, в которой   главными       вопросами     содержания    могут быть    экологические           проблемы окружающей территории.

Проводиться как игра - состязание "Кто всех главнее". Целесообразно пригласить на игровое занятие членов жюри - учащихся старших классов и, возможно учителей химии и биологии.

Ход игры

По условиям игры присутствующие объявляются участниками научного диспута. Представители команд получают карточки с названием природных компонентов (возможны варианты: карточки могут даваться командам по жребию или же распределяться) что именно их компонент природы является самым главным, определяющим развитие остальных компонентов природной зоны.

Команда может выступить в удобной ей форме: коллективно или поручив изложение общей позиции своему представителю.

Завершение игры

Жюри оценивает обоснованность доводов команды. Учитель подводит итог  всех выступлений, делая вывод  о значимости каждого компонента  и приводя соответствующие примеры.

В соответствии с вердиктом жюри по усмотрению учителя выступления команд победительниц могут быть оценены текущими отличными и хорошими отметками.

 

                                                                                 Практическая работа №7

Тема: «Нанесение на контурную карту государств и их столиц по заданным координатам»

Цель: формирование умений работать с политической картой мира, определять положение государств; развитие умений определять географические координаты. Оборудование: атлас по географии, контурные карты.

Ход работы  Выполнить задания:

1. Используя политическую карту мира, определите географическое положение Казахстана.

1.  На каком материке находится.

2.  С какими странами граничит.

3.  Какими океанами и морями омывается.

4.  Столица государства и еѐ географические координаты.

 2. На контурную карту полушарий нанесите 5 (кол-во по усмотрению учителя) государств мира, подпишите  их столицы с географическими координатами, заполните таблицу 

№ п/п	Название государства	Название столицы	Координаты столицы Широта Долгота

 

Выполнение работы:

№ п/п	Название государства	Название столицы	Координаты столицы Широта Долгота
1	Казахстан	Астана	51°с.ш	71°в.д.
2	Россия	Москва	55° с.ш.	37° в.д.
3	США	Вашингтон	39° с.ш.	76° з.д.
4	Китай	Пекин	39° с.ш.	118 °в.д.
5	Бразилия	Бразилиа	16° ю.ш.	47°з.д.

 

Практические работы по географии материков и океанов  7 класс

Методический комплекс: учебник «География. Материки и океаны» - А. С. Бейсенова, С.А. Абилмажинова, К. Д. Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012.

 

Практическая работа № 1

Тема: Характеристика карт атласа по плану 

Цель: Научиться рациональным приѐмам работы с различными типами географических карт, понимать географические закономерности, самостоятельно приобретать знания, творчески мыслить.

Оборудование: атлас по географии материков и океанов. Ход работы Выполнить задания:

1. Дать характеристику карт атласа (на выбор) по плану.

а) характеристика карты по масштабу, содержанию и охвату территории;

б) информация, получаемая при работе с картой.

 

Практическая работа № 2 Тема: Комплексная характеристика отдельных территорий.

Цель: Формирование умений характеристики географических регионов в зависимости от особенностей географического положения и природы. 

Оборудование: физическая и политическая карта мира, атлас по географии материков и океанов.

Ход работы Выполнить задания:

1.      Дать комплексную характеристику Северной и Южной Африке по плану:

а) положение региона на материке и части света;

б) страны, водящие в пункт региона;

в) природные условия региона (рельеф, климат, природные зоны);

г) природные ресурсы региона (рельеф, климат, природные зоны);

д) население региона, его формирование, расовый национальный состав.

2.      На контурной карте «Политическая карта мира» выделить границы, подписать названия государств и их столицы регионов Северной и Южной Африки. 

 

Практическая работа № 3

Тема: Составление краткой сравнительной характеристики природы Южной Америки и Африки.

Цель: Выявить общие черты природных условий материков Южного полушария (Южная Америка и Африка). Раскрыть особенности их природных условий.

Оборудование: физическая карта мира, атлас по географии материков и океанов. Ход работы Выполнить задания:

1.      Определить общие черты и особенности природы материков Южной Америки и Африки. Результаты занести в таблицу.

Общие черты	Особенности
	Африка	Южная Америка
Географическое положение 1.                  Материки Южная Америка и Африка были в составе материка Южного полушария – Гондвана. 2.                  Оба материка расположены в Северном и Южном полушариях.	Северная часть материка более обширна, чем южная. Материк пересекается экватором почти посередине и нулевым меридианом в восточной части.	Материк к югу резко сужается. Экватор пересекает материк в северной части.
Рельеф 1.                  Подавляющую часть территорий обоих материков занимают равнины, соответствующие древней Гондванской платформе. 2.                  На платформах материков, чередуясь, располагаются щиты. 3.                  Горы расположены на окраинах материков.	В рельефе материка преобладают равнины, плато и плоскогорья.  Атласские горы на северозападе материка, расположены в широтным направлении.	Рельеф материка делится на две различные части: Горный Запад и Равнинный Восток.  Анды расположены на западе материка в субмеридиональном направлении.
Климат и природные зоны На обоих материках, в соответствии с их расположением, между экватором и тропиками, встречаются одинаковые климатические пояса и природные зоны.	1.                  Самый жаркий материк (через центр континента проходит линия экватора). 2.                  Самая большая природная зона саванн и редколесий (S = 40%). 3.                  Растут фикус, масличная и винная пальмы, баобаб, зонтичная акация, равеналла – дерево путешественников. 4. Обитают кистеухая свинья, окапи, горилла, лепард, муха цеце, слон, носорог, жираф, зебра,	1.                  Самый влажный материк (равнинный рельеф на востоке, сложная система теплых течений, проходящих вдоль побережья). 2.                  Самая большая природная зона – влажные экваториальные леса (гилеи), которые являются легкими планеты. 3.                  Растут каучконос, гивея бразильская, бальса, хинное дерево, какао, сейба, дынное дерево, араукария, кактус,
	гепард, лемур, одногорбый верблюд, птица-секретарь, марабу, нектарница.	алоэ. 4. Обитают ягуар, пума, анаконда, тапир, капибара, броненосец, оцелот, очковый медведь, кондора, колибри, страус нанду.

 

2.      Кратко описать хозяйственную деятельность людей в наиболее освоенных под сельское хозяйство природных зонах материков. 

а) в Африке широко используются для сельскохозяйственных целей плодородные земли саванн. Местное население выращивает хлопчатник, маниок, батат, кукурузу, арахис, цитрусовые, сахарный тростник;

б) на материке Южная Америка степная зона – пампа, с плодородными черноземными почвами полностью распахана и превращена в крупнейший зерновой район. 

 

Практическая работа № 4 Тема: Описание одной из рек материка Северная Америка.

Цель: Формирование умений составлять развернутую характеристику реки.

Оборудование: физическая карта мира, атлас по географии материков и океанов, интернет.

Ход работы Выполнить задания:

1.      Нанести на контурную карту реки Северной Америки.

2.      Дать характеристику реки (на выбор) и установить зависимость типов водного режима от климата).

План	р. Миссисипи
1. Принадлежность к бассейнам	Атлантический океан
2. Исток	оз. Итаска в штате Миннесота, США
3. Устье	Мексиканский залив
4. Водосборный бассейн и зависимость от рельефа	Бассейн реки от Скалистых гор до гор Аппалачи. Площадь водосбора бассейна 3 220 000 км2. Высота истока над уровнем моря 450 м, в верхнем течении река течет быстро, на равнинах скорость замедляется, в устье река образует широкую дельту. Длина реки 3 770 км.
5. Источник питания	Снеговое и дождевое.
6. Режим реки, зависимость от климата	Весенне-летнее половодье и дождевые паводки.  Сильные паводки весной при совпадении периодов таяния снегов в бассейне Верхней Миссисипи и бассейне Миссури. Река в нижнем течении не замерзает, в верхнем течении ледостав длится 3 – 4 месяца.
7. Хозяйственное значение	а) транспортное, река соединена каналами с Великими озерами; реку называют «Американской Волгой»; б)  выработка электроэнергии на ГЭС; в) орошение сельскохозяйственных
	районов.
8. Экологическое значение	а) река является одной их самых загрязненных рек в мире. Загрязнение происходит промышленными отходами и сельскохозяйственными стоками. Миллионы тон отходов стекают в Мексиканский залив; б) увеличение водосбора из реки привело к понижению уровня воды на 9 – 15 км.

 

Практическая работа № 5

Тема: Определение типов климата двух частей материка Евразия, их сравнение. Цель: Определить типы климата, используя данные климатограмм и климатической карты материка, уметь оценивать климатические условия для жизни людей и их хозяйственной деятельности.

Оборудование: климатическая карта Евразии, карта климатических поясов мира, физическая карта мира, атлас по географии материков и океанов. Ход работы Выполнить задания:

1.      Объяснить причины разнообразия климата на западе и востоке материка Евразия.

Определить типы климата материка Евразия по климотограммам (учебник «География. Материки и океаны» - А. С. Бейсенова, С.А. Абилмажинова, К. Д. Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012, с. 74 - город Лиссабон в Португалии, город Абасери в Японии).

2.      В результате сопоставления данных климатограмм с климатической картой Евразии, с картой «Климатические пояса и области мира» определите типы климата.

3.      Оцените климатические условия для жизни людей и их хозяйственной деятельности для каждого из населенных пунктов. Результаты занести в таблицу.

 

№ климато- граммы

Max. t (месяц)

Min. t (месяц)

Амплит уда, t

Количес тво осадков, мм

Режим выпадения осадков

Тип климат а

Оценка условий для жизни, хозяйствен -ной деятельнос ти

 

Практическая работа № 6

Тема: Краткое комплексное описание одной из стран Евразии.

Цель: Составить по картам описание одной из стран Евразии. 

Оборудование: атлас по географии материков и океанов. Ход работы Выполнить задание:

1.Составить  по картам описание одной из стран Евразии по вариантам:

             1 вариант -  Франция.          2 вариант – Китай.

План описания	Страна __________________________
1. В какой части материка расположена страна? Как называется ее столица?
2 Особенности рельефа (в какой части расположены формы рельефа, размеры, высота). Полезные ископаемые.
3. Климатические условия  (в каком КП
расположена территория, средние t января и июля, годовое количество осадков)
4. Крупные реки и озера.
5. Природная зона (растения, животные)
6. Народы, населяющие страну.  Их основные занятия.

 

Практические работы по физической географии Казахстана      8 класс

Методический комплекс: учебник «Физическая география Казахстана», авторы А. Бейсенова, К. Карпеков. Алматы «Атамұра» 2012.

Практическая работа №1 Тема: Определение времени на Земле.

Цель работы: Определять поясное время, решать задачи на определение поясного времени.

Оборудование: учебник, атлас. 

Ход работы:

Выполнить задания:

1.      Определить:

а) используя карту поясного времени в атласе на стр.2, количество часовых поясов на Земле;

б) количество часовых поясов в Казахстане;

в) в каком часовом поясе находится Западный Казахстан?

Выполнение работы:

а) Часовых поясов на Земле 24;

б) часовых поясов в Казахстане два: 4 и 5;

в) Западный Казахстан находится в 4-ом часовом поясе.

2.      Реши задачи:

а) определить поясное время в Алматы, если в Уральске 10.00 часов;

б) определить поясное время в Новосибирске, если в Астане 16.00 часов.

в) на сколько часов и куда необходимо перевести стрелки пассажирам, прилетевшим из Москвы в Алматы?

г) в каком часовом поясе находится столица Казахстана? (карта «Часовые пояса» стр. 14-15 учебника «Физическая география Казахстана», авторы А. Бейсенова, К. Карпеков).

Практическая работа №2

Тема: Установление связи между тектоническими структурами и формами рельефа и полезными ископаемыми.

Цель     работы:         Формирование          умений           по        определению             взаимосвязей    и взаимозависимостей         между             полезными     ископаемыми,           рельефом,    тектоническими структурами на основе анализа общегеографических и тематических карт.

Оборудование: учебник «Физическая география Казахстана», авторы А. Бейсенова, К.

Карпеков, Алматы «Атамұра» 2012, атлас, контурная карта.

Ход работы:

Выполнить задания:

1.      Обозначить на контурной карте крупные тектонические структуры Казахстана и месторождения топливных, рудных и нерудных полезных ископаемых.

2.      Используя карты форзаца и учебника на стр. 48, 52, 54 и 75, методом сравнения их друг с другом, выявите взаимосвязи между ними. Заполните таблицу.

№	Форма рельефа	Тектонические	Осадочный	Полезные	Главные
		строения (склонность, плита, платформа)	слой (период)	ископаемые	месторождения
1	Прикаспийская низменность
2	ЗападноСибирская низменность
3	Сарыарка
4	Устюрт
5	Каратау
6	Алтай

3.      Подготовьте сообщения о полезных ископаемых, добываемых в вашей области.

4.      Приведите примеры негативного влияния на окружающую среду в местах добычи и переработки полезных ископаемых.

Практическая работа №3 Тема: Сравнение климата двух территорий Казахстана.

Цель работы: Формирование умений работать с различными типами климатических карт.

Оборудование: учебник, атлас.

Ход работы:

Выполнить задания:

1.      Определить по климатической карте суммарную солнечную радиацию, среднемесячную t января и июля, преобладающие воздушные массы, годовое количество осадков, коэффициент увлажнения для отдельных территорий Казахстана. Результаты занести в таблицу.

План сравнительной характеристики	Северо-Казахская равнина  (54 с.ш. 69 в.д.)	Туранская равнина  (44 с.ш. 65 в.д.)
Суммарная радиация к/калл/см2	80	140
Среднемесячная t января	- 17,8	- 8
Среднемесячная t июля	+ 19,4	+ 27,7
Среднегодовая t	+ 1,2	+ 10,2
Преобладающие ВМ по сезонам	Зима – арктические и сибирский антициклон; лето – сухие континентальные из Средней Азии	Зима – арктические и сибирский антициклон; лето – тропические из Центральной Азии и Ирана
Годовое количество осадков	425	130
Испаряемость в мм	425	850
Коэффициент увлажнения	1	0,15
Увлажнение	достаточное	недостаточное

2.      Написать эссе о влиянии климата на жизнь и хозяйственную деятельность человека в данных территориях Казахстана.

