Методическая разработка презентации по теме: «Куцдешнийн кхолладалар».

Урокан ц1е:
«Куцдешнийн кхолладалар».
Подготовила Исакова Луиза Николаевна
Учитель чеченского языка и литературы
ГБОУ «Центр образования г.Гудермес»

1алашонаш:

Кхеторан 1алашо:Муьлхачу къамелан дакъойх кхоллало куцдешнаш, уьш муха кхоллало хаар.

Кхиоран 1алашо: Куцдешнийн синтаксически билгалонех а, куцдешнийн даржах а 1амийнарг карладаккхар. Дешархойн хаарш таллар.Керланиг довзийтар.

Кхетош -кхиоран:Нохчийн матте безам кхиор.

Муьлхха а цхьа дош йозанъуьн т1е д1а яздой, цуьнца дог1уш долу куцдешнаш даладе .
Цул т1аьхьа т1ехула хаттарш а х1иттош, церан тайпанаш билгалдаха.
Масала: вог1у – ( меллаша, чехка, сиха, цкъацкъа, наг – наггахь, наггахь, сарахь, 1уьйранна, стохка, кхушара, кхуза , цига, ц1а, г1ала, юьрта, ирх, нацкъара, геннахь, гергахь, юьстаха,уллохь, х1оккхуза, г1аш, дийнахь, говрахь, г1енахь, самах хийлазза, дуьххьара, х1уьттаренна, хьала, охьа, къайлаха,бертаза ,бертахь, хаза, дика, дийцале, хазале, г1алахула, цхьабосса.)

Масала:
- за: хаддаза, саццаза;
-ц: сарралц, гурралц, тоххалц, саццаза;
-ие: саралие, делкъалие
-зза: дуккхазза, хийлазза;

-хьама: гархьама, дийцархьама;
-иехь: тахханиехь, кханниехь;
-х, - ах: мацах, говрах(тиерса), барзах(уг1а);
-на, - нна: 1уьйранна, х1уьтаренна, лаарна, моттарна;
-л: тоъал, хаззал;
-ра: цигара, кхузара;
-лг1а: хьошалг1а, нойцалг1а; и.д.кх.;
орамера аз шалхадаларца а кхоллало куцдешнаш.

Цхьадолу куцдешнаш орамера аз шалхадаларца а, суффикс т1екхетарца а кхоллало.

ма дакъалг т1екхетарца а кхоллало куцдешнаш. Масала: ма-дарра, ма-хетта, ма-луъу, ма-бохху, ма-кхийтти, ма- элли и.д.кх.
тайп-тайпана я цхьанатайпана лардаш вовшахкхетарца а кхоллало куцдешнаш. Масала: тап-аьлла, парт-аьлла, ч1арх-аьлла, тахана-кхана, кхана-лама, гена-герга, жим-жимма, наг-наггахь, ул-уллехь, мин-минотехь, цкъа-н-цкъа и.д.кх.

Куцдешнаш кхоллало тайп-тайпанчу къамелан дакъойх:
ц1ердешнех: б1аьсте – б1аьста, 1а – 1ай, аьхке – аьхка, гуьйре – гурахь, суьйре – сарахь, де – дийнахь, буьйса – буьйсанна;

ц1ерметдешнех: х1ара – х1оккхул, иза – оццул, массо а – массанхьа а;
терахьдешнех: цхьацца – цхьаццанхьа;
хандешнех: вала – валлал, валлалц, кхета – кхеттал, кхетталц;
билгалдешнех: ч1ог1а – ч1огг1а, лекха – леккха;хуттургех: нагахь – наггахь, наг – наггахь.

Тобанашкахь болх.

I-ра тоба
жима – жимма лекха -
дукха – дуккха сиха -
дика – веха -
доца – кийча -
дийна- герга -
луьста – шуьйра -
онда - йоца –

II – г1а тоба
ластийна – ласттийна
тешийтина –
лахьийна –
хьарчийна –
карчийна –
харцийна –
хьаьрсина –
дуьзина –

III – г1а тоба
1уьре – 1уьйрре
х1инца – х1инцца
цигахь - циггахь
делкъе –
лакхахь –
лахахь -
кхузахь –
эвхьаза –

Суна хала дара,амма ас шортта къа хьоьгар ду!