MOLEKULALARDÍŃ ÓZ-ARA TÁSIRI HÁM QOZǴALÍSÍ. BROUN QOZǴALÍSÍ

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№  22- sanlı ulıwma orta bilim beriw mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

MOLEKULALARDÍŃ ÓZ-ARA TÁSIRI HÁM QOZǴALÍSÍ. BROUN QOZǴALÍSÍ

 atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2016-2017 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 7-TEMA       MOLEKULALARDÍŃ ÓZ-ARA TÁSIRI HÁM QOZǴALÍSÍ. BROUN QOZǴALÍSÍ.

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Molekulalardíń óz-ara tásiri hám qozǵalísí. Broun qozǵalísí haqqında  keńnen túsinik berip,bul temanıń bsaqa temalardan ózgesheligin bildiriw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey júriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın úsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıń oqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıń tazalıǵına, klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Molekulalar, olardıń ólshemleri temasın soraw.

Tema

Bólmede átirdi ashıp, bir tamshısın qolǵa yáki kiyimge tamızayıq. Birazdan soń olardıń iyisin basqalarda sezedi. Qurǵaq maftalindi jabıq ıdıstan alıp stolǵa qoysaq, onıń da iyisin sezemiz. Iyisti seziy ushın átir yáki naftalinniı bóleksheleri aytarlıqtay jetip keliwi kerek ekenligi belgili. Demek átir yáki qurǵaq naftalin bólekshelerinen quralǵanınan basqa bul bóleksheler hárekette boladı eken. Nólme suwıq bolsa, onı ısıtıw ushın peshke otın yáki kómir jaǵamız. Peshtiń awızı jabıq bolsa da, bólmeniń ishi ısıydı. Peshtegi ıssılıq bólmeniń barlıq jerine qalayınsha jetip baradı? Bunda jıllılıq hawa bóleksheleriniń háreket etiwi aqıbetinde jetkeriledi eken. Eger suyıqlıqtı quraytuǵın molekulalar hárekette bolmaǵanında, dáriya hám salmalardaǵı suw aqpas edi. Solay etip, gazlarda, suyıqlıqlarda molekulalardıń háreket etetuınlıǵına isenim payda ettik. Qattı denelerde de bóleksheler hárekette bola ma? Bunıń ushın tómendegi tájiriybeni kórip óteyik (6-suwret). Metalldan jasalǵan shar alayıq. Sımnan shar tiyip ótetuǵın saqıyna jasayıq. Saqıyna arqalı shardı bir neshe ret ótkerip kóremiz. Shardı qızdıramız. Sonnan keyin shardı saqıynadan ótkermekshi bolsaq, ol ótpeydi. Molekulalar qozǵalısı aqıbetinde qızǵan shar keńeyip qaladı eken. Mınaday soraw tuwıladı: zatlardı quraytuǵın bólekshelerdiń háreketi qanday?

Molekulalar qozǵalısın birinshi bolıp baqlaǵan adam iglis botanigi Rober Broun boldı. Ol 1827-jılı kepken japıraqları jaqsılap maydalap suyıqlıqqa saladı hám mikroskopta baqlaydı. Baqlawlar bólekshelerdiń toqtawsız háreket etetuǵınlıǵın kórsetti. Olar ushın keshpe, kúndiz be yáki qıspa, jaz ba bári bir, háreket toqtamaydı eken. Bunnan basqa bóleksheler háreketi absolyut tártipsiz. Bunı túsiniw ushın mınanday waqıyanı kóz aldıńızǵa keltiriń. Klassqa úplegen bir neshe reıli sharlardı ushırıp jibereyik. Balalar olardı qaǵıp oynasın. Sonda qızıl shardıń 2 s tan keyin qay jerde bolatuǵınlıǵın ayta alasız ba? Álbette joq. Sebebi, sharlardıń qozǵalısı tosınnan bolıp, tırtipsiz halda boladı. Usıǵan uqsas, molekulalar qozǵalısınıń tosınnan bolıp, tırtipsiz halda boladı. Usıǵan uqsas, molekulalar qozǵalıstıń tártipsizligi, olardıń óz-ara soqlıǵısıwları aqıbetinde boladı eken.

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash

Molekulalardıń toqtawsız hám tártipsiz qozǵalısı ilimge Broun qozǵalısı degen at penen kiredi.

Molekulalar toqtawsız hám tırtipsiz qozǵalısta boladı eken, onda nege qattı dene hám suyıqlıq ayırım molekulalarǵa ajıralıp tarqalıp ketpeydi? Bunıń sebebi olar arasında óz-ara tartısıw kúshleri bar ekenligi. Bul kúshler olardı bir-birine baylanıstırp uslap turadı. Bul kúshlerdiń tásir sheńberi qanday? Bir shópti alıp sındırayıq. Endi olardı bir-birine qayta tiygizip qansheli qısıp qoysaq ta, shóp pútin halına kelip qalmaydı. Sebebi shóptiń sınǵan bólegindegi molekulalardı jetkilikli dárejede jaqınlastırıp bolmaydı.Demek, molekulalar arasındaǵı óz-ara tásir kúshi júda jaqın aralıqta júzege keledi eken. Bul aralıq molekula ólshemine jaqın boladı. Onda nege plastlindi, qumırdı, saqqızdı bir-birine tiygizetuǵın bolsaq, jabısıp qaladı. Sebebi olardaǵı molekulalardı jetkilikli dárejede jaqın aralıqqa shekem jaqınlastırıw múmkin. Sınǵan ayna yáki keseni jelim menen jabısıtırıw da eki bólek arasında qalatuǵın bos jerlerdi toltırıp molekulyar kúshler tısir etetuǵın halǵa keltiriw menen túsindiredi. Metall shetlerin elektr yáki gaz arqalı qızdırıp eritilgende bir-birine de qozǵalısıp qalıwı da molekulyar kúshler aqıbeti bolıp tabıladı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde, bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Ne ushın qattı hám suyıq deneler óz-ózinen ayırım molekulalarǵa tarqalıp ketpeydi?

2.Molekulalar arasında tek tartısıw kúshleri emes, iyteriw kúshleri de bar ekenliginqanday hádiseler kórsetedi?

3.Hawa molekulaları arasında óz-ara tásir kúshleri bar ma?

Úy tapsırma tapsırıw

Molekulalardíń óz-ara tásiri hám qozǵalísí. Broun qozǵalísí temasın oqıp keliw  

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp ótip, búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                          22-mektep  Saylauov Aǵılash