Өнер

Батыс Қазақстан облысы білім басқармасының

мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және

кәсіптік білім беру ұйымдарының

облыстық оқу-әдістемелік кабинеті

«ШЕШЕНДІК ӨНЕР ӘЛІППЕСІ»

(1-4 сыныптарға арналған)

Орал, 2016 жыл

Батыс Қазақстан облыстық білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің сараптама кеңесінде қаралып, облыс педагогтарына таратуға ұсынылды.

Хаттама № 2 6.06.2016 жыл

Құрастырушылар:

Тукенова А.А., Карабалиева Қ.Қ., Самиева Б.О., Ерекешева Г.А. - Л.Қылышев

атындағы Шилі орта жалпы білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері

Рецензент:

Хасанова И.У., М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің

педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы, педагогика

ғылымдарының кандидаты

Пайдаланушы:Бударин мектеп-бөбекжай кешені КММ-нің бастауыш сынып мұғалімі

Сариева.А.Д

Бұл 1-4 сыныптарға арналған «Шешендік өнер әліппесі» факультатив курсының бағдарламасы жалпы білім беретін мектептің бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорын байыту, молайту мақсатында жасалынды. Шешендік өнер оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып құрастырылды. Бұл көмекші құрал әдебиеттік оқу пәніне көмек ретінде дайындалды.

Мазмұны

Түсінік хат .......................................................................4 бет

Курстың мақсаты мен міндеттері ..................................5 бет

Тақырыптық жоспарлар

1-сынып.............................................................................7 бет

2-сынып.............................................................................53 бет

3-сынып...........................................................................128 бет

4-сынып...........................................................................211 бет

Қорытынды ....................................................................268 бет

Пайдаланылған әдебиеттер ..........................................269 бет

Түсінік хат

«Шешендік өнер әліппесі» факультатив курсының бағдарламасы жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныптарына арналып жасалынды. Көмекші құрал ҚР «Білім туралы» Заңының, ҚР «Білім» бағдарламасының, Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының талаптарын ескере отырып жасалды.

Қазақ ауыз әдебиетінің ерекше бір жанры – шешендік өнер. Оқушыларды «Шешендік өнерге» баулудың маңызы зор. Қазақ халқы шешендік өнерді аса құрметпен бағалағандықтан, бастауыш сынып оқушыларын ата-баба ізімен шебер сөйлеу, тілдерін дамыта түсу, олардың үлгі-өнегесін бойларына дарыту – басты мақсат. Халқымыздың даналығының үлгісі шешендік сөздер – ғасырлар бойы халық сынынан ерекшеленіп өткен құнды мұра, асыл қазына. «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» дейді ұлы жазушы Мұхтар Әуезов. Ал бесіктен басталатын тәрбиенің бірден-бірі – қазақ ауыз әдебиеті. Шешендік сөздердің алғашқы үлгілерін халық ауыз әдебиеті туындыларынан, ертегі, аңыз әңгімелерден, өлең – жыр, дастандардан ұшыратамыз. Осы сөз өнерінің кең қанат жайып, орнығып дамуында тапқырлық пен шешендіктің тамаша нұсқаулары – жыраулар толғаулары, айтыстар мен мақал-мәтелдердің орны ерекше.

Оқушыларға шешендік өнер туралы мағлұматтарын тереңдетіп, оның жан – жақты тарихи екенін таныту. Танымдық ой – өрісін кеңейту сөздік қорларын молайту, өзіндік пікір айта білу қабілеттерін дамыту мақсатын көздей отырып, «Шешендік өнер әліппесі» факультатив курсы ана тілі пәніне негіздей отырып, көрген – білгенді көкейге тоқып, көп үйреніп ізденудің арқасында шебер сөйлеуге жаттығады. Бұл жинақ бастауыш білім беруде «Әдебиеттік оқу» пәніне қосымша сабақ ретінде алынып отыр. Осы орайда көмекші құрал ретінде М.Құлкенов, К. Ерешева, Ж.Әбділданың «Шешендік өнер әліппесі» оқу құралына сүйене отырып, 1-4 сыныптарға арналып, 1 сыныпқа 33 сағат, 2-4 сыныптарға 34 сағаттан жоспар құрылды

«Шешендік өнер» сабағының мақсаты:

1. Оқушылардың жеке басын қалыптастыра отырып, әдеби мұраларға деген талғамын тәрбиелеу;

2. Рухани дүниесін кеңейту, ақыл-ойы мен ұлттық сана-сезімін дамытуға ықпал ету;

3. Кітап оқуға деген ынтасын қалыптастыру.