 

Практическая работа №4 Тема: Сравнение рек по разным источникам информации.

Цель работы: Формирование умений и навыков составлять сравнительную характеристику рек, используя карты атласа, дополнительную литературу, учебник, интернет.

Оборудование: учебник, атлас, контурная карта, интернет.

Ход работы:

Выполнить задания:

1.      Обозначить на контурной карте крупные реки Казахстана.

2.      Дать краткую сравнительную характеристику рек (на выбор) в форме таблицы.

Сравнительная характеристика рек	Название рек
	р. Ертис	р. Жайык	р. Сырдария
Принадлежность к бассейну	Северный Ледовитый океан	Каспийское море	Аральское море
Исток	Восточный склон хребта Монгольский Алтай на границе Монголии и Китая	Хребет Уралтау на Южном Урале	Слияние рек Нарын и Кардаии в восточной части Ферганской долины (граница между Узбекистаном и Таджикистаном)
Место впадения в водный бассейн	р. Обь	Каспийское море	Аральское море
Направление течения	С юго-востока на северо-запад	С севера на югозапад	С юга на северозапад
Источник питания	Дождевое, снеговое	Снеговое	Ледниковое, снеговое
Режим реки (ледостав, многолетний расход воды)	Ноябрь – середина апреля; 880 м3/с	Март  –  начало апреля; 400 м3/с	Ноябрь – март; 704 м3/с
Хозяйственное использование	Судоходство, выработка электроэнергии, рыболовство	Орошение, судоходство, рыболовство	Орошение, рыболовство
Экологическое состояние	1.                  Загрязнение водами промышленных предприятий, химической, нефтеперераба- тывающей, машиностроительной отраслей и цветной металлургии. 2.                  Использование воды для ирригационных целей.	1. Обмеление. 2. Заиливание русла. 3. Разрушение береговой линии. 4. Деградация пойменной растительности. 5. Уменьшение рыбных запасов, особенно поголовья осетровых.	1.                  Обмеление в результате орошения хлопковых и рисовых полей. 2.                  Заиливание и заболачивание из-за нерационального использования водных ресурсов. 3. Загрязнение минеральными и органическими удобрениями с сельскохозяйственн
			ых угодий.

 

Практическая работа №5

Тема: Краткая сравнительная характеристика природных зон РК Цель работы: Формирование знаний о природных зонах Казахстана Оборудование: учебник, атлас, контурная карта.

Ход работы:

Выполнить задания:

1.      Нанести на контурную карту природные зоны Казахстана.

2.      Охарактеризовать природные зоны (с помощью тематических карт) в форме таблицы в соответствии с планом:

План сравнительной характеристики	Название природных зон
	Лесостепь	Степь	Полупустыня	Пустыня
Географическое положение	Крайняя северная часть Казахстана, небольшая часть СевероКазахской равнины и возвышенности Общий Сырт. Протянулась с запада на восток 150 – 200 км.	К югу от лесостепи до 54º - 50º с.ш.; с запада на восток до 2200 км.	От берегов р. Жайык до Алтайских гор на 2900 км, шириной от 30 до 300 км. Южная граница проходит по 48º с.ш.	От берегов Каспийского моря до предгорий хребта Тарбагатая на 2800 км и шириной 500 – 700 км.
Климат (средняя t января, июля; годовое количество осадков, коэффициент увлажнения)	-17 - 19ºС; +18 +20 ºС;   300-350 мм;   К=1, достаточный.	-16 - 18ºС; +18 +23 ºС;   до 300 мм;   К<1, недостаточный.	-15 - 17ºС; +22 +24 ºС;   180 – 300 мм;   К<1, недостаточный.	-6 -1,5ºС; +26 +28 ºС;   100-200 мм;   К<1, недостаточн ый.
Почвы, их плодородие	Серые лесные и черноземные, гумуса 9 – 6%.	Чернозмные и  каштановые, гумуса, 6 – 3%.	Светлокаштановые, гумуса 3 – 2%.	Бурые и серобурые, гумуса 2 – 1%.
Растительность	Колки (островки древесной растительности из березы и осины), ковыль, типчак, тимофеевка, пырей ползучий и т.д.	Ковыль, типчак, житняк, эбелек, кермек, полынь.	Типчак, полынь, терескен, солянка деревцевидная.	Селин, цитварная полынь, житняк, песчаный ковыль, жузгун, терескен, белый и черный саксаул.
Животный мир	Лисицы, волки, заяц-беляк,	Тушканчики, полевые мыши,	Сайгаки, джейраны,	Сайгаки, джейраны,
	лоси, сибирские косули, суслики, серые полевки.	сурки, степной хорек, волк, лисица.	суслики, тушканчики, зайцыпесчаники, пресмыкающиеся – ящерицы, змеи.	тушканчики, суслики, ядовитыепаукообразн ые – скорпионы, тарантулы, каракурты.
Хозяйственная деятельность человека	Зерновое хозяйство, сочные луга и пастбища для выпаса КРС.	Зерновое хозяйство, овцеводство.	Овцеводство, коневодство, на поливных участках  - овощеводство и бахчеводство.	Овцеводство, орошаемое земледелие – хлопчатник, рис, бахчевые культуры.
Экологические проблемы	Выпас скота в течение длительного времени без восстановления продуктивности пастбищ, чрезмерная распашка земель.	Нехватка пресной воды, ветровая эрозия.	Пыльные и песчаные бури, нехватка пресной воды.	Загрязнение орошаемых земель ядохимиката ми, засоление почв, иссушение водоемов, опустыниван ие.

 

3.      Сделайте вывод о влиянии хозяйственной деятельности человека на природные  зоны. Вывод: Хозяйственная деятельность человека влияет на природные зоны.  А) Распашка земель ведет к уничтожению дикой флоры и фауны.

Б) В результате освоения земель расширяется площадь загрязнения химическими веществами.

В) Внесение удобрений в почву  без учета количества осадков и влажности приводит к выносу минеральных веществ из почвы и загрязнению рек и водоемов.

Г) Чрезмерный выпас скота приводит к разрушению почвы, исчезновению растений и диких животных.

Практическая работа №6

Тема: Вычерчивание комплексного профиля заданной территории.

Цель работы: Научиться вычерчивать профиль природного района Казахстана.

Оборудование: учебник, атлас, контурная карта, линейка, простой карандаш

Ход работы Выполнить задания:

1.      Нанести на контурную карту природные районы Казахстана.

2.      Начертите в рабочей тетради профиль природного района Казахстана (равнины, горы).

3.      Напишите эссе о любом природном районе по выбору. Выполнение работы:

Профилем местности называется чертеж, изображающий разрез местности вертикальной плоскостью, а направление на карте, вдоль которого строится профиль – профильной линией.

2. Используя физическую карту Казахстана, построить профиль природного района Сарыарки. Порядок выполнения работы:

1.  Провести профильную линию.

2.  Подготовить основу для построения профиля. Выбрать горизонтальный и вертикальный масштаб (горизонтальный масштаб, как правило, принимается равным масштабу карты, вертикальный масштаб в зависимости от высоты географического объекта, превышение между самой высокой и самой низкой точками). Для того чтобы наглядно показать характер неровностей, вертикальный масштаб принимается крупнее (в 1 см – 200 м.). Если же масштаб будет мелким, линия профиля становится сглаженной, вследствие чего теряется наглядность.

3.  Лист бумаги прикладывают нижним или верхним обрезом к профильной линии и из каждого пресечения еѐ с горизонталью проводят перпендикуляр до той линии, которая соответствует отметки данной горизонтали.

4.  На пересечении вертикальных линий с соответствующими на плане горизонталями поставить точки основу.

5.  Точки пересечения этих линий с линиями высот соединяем от руки плавной кривой и получаем профиль рельефа земной поверхности.

 

Практические работы по экономической географии Казахстана 9 класс

Методический            комплекс:                 учебник          «Экономическая       и          социальная    география  Казахстана», авторы Е.А. Ахметов, Н. Н. Карменова, Ш. Ш. Карбаева, Б. К. Асубаев. Алматы «Мектеп» 2013.

Практическая работа № 1

Тема: Определение экономико-географического положения Казахстана и политикоадминистративного устройства.

Цель: Сформировать знания учащихся об экономико-географическом положении Казахстана на политической карте мира, о территории республики, ее границах, административно-территориальном устройстве, форме правления. Оборудование: учебник, атлас, контурная карта. Ход работы:

Задание             №1.     Определить   экономико-географическое            положение     Казахстана    по следующему плану:

План:

1)      Географическое положение страны

2)      Граничащие страны

3)      Сырьевые и энергетические базы

4)      Территориальное расположение относительно развитых стран и транспортных путей международного значения

5)      Изменение экономико-географического положения страны

6)      Влияние географического положения страны на ее экономическое развитие Задание №2. На контурную карту нанести границу Казахстана, столицу страны, свой родной край.

Задание №3. Дать оценку политико-административному устройству страны:

1.      Обозначить граничащие страны на контурной карте; дать оценку выгодным и невыгодным сторонам соседства с ними;

2.      На контурную карту нанести названия областей и их центров.

Задание №4. Дать характеристику роли экономического (производственного, ресурсного) потенциала в развитии отраслей.

Задание №5. Дать оценку природным ресурсам Казахстана.

Задание №6. Усвоить содержание экономических, экономико-географических терминов и понятий (экономика, экономическая система, экономический потенциал, ЭГП, техника).

 

 

Практическая работа № 2

Тема: Плотность, структура городского и сельского населения, миграции.

Цель: Сформировать знания учащихся о численности, плотности населения, естественном приросте, национальном составе, уровне урбанизации и миграциях. Оборудование: учебник, атлас, статистические данные, интернет.

Ход работы:

Задание № 1. Используя карту, текст учебника и статистически данные (естественный прирост, миграции в Казахстане), определите закономерности размещения населения в нашей стране, уровни естественного прироста, урбанизации и межобластных миграций по областям. Сделайте выводы по данным проблемам.

Задание № 2. Составьте таблицу «Население Казахстана», укажите в ней широко распространенные языковые и религиозные группы народов страны и их распространение.

Языковая группа	Национальность	Численность млн. чел.	Религиозный состав	Распространение (область, район)
Тюркская	Казахи	11	мусульмане	Южно- Казахстанская, Алматинская, Восточно- Казахстанская, Жамбылская
	Татары	0,2	мусульмане	Повсеместно
	Узбеки	0,5	мусульмане	Южно- Казахстанская
	Уйгуры	0,2	мусульмане	Алматинская
Корейская	корейцы	0,1	буддисты	Западно- Казахстанская
Славянская	Русские	3,7	православные	Север, центр, отчасти восток и запад Казахстана
	Украинцы	0,3	православные
	Белорусы	0,06	православные
Германская	Немцы	0,2	католики	Север, центр, восток Казахстана

 

Задание № 3. Приведите характеристику одного городского или сельского населенного пункта по плану:

1)      географическое положение

2)      природные условия

3)      население, национальный состав

4)      ведущие и дополнительные отрасли специализации

5)      основные виды транспорта

6)      связи с другими населенными пунктами (какие виды продукции вывозит и привозит). 7) Вывод.

Выполнение работы:

1)      Город Уральск расположен в западной части Казахстана, на реке Урал. Административный центр Западно-Казахстанской области, занимает северную часть Прикаспийской низменности.

2)      Климат в городе резко-континентальный: сухое жаркое лето и малоснежная, холодная зима, нередко с сильными ветрами.

Средняя t января -10,4ºС, абсолютный min -43,1ºС.

Средняя t июля +22,9 ºС, абсолютный max +41,6 ºС.

Среднегодовое количество осадков 348 мм. Среднегодовая температура — +6,2 °C

Среднегодовая скорость ветра — 2,9 м/с

3)      Население города Уральска составляет 285 295 человек.

Национальный состав: казахи – 54,6%, русские – 38,1 %, украинцы – 2,4%,  татары – 2%.

4)      Промышленность Уральска представляют ведущие отрасли специализации:

-  АО "Уральский завод «Зенит»; 

-  АО «НИИ Гидроприбор»;

-  завод по производству строительных материалов;

-  ТОО «Гидромаш-Орион-МЖБК», производит железобетонные конструкции и изделия для дорожного, промышленного и гражданского строительства;

-  АО «Уральскагрореммаш» производит пожарные автомашины, спецтехнику для транспортировки жидких углеводородов;

-  «ТМК-Казтрубпром»           выпускает      насосно-компрессорные      трубы,             которые используются в нефтяной и газовой промышленности;

-  АО «Западно-Казахстанская машиностроительная компания» — производит нефтеперерабатывающее оборудование.

-  уральская ТЭЦ (АО «Жайыктеплоэнерго») - единственный централизованный источник теплоснабжения города; - солодковый завод.

К дополнительным отраслям специализации относятся пищевая, мукомольнокрупяная и легкая промышленность.

5)      В           городе            развиты          виды   транспорта:   железнодорожный,   автомобильный, воздушный, трубопроводный.

6)      Уральск            экспортирует            продукцию    машиностроения:     трансформаторы, теплообменники, нефтегазовое оборудование; рыбную и животноводческую продукцию, продукцию солодкового завода.  

Уральск импортирует машины, оборудование, бытовую технику, бензин, мебель, продукты питания, фармацевтические препараты. 

7)      Вывод: Расположение города Уральск на торговом пути между Россией, Казахстаном и Центральной Азией превратили Уральск в крупный промышленный центр Казахстана.

Практическая работа № 3

Тема: Топливно-энергетический комплекс Казахстана

Цель: Показать роль комплекса в народном хозяйстве, познакомить с составом и географией главных отраслей топливно-энергетического комплекса.

Оборудование: учебник, атлас, контурная карта, Программа «Казахстан-2030». Ход работы:

Задание № 1. Опишите нефтяные месторождения Тениз (Атырауская область), Кумколь (Казылординская область) и Карашыганакское газоконденсатное месторождение по следующим параметрам:

1)      географическое положение;

2)      виды перерабатываемого топлива;

3)      какая иностранная компания, фирма стоит во главе;

4)      в каком объеме производится топливо; 5) использование производимых видов топлива.

Задание № 2. Дайте сравнительный анализ Карагандинского и Екибастузского угольных месторождений:

1)      географическое положение;

2)      запасы угля;

3)      глубина залегания и способы добычи;

4)      качество угля;

5)      толщина пласта;

6)      виды добываемого угля;

7)      вклад в общереспубликанскую добычу угля; 8) потребление добываемого угля.

Задание № 3. Нанесите на контурную карту основные месторождения нефти, газа и угля, покажите их на карте.

Задание № 4. Сделайте анализ развития топливно-энергетического комплекса Казахстана.

Практическая работа № 4

Тема:    Составление схемы внутриотраслевых    и          межотраслевых         связей             в металлургической, химической, деревообрабатывающей промышленности по вариантам с презентацией.

Цель: Продолжить формирование умений анализа тематических карт, статистических таблиц, составления схем межотраслевых связей.  

Оборудование: учебник, атлас, контурная карта, интерактивная доска.

Вариант №1 

Ход работы:

Задание № 1. Опишите Карагандинскую металлургическую базу по следующему плану:

1)      географическое положение;

2)      нахождение     месторождений необходимого       сырья (железные,     марганцевые, хромитовые рудники);

3)      основное местоположение коксового угля; 4) виды комбинатов, относящихся к металлургии; Выполнение работы:

1)      Карагандинский металлургический комбинат полного цикла расположен в Центральном Казахстане в г. Темиртау.

2)      и                        3)         Сырьевая       база     Карагандинского      металлургического   комбината «АрселорМиттал Темиртау».

4) К металлургии относят комбинаты полного цикла, горно-обогатительные, по производству ферросплавов.

Задание № 2. Проведите сравнительный анализ Балкашского и Жезказганского медеплавильных заводов. Презентация на тему «Черная и цветная металлургия Казахстана».

Вариант №2

Задание № 1. Начертите схему полного цикла Карагандинского комбината  «АрселорМиттал Темиртау».

Карагандинский металлургический комбинат полного цикла «АрселорМиттал Темиртау»

 

Задание № 2. Начертите схему межотраслевых связей химической промышленности. 

 

Презентация на тему «Межотраслевые связи в деревообрабатывающей промышленности Казахстана».

Практическая работа № 5 Тема: Пищевая и легкая промышленность Казахстана.

Цель: Дать знания о составе, принципах размещения, перспективах развития легкой и пищевой промышленности.

Оборудование: учебник, атлас.

Ход работы:

Задание: Проанализировать размещение центров пищевой и легкой промышленности, выявить факторы размещения данных отраслей.

Пищевая промышленность		Легкая промышленность
1	2	3	4
Центры пищевой промышленности	Факторы размещения	Центры легкой промышленности	Факторы размещения
1. Мясная промышленность – отрасли пищевой промышленности, перерабатывающая продукцию животноводства.  Основные центры: Семейский, Петропавловский, Алматинский, Уральский мясокомбинаты.	Для сокращения времени доставки сырья (скота), мясокомбинаты и овцехладобойни расположены равномерно во всех областях республики. На базе развитого животноводства создана разветвленная сеть предприятий мясной промышленности.	1.Текстильная промышленность определена как один из перспективных кластеров. Основные хлопкопрядильные предприятия: ОАО «Ақ жіп», ТОО Almaty Cotton Plant, ЗАО «Казахско-Русский текстильный Альянс», АО «Меланж», АО «Ютекс». Основные	Сырьевой базой текстильной промышленности страны является хлопок. В Казахстане хлопчатник выращивается только в ЮжноКазахстанской области, так как только здесь имеются необходимые климатические условия для его возделывания: обилие

 

		производители хлопчатобумажных и чистошерстянных тканей – АХБКОЗАТ и Каргалы.	солнечного света, наличие плодородной орошаемой земли, поливной воды и трудовых ресурсов.
2. Хлебопекарная промышленность по количеству выпускаемой продукции занимает 2-е место. Крупнейшие предприятия по выпуску хлеба и ХБИ: «Аксай-Нан», «Меркур-Нан» и «Алматы-Нан» (г. Алматы).	Предприятия имеются почти в каждом населенном пункте.	2. Кожевенная промышленность является одной из отраслей легкой промышленности. В республике функционируют 10 предприятий по переработке кожсырья. К наиболее крупным предприятиям относятся: ТОО «Петропавловский кожевенный завод», ТОО «ТаразКожОбувь» (Жамбылская область), ТОО «Алматинский кожевенный завод, ТОО «Гекко» (г. Алматы), ТОО «Семейский кожевенномеховой комбинат», ТОО «Тыныс-V» (ВКО), ТОО «Рудненский кожевенный завод» (Костанайская область).	Размещение отрасли сложилось под воздействием ряда факторов, оказывающих различное влияние на территориальную  организацию отдельных производств: сырьевой, потребительский, водный и наличие трудовых ресурсов.
3. Отрасль молочных и маслосыродельных продуктов. Особенно много молочной продукции производится в Костанайской, Северо- Казахстанской, ВосточноКазахстанской и Карагандинской областях.	В основном в районах разведения крупного рогато скота размещаются многочисленные молочные и маслосыродельные заводы.
4.  Мукомольная	Предприятия

 

отрасль – один из самых крупных сегментов отечественного агропромышленного комплекса. В настоящее время в Казахстане активно развивается зерноперерабатываю щая промышленность. Основные производства муки в республике сосредоточены в четырех регионах: Костанайской, ЮжноКазахстанской, Карагандинской и Северо-Казахстанской областях.	мукомольно-крупяной отрасли размещены в основном в городах, находящихся в районах возделывания зерновых культур.
5. Сахарная промышленность – отрасль пищевой промышленности, специализирующаяся на производство белого сахара-песка из сахарной свеклы или сахарного тростника. Развита на юге Казахстана: в Жамбылской (Меркенский район, г. Тараз) и Алматинской (Карасайский, Илейский, Аксуский, Талгарский районы) областях.	Особенностью территориального размещения сахарных заводов является их жесткая привязка к посевным площадям сахарной свеклы, поскольку перевозка свеклы на значительные расстояния экономически неэффективна.
6. Рыбная промышленность. Казахстан располагает богатым рыбохозяйственным водным фондом и благоприятными условиями для интенсивного развития рыбоводства и рыболовства. В Атырау работает крупный рыбоконсервный	В состав рыбохозяйственного фонда Казахстана входят значительная часть акватории Каспийского и Аральского морей, оз. Балкаш, Алакольская система озер, Буктырминское, Капшагайское, Шардаринское водохранилища, и другие водоемы
комбинат ОАО «Атыраубалык», продукция которого удостоена высоких наград на престижных выставках. В меньших размерах рыболовство и рыбная промышленность развиты на озерах Балкаш и Зайсан.	международного, республиканского и местного значения.

 

Практическая работа № 6 Тема: Промышленность экономических регионов Казахстана.

Цель: Сформировать знания учащихся о территориальной организации хозяйства на основе географического разделения труда.

Оборудование: учебник, атлас, контурная карта.

Ход работы:

Задание №1. Сделайте анализ промышленных предприятий экономических районов Центрального и Восточного Казахстана по следующему плану:

1)      основные промышленные предприятия;

2)      их специализация;

3)      особенности развития цветной металлургии;

4)      основные направления металлургической промышленности.

Задание №2. Сделайте сравнительный анализ в виде таблицы о промышленных узлах Центрального и Восточного Казахстана.

Задание №3. Выявите особенности, различия и сходство сельского хозяйства этих регионов.

Задание №4. Дайте краткое описание предприятий в экономических районах.

Задание №5. На контурную карту нанести отрасли хозяйства Центрального и Восточного Казахстана. 

Практическая работа № 7 Тема: Сельское хозяйство экономических районов в РК.

Цель: Дать знания о составе, взаимодействия отраслей сельского хозяйства и его значении в решении продовольственной проблемы.

Оборудование: учебник, атлас.

Ход работы:

Задание: Сравнить экономико-географическую характеристику сельского хозяйства Северного и Южного Казахстана.

№ п/п	Южный Казахстан	Северный Казахстан
1	2	3
1	Главный район поливного земледелия. Развиты садоводство, виноградарство, выращивание хлопчатника, сахарной свеклы, риса. Из отраслей животноводства развиты овцеводство и верблюдоводство. На базе сельского хозяйства получили развитие пищевая и легкая	Значительное место в экономике региона занимает агропромышленный комплекс. ¾ посевных площадей отведены под зерновые культуры. Регион является основным производителем технических культур. В животноводстве значительная роль
	промышленность.	мясо-молочного и молочно-мясного животноводства, а также овцеводства.
2	Алматинская область. Сельское хозяйство специализируется на выращивании технических культур, овощей и фруктов, а также риса и табака. Развито пастбищное животноводство.	Северо-Казахстанская область. Развито зерновое хозяйство, в том числе производство твердых сортов пшеницы. Выращиваются также кормовые и технические культуры: подсолнечник, лен-кудряш. Развито плодоводство, бахчеводство. Животноводство представлено мясо-шерстным овцеводством, мясным и мясо-молочным скотоводством. Разводят также куланов, верблюдов и лошадей.
3	Жамбылская область. Природноклиматические условия позволяют выращивать зерновые, технические, бахчевые, кормовые культуры, овощи, фрукты. Естественные кормовые угодья предопределяют развитие овцеводства.	Акмолинская область – крупный сельскохозяйственный регион. Большая часть посевных площадей отведена под зерновые культуры. Акмолинская пшеница отличается высоким содержанием белка. Развито мясо-молочное животноводство.
4	Кызылординская область. Главным направлением сельского хозяйства области является выращивание и переработка риса. Зерновые культуры возделываются в Сырдарьинском районе. Развито каракулеводство, тонкорунное и полутонкорунное овцеводство.	Костанайская область является крупным производителем и поставщиком яровой пшеницы. Высеваются озимая рожь, просо, масличные культуры. Развито мясомолочное животноводство.
5	Южно-Казахстанская область. Плодородные почвы, обилие солнечного тепла, обширные пастбища создают большие возможности для развития разнообразных отраслей сельского хозяйства, в первую очередь поливного земледелия и пастбищного овцеводства. Высокие урожаи дают посевы хлопчатника, риса, а также сады и виноградники.	Павлодарская область. Основной возделываемой в области культурой является пшеница – около половины площади посевов. Культивируются картофель, овощные и бахчевые культуры. Объемы производства животноводческой продукции полностью удовлетворяют потребности населения, за исключением мяса птицы.

 

Практическая работа № 8 Тема: Итоговая практическая работа.

Цель: Сформировать и систематизировать знания учащихся об экономике Казахстана, повторить наиболее важные данные о Республике, закрепить знания об основных экономико-географических понятиях.

Оборудование: учебник, атлас, статистические данные.

 

 

Ход работы:

Задание №1. Используя текст учебника, дополнительную литературу, статистические данные, проведите комплексное сравнение экономических районов Казахстана.

I.          Ответьте устно на вопросы по экономико-географическому районированию Казахстана:

1.      Что такое экономико-географическое районирование?

2.      Экономический район –  3. Промышленный узел –  

4.      Территориально-промышленный комплекс –  

5.      Региональное разделение труда –  

Задание №2. Сравните экономические районы по составу населения, определите долю представителей отдельных наций.

 

				Соотношение городского и сельского населения		Соотношение мужчин и женщин		Доля отдельных национальностей в районе, %
Центральный Казахстан
Восточный Казахстан
Западный Казахстан
Северный Казахстан
Южный Казахстан

 

Задание №3. Сравните экономические районы по хозяйствам, определите их основные различия.

Экономичес кие районы	Виды основных ресурсов	Какие отрасли промышленно сти можно развивать	Ведущие отрасли хозяйства	Вспомогательные отрасли хозяйства	Обслуживающие отрасли
Центральны й Казахстан
Восточный Казахстан
Западный Казахстан
Северный Казахстан

 

 

 

Практические работы по географии Общий обзор стран мира. Страны СНГ 10 класс (ЕМН)

Методический комплекс: учебник «География. Общий обзор. Страны СНГ» 10 класс. А.

С. Бейсенова, К. Д. Каймулдинова., С.А. Абилмажинова, К.М. Баймырзаев, Ж. Достай

Алматы «Мектеп» 2014

Практическая работа №1

Тема: Работа по измерительным ресурсам географических и топографических карт Цель работы: а) развитие навыков работы с картами; б) определение содержания и назначения карт; в) обучение методике выполнения заданий и расчетов по карте. Оборудование: школьный экономический атлас мира, карты в различных географических проекциях.

Ход работы: 

1.  Характеристика школьного атласа по выбору учителя:

а) выяснение библиографических данных атласа (название, авторы, время и год издания);

б) определение структуры атласа (виды карт, последовательность их расположения);

в) характеристика атласа по содержанию, картографическому изображению и  математической основе;

г) характеристика вспомогательной информации атласа;

д) обобщение, выводы.

2.  Проведение расчетов по общегеографической или тематической карте:

а) определение расстояний в градусах и километрах между заданными точками и географическими пунктами;

б) определение географических координат;

в) определение географических пунктов по заданным координатам;

г) обобщение, выводы.

 

Выполнение работы:

1. Характеристика школьного атласа по выбору учителя:

а) Атлас экономическая и социальная география мира. Для 10 класса общеобразовательной школы (на русском языке). Авторы: Головина Г.Е., Рафикова Ш.Т. Издание: ТОО «8&8», 2014.- 36с., карт.

б) В атласе представлены тематические и общегеографические карты в следующем порядке: 

Тематические карты – Политическая карта мира, Минеральные ресурсы, Земельные ресурсы, Агроклиматическая карта, Водные ресурсы, Ресурсы мирового океана, Динамика численности населения, Состав населения по полу, Возрастной состав населения, Трудовые ресурсы, Плотность населения. Народы мира, Религии мира, Расы, Уровень урбанизации, Энергетика, Черная металлургия, Цветная металлургия, Машиностроение и металлообработка, Химическая промышленность, Текстильная промышленность, Сельское хозяйство, Мировой транспорт, Лесные ресурсы.

Общегеографическая карта – Физическая карта стран Содружества Независимых Государств. 

Тематическая карта – Политическая карта стран Содружества Независимых Государств, Транспортная карта Стран Содружества Независимых Государств, Административная карта Российской Федерации.

Комплексные карты – Экономическая карта России, Экономическая карта. Украина, Беларусь, Молдова, Экономическая карта. Страны Закавказья, Экономическая карта. Среднеазиатские страны, Казахстан. Внешняя торговля. 

в) В атласе представлены тематические (в том числе комплексные) и общегеографические карты мира, региона, отдельных государств.

Картографическое изображение на тематических картах  состоит из   следующих совокупных элементов: политико-административное деление, населенные пункты, растительность и почвы, гидрография, пути сообщения и средства связи, полезные ископаемые и элементы экономики.

Картографическое изображение общегеографической карты включает рельеф местности, гидрографию и населенные пункты.

Математическая основа карт атласа. Мировые карты атласа выполнены в поликонической проекции. Физическая, политическая карты СНГ, экономические карты стран Содружества Независимых Государств выполнены в конической проекции. Все карты атласа по масштабу относятся к группе мелкомасштабных карт от 1 : 8000000 до 1 : 125000000.

Геодезическая основа карт представлена линиями меридианов и параллелей.

г) вспомогательная информация атласа включает условные знаки, текстовые пояснения и таблицы. Условные знаки карт данного атласа относятся к площадным (лесные массивы, озера, болота), линейным (реки, дороги, границы, трубопроводы), внемасштабными (центры производств, аэропорты, значки электростанций, полезные ископаемые). Ряд тематических карт выполнен методом качественного фона – территории государств, растительные и земельные ресурсы, плотность населения. Методом изолиний показаны изотермы, границы увлажнения, суммы температур. Знаки движения используются при изображении направления грузопотоков нефти, металлов, внешнеэкономических связей. Имеются элементы дополнительной характеристики территории  это, так называемые, «врезные» карты с изображением природных или социальных элементов, не вошедших в содержание основной карты – «Опасность опустынивания», «Япония», «Европа». Карты оснащены диаграммами, таблицами, а  также цифровыми данными и тестовыми пояснениями. 

д) Выводы: Атлас экономическая и социальная география мира предназначен для учащихся 10 классов общеобразовательных школ. Он оснащен разнообразными тематическими  и общегеографическими картами, содержит множество дополнительной информации – диаграммы, таблицы, цифровые данные. Использование данного атласа на уроках географии необходимо для усвоения нового материала и закрепления полученных знаний.

2. Проведение расчетов по общегеографической или тематической карте:

а) Используя политическую карту СНГ определите расстояния в градусах и километрах между Киевом и Астаной (для определения длины дуги параллели 50° используйте данные таблицы 1 Приложения стр.296 учебника) Решение: 

1)                      Определяем географическую долготу (меридиан) Киева по карте - 31°в.д., географическую долготу Астаны - 71°в.д.

2)                      Находим расстояние в градусах между двумя пунктами. 71° - 31°= 40° 3) Из таблицы 1 Приложения находим, что 1° параллели 50° равен 71,7 км  4) 40° * 71,7 км. = 2868 км.

 

б) Используя политическую карту мира определите географические координаты городов  Каир, Бразилиа. Решение: 

1) определяем географическую широту Каира - 30°с.ш., географическую долготу -31°в.д. 2) определяем географическую широту Бразилиа - 15°ю.ш., географическую долготу

48°з.д.

в) определите географические пункты по заданным координатам: 40°с.ш. и 49°в.д.;  55°с.ш. и 37° в.д.

Ответы:  Баку - 40°с.ш. и 49°в.д.;      Москва - 55°с.ш. и 37° в.д.

г) Выводы: Используя карты атласа можно определить географические координаты любой точки мира, узнать расстояние между заданными пунктами в градусах и километрах. При определении расстояний в километрах между точками с запада на восток необходимо учитывать длину дуги параллели, т.к с удалением от экватора длина параллели уменьшается.

 

Практическая работа №2

Тема: Оценка геополитического положения одной из стран по выбору. Определение и сравнение геополитического положения стран мира

Цель работы: а) закрепление знаний учащихся о понятии «геополитическое положение»; б) формирование навыков составления геополитической характеристики стран с использованием карты и материалов периодической печати. 

Оборудование: политическая карта мира, атлас, схемы в тексте и материалы периодической печати, интернет источники.

Ход работы: 

1. Вспомнить значение понятий «геополитика», «геополитическое положение» и критерий оценки геополитического положения (соседние страны, их политико-экономическое, социальное положение, отношение к политическим организациям и очагам напряженности и др.) стран.

2.По выбору охарактеризовать геополитическое положение отдельных стран и определить возможное изменение его в результате международных отношений.

3.                       По политической карте мира выявить страны с выгодным и невыгодным геополитическим положением  и составить их список в тетради.

4.                       Дать оценку геополитическому положению Казахстана. Выполнение работы:

1. Геополитика — составная часть политической географии, учитывает геополитическое положение страны в мире (автор термина Рудольф Челлен, шведский ученый). Геополитика — наука об управлении миром, которая призвана ответить на вопросы, возникающие при решении глобальных проблем. Главная задача геополитикиопределение и обобщение геостратегии государства.

Геополитическое положение – это положение страны на политической карте, ее связь с другими государствами (особенно с соседними) и международными союзами и организациями. ПГП – историческая категория, меняющаяся во времени. Главная задача геополитики-определение и обобщение геостратегии государства.

План характеристики геополитического положения страны:

1.                       Общие сведения о стране (площадь, уровень социально-экономического развития, столица.

2.                       Положение страны на материке или в регионе. Тип страны по географическому положению.

3.Соседское положение страны. 

а) уровень экономического развития соседних стран;

б) принадлежность страны и соседних стран к экономическим и политическим блокам.

4.  Отношение к транспортным путям, рынкам сырья и продукции:

 а) возможность использования морского речного транспорта;

 б) торговые отношения с соседними странами;

 в) обеспеченность страны сырьем.

5.  Близость к «горячим точкам» планеты. Военно-стратегический потенциал, наличие военных баз за рубежом. Участие страны в международной разрядке, разоружении.

6.  Общая оценка политического положения страны.

2.  Оценка геополитического положения страны по плану:

Страна

План характеристики

 

Беларусь	1.Общие сведения о стране (площадь, уровень социально- экономического развития, столица	Площадь 207,6 тыс. км², население 9,5 млн. чел.; длина границ 2900 км; унитарная республика; индустриально-аграрная страна с переходной экономикой. Столица – Минск.
	2. Положение страны на материке или в регионе. Тип страны по географическому положению.	Страна расположена в европейской части материка Евразия. Республика Беларусь внутриконтинентальная страна, выхода к морю не имеет.
	3.Соседское положение страны.  а) уровень экономического развития соседних стран; б) принадлежность страны и соседних стран к экономическим и политическим блокам.	Страна граничит с Латвией, Литвой, Польшей, Россией, Украиной; странысоседи имеют достаточно высокий уровень экономического развития, их экономики индустриальные и постиндустриальные. Латвия, Литва и Польша являются членами ЕС, военно-политического блока НАТО. Беларусь является членом ООН, ОБСЕ, СНГ, ОДКБ, ШОС, вместе с Россией, Казахстаном, Арменией и Кыргызстаном входит в Единое экономическое пространство - общий рынок.
	4. Отношение к транспортным путям, рынкам сырья и продукции:  а) возможность использования морского речного транспорта; б) торговые отношения с соседними странами;  в) обеспеченность страны сырьем.	а) Страна не имеет морских границ, речной транспорт имеет местное значение.  б) Занимает транзитное положение, соединяет Россию со странами  Западной Европы. Через Беларусь проложены важнейшие пути сообщения (железные, автомобильные дороги, трубопроводы), что способствует внешнеэкономическим связям.   Внешнеэкономические связи: 1/3 связей – на западные страны; экспортируются автомобили в Германию, Польшу, США, Бразилию, Венгрию, Швецию, Китай и Литву; продукция обрабатывающей промышленности и сельского хозяйства. Импортирует искусственный каучук, сахар; топливо, металлы. Связи с Россией, Казахстаном, Украиной. в) собственным сырьѐм обеспечена недостаточно. Хорошо обеспечена калийной и поваренной солью, торфом, строительными материалами.
	5. Близость к «горячим точкам» планеты. Военностратегический потенциал, наличие военных баз за рубежом. Участие страны в международной разрядке,	В настоящее время «горячих точек» вблизи границ с Беларусью нет. Беларусь проводит миролюбивую внешнюю политику. Участница программы разоружения (отказ от ядерного оружия и передача его России) военные базы за рубежом не имеет, военные силы рассчитаны только для защиты
	разоружении.	суверенитета РБ.Отношения к международным конфликтам не имеет. Выступает посредников в урегулирование конфликта на Юго-Востоке Украины.
6. Общая оценка политического положения страны. Общее политико-географического положение РБ можно оценить как достаточно благоприятное для развития страны. Этому способствует центральность положения в Европе, выгодное соседство. ПГП Беларуси изменилось после распада СССР, в составе которого страна граничила с союзными странами. С распадом СССР связи экономические, политические были нарушены. Восстанавливать их приходилось в новых условиях. Сейчас Беларусь граничит не только со странами СНГ, но и со странами ЕС и НАТО. Отрицательным моментом в ПГП является буферное положение между странами Западной Европы и Россией, т.е. на границе сфер их влияния. Изменение политико-географического положения страны во времени: главные изменения в ПГП страны связаны с распадом СССР, далее с вступлением стран соседей в ЕС и НАТО.

3.  Выявление стран с выгодным и невыгодным геополитическим положением  

Страны с выгодным ГПП	Страны с невыгодным ГПП
Бельгия	Сирия
Россия	Афганистан
Казахстан	Иран
Великобритания	Израиль
Швеция	Турция

4.  Оценка геополитического положения Казахстана.

Страна	План характеристики
Казахстан	1.Общие сведения о стране (площадь, уровень социально- экономического развития, столица	Площадь 2724,6 тыс. км², население 17,2 млн. чел.; длина границ 13676 км; унитарная республика; индустриально-аграрная страна с переходной экономикой. Столица – Астана.
	2. Положение страны на материке или в регионе. Тип страны по географическому положению.	Казахстан находится в центре Евразии – самого крупного и многонаселенного материка. Политико – географический регион - Центральная Азия. Страна расположена на стыке Европы и Азии. Республика Казахстан внутриконтинентальная страна, выхода к морю не имеет.
	3.Соседское положение страны.  а) уровень экономического развития соседних стран; б) принадлежность страны и соседних стран к экономическим и политическим блокам.	Страна граничит с Россией, Кыргызстаном, Таджикистаном, Туркменистаном, Узбекистаном и Китаем; страны-соседи имеют достаточно высокий уровень экономического развития, их экономики индустриально-аграрные. Казахстан является членом 80 международных организаций - ООН, ОБСЕ, СНГ, ОДКБ, ШОС, вместе с Россией, Беларусью, Арменией и Кыргызстаном входит в Единое экономическое пространство - общий рынок.
	4. Отношение к	а) Страна не имеет морских границ, речной

 

	транспортным путям, рынкам сырья и продукции:  а) возможность использования морского речного транспорта; б) торговые отношения с соседними странами;  в) обеспеченность страны сырьем.	транспорт имеет местное значение.  б) Занимает транзитное положение, соединяет страны Средней Азии, Китай со странами  Западной Европы. Через Казахстан проходят транзитные пути сообщения (железные, автомобильные дороги, трубопроводы), что способствует внешнеэкономическим связям.   Внешнеэкономические связи: 1/3 связей – на западные страны; экспортируются сырье – нефть, уголь, металлы, кожу, шерсть, зерно в Германию, Польшу, США, Бразилию, Венгрию, Швецию, Китай и Литву; продукция обрабатывающей промышленности и сельского хозяйства. Импортирует машины и оборудование, продукцию пищевой промышленности. Связи с Россией, Беларусью, Украиной, Узбекистаном, Китаем. Главные торговые партнеры Китай и Российская Федерация в) огромные запасы стратегического сырья в Казахстане – 6% мировых запасов; Казахстан занимает первое место в мире по запасам вольфрама, второе – хрома, урана и фосфоритов, третье – марганца, четвертое – по запасам меди, свинца и молибдена, пятое –  цинка, шестое – железной руды; крупные запасы нефти и газа.
	5. Близость к «горячим точкам» планеты. Военностратегический потенциал, наличие военных баз за рубежом. Участие страны в международной разрядке, разоружении.	В настоящее время «горячих точек» непосредственно у границ  Казахстана нет, однако близко находятся очаги международного терроризма (Афганистан). Внешняя и внутренняя политика Казахстана направлена на сохранение и взаимопонимание между Европой и Азией; Казахстан – участник программы  разоружения (первая страна, добровольно отказавшаяся от ядерного оружия); военные базы за рубежом не имеет, военные силы рассчитаны только для защиты суверенитета страны. Отношения к международным конфликтам не имеет. Выступает посредников в урегулирование международных конфликтов, общих проблем региональной безопасности.
6. Общая оценка политического положения страны. Общее политико-географического положение Казахстана можно оценить как достаточно благоприятное для развития страны. Этому способствует центральность положения в Евразии, транзитное положение между Европой и Азией. Расположение между Россией и Китаем, странами занимающими особое положение в мировой политике, и мусульманским миром. Выгодное соседство со странами Средней Азии. Изменение политико-географического положения страны во времени: главные

 

Практическая работа №3

Тема: Определение стран высокой, средней и низкой степенью обеспеченности видами природных ресурсов

Цель работы: а) закрепление  понятий о закономерностях распространения природных ресурсов и ресурсообеспеченности отдельных стран; б) развитие умений составлять характеристики ресурсообеспеченности различных стран, навыков работы со статистическими и картографическими материалами. 

Оборудование: тематические и экономические карты, таблицы и графики  учебника, текст учебника и статистические материалы, интернет источники. Ход работы: 

1.                       Используя текст учебника, тематические таблицы и карты природных ресурсов, определить основные виды природных ресурсов.

2.                       Определить понятие «ресурсообеспеченность», выделить страны с высокой, средней и низкой степенью обеспеченности различными видами ресурсов. Заполнить таблицу «Ресурсообеспеченность стран мира»

3.                       Привести примеры экологических проблем, возникших в результате хозяйственного освоения и использования природных ресурсов. Подготовить реферат и сообщения на экологическую тематику (на примере Казахстана)

 

Практическая работа №4

Тема: Составление краткой характеристики отрасли мирового хозяйства

(промышленность, сельское хозяйство или сфера услуг)

Цель работы: а) закрепление знаний и формирование понятий о структуре мирового хозяйства, его территориальном различии; б) формирование навыков и умений при составления  характеристики различных отраслей мирового хозяйства. 

Оборудование: тематические и экономические карты. Таблицы и графики  учебника, текст учебника и статистические материалы.

Ход работы: 

1.                       Используя текст учебника и тематические карты, определить основные структурные отрасли мирового хозяйства и назвать тенденции и изменения структуры мирового хозяйства.

2.                       Привести примеры основных отраслей мирового хозяйства и назвать виды производимой ими продукции.

3.Используя текст учебника и тематические карты, определить главные районы, центры размещения отраслей мирового хозяйства.

4.  назвать основные факторы размещения отраслей мирового хозяйства (сырьевые, водные, энергетические, трудовые, транспортные, потребительские) и составить классификацию отраслей мирового хозяйства по преобладающим факторам размещения.

5.  Составить краткую характеристику главных производителей и потребителей основной продукции мирового хозяйства на примере двух-трех ведущих стран мира.

6.  Проанализировать перспективы взаимоотношений Казахстана и приграничных государств, возможность интеграции и научно-технической модернизации отрасли.

7.  Заполнить таблицу.

Формы воздействия НТР на отрасли мирового хозяйства

Формы воздействия	Промышленность	Сельское хозяйство	Сфера услуг	Транспорт
Технологическое
состояние отрасли
Квалификация  трудовых  ресурсов
Качество продукции, еѐ востребованность
Условия труда и перспективы развития

 

Практическая работа № 5

Тема: Составление краткой экономико-географической характеристики двух регионов России (по выбору)

Цель работы: а) формирование умений и навыков составления сравнительной экономико-географической характеристики на основе различных источников; б) развитие навыка работы с картографическими материалами и умения их анализировать. 

Оборудование: физические  и тематические карты России, статистические материалы, текст учебника, таблицы в приложении.

Ход работы: 

1.  Используя необходимую литературу и информацию, составить краткую экономико-географическую характеристику двух регионов Российской Федерации, расположенных в различных экономических зонах (по выбору), по следующему плану:

а) экономико-географическое положение;

б) оценка природных условий и ресурсов;

в) население (демография, национальный состав, обеспеченность трудовыми ресурсами, демографические проблемы и пути их решения);

г) характеристика хозяйства (промышленность, сельское хозяйство, транспорт, сфера услуг, нерешенные проблемы);

д) внешние экономические отношения, связи с казахстанскими экономическими районами. Составление характеристики можно оформить в виде таблицы 

План характеристики
Экономикогеографическое положение
Природные условия и ресурсы
Население (демография, национальный состав, обеспеченность трудовыми ресурсами, демографические проблемы и пути их решения)
Отрасли хозяйства: а) промышленность б) сельское хозяйство в) транспорт г) сфера услуг
Внешние экономические отношения

 

2.  Используя условные обозначения, нанесите на контурную карту:

а) границы экономических районов РФ;

б) крупные месторождения полезных ископаемых;

в) центры промышленности и культуры, транспортные коммуникации, центры международного туризма и зоны экологических бедствий.

3.  Сделать сообщение о совместных предприятиях данного экономического района и вашей местности. 

Практическая работа № 6

Тема: Казахстан и четыре страны Центральной Азии (СНГ). Экономические отношения, сотрудничество и перспективы интеграции

Цель работы: а) формирование умений и навыков составления сравнительной экономико-географической характеристики; б) определение специализации и отраслевого состава государств Центрально Азии; в) формирование у учащихся навыков и умений работы со специальной литературой и статистическими материалами. 

Оборудование: физические  и тематические карты, статистические материалы, текст учебника, карты, таблицы и рисунки. Ход работы: 

1.  Составить экономико-географическую характеристику отдельных стран по плану: 

а) экономико-географическое положение;

б) оценка природных условий и ресурсов;

в) население (демография, национальный состав, обеспеченность трудовыми ресурсами, демографические проблемы и пути их решения);

г) характеристика хозяйства (промышленность, сельское хозяйство, транспорт, сфера услуг, нерешенные проблемы);

д) внешние экономические отношения, связи с казахстанскими экономическими районами.

2.  Заполнить таблицу.

Республики	Особенности природных условий и ресурсов	Отраслевой состав. Специализация	Возможности и перспективы развития	Экономические отношения, сотрудничество и перспективы  интеграции  с Казахстаном
Узбекистан Кыргызстан Туркменистан Таджикистан

 

Практические работы по географии Экономическая и социальная география мира 10 класс (ОГН)

Методический комплекс: «Экономическая и социальная география мира» учебник для 10 классов общественно-гуманитарного направления. Авторы:  Е. А. Ахметов, К. М.Ахметов, Увалиев Т.О. Алматы «Мектеп» 2014

 

Практическая работа №1

Тема:"Оценка геополитического положения стран"

Цель работы: Научить учащихся оценивать ПГП стран, выявлять положительные и отрицательные черты геополитического и геоэкономического положения, отмечать изменения геополитического положения во времени, выявлять тенденции развития.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы учебника, статистические материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати.

Ход работы

 Используя карты атласа и справочную литературу, учебник выполнить письменное описание геополитического и геоэкономического положения стран. (на выбор учащегося) по плану: План характеристики геополитического положения страны. 

1.Положение страны по отношению к другим странам. 2.Уровень экономического развития соседних стран.

3.Отношение к мировым транспортным путям, рынкам сырья и сбыта продукции.

4.Положение по отношению к «горячим точкам» планеты. 5.Современное политическое положение, внутренняя и внешняя политика. (Общая оценка).

Выполнение работы

 Учитель дает определение политико-географического положения страны. (ПГП — это положение объекта по отношению к другим государствам и их группам как политическим объектам. ПГП — это комплекс политических условий, связанных с географическим положением страны, выражающийся в системе политических взаимоотношенийсокружающиммиром.)

Работа выполняется в группах или индивидуально. Группа выбирает страну для составления характеристики ее геополитического положения.  Франция.

1.Франция — экономически развитая страна. Она входит в «большую семѐрку». Франция расположена в Западной Европе. Имеет центральное положение. На востоке страна граничит с Бельгией, Люксембургом, Швейцарией, Италией. На юге Франция граничит с Испанией и Андоррой. От Великобритании отделена проливом Ла-Манш. 2.Францию окружают развитые страны. Соседи, как и сама Франция, являются членами военно-политического блока НАТО и экономического союза — ЕС. Соседское положение благоприятно.

3.Франция имеет приморское положение. На юге она омывается Средиземным морем и имеет крупный порт Марсель. На западе Франция омывается Бискайским заливом Атлантического океана. Таким образом, Франция имеет свободный круглогодичный выход в мировой океан, а следовательно, торговлю со странами мира.

4.Франция имеет густую транспортную сеть, соединяющую еѐ с соседями (автомобильные и железные дороги, реки, каналы). Франция недостаточно обеспечена собственным сырьѐм и топливом, поэтому она является крупным импортѐром газа, угля, нефти, древесины и др. Наибольший объѐм торговли имеет со странами ЕС. 5.Франция, являясь членом НАТО, принимает активное участие в урегулировании региональных конфликтов, имеет крупный военный потенциал и военные базы за пределамистраны.  

Вывод: Политико-географическое положение Франции в целом достаточно благоприятно.

Практическая работа №2.

Тема: " Определение ресурсообеспеченности стран мира видами природных ресурсов." Цель работы:  Формирование умений оценивать обеспеченность стран различными видами природных ресурсов.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы учебника, статистические материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати.

Ход работы

Используя карты атласа, приложения к учебнику, статистические материалы, выполнить следующие задания:

1.На контурную карту нанести основные районы размещения важнейших природных ресурсов.

2.  Рассчитать обеспеченность нефтью следующих стран:

Страна	Разведанные запасы, млрд т	Добыча млн т в год	Обеспеченность, лет
Саудовская Аравия	35,8	440
Россия	20	350
Ирак	15,1	130

 

Сопоставив полученные данные, сделать вывод - какие факторы  влияют на ресурсообеспеченность государства? 

3.  Рассчитать обеспеченность лесными ресурсами населения следующих стран:

Страна	Лесопокрытая площадь, млн га	Численность населения, млн человек	Обеспеченность на душу населения
Россия	881,9
Бразилия	488
Австралия	160

Сопоставить данные таблицы.  Почему Австралия имеет более высокие душевые показатели обеспеченности лесными ресурсами, чем страны с гораздо большими показателями лесопокрытой площади?

4.  Проанализировать данные таблицы «Структура водопотребления регионов мира» (источник – FAO).  От каких факторов зависит различие в  потреблении воды  данными отраслями в регионах мира? Сделать вывод.

Регион	Коммунальные нужды, %	Промышленность, %	Сельское хозяйство, %
Европа	15,2	52, 4	32, 4
Россия	17,0	54,0	22,0
Африка	8,6	7,3	84,1
Азия и Тихоокеанский регион	7,3	11,4	81,3
Северная Америка	13,3	48,0	38.7
Латинская Америка и Карибский регион	19,0	10.3	70,7

 

Выполнение  работы

1.  Рассчитав ресурсообеспеченность, учащиеся получают следующие данные:

Страна	Разведанные запасы, млрд т	Добыча млн т в год	Обеспеченность, лет
Саудовская Аравия	35,8	440	81,36
Россия	20	350	57,14
Ирак	15,1	130	116,15

 

разведанныезапасы

Ресурсобеспеченность вычисляют по формуле Р = .

об емдобычи

В ходе выполнения данного задания возникает несоответствие: Ирак, который имеет гораздо меньшие разведанные запасы нефти по сравнению с Саудовской Аравией и Россией, оказался обеспечен этими ресурсами на большее количество лет. Учащиеся должны проанализировать возникшее противоречие и сделать вывод  - ресурсообеспеченность  стран зависит не только от количества ресурсов, но и от масштабов их потребления.

2.  Для того, чтобы выполнить задание, учащиеся должны самостоятельно найти величину

численности населения для стран ( по данным Приложения учебникастр.213) и вычислить

запасы обеспеченность лесными ресурсами по формуле Р = . Они получают численностьнаселения

следующие данные:

Страна	Лесопокрытая площадь, млн га	Численность населения, млн человек	Обеспеченность на душу населения
Россия	881,9	142,9	6.2
Бразилия	488	186,1	2,7
Австралия	160	20,3	7,8

 

Сопоставив полученные результаты, учащиеся определяют, что в предложенной группе стран именно пустынная Австралия с малой лесопокрытой площадью гораздо больше обеспечена  лесными ресурсами в расчете на душу населения, чем Россия с ее безграничной тайгой и Бразилия с огромными массивами тропического леса. Возникает проблемная ситуация. В ходе ее  решения учащиеся должны прийти к выводу, что обеспеченность на душу населения зависит не только от количества ресурсов, но и от численности населения данной страны или региона.  

3. а) Работая с картой «Водные ресурсы» учащиеся определяют страны с наибольшими и наименьшими показателями обеспеченности водными ресурсами на душу населения, делают вывод об их неравномерности и зависимости от природных условий. В ходе выполнения этого задания отрабатывается навык сопоставления карт атласа («Водные ресурсы» и политической карты мира).

б).  Анализируя данные таблицы «Структура водопотребления регионов мира»  учащиеся должны прийти к следующему выводу: объем потребляемой воды зависит от природных условий и уровня развития региона.  Потребление  воды промышленностью зависит от экономического развития данного региона. В регионах, где сосредоточены развитые страны мира (Европа и Северная Америка, а также и Россия) водопотребление в промышленности заметно больше, чем  в регионах  со значительной долей развивающихся стран. Особенно это заметно на примере Африки. Наоборот, в данных регионах одним из наиболее значительных водопотребителей является сельское хозяйство. Особое место в использовании водных ресурсов занимает водопотребление для нужд населения.  Народонаселение Земли увеличивается, особенно в городах, а вместе с ним — и расход воды на коммунально-бытовые нужды. В структуре водопотребления России заметно меньше ресурсов  уходит на сельское хозяйство и больше – на остальное. Это связано со спецификой и природных условий, и структуры экономики.

Таким образом, в ходе выполнения практической работы учащиеся актуализируют полученные знания о природных ресурсах мира, вырабатывают умения применять знания в учебной ситуации, учатся логически мыслить, анализировать, работать с различными источниками  географической информации. Отрабатывается понятие

«ресурсообеспеченность». Учащиеся выясняют, что на показатели ресурсообеспеченности прежде всего влияет богатство или бедность территории природными ресурсами. Но не меньшее значение имеют и размеры их потребления, поэтому само понятие «ресурсообеспеченность» является социально-экономическим. 

Вывод:По  ресурсообеспеченности стран нельзя судить только по размерам запасов, а надо учитывать интенсивность их извлечения.

 

Практическая работа №3.

Тема.Составление характеристики отрасли  мирового хозяйства по плану. 

Цель работы:  Формирование умений составлять характеристику мирового хозяйства по плану.

 Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы учебника, статистические материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати.

Ход работы:

1.  Составить характеристику отрасли  мирового хозяйства(на выбор учащегося) по плану: а)Значение отрасли.

б)Состав отрасли.

в)Факторы, влияющие на размещение отрасли.

г)Регионы мира., выделяющиеся наилучшими и наихудшими показателями развития этой отрасли.

д)Крупнейшие страны – производители продукции отрасли.

е)Крупнейшие страны – производители на душу населения.

ж)Главные центры ( районы ).

з)Проблемы и перспективы развития отрасли. 2.Сделать вывод о развитии отрасли по странам и регионам мира.

 

Практические работы по географии Региональный обзор мира 11 класс (ЕМН)

Методический комплекс: учебник «География. Региональный обзор мира» 11 класс.  А. С. Бейсенова, К. Д. Каймулдинова., С.А. Абилмажинова, Ж. Достай Алматы «Мектеп»

2015

Практическая работа № 1

Тема: Сравнительная характеристика двух стран Азии

Цель работы: а) закрепление знаний учащихся по разделу; б) улучшение навыков работы учеников с тематическими картами; в) закрепление знаний о специализации государств Азии; г) формирование умений и навыков составления сравнительных экономикогеографических характеристик стран.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати. Ход работы: 

1.                       На контурную карту нанесите границы историко-географических регионов Азии. В тетради напишите названия стран, входящих в каждый регион.

2.                       Используя текст учебника и тематические карты, составьте справочную таблицу «Природные ресурсы Азии». В первой колонке основные виды ресурсов, во второй – территории распространения, в третьей – степень использования.

Виды ресурсов	Территории распространения	Степень использования
Минеральные  а) топливноэнергетические б) рудные в) нерудные
Агроклиматические
Водные, в т.ч гидроэнергетические
Земельные
Лесные
Рекреационные

 

3.                       подготовьте краткое сообщение на темы: «Особенности размещения населения Азии», «Демографические показатели азиатских стран», «Крупные города Азии».

4.Используя текст учебника и дополнительные источники информации, составьте сравнительную характеристику двух стран (по выбору), обладающих различными моделями социально-экономического развития по основным показателям (состав государства, природно-ресурсные возможности, численность и состав населения, экономический потенциал). Выполнение работы: 

1.  Историко-географические регионы Азии

Юго-Западная  Азия	Южная Азия	Юго-Восточная Азия	Центральная и Восточная Азия
Афганистан	Бангладеш	Бруней	Япония
Бахрейн	Бутан	Вьетнам	Респ. Корея
ОАЭ	Мальдивская Респ.	Индонезия	КНДР
Израиль	Непал	Камбоджа	Китай
Иордания	Пакистан	Лаос	Монголия
Ирак	Индия	Малайзия
Иран	Шри-Ланка	Мьянма
Йемен		Сингапур
Катар		Таиланд
Кипр		Филиппины
Кувейт		Вост. Тимор
Ливан
Оман
Сауд. Аравия
Сирия
Турция
Палестина

 

2.  «Природные ресурсы Азии»

Виды ресурсов	Территории распространения	Степень использования
Минеральные  а) топливноэнергетические     б) рудные               в) нерудные	Нефть- страны Персидского залива: Саудов. Аравия, Ирак, Иран, Кувейт, ОАЭ, Катар, Бахрейн. Юго-Вост. Азия – Индонезия.  Кам.уголь – Китай, Индия Железная, марганцева руда – Китай, Индия. Хромиты – Индия, Турция, Филиппины Медные руды – Китай, Турция, Монголия Полиметаллы – Китай Никель – Индонезия Олово, вольфрам - Китай,	Высокая          Высокая   Высокая Высокая   Высокая    Высокая Высокая  Высокая
	Мьянма, Индонезия Алмазы – Индия Фосфориты – Китай Соль – Турция, Израиль	Высокая  Высокая  Высокая
Агроклиматические	Агроклиматические ресурсы различаются по регионам. Юго-западная Азия – засушливый субтропический и тропический пояс; ЮгоВосточная и южная Азия – влажный, муссонный климат	Высокая        Высокая, 2-3 урожая в год
Водные, в т.ч гидроэнергетические	1/3 мировых запасов пресной воды.  Юго-Западная Азия – дефицит пресной воды. Юго-Восточная Азия – хорошо обеспечена. Южная Азия – много крупных рек: Инд, Ганг, Брахмапутра Восточная Азия – крупные реки: Янцзы, Хуанхэ. Хорошо обеспечена гидроэнергетическими ресурсами	Высокая    Средняя         Высокая
Земельные	Низкий показатель обеспеченности на душу населения. В долинах крупных рек плодородные аллювиальные почвы  В аридных странах ЮгоЗападной Азии для отгонного животноводства	Высокая     Низкая, искусственное орошение
Лесные	Юго-Западная Азия  Юго-Восточная Азия и Восточная Азия – вечнозеленые тропические леса. Древесина ценных пород.	Низкая Высокая
Рекреационные	Приморские побережья, высокогорный туризм, историко-культурные памятники	Высокая

 

3.  «Крупнейшие города Азии»

В самой большой части света проживает более половины населения земного шара, и, соответственно, именно здесь находятся самые крупные города мира. Треть самых крупных городов расположена в Китае, что неудивительно, так как это страна с самым большим количеством жителей. Крупнейшими городами Азии являются:

Шанхай (Китай) - 24,1 млн. человек. Шанхай – «азиатский тигр», самый крупный и экономически развитый город в Азии.

 Пекин (Китай) - 21,1 млн. жителей. Действующая столица Китая и один из прекраснейших древних городов империи Поднебесной. 

Дели (Индия) - 15 млн. человек. Столица Индии. Токио (Япония) - 14 млн. человек. Столица Японии.

Стамбул (Турция) - 14,3 млн. человек. Стамбул (бывший Константинополь)- прекрасный древнейший город и культурный центр страны, имеющий стратегически важное расположение. 

            Карачи                   (Пакистан)                   -                   13,2                   млн.                   человек. 

             Мумбаи          (бывший          Бомбей,          Индия)          -          12,4          млн.          жителей.

Гуанчжоу (Китай) -11 млн. жителей. Один из самых крупных торговых городов страны. Дакка (Бангладеш) - 10,8 млн. жителей, столица Бангладеш

Лахор (Пакистан) - 10,5 млн. жителей.  Шэньчжэнь (Китай) - 10,5 млн. человек. 

             Сеул     (Республика     Корея)     -     10,4     млн.     человек.     Столица     Южной      Кореи.

Джакарта (Индонезия) - 9,7 млн. человек. Столица Индонезии. 

4. Сравнительная характеристика двух стран

План характеристики	Япония	Саудовская Аравия
Площадь, столица, состав государства	372,2 тыс.км², Токио, конституционная монархия - империя. Состоит из 47 префектур	2150 тыс.км², Эр-Рияд, абсолютная теократическая монархия. Состоит из 13 провинций (103 округа).
Природно-ресурсный потенциал	¾ территории невысокие горы, Сейсмическая зона. Вулканы. Цунами. Бедна полезными ископаемыми.Незначительные запасы угля, меди, полиметаллов. Зависима от импорта минерального сырья. Расположена в умеренном, субтропическом и тропическом клим. поясах. Муссоный тип климата. леса занимают 2/3 территории. Большой гидроэнергетический потенциал..	В Саудовской Аравии преобладают пустыни (около 1 млн. км²).  Крупнейшие запасы нефти – главный район добычи Эль-Хаса (1место в мире). Имеются  руды железа, хрома, меди, свинца, цинка, золота. Климат на севере — субтропический, на юге — тропический, резко континентальный, сухой. Преобладают  пустынные почвы. Лесов нет. Рек нет. Водных ресурсов недостаточно.
Численность и состав населения	127,1 млн.человек – 10 место в мире. Высокая продолжительность жизни - 83 года (1 место в мире). Отрицательный ЕП. Однонациональная страна, японцы 99%.ЭАН – 54% населения страны. 60% занято в сфере услуг. Высокая плотность населения 337 чел.км². Урбанизация 91%.	30,1 млн.человек. Продолжительность жизни - 68 лет. ЕП 18‰. 3/4 населения  молодежь до 30 лет. Однонациональная страна: саудовские арабы - 74,2%, бедуины - 3,9%. 12% ЭАН занято в сельском хозяйстве, 25% - в промышленности. 35% занятых в экономике иностранные рабочие. Средняя плотность населения 13,9   чел. км².
		Преобладает мужское население. Урбанизация 80%.
Экономический потенциал	Высокоразвитая страна. Постиндустриальная структура экономики. Структура ВВП: сфера услуг – 60%, промышленность – 38%, с/х – 2%.  По объему промышленной продукции 2 место в мире. Тихоокеанский промышленный пояс. Сочетание традиционных и новых отраслей. Черная металлургия  (привозное сырье). Машиностроение дает 44% пром. продукции - судостроение (1 место в мире), автомобилестроение (3 место в мире), роботостроение (1 место в мире), радио и видеотехника (1 место в мире), ЭВМ (2 место в мире). В сельском хозяйстве занято 2% ЭАН, оно обеспечивает 68% потребностей населения в продуктах питания. Ведущая отрасль – растениеводство. Главная с/х культура – рис. Развиты все виды транспорта, кроме трубопроводного. Высокая плотность автодорог, сверхскоростные железные дороги, система тоннелей. Во внешних перевозках велика роль морского транспорта – крупнейшие морские порты мира ( Кобе, Тиба, Иокогама). Большое значение имеет авиатранспорт, один из крупнейших аэропортов мира «Ханеда».	Развивающаяся страна. Индустриально-аграрная структура экономики. Структура ВВП: промышленность -53%, сфера услуг -41%, с/х – 6%. Ведущие отрасли промышленности нефтедобывающая и нефтеперерабатывающая. Ключевая страна ОПЕК. Развиваются металлургическая (передельный завод в Джидде), бумажная (фабрика в Даммаме), пищевая (маслобойные заводы, кондитерская фабрика в Мекке, фабрика томатной пасты в ЭрРияде, фабрика овощных консервов и фруктовых соков в Джидде, обработка фиников в Хуфуфе и Медине), промышленность строительных материалов. Экспорт пшеницы, фиников, молочных продуктов, яиц, рыбы, птицы, овощей и цветов. Важная отрасль – животноводство. Разведение верблюдов, овец, коз, ослов и лошадей. Слабо развитая ж/д сеть. Протяженность автомобильных дорог более 152 тысяч километров. Большая протяженность трубопроводов. Во внешних перевозках большая роль морского транспорта.

 

Практическая работа № 2

Тема: Комплексная характеристика страны по картам атласа (страны, не рассматриваемой в программе)

Цель работы: а) закрепление знаний учащихся по разделу; б) улучшение навыков работы с тематической литературой; в) закрепление умений и навыков по составлению сравнительной экономико-географической характеристики стран; г) развитие навыков и приемов работы со статистическими и картографическими материалами.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы учебника, статистические материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати. Ход работы: 

1.                       Пользуясь текстом учебника и справочными данными стран Европы, найдите и выпишите в тетрадь:

а) пять крупнейших государств по размерам территории;

б) пять крупнейших государств по численности населения;

в) пять государств с самыми высокими показателями валового внутреннего продукта;

г) пять государств с самым высоким уровнем урбанизации;

д) пять государств с самой высокой плотностью населения (вычислите плотность).

2.                       Пользуясь текстом учебника и тематическими картами, составьте таблицу «Минеральные ресурсы Европы». В первой колонке укажите основные виды полезных ископаемых, во второй колонке – страны распространения.

3.                       На основе текста учебника и данных экономических карт, найдите крупнейшие промышленные центры Европы, отрасли специализации на контурной карте покажите в виде круговых диаграмм.

4.                       По плану, приведенному в приложении учебника, дайте сравнительную характеристику двух малых капиталистических стран Северной и Южной Европы (по выбору).

План характеристики
Часть света, историко- географический регион
Особенности ЭГП
Площадь страны  и АТД
История формирования, геополитическое положение
Природа и природные ресурсы. Экологические проблемы
Туристические объекты
Население. Этнический состав. Плотность, урбанизация, трудовые ресурсы. Быт и культура населения
Хозяйство. Отрасли промышленности. Сельское хозяйство,  транспорт и услуги. Внутренние различия, крупные города
Внешнеэкономические связи. Взаимоотношения с Казахстаном

 

Выполнение работы:

1.  Страны Европы

Крупнейшие по размерам территории	Крупнейшие по численности населения	Крупнейшие по объему ВВП	Самый высокий уровень урбанизации	Самая высокая плотность населения
Франция	Германия	Германия	Бельгия	Нидерланды
Испания	Великобритания	Великобритания	Исландия	Бельгия
Швеция	Франция	Франция	Нидерланды	Великобритани я
Германия	Италия	Италия	Германия	Германия
Финляндия	Испания	Испания	Швеция	Италия

 

а) Анализ таблицы 1 Приложения стр.331 учебника

б) Анализ таблицы 1 Приложения стр.331 учебника

в) Анализ таблицы 2 Приложения стр.341 учебника

г) Анализ таблицы 1 Приложения стр.331 (исключая микрогосударства)  

д) Расчет производится по формуле Р  , где Р – плотность населения, Н- численность населения, S – площадь страны. Использовать данные таблицы 1 Приложения стр.331

(исключая микрогосударства)

 

2.  «Минеральные ресурсы Европы» 

Виды минеральных ресурсов	Страны распространения
Каменный уголь	Германия (Рурская область, Саар); Польша (Верхнесилезский бассейн); Великобритания (Уэльский и Йоркширский бассейны); Чехия (Остраво-Карвинский бассейн)
Бурый уголь	Германия (Нижнелаузицкий, Галле-Лейпцигский бассейны); Болгария, Венгрия, Чехия
Нефть, газ	Великобритания, Норвегия, Нидерланды (шельф Северного моря), Румыния
Железные руды	Франция (Лотарингский бассейн); Швеция (Кируна)
Медные руды	Польша, Финляндия, бывшая Югославия
Бокситы	Франция, Греция, Венгрия, Хорватия, Босния и Герцеговина
Урановые руды	Франция, Швеция, Испания
Ртутные руды	Испания, Италия
Вольфрамовые руды	Португалия
Полиметалл. руды	Страны Южной Европы, Швеция
Калийные соли	Германия, Франция
Сера	Польша (Тарнобжег – 1 место в мире)
Графит	Чехия

 

3.  Крупнейшие промышленные центры Европы – работа с контурной картой.

4.  Сравнительную характеристику двух малых капиталистических стран Северной и Южной Европы

План характеристики	Финляндия	Греция
Часть света, историко- географический регион	Северная Европа	Южная Европа
Особенности ЭГП	Государство  на  севере  Европы,  граничит  с  Россией, Норвегией и Швецией, развитыми странами. Имеет  выход  к  Ботническому  и  Финскому  заливу Балтийского моря. Неблагоприятная черта ЭГП – ¼ территории лежит за полярным кругом.	Греция расположена в южной части Балканского полуострова и на прилегающих к нему и к побережью Малой Азии островах.  Граничит с Албанией, Македонией, Болгарией и Турцией. Омывается Средиземным морем, в том числе: Ионическим, Эгейским морями. В состав Греции входит около 2 тысяч

 

		островов, на которые приходится почти 20 % всей страны.
Площадь страны  и АТД	337 тыс.км², унитарная республика, подразделяется  на  6  губерний  -  ляни.	132 тыс.км², унитарная республика, состоит из 7 децентрализованных администраций, 13 периферий (областей) и 325 муниципалитетов.
История формирования, геополитическое положение	До 1809 г. часть Швеции, затем в составе Российской империи, с 1917 г. Финляндия - буржуазная  республика.  Глава  государства  -  президент, избирается  на  шестилетний  срок.  Вместе  с  однопалатным  парламентом  он осуществляет законодательный функции. Геополитическое положение выгодное. Член ЕС. Страна удалена от «горячих точек» планеты.	Одно из древнейших государств мира. Являлась частью Османской империи. С 1821 года независимая страна. Буржуазная республика. Глава государства – президент, избирается парламентом на 5 лет. Законодательный орган — однопалатный парламент. Геополитическое положение нестабильное. Член ЕС. Расположена вблизи «горячих точек» Юго-Западной Азии.
Природа и природные ресурсы. Экологические проблемы	Природные  особенности  Финляндии  определяются  ее  расположением   в северных широтах,  на  балтийском  кристаллическом  щите  и  влиянием  моря. Рельеф равнинный. Отепляющее воздействие Атлантики. Преобладают западные ветры  с частыми циклонами. На  юге страны  зима  относительно мягкая, с частыми оттепелями, лето довольно  теплое,  тогда  как  ни  севере зима более снежная и затяжная, а лето прохладное. Высокая обеспеченность водными ресурсам – «страны тысячи озер», лесными ресурсами. Недостаток земельных ресурсов связан с заболоченностью почв. Хорошо обеспечена минеральными ресурсами: железные, медные руды, молибден, ванадий, кобальт, полиметаллы, хромиты. Нерудное сырье: графит, апатит, тальк. Недостаток топливных	4/5 территории — средневысотные горы (наибольшая высота 2917 м, г. Олимп) и плоскогорья. Климат субтропический, средиземноморский: летом здесь почти нет дождей, а во время непродолжительной зимы идут дожди, иногда выпадает снег, но быстро тает. Нехватки плодородных почв. Сформировались на аллювиальных отложениях и довольно плодородны, но сильно пересыхают летом.  Полезные ископаемые Греции разнообразны, хотя и невелики. Единственный топливный ресурс – бурый уголь. Лигнит, железная руда, марганцевая руда, никелевая руда, хромовая руда, медная руда, полиметаллическая руда, бокситы, магнезит, пемза, наждак (крупнейшее в

 

	ресурсов.	мире месторождение о.Наксос),  известняк, песчаник, мрамор. Преобладают горные реки, короткие, бурные, играют довольно большую роль как источники энергии. Недостаток водных и лесных ресурсов.
Туристические объекты	Родиной Санта Клауса общепризнанно считается финская Лапландия. Среди Национальных парков особой популярностью пользуются такие: Исоярви, ИтяйненСуоменлахти. Город Турку.	Страна в целом представляет собой уникальное собрание памятников древней и древнейшей культуры под открытым небом. Центральная Греция – культурно-познавательный (Акрополь, Парфенон, храм Посейдона, Микены). Материковая Греция - культурно-познавательный туризм (монастырский комплекс, Афон, г.Олимп), пляжный отдых, шоп-туры (шубы), спортивный; Острова Эгейского моря -  пляжный, лечебнооздоровительный, экологический туризм.
Население. Этнический состав. Плотность, урбанизация, трудовые ресурсы. Быт и культура населения	5,4 млн.человек. Преобладают финны, на севере живут саами – коренные жители. Проживают шведы, русские, эстонцы. государственные языки – финский и шведский. Финноугорская  группа  уральской  языковой семьи. ЕП 1‰. Продолжительность жизни 78 лет. Плотность населения 16 чел.км². неравномерно, на севере низкая. Доля городского населения 68% . 64,2% – сфере услуг, 27,8% – в промышленности, 7,6% в с/х. Финская культура породила «Калевалу» – одно из крупнейших эпических произведений в истории человечества, А уж такое популярное явление бытовой культуры, как сауна прочно ассоциируется у большинства именно с Финляндией.	11,2 млн. человек. Около 96% населения — греки, есть небольшое число турок, македонцев, русская община. Официальный язык греческий (новогреческий). 97% населения  православные. ЕП отрицательный. Продолжительность жизни  — 79,52 лет. Плотность населения 83,3 чел.км². Городское население составляет 65%. В сфере услуг занято 65% населения, сельское хозяйство 12 %, промышленность 22 %. Греция - родина Демократии, Греция - родина искусства, Греция  родина Олимпийских Игр. Греция - это мифы и легенды, философы и

 

		полководцы, ученые и поэты.
Хозяйство. Отрасли промышленности. Сельское хозяйство,  транспорт и услуги. Внутренние различия, крупные города	Ведущие отрасли промышленности: машиностроение, целлюлознобумажная и деревообрабатывающая, чѐрная и цветная металлургия, химическая, текстильная, швейная, крупная пищевая промышленность. Основные сектора финской экономики: промышленность, бизнес-услуг, здравоохранения, строительный. Электронная промышленность – компания Нокия .Компания Valio — лидер молочного рынка Финляндии. В с/х ведущей отраслью является молочное животноводство, звероводство, рыболовство, оленеводство. Хорошо развитый транспортный комплекс – все виды, большая роль водного транспорта. Отличительная черта размещения населения и хозяйства Финляндии — сосредоточение их на юге страны. Экономические района — Юго-запад и Приозерье. Крупные города – Хельсинки, Куопио, Вантаа.	Греция — индустриальноаграрная страна. Приоритетное развитие получили текстильная, пищевая отрасли и производство стройматериалов ( г. Волос самая крупная в мире цементная фабрика). Ведется добыча бокситов, пиритов, никелевых руд, магнезитов. Развита металлургическая промышленность. Имеются предприятия машиностроительной, нефтехимической и деревообрабатывающей отраслей. Ведущая отрасль с/х – растениеводство.  Пшеница, кукуруза, ячмень, сахарная свекла, хлопок и табак. Хорошо развито садоводство и овощеводство. Выращивают маслины (оливковое масло), виноград, дыни, персики, апельсины, помидоры. Развито внутреннее авиасообщение,  железные дороги слабо развиты. Морской транспорт. Сфера услуг - наиболее видный и быстро развивающийся сектор экономики Греции- 75 % ВВП. Наиболее важные сферы сектора услуг Греции - туризм, плавание на корабле, банковское дело и торговля. Под греческим флагом с 1970-х гг. регистрируется множество судов из разных стран, поэтому номинально Греция в числе мировых лидеров по гражданскому флоту. Рыболовство в прибрежных водах имеет важное значение.

 

		Экономические районы -  материковая Греция - Салоники, центральная Греция - Афины, острова Эгейского моря - о-ва Киклады.
Внешнеэкономические связи. Взаимоотношения с Казахстаном	В страны Евросоюза поставляется 56,7% от всего объема финского экспорта, в Российскую Федерацию – 10,2%, США – 6,4%, Китай – 3,3%, Норвегию – 3,1%. Около 25% экспорта продукции финской электронной и электротехнической промышленности приходится на Германию, Швецию и Великобританию. В структуре импорта Финляндии преобладает промышленная продукция – 67,4%, на минеральное сырье и продукцию ТЭК приходится 23,4%, на продовольствие и сельскохозяйственное сырье - 7,9%. С Казахстаном – торговоэкономические отношения.	Главные торговые партнеры – страны Евросоюза (Германия, Великобритания, Италия), США. Экспорт (сырье — бокситы, никель, марганец, сельхозпродукты — табак, текстиль, оливковое масло, овощи, фрукты, консервированные продукты, зерновые) Импорт (машины и оборудование, нефть и нефтепродукты, минеральное сырье, товары широкого потребления, продовольствие) С Казахстаном – торговоэкономические отношения, историко-культурные связи (греческая диаспора)
Выводы	Финляндия - высокоразвитая индустриально-аграрная страна, имеющая современную промышленное, интенсивное сельское и лесное хозяйство. Ведущие отрасли промышленности: машиностроение, целлюлознобумажная и деревообрабатывающая,чѐрная и цветная металлургия, химическая, текстильная, швейная, крупная пищевая промышленность. Отличительная черта размещения населения и хозяйства Финляндии- сосредоточение их на юге страны. В целом, однако, обширная Северная Финляндия все ещѐ продолжает оставаться экономически слабо освоенной и редконаселѐнной.	Греция — индустриальноаграрное государство со средним уровнем развития производства. Страна - один из важнейших европейских туристических центров. Ведущие отрасли: растениеводство, легкая и пищевая промышленности. Кроме того, Греция в больших объемах экспортирует сельскохозяйственную продукцию, а судоходные компании располагают одним из крупнейших морским торговым флотом в мире. Страна - один из важнейших европейских туристических центров. Финансовый кризис сильно затронул некогда сильную и развитую экономику Греции страна находится в очень трудном экономическом положении.

 

Практическая работа № 3

Тема: Виртуальное путешествие по Америке (описание страны при совершении путешествия по еѐ территории по плану)

Цель работы: а) закрепление знаний учащихся по разделу; б) улучшение навыков учащихся при выполнении конкретных заданий по тематической карте; в) закрепление умений и навыков составления сравнительных экономико-географических характеристик стран. 

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы, справочные материалы учебника,    статистические         материалы,    хрестоматийные       материалы,    материалы периодической печати, Интернет-источники. Ход работы: 

1.                       Как вы понимаете выражение «США – ведущая страна мира»? В тетради на основе конкретных фактов запишите выводы.

2.                       По карте совершите мысленное путешествие в один из штатов США (по выбору) и назовите его отличительные особенности.

4. По тексту учебника и справочным сведениям определите в Латинской Америке:

а) три страны, самые большие по площади;

б) три страны с самой большой численность населения;

в) три страны с самыми высокими показателями валового внутреннего продукта. Запишите их названия в тетрадь. Можно ли по этим показателям определить ведущую страну региона?

4. Подготовьте рефераты на темы: «Состав населения Латинской Америки», «Крупные города Латинской Америки», «Туристическо-рекреационные центры Латинской Америки» 

 

Практическая работа № 4

Тема: Составление сводной таблицы «Особенности природных ресурсов регионов Африки»

Цель работ: а) формирование умений и навыков  составления комплексной географической характеристики на основе различных источников; б) закрепление навыков работы с картографическими материалами и их анализа

Оборудование:           школьный      атлас, физические    и          тематические            карты    Африки,  статистические материалы, текст учебника,  таблицы в приложении. Ход работы: 

1. Используя необходимую литературу и дополнительную информацию, составить краткую географическую характеристику природных ресурсов Африки в виде таблицы: Природные ресурсы регионов Африки

Регионы Африки	Минеральные  ресурсы	Агроклима- тические  ресурсы	Водные и гидроэнерге тические ресурсы	Земельные  ресурсы	Биоло- гические  ресурсы	Экологичес -кая ситуация и охрана природы
Северная Африка
Западная Африка
Централь -ная Африка
Восточна я Африка
Южная
Африка

 

Практическая работа №5

Тема: Краткая экономико-географическая характеристика Южно-Африканской Республики, страны с «двойной» экономикой.

Цель работы: а) формирование умений и навыков  составления сравнительной экономико-географической характеристики на основе различных источников; б) развитие умений работы с картографическими материалами и его анализа.

Оборудование:           школьный      атлас, физические    и          тематические            карты    Африки,  статистические материалы, текст учебника,  таблицы в приложении. Ход работы: 

1.  Используя необходимую литературу и информацию, составить краткую экономикогеографическую характеристику страны по следующему плану: а) экономико-географическое положение;

б) оценка природных условий и ресурсов;

в) население (демография, национальный состав, обеспеченность трудовыми ресурсами, демографические проблемы и пути их решения);

г) дать характеристику хозяйства страны с «двойной» экономикой: найти черты развитых и развивающихся стран (в промышленности, сельском хозяйстве, транспорте и сфере

услуг);

д) внешние экономические отношения. Составление характеристики можно оформить в виде таблицы.

План характеристики	Экономико-географическая  характеристика ЮАР	Черты развитых стран	Черты развивающихся стран
Экономикогеографическое положение
Природные условия и ресурсы
Население (демография, национальный состав, обеспеченность трудовыми ресурсами, демографические проблемы и пути их решения)
Отрасли хозяйства: а) промышленность б) сельское хозяйство в) транспорт г) сфера услуг
Внешние экономические отношения

 

2.  Используя условные обозначения, нанесите на контурную карту:

а) крупные месторождения полезных ископаемых;

б) центры промышленности и культуры, транспортные коммуникации, центры международного туризма и зоны экологических бедствий. Выводы.

 

Практическая работа № 6

Тема: Сравнительная характеристика Австралии и Республики Казахстан

Цель работы: а) закрепление знаний учащихся по разделу; б) улучшение навыков работы учеников с тематическими картами; в) формирование умений и навыков составления сравнительных экономико-географических характеристик стран.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы, справочные материалы учебника, статистические и хрестоматийные материалы, материалы периодической печати. Ход работы: 

1.Используя данные политической карты, на контурной карте укажите цифрами независимые государства Океании и выпишите их названия в тетрадь.

2.     Составьте справочную таблицу, отражающую основные виды природных ресурсов

Австралийского Союза и Казахстана, районы их распространения

Виды ресурсов	Австралийский Союз Территории распространения	Республика Казахстан Территории  распространения
Минеральные  а) топливноэнергетические б) рудные в) нерудные
Агроклиматические
Водные, в т.ч гидроэнергетические
Земельные
Лесные
Рекреационные

Выводы.

3.     Определите основные промышленные центры и сельскохозяйственные районы Австралийского Союза и Республики Казахстан, напишите в тетради направления их специализации.

Страны	Центры промышленности, их специализация	Сельскохозяйственные  районы, их специализация
Австралийский Союз
Республика Казахстан Сельское хозяйство

 

4.Используя данные политической карты, определите колонии и владения других стран в Океании.

Выводы.

 

Практические работы по географии   География современного мира 11 класс (ОГН)

Методический комплекс: «География современного мира» учебник для 11 классов общественно-гуманитарного направления. Авторы: Т. Увалиев, Е. Ахметов, К. Ахметов.

Алматы «Мектеп» 2015

Практическая работа №1

Тема:"Краткая            экономико-географическая             характеристика         экономического    района России" по плану .

Цель работы: Научить учащихся оценивать ЭГП экономического района , выявлять положительные и отрицательные черты  экономического положения, выявлять тенденции развития.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы текста, справочные материалы учебника, статистические материалы, хрестоматийные материалы, материалы периодической печати, интернет-ресурсы.

Ход работы:

 Используя текст учебника,дополнительную литературу,статистические данные,проведите комплексное сравнение экономических районов России.

1.Сравните экономические районы(2 на выбор) по составу населения,определите долю представителей отдельных наций,заполните таблицу.

Экономи ческие районы	Территор ия,км²	Числен ность населен ия	Средн яя плотн ость насел ения	Соотношение городского и сельского населения,%		Соотношен ие мужчин и женщин,%		Доля отдельных национальносте й
				Город ское	Сель ское	Доля муж чин	Доля жен щин	Русс кие	Другие национа льности

2.Сравните экономические районы по хозяйствам,определите их основные различия, заполните таблицу.

Экономические районы	Виды основных ресурсов	Какие отрасли можно развивать на базе ресурсов	Ведущие отрасли хозяйства	Вспомогательные отрасли хозяйства	Обслуживающи е отрасли

 

Выполнение работы Таблица1

Эконом ические районы	Террито рия,км²	Численн ость населен ия	Средн яя плотно сть населе ния	Соотношение городского и сельского населения,%		Соотношен ие мужчин и женщин,%		Доля отдельных национальносте й
				Город ское	Сельс кое	Доля муж чин	Доля жен щин	Русс кие	Другие национа льности
Волго- Вятский	265,4тыс .км²	8,4млн. чел.(201 4год)	32чел/ км²	71	29	47%	53%	60%	Мордва, чуваши, марийцы
Поволжс кий	537,4тыс .км²	17млн.ч ел.	25чел/ км²	74	26	45%	55%	79%	Татары, калмыки

 

Таблица2

Эконом ические районы	Виды основны х ресурсов	Какие отрасли можно развивать на базе ресурсов	Ведущие отрасли хозяйства	Вспомогательн ые отрасли хозяйства	Обслужив ающие отрасли
Волго- Вятский	Фосфор иты,тор ф,лес	Химическая,д еревообрабат ывающая	Машиностроение,хи мическая,деревообра батывающая	Черная металлургия,А ПК,стекольная, художественны е промыслы	Пищевая, легкая
Поволжс кий	Нефть,га з,поваре нные соли,стр оительн ые материа лы	Нефтяная и нефтеперераб атывающая,га зовая , химическая,п ромышленнос ть строительных материалов.	Нефтяная и нефтеперерабатываю щая,газовая и химическая,машинос троение,электроэнер гетика,стройиндустр ия.	Шерстяная,хло пчатобумажная ,промышленно сть строительных материалов.	Пищевая

 

Вывод:Волго-Вятский и Поволжский экономические районы входят в Западную зону России.Занимают выгодное положение,благоприятные условия для развития промышленности и сельского хозяйства.В Волго-Вятском районе запасы топлива и металлов недостаточны,поэтому их завозят из Поволжья и Урала.Отраслями специализации являются машиностроение,химическая и многоотраслевое сельское хозяйство.

 

Практическая работа №2

Тема:"Комплексная  характеристика страны по картам атласа"(страны не рассматриваемой в программе)

Цель работы: Научить учащихся составлять характеристику страны с помощью карт атласа  и дополнительных источников информации.

Оборудование: школьный атлас,  статистические материалы, текст учебника,  таблицы в приложении, Интернет-источники. Ход работы:

Используя карты атласа ,фигуры символики и геральдики,определите и разработайте герб и национальный бренд одной из стран Европы и представьте его в форме рисунка.Охарактеризуйте:

1)географическое положение и границы государства;

2)форму правления и  государственное устройство страны;

3)соседние страны и уровень их экономического развития; 4)обеспеченность национальной экономики ресурсами;

5)основные отрасли специализации хозяйства страны;

6)важнейшие события в историческом развитии страны;

7)влияние экономического и транспортно-географического положения на экспортноимпортные операции;

 8)внешнюю политику и связи с международными организациями.

 

 

 

Выполнение работы

План характеристики	Финляндия
Географическое положение и границы государства	Государство  на  севере  Европы, S=337 тыс.км² .Имеет  выход  к  Ботническому  и  Финскому  заливу Балтийского моря. Неблагоприятная черта ЭГП – ¼ территории лежит за полярным кругом.
Форма правления и АТД	Унитарная президентская  республика, подразделяется  на  6  губерний  -  ляни.
Соседние страны и уровень их экономического развития	Геополитическое положение выгодное. Граничит с  Россией, Норвегией и Швецией, развитыми странами.
Обеспеченность национальной экономики ресурсами	Природные  особенности  Финляндии  определяются  ее  расположением   в северных широтах,  на  Балтийском  кристаллическом  щите  и  влиянием  моря. Рельеф равнинный. Отепляющее воздействие Атлантики. Преобладают западные ветры  с частыми циклонами. На  юге страны  зима  относительно мягкая, с частыми оттепелями, лето довольно  теплое,  тогда  как  ни  севере зима более снежная и затяжная, а лето прохладное. Высокая обеспеченность водными ресурсам – «страны тысячи озер», лесными ресурсами. Недостаток земельных ресурсов связан с заболоченностью почв. Хорошо обеспечена минеральными ресурсами: железные, медные руды, молибден, ванадий, кобальт, полиметаллы, хромиты. Нерудное сырье: графит, апатит, тальк. Недостаток топливных ресурсов.
Основные отрасли специализации хозяйства страны	Ведущие отрасли промышленности: машиностроение, целлюлозно-бумажная и деревообрабатывающая, чѐрная и цветная металлургия, химическая, текстильная, швейная, крупная пищевая промышленность. Основные сектора финской экономики: промышленность, бизнесуслуг, здравоохранения, строительный. Электронная промышленность – компания Нокия .Компания Valio — лидер молочного рынка Финляндии. В с/х ведущей отраслью является молочное животноводство, звероводство, рыболовство, оленеводство.
Важнейшие события в историческом развитии страны	До 1809 г. часть Швеции, затем в составе Российской империи, с 1917 г. Финляндия - буржуазная  республика.  Глава  государства  -  президент, избирается  на  шестилетний  срок.  Вместе  с  однопалатным  парламентом  он осуществляет законодательный функции.
Влияние экономического и транспортногеографического положения на экспортно-импортные операции	Хорошо развитый транспортный комплекс – все виды, большая роль водного транспорта. Отличительная черта размещения населения и хозяйства Финляндии — сосредоточение их на юге страны. Экономические района — Юго-запад и Приозерье. Крупные города – Хельсинки, Куопио, Вантаа.
Внешняя  политика и связи с международными организациями.	В страны Евросоюза поставляется 56,7% от всего объема финского экспорта, в Российскую Федерацию – 10,2%, США – 6,4%, Китай – 3,3%, Норвегию – 3,1%. Около 25% экспорта продукции финской электронной и электротехнической промышленности приходится на Германию, Швецию и Великобританию. В структуре импорта Финляндии преобладает промышленная продукция – 67,4%, на минеральное сырье и продукцию ТЭК приходится 23,4%, на продовольствие и сельскохозяйственное сырье - 7,9%. С Казахстаном – торгово-экономические отношения. Геополитическое положение выгодное. Член ЕС. Страна удалена от «горячих точек» планеты.

Вывод: Финляндия относится к Северной Европе, жизненный уровень очень высок, основная часть населения занята в сфере услуг и промышленности. Финляндия богата цветными металлами, лесными и гидроресурсами. Во внешнеэкономических связях широко используется водный транспорт, а во внутренних перевозках автомобильный и железнодорожный транспорт. Отраслями специализации являются  машиностроение, целлюлозно-бумажная и деревообрабатывающая, чѐрная и цветная металлургия, химическая, текстильная, швейная, крупная пищевая промышленность.

 

Практическая работа №3

Тема:"Описание  страны при совершении путешествия по ее территории ".

Цель работы: Научить охарактеризовывать страну посредством мысленного путешествия по ее территории.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы, справочные материалы учебника,    статистические         материалы,    хрестоматийные       материалы,    материалы периодической печати, Интернет-источники.

Ход работы:

План полного обзора страны: а)состав страны,границы;

б)природно-географическое положение и природные ресурсы;

в)население и трудовые ресурсы;

г)предпосылки развития хозяйства;

д)экономика,отрасли специализации и размещение;

е)крупные города;

ж)экологическое состояние;

з)внешние экономические связи.

 

Практическая работа №4

Тема:"Выявление признаков сходства Австралийского Союза с  Казахстаном".

Цель работы: Формирование умений и навыков составления сравнительных экономикогеографических характеристик стран,определяя черты сходства в природно-ресурсном потенциале и экономическом развитие двух стран.

Оборудование: школьный атлас, учебник, таблицы и схемы, справочные материалы учебника, статистические и хрестоматийные материалы, материалы периодической печати.

Ход работы:

 1.Естественно-климатические условия и природно-ресурсный потенциал,их значение в  развитии отраслей хозяйства.

 2.Расселение населения по территории страны,трудовая миграция и проблемы миграции.

 3.Причины преобладания в национальной экономике добывающей промышленности,в особенности рудно-сырьевых отраслей.

 4.Отрасли специализации сельского хозяйства,в особенности животноводства и их заинтересованность в экспортной ориентации.

 5.Исторические предпосылки становления и развития,предопределенное будущее экономики страны(передовой опыт и проекты по переходу от экстенсивного к интенсивному пути развития).

 6.Внешние и внутренние инвестиции в изменении структуры национальных экономик стран,вопросы поддержки иностранными корпорациями и компаниями правительственной политики диверсификации отраслей хозяйства.

 7.Сравнительная           характеристика         промышленных(Сидней,Караганда)         и финансовых(Мельбурн,Алматы) центров стран.

 

Әдебиеттер

1.«Физикалық география» 6 сынып А. Б. Бирмағанбетов Алматы «Атамұра» 2015  

2.«География» О.Б. Мазбаев Астана «Арман-ПВ» 2015 

3.«Материктер мен мұхиттар географиясы» А.С.Бейсенова , С.А.Абилмажанова,   К.Д. Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012

4. «Қазақстанның физикалық географиясы» А.Бейсенова,  К.Карпеков.  Алматы «Атамұра» 2012

5.«Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы »  Е.А. Ахметов, Н.Н. Карменова, Ш.Ш. Карбаева, Б.К. Асубаев . Алматы «Мектеп»2013

6.«География». Жалпы шолу. ТМД елдері» 10 сынып. А.С. Бейсенова,

К.Д.Каймулдинова, С.А.Абилмажинова, К.М. Баймырзаев, Ж.Достай  Алматы   «Мектеп» 2014

7.«Дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясы». 10 сынып.

Қоғамдық-гуманитарлық бағыт. Авторлары: Е.А.Ахметов, К.М.Ахметов, Увалиев Т.О. Алматы «Мектеп» 2014

8.«География». Аймақтық  жалпы шолу» 11 сынып. А.С. Бейсенова, К.Д.Каймулдинова, С.А.Абилмажинова, Ж.Достай Алматы «Мектеп» 2015

9.«Қазіргі дүние географиясы». 11сынып. Қоғамдық-гуманитарлық бағыт. Т.Увалиев .Е.Ахметов, К.Ахметов. Алматы «Мектеп» 2015

 

Литературы

1.«Физическая география» 6 класс А.Б.Бирмагамбетов Алматы «Атамұра» 2015

2.«География» О.Б.Мазбаев,«Астана«Арман-ПВ» 2015

3.«География. Материки и океаны» 7 класс А. С. Бейсенова, С.А. Абилмажинова,

К.Д.Каймулдинова. Алматы «Атамұра» 2012

4.«Физическая география Казахстана» 8 класс А. Бейсенова, К. Карпеков. Алматы  «Атамұра» 2012

5.«Экономическая и социальная география  Казахстана» 9 класс Е.А.Ахметов, Н.Н.Карменова, Ш. Ш. Карбаева, Б. К. Асубаев. Алматы «Мектеп» 2013.

6.«География. Общий обзор. Страны СНГ» 10 класс. А. С. Бейсенова, К. Д. Каймулдинова., С.А. Абилмажинова, К.М. Баймырзаев, Ж. Достай Алматы «Мектеп» 2014 7.«Экономическая и социальная география мира» 10 класс общественно-гуманитарного направления. Е. А. Ахметов, К. М.Ахметов, Увалиев Т.О. Алматы «Мектеп» 2014

8.«География. Региональный обзор мира» 11 класс. А. С. Бейсенова, К. Д. Каймулдинова, С.А. Абилмажинова, Ж. Достай Алматы «Мектеп» 2015

9.«География современного мира» учебник для 11 классов общественно-гуманитарного направления. Авторы: Т. Увалиев, Е. Ахметов, К. Ахметов. Алматы «Мектеп» 2015