MAYDA ASPAN DENELERI

`

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№ - 22- sanli' uluwma orta bilim beriw

mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

Aǵılash   Saylauovtıń

AY JERDIŃ TÁBIYǴŃY JOLDASÍ

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

№43-TEMA              MAYDA ASPAN DENELERI

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Mayda aspan deneleri haqqında uluwma tusinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey juriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın tusindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńoqıw ham jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shálkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw.Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Úyge berilgen máselelerdi soraw

Tema

Asteroidlar

Alımlar esaplap shıǵıp, Mars penen yupiterdiń arasında jáne bir planeta bolıwı kerekligin aytıp berdi. Biraq anıq bir planeta tabılmadı. Onıń ornına 1801-jılda mayda planetashalar tabıldı.

Mars hám Yupiter aralıǵında Quyashtıń átirapında aylanıp júretuǵın aspan deneleri asteroidlar dep ataladı.

Ilimpazlardıń esaplawına qaraganda, Quyashtıń átirapında diametri 1 km den 1025 km ge shekem bolǵan 40 mińǵa jaqın mayda asteroidlar aylanıp júredi. Diametri 1025 km bolǵan Serera asteroidı 1801-jılda italiyalıq alım J. Piatssi tárepinen tabılǵan.

Kometalar

Áyyemnen adamlar túnleri «bas» hám «quyrıq» tan ibarat jarıq aspan denelerin baqlap kelgen. Shıǵısta olardı «quyrıqlı juldızlar» dep ataǵan. Ayyemgi Yunanstanda bolsa «shashlı juldızlar» dep ataǵan. «Kometa» sózi yunan tilinde «shashli» degen mánisti ańlatadı.

Kometa – «bas» hám oǵan erip júriwshi «quyrıq»tan ibarat bolǵan Quyash sistemasındaǵı aspan denesi.

Kómetalardıń «quyriǵi» gaz hám shańlardan, «bası» bolsa qattı zatlı yadrodan hám de onıń átirapın orap alǵan gaz hám shańlardan ibarat. Kóbirek usháraytuǵın kometalar basınıń ózegi diametri 0,5–20 km bolsa, onıń átirapındaǵı gaz hám shańlar menen birgeliktegi «bası»nıń diametri bir neshshe million kilometrge shekem boladı. «Quyrıǵi»nıń uzıńlıǵı bolsa bir neshe júz million kilometrge shekem jetedi.

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash

Házirgi waqıtqa shekem Quyashtıń átirapında aylanıp júriwshi 3 mıńǵa jaqın kometa, yaǵnıy «quyrıqlı juldız» tabılǵan. Ayırım úlken «quyrıqlı juldız»lardıń uzınlıǵı Jerden Quyashqa shekem bolǵan aralıqqa jaqın keledi. Planetalar átirapında úlken-kishi mıńlap kometalar ushıp júredi.

Meteorlar

Túnde aspanda shırayli jarıq iz qaldırıp ushqan juldızlardı kórgensizbe? Bunday «ushar juldızlar» ne?

Quyashtıń átirapında aylanıp júriwshi asteroid hám kometalar bóleklenip turadı. Olardıń bólekleri bolǵan «qańǵıbas taslar» geyde jerge júdá jaqınlasıp qaladı. Bul mayda aspan deneleri Jerdiń hawa qabıǵına júdá úlken tezlik penen kirip keledi. Olar hawada janıp baslaydı hám aspanda jarıq iz qaldiradı.

Jerge jaqınlasıp kelip, hawada iz qaldırıp ushatuǵın, Jer betine jetip kelmey janıp ketetuǵın mayda aspan deneleri meteorlar dep ataladı.

Meteoritler

Aspanda meteorlardı, yaǵnıy «ushar juldızlar»dı keshqurın kóplep baqlaw múmkin.

Ushıp kiyatırǵan ayırım meteorlar hawada janıp bolmay turıp Jerdiń betine urılıwı múmkin. Bunday aspan deneleri meteoritler dep ataladi.

Meteorlar onsha jerge túse bermeydi. Olardıń derlik barlıǵı hawada janıp tamam boladı. Janıp tamam bolmay jerge túsken meteoritler ádette bir neshshe kilogrammnan bir neshshe tonnaǵa shekem keledi. Olar tiykarınan tas, temir hám basqa zatlardan quralǵan boladı.

Namibiyada 1920-jılda tabılǵan Goba meteoriti (60 tonna) belgili meteoritlerden yen úlkeni bolıp yesaplanadı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs yetiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı

1. Asteroidlar degen ne?

2. Kometalar haqqında nelerdi bilesiz?

3. «Ushar juldızlar» haqqında aytıp beriń.

4. Meteoritler haqqında nelerdi bilesiz?

Úy tapsırma tapsırıw

Mayda aspan deneleri temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                         22-mektep  Saylauov Aǵılash