Міндеттері:

оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру;

көркем шығармаларды оқуға деген қызығушылығын дамыту;

шығарманың түпкі мазмұн-мәнін түсінуін, эмоциялық қабылдауын (кейіпкерлердің көңіл-күйіне ортақтасу, күйіну, сүйіну т.б.) қамтамасыз ету;

шығармадағы көркем бейнелердің ерекшеліктерін аша білуге бағыттау;

ауызекі және жазба тілде байланыстырып сөйлеуін (ойын еркін жеткізу, сауатты да мәнді жаза білу) дамыту;

өзіндік ой пікірін айта білуге баулу;

оқушылардың бойына ізгілік пен имандылық, адалдық пен мейірімділік сияқты адамгершілік қасиеттерді дарыту.

Күтілетін нәтиже:

Көрген – білгенді көкейге тоқып, көп үйреніп, ізденудің арқасында шебер сөйлеуге жаттығады.

Би – шешендердің сөздерін жаттап өсіп, жаңа ұғымдармен танысады.

Мақалдың немесе өлең ұйқастарын таба отырып, берілген қысқаша мәтінді өз ойымен жалғастыра білуді үйренеді.

Сөздерді мақсатқа, негізгі ойға, мазмұнға сәйкес өз бетінше талдап қолдана алады.
Шығармашылығын шыңдайды,танымдық қабілеттері дамиды,өзіндік ой қорытуға, ойын әдеби тілмен өрнектей білуге дағдыланады.
Халықтың қанатты сөздерінің мәнін, мағынасын түсініп, одан тәрбие алады.

1-сынып

р/с	Тақырыбы	Сағат саны	мерзімі
І тоқсан
1	Адамдардың қарым-қатынасы	1
2	Амандасу	1
3	Қош келдіңіз	1
4	Маңдайшалардағы суреттер мен жазулар	1
5	Бау-бақша	1
6	Сөз ренжітеді. Сөз күлдіреді	1
7	Сөз жұбатады	1
8	Қоштасу.Сағыныш.	1
9	Таңдану, қуану, ренжу, мұңаю, қорқу	1
ІІ тоқсан
1	Кел,санамақ айтайық	1
2	Сөйлейміз және тыңдаймйз.Оқимыз, жазамыз	1
3	Дауыс ырғағы	1
4	Спорт алаңында	1
5	Көңіл-күй.	1
6	Алғыс.	1
7	Телефон арқылы сөйлесу.	1
ІІІ тоқсан
1	Әдептілік белгісі.	1
2	Мәтін.Кім туралы? Не туралы?	1
3	Жұмбақтар.	1
4	Теңеу.	1
5	Тақырыбы. Аты	1
6	Ат қоя білу де өнер	1
7	Кешірім сұрау.	1
8	Өтіну.	1
9	Кешірші. Не үшін? Таныс, бейтаныстар	1
ІV тоқсан
1	Ең маңызды сөздер	1
2	Мәтіннің негізі.	1
3	Мәтіннің негізі.	1
4	Ертөстік туралы ертегі	1
5	Мәтін қалай жазылады?	1
6	Өлеңдегі сөздердің ұйқасуы.	1
7	Өтініп сұрау	1
8	Тілден артық не бар,тілден жаман не бар?	1
Барлығы		33

1-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Адамдардың қарым-қатынасы.

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың бір-бірімен дұрыс сөйлесуіне, ақылдасуына, пікірлесуіне үйрету.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: отбасы туралы суреттер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2. Психологиялық дайындық.

Оқимыз, жазамыз,

Біз мектепке барамыз.

Оқимыз, жазамыз,

Оқып білім аламыз. (жай, орташа, тез айту)

Негізгі бөлім.

Жаңа сабақ.

- Балалар, адамдар бір-бірімен қалай қарым-қатынас жасайды?

Олар бір-бірімен сөйлеседі.

Не жайында сөйлесуі мүмкін?

Әңгімелеседі, достарымен ойнайды, сырласады.

Қарым- қатынасты неден бастайды?

Сөйлесуден.

Тіл-қарым-қатынас құралы.

Суретпен жұмыс.

Суретте ата-ананың баласын еркелетуі, балалардың ойнап отырғаны бейнеленген.

Әке-шешеңмен,ата-әжеңмен сөйлесесің. Олардың ақыл-кеңесін тыңдайсың. Достарыңмен ойнайсың, әңгімелесесің және сырласасың.

Оқулықпен жұмыс.

Берілген өлеңді мәнерлеп түсіне оқы.

Сергіту сәті.

Өлеңді талдау.

Ата-анаң сені қалай еркелетеді? Әжең мен атаң ше? Ағаң мен тәтең кім дейді? Ата-анаңа сен қалай еркелейсің?

Тіл дамыту жұмысы.

Әр сурет бойынша әңгіме құрастыр.

Дәптермен жұмыс.

Бір адамның басқа адаммен сөйлесуін,ақылдасуын,пікірлесуін аралас-құралас болу деп айтады.

Мектептегі қарым-қатынас, қоғамдық орындағы қарым-қатынас туралы мысалдар келтіру. (Сахналап көрсету)

4. Қорытынды бөлім.

Бүгінгі сабақта не туралы әңгімеледік? Қарым- қатынас деген не?

2-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Амандасу

Сабақтың мақсаты: «Сөз анасы-сәлем» мақалының мәнін ұғындыру. Амандасудың маңыздылығын меңгерту.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: мазмұнды суреттер,слайдтар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2. Психологиялық дайындық.

Кел, ортаға шығайық,

Шеңбер жасап тұрайық.

Дайындалып сабаққа

Бар зейінді бұрайық.

3.Негізгі бөлім.

Жаңа сабақ.

-Балалар, мына тақтадағы сөздерге назар аударайық. (Мұғалім мәнерлеп оқиды)

Туған елім, армысың!

Туған жерім, бармысың?

Қайырлы таң, аталар!

Қайырлы күн, әжелер!

Қайырлы түн, балалар!

Күнде осылай тілдесем

Ағайынмен жүздесем. (М.Құлкенов)

-Өлең не туралы? Бұл сөздерді қай кезде естіп жүрміз?

-Амандасу кезінде.

-«Сәлем-сөздің анасы» дегенді қалай түсіндірер едіңдер?

Карточкамен жұмыс

-Мына сөздерді әрқайсысың оқып,қай кезде айтылатынын түсіндіріп беріңдер.

Қайырлы таң! Кеш жарық! Сәлеметсіз бе? Есенсіз бе? Армысыз!

Жұппен жұмыс.

Амандасудың түрлерін пайдаланып,өзінің қалай амандасатынын көрсетеді.

Мәтінмен жұмыс.

Ы.Алтынсариннің «Әдептілік» әңгімесін слайдтан мәнерлеп оқу.

-Оқымысты, ғалым деп қандай адамды айтады?

-Әңгіме неліктен «Әдептілік» деп аталған?

-Ғалым қандай әдептілік көрсетті?

Сөздікпен жұмыс.

Мұжық-орыстың шаруа адамы.

Қорытынды бөлім.

- Қай кезде адамдар амандасады? Қалай амандасады? Қандай сөздерді қолданады?

3-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Қош келдіңіз.

Сабақтың мақсаты: Адамды қарсы алуда айтылатын сөздердің түрлерімен таныстыру.Орынды қолдануға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, топқа бөлу,сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: мазмұнды суреттер, үлестірмелі карточкалар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2. Психологиялық дайындық.

«Шаттық шеңберін» құрып,тілек айту.

3.Негізгі бөлім.

Оқушыларды 3 топқа бөлу. (Ойын түрінде көрсету)

1-топ. «Қонақ қарсы алу»

Оқушылар тақтада жазылған сөздерді дұрыс қолдануы қажет.

Сәлеметсіздер ме? Кеш жарық! Төрлетіңіздер! Төрге шығыңыздар! Қош

қош келдіңіз! Сіздерді көрмегелі көп айдың жүзі болды.

2-топ. «Тұтынушыны қарсы алу»

-Балалар сатушымен қалай амандасады?

-Сатушы келушімен қалай амандасады?

3-топ «Дәрігерге келушіні қарсы алу»

-Дәрігерге келгенде қалай амандасу керек?

-Дәрігердің жауабы қандай болады деп ойлайсың?

Дәптермен жұмыс.

Ата-бабамыз қалай амандасқан?

* Қазақтың салтында жастар танымаса да,үлкендерге сәлем берген.

* Ат үстінде отырып сәлем бермейді.

* Бір адам көпшілікке сәлем береді.

* Атты адам жаяу адамға сәлем береді.

* Келе жатқан адам отырған адамға сәлем береді.

* Жолаушылап кетіп бара жатқан адам жолдағы ауылға сәлем беріп өткен.

Сергіту сәті.

Суретпен жұмыс.

-Суретте кімдер бейнеленген?

-Олар қайда,не үшін келді?

-Келген қонақтар қандай сөздер айтты?

-Оларды кімдер қарсы алды?

-Үй иелері не айтты?

Сәйкестіндір.

Қоштасу Төрлетіңіздер!

Амандасу Есенсіз бе?

4.Қорытынды бөлім.

-«Қош келдіңіздер» сөзі қай кезде айтылады?

4-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Маңдайшалардағы суреттер мен жазулар.

Сабақтың мақсаты: Маңдайшалардағы суреттер мен жазулардың мағынасы мен маңызы туралы түсіндіріп,есте сақтап жүруге баулу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: Жол белгілері бейнеленген слайдтар,ғимараттар суреті

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2. Психологиялық дайындық.

Біз балдырған ұланбыз,

Оқып білім аламыз.

Әдепті боп жүреміз,

Үлкенге сәлем береміз.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар,мына белгілерді сендер қайдан көрдіңдер?

-Жолдың бойынан.

-Қандай түсінік береді?

Әр оқушы өз ойын айтады.

-Байқасаң,көшеде және жол бойында түрлі заттардың суреті ілініп тұрады.

Шығармашылық жұмыс.

Суретті белгілердің нөмірлерін атауларына сәйкес тауып қой.Өзің

білетін шартты белгілердің суретін шаршының ішіне сал.

Дәптермен жұмыс.

-Қалада және ауылда кейбір үйлердің маңдайшасында түрлі жазулар

ілініп тұрады. Олар нені білдіреді?

- Біздің мектептің маңдайшасында қандай жазу бар? Оның мағынасы

нені білдіреді?

Сергіту сәті

Бейнесуреттер көрсету, талдау жасау.

- Маңдайшадағы тағы қандай жазуларды білесің?

4.Қорытынды бөлім.

-Маңдайшалардағы жазулар қажет пе? Не үшін керек?

5-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Бау-бақша.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға бау-бақша туралы әңгімелей отырып,өлеңдер жаттап,сөздік қорын молайту.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі: Бау-бақшаның суреттері, көкөністер мен жемістердің мульяждары.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2. Психологиялық дайындық.

Қоңырау да соғылды,

Міне,сабақ басталды.

Дайындалып бәріміз,

Отырамыз тып-тыныш.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар, мынау ненің суреттері? Оларды біз қайдан көреміз?

-Бақшадан.

-Жемістер мен көкөністердің адамға қандай пайдасы бар?

Мәтінді түсіндіре оқу.

-Дәулет атасымен қайда барды? Бағбан сөзін қалай түсінесің?

-Бақта тағы қандай жеміс ағаштары өседі?

Көкөністер туралы өлеңдер оқу.

Шығармашылық жұмыс.

Өзің білетін көкөністердің суретін сал, әңгімеле.

Мақал-мәтелдер айту, мәнін ашу.

* Еңбек етсең ерінбей,

Тояды қарның тіленбей.

* Кім еңбек етсе,сол тоқ.

*Еңбек түбі-береке.

*Ексең егін,ішерсің тегін.

4.Қорытынды бөлім.

- «Қыстың қамын жаз ойла» мәнін ашу

- Бау-бақшаны қай кезде егеді?

6-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөз ренжітеді. Сөз күлдіреді.

Сабақтың мақсаты: Сөз туралы,ренжітетін сөздер мен күлдіретін сөздер туралы әңгімелеу, сөздік қорын молайту.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: мазмұнды суреттер

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

2.Негізгі бөлім.

«Сейтек-тентек» өлеңді мәнерлеп оқу.

Өлеңді талдау.

-Өлең кімдер туралы?

- Сейтек қандай бала?

Сейтекке мінездеме беру.

Сейтек

ерке салақ еріншек тентек шыдамсыз

- Сейтектің қылығына әжесі қандай көңіл-күйде деп ойлайсың?

-Адамдарды күлдіру үшін не істеу керек?

-Күлдіргі өлең,әзіл әңгімені қай кезде қолдануға болады деп ойлайсың?

-Теледидардан қандай күлкілі бағдарламалар көріп жүрсіңдер?

-«Әзіл әлемі», «Жайдарман», «Екі езу» (үзінділер көрсету)

-«Суайттың өлеңі» өлеңді мәнерлеп оқу.

Сөздікпен жұмыс.

Олақ - іске икемі жоқ,епсіз адам.

Оймақ - іс тіккенде ине кірмес үшін саусаққа киетін кішкентай ғана саусаққап. Ол жезден, темірден не былғарыдан жасалады.

Жаңылтпаштар оқу.

Не деген бақша таңғажайып бұл?

Төбеден қарша алма жауып тұр.

Қарға қарқалдамаса қарға бола ма?

Қарқылдап келіп,тобымен талға қона ма?

3.Қорытынды бөлім.

- Бүгінгі сабақта не туралы әңгімеледік?

-Адамдарды ренжітуге болмайды.Әр сөзіңді ойланып сөйле.

7-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Сөз жұбатады.

Сабақтың мақсаты: Өткен сабақпен салыстыра отырып адамды жұбататын сөздер жайында түсінік беру.Адамгершілікке,бауырмалдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: мазмұнды суреттер,әндер жинағы.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2. Психологиялық дайындық.

Әлди-әлди,ақ бөпем

Ақ бесікке жат бөпем.

Жұбатайын,жата ғой,

Тәтті ұйқыға бата ғой.

- Бұл ән кімге арналған? Не үшін айтылады?

- Бөпені жұбату үшін.

3.Негізгі бөлім.

- Жұбату деген не?

- Жұбату- 1. Көңілін аулау,көңілін көтеру.

2.Жылаған баланы уату,көңілін аулау.

«Әже мен немере» әңгімесін түсініп оқу.

Әңгімені талдау.

-Әжесі немересіне неге риза болды?

-Өзің атаң мен әжеңді қалай жұбатар едің?

-Тағы кімді жұбатасың? Қай кезде?

Мақалды оқып,мәнін ашу.

Тіл- ақылдың өлшемі.

Жақсы сөз жұбатады,

Жаман сөз жылатады.

Баланың өскен бесігі-кең дүниенің есігі.

« Бесік жырын» дискіден тыңдау.

« Ақ бөпем» , « Айналу» өлеңдерін мәнерлеп оқу.

-Бөпеңді жұбататын тағы қандай өлең білесің?

-Бесік туралы слайды қолданып әңгімелеу.

4. Қорытынды бөлім.

-Бүгінгі сабақта қандай әндер шырқалды?

-Бесік жырын не үшін айтады деп ойлайсың?

-Жұбату дегенді қалай түсінесің?

8-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Қоштасу. Сағыныш.

Сабақтың мақсаты: Әдепті сөздер,олардың маңыздылығы туралы айтып,қоштасу,сағыныш кезіндегі айтатын сөздерді меңгерту.Сөз мәнерін түсінуге баулу.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, телефон, доп.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2. Психологиялық дайындық.

Біз балдырған ұланбыз,

Оқып білім аламыз.

Әдепті боп жүреміз,

Үлкенге сәлем береміз.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар, адамдар кездескенде қандай сөздер айтуы керек?

- Сәлеметсіз бе? Есенсіз бе? Армысыз! Сәлем!

-Олай болса, қоштасқанда қандай сөздер айтады екен?

Оқушыларды рөлдерге бөлу, сахналау.

1-топ. «Ойыннан үйлеріне қайтқандағы қоштасу»

2-топ «Мектептен қайтқандағы қоштасу»

3-топ. «Телефонмен сөйлескеннен соң қоштасу»

Талдау.

-Қандай сөздерді қолдандыңдар?

-Көріскенше күн нұрлы болсын! Қош бол! Кездескенше! Сау бол! Амандықпен кездесейік!

- Қоштасудың қандай түрлерін білесің?

- Балалар,сағыныш деген сөзді қалай түсінесіңдер?

- Алысқа өзің кеткенде немесе жақын адамың алысқа кетсе сағынып еске алу.

Мәтінді түсініп оқу,талдау.

-Дулат кімді сағынды?

-Ата-анасына деген сағынышын қалай білдірді?

-Ұлын сағынған ана қайтті?

Мақалды оқу, жаттау, мәнін ашу.

*Сағынған елін аңсайды,

Сары ала қаз көлін аңсайды.

4.Қорытынды бөлім.

- Бүгінгі сабақта не туралы әңгімеледік?

- Қоштасқанда қандай сөздер айтылады екен?

- Сабақ аяқталды,сау болыңдар.

9-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Таңдану, қуану, ренжу, мұңаю, қорқу.

Сабақтың мақсаты: Таңдану,қуану,ренжу,мұңаю,қорқу туралы,олардың мән-мағынасын түсіндіру.Жаңа сөздер арқылы оқушының сөздік қорын молайту.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, телефон,доп.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2. Психологиялық дайындық.

«Шаттық шеңберін» құру.

-Сен өзіңді қай жануарға ұқсатасың? Неге?

3.Негізгі бөлім.

-Балалар, таңдану, қуану, ренжу, мұңаю, қорқу деген сөздердің әрқайсысын қалай түсінесіңдер?

-Әр бала өз ойын айтады.

Суретпен жұмыс.

-Суретке қарап балалардың қуанғанын,мұңайғанын,ашуланғанын,таңғалғанын,қорыққанын баяндап бер.

-Сенің қуанған,мұңайған,ашуланған,таңғалған,қорыққан кездерің болды ма?

Мимикамен көрсету

Жануарлардың суреттерін көрсетіп, жануар туралы әңгімелеу.

- Қай жануар сені таңдандырды?

- Қайсысы елжіретті?

- Қай жануарға сұқтана қарадың?

- Қайсысы қорқынышты екен?

- Өзің білетін хайуанаттар туралы әңгімеле.

Түсіндірме сөздік.

Елжіреу- мейірлену,емірену.

Сұқтану- тесіле қарау.

«Арыстан мен қозы» ертегісін тыңдау.

-Арыстан қозыға қалай қарады?

- Қозының іс-әрекеті қандай болды?

4. Қорытынды бөлім.

- Таңдану,қуану,ренжу,мұңаю,қорқуды мимикамен көрсетейікші.

- Адам қай кезде мұңаяды?

- Сен қай кезде қатты қорықтың?

- Ешқашан ештеңеден қорықпайтын қайсар да батыл болыңдар!

10-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Кел, санамақ айтайық.

Сабақтың мақсаты: Санамақ, оның маңызы туралы ақпарат бере отырып, санамақтың түрлерімен таныстыру. Қимыл арқылы айтылатын санамақтар үйрету.Есте сақтау дағдыларын дамыту.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: «Балдырған» журналы, «Тілашар» кітабы, слайд.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2. Психологиялық дайындық.

Оқимыз,жазамыз,

Біз мектепке барамыз.

Оқимыз,жазамыз

Оқып,білім аламыз . (3 түрлі айтқызу:жай,тезірек,жылдам)

3.Негізгі бөлім.

-Балалар, сендер қандай санамақ білесіңдер?

-Санамақты қай кезде айтады?

Суретпен жұмыс.

Суреттегі жануарлар мен құстарды атайықшы.

Суреттергі сөздерді оқи отырып санамақ құрастыру:

Бота, түйе

Құлын, бие.

Торай, шошқа,

Қозы, қошқар.

Көжек, қоян,

Бақа, шаян.

Торғай, шымшық, Сен қал, сен шық!

Санамақты үзбей айтып қайталау.

Саусақтармен санамақ айтып үйрену.

Әр саусақтың атын атап үйрену,жаттату.

Қуыр-қуыр, қуырмаш,

Балапанға бидай шаш.

Тауықтарға тары шаш.

Бас бармақ, балаң үйрек,ортан терек, шылдыр шүмек, кішкене бөбек.

Кітаппен жұмыс.

Санақты оқып, жалғасын жаттау.

Басқа тақырыптағы санамақтарды слайд арқылы,журналдан оқып мән-мағынасын түсіндіру.

3.Қорытынды бөлім.

Моноблоктағы дыбыспен жазылған санамақтарды тыңдау,талдау.

11-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Сөйлейміз және тыңдаймыз. Оқимыз, жазамыз.

Сабақтың мақсаты: Сөйлеу мен тыңдаудың айырмашылығын ұғындыру.Оқу мен жазу туралы мағлұмат беру.

Оқушылардың сурет бойынша әңгіме құрастыру қабілеттерін арттыру.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу, сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: Сюжетті суреттер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2.Психологиялық дайындық.

Мынау-менің жүрегім,

Бәрі осыдан басталған.

Мынау-басым ақылды,

Бәрін осы басқарған.

Мынау менің оң қолым,

Мынау-менің сол қолым,

Барлық істі атқарған.

Негізгі бөлім

-Балалар,сөйлеу мен тыңдау дегенді қалай түсіндірер едіңдер?

Суретпен жұмыс.

-Мына суретте кім сөйлеп тұр,ал кім тыңдап отыр?

-Мұғалім сабақты түсіндірді,ал балалар оны мұқият тыңдады.

-Ал мына суретте бала не істеп отыр?

-Теледидар қарап,ән тыңдап отыр.

-Ата не істеді? Балалар не істеді?

-Ата балаларға кеңес берді, балалар оның ақылын ынтамен тыңдады.

-Ана не айтты?

- Ана сәбиіне бесік жырын айтты,ал бөпе тыңдап ұйқыға кетті.

-Ал сен үлкендерді қалай тыңдайсың,апайыңды ше?

Суреттерге мұқият қара,сұрақтарға толық жауап бер.

-Кім жазады? Кім оқиды?

Әңгімеле,оны жаз.

«Бала тілі-бал» оқушыларға күлдіргі әңгімелер оқу.

« Ешкі мен түлкі» ертегісін ауди дискіден тыңдау.

3.Қорытынды бөлім.

«Телефон» ойынын ойнату.

-Бүгінгі сабақта не туралы әңгімеледік?

-Сабақты қалай тыңдау керек?

-Немен жазуға болады?

12-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Дауыс ырғағы.

Сабақтың мақсаты: Дауыс ырғағы туралы түсіндіру,оның түрлерімен таныстыру.Өлеңдерді,әндерді дауыс ырғағына салып айтуға үйрету.

Өлеңді мәнерлеп айтуға баулу.

Сабарлыққа,сыпайылылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,талдау.

Сабақтың көрнекілігі: Өлеңдер жинағы,бесік жыры жинағы.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2.Психологиялық дайындық.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

3.Негізгі бөлім.

Суреттермен жұмыс.

Суреттердің мағынасына сәйкес келетін дауыс ырғағының түрін тап. Нөмірін дөңгелектің ішіне жаз.

-Дауыс ырғағының тағы қандай түрлерін білесің?

*Айқайлап

*Қатты

*Бәсең

*Сыбырлап

*Тез-тез

«Күлдір де күлдір кісінетіп» (Ақтамберді жырау) өлеңді мәнерлеп оқу.

Оқушыларды орындарынан тұрғызып, «Бесік жырын» қимылмен көрсету арқылы дауыс ырғағына салып айтқызу.

Ауди дискіден дауыс ырғағымен оқылған өлеңдер тыңдату.

Шығармашылық жұмыс

«Мақта қыз бен мысық» ертегісіндегі кейіпкерлердің сөздерін дауыс ырғағына келтіріп, ертегіні сахналау.

4.Қорытынды бөлім.

-Үйде үлкендер ұйықтап жатса, қалай сөйлесу керек?

-Сыбырлап.

-Қай кезде айқайлап сөйлеу керек? Қай кезде қатты сөйлеу керек?

Үйге тапсырма: «Бесік жырын» жатқа айту.

13-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Спорт алаңында.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың мазмұндау қабілеттерін арттыру,ертігіні жалғастыруға үйрету.

Оқушылардың сөздік қорларын молайту, сөйлеу қабілеттерін дамыту.

Салауатты өмір салтын ұстануға баулу, сымбатты болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,талдау.

Сабақтың көрнекілігі: Спорттық ойындар бейнеленген сурет.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2.Психологиялық дайындық.

Спортпен айналыс

Сұлулық сыйлаған.

Сол саған пайдалы іс,

Сауық пен кинодан.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

3.Негізгі бөлім.

Бірде спорт алаңына әтеш, бұзау, құлын, лақ, балапан жиналды...

-Суретке қарап ертегіні жалғастырайық.

Ертегіні талдау:

-Ойын қалай өтті?

-Кім бірінші болып жетті?

-Балапан неге көңілсіз?

-Құлын қалай бірінші орын алды?

-Әр суреттегі оқиғаны дауыс ырғағына салып,спорт хабарының жүргізушісі болып көр.

Спорттық ойындардың қандай түрлерін білесіңдер?

-Саған қай түрі ұнайды?

-Спортпен неліктен айналысады?

-Сен спорттың қай түрімен айналысқың келеді? Сол туралы әңгімелеп бер.

Сергіту сәті.

*Бой жазу жаттығулары

* Би жаттығулары

*Вальс билеу.

Шығармашылық жұмыс.

Балапанның суретін салу.

Мақалды оқып,жаттау.

Білімді мыңды жығады,

Білекті бірді жығады.

4. Қорытынды бөлім.

-Спорттың қандай пайдасы бар?

-Атақты спортшыларды ата

14-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Көңіл-күй

Сабақтың мақсаты: Адамның көңіл-күйі туралы түсіндіру.Өлеңді дұрыс,түсініп,мәнерлеп оқуға үйрету.

Адамгершілікке,үлкендерге құрмет көрсетуге,батырлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: әңгімелеу,сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: Әртүрлі бейнедегі смайликтер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

2.Психологиялық дайындық.

«Шаттық шеңберін» құру

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

3.Негізгі бөлім.

«Ноян-қоян» Қадыр Мырза Әлидің өлеңін нақышына келтіріп оқу.

Қадыр Мырза Әли –ақын. Батыс Қазақстан облысында қазіргі Сырым ауданында дүниеге келген.Балаларға арнап көптеген өлеңдер жазған.

Қоян деген мықты

Саяхатқа шықты.

Пойызға кеп мінді,

Көп ішіне сіңді...

-Қоян неден қорықты?

-Өлеңді көзіңмен,қолыңмен,ыммен,ишарамен көрсетіп айт.

- Қоянның қуанған,қорыққан сәттерін тауып оқы.

Сергіту сәті.

Ұзын құлақ сұр қоян,

Естіп қалып сыбдырды

Ойлы-қырлы жерлермен

Ытқып-ытқып жүгірді.

-Балалар,қоян туралы қандай ертегілер білесіңдер?

«Бауырсақ» ертегісін сахналап көрсету.

-Қоян қандай аң?

-Оның көңіл-күйін қалай келтіре аласың?

4. Қорытынды бөлім.

-Адамның көңіл-күйі қай кезде көтеріңкі, қай кезде нашар болады?

-Басқа адамның көңілін көтеру үшін не істер едің?

15-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Алғыс.

Сабақтың мақсаты: Алғыс деген сөзге түсінік беру арқылы алғыстың түрлерін меңгерту.

Адамгершілікке,үлкендерге құрмет көрсетуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: Тақырыпқа байланысты суреттер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

«Ризамын саған» әнімен айту.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар, адамдар қай кезде алғыс білдіреді?

-Алғыс айтқанда қандай сөздер қолданады?

-Рахмет,жарығым! Өркенің өссін! Тәңір жарылқасын!

-Сыйлығыңа алғысым шексіз,рахмет!

-Анашым,мен ыдыс жуып тұрмын,

- Еңбегің жансын,кішкентай қолғанатым!

Суреттермен жұмыс.

Түсіндірме сөздік.

Базарлық-базарлап кеткен адамдардың әкелетін сыйы.

Тәңір жарылқасын-Құдай оңдасын,жаманшылық көрмесін деген тілек.

Қолқанат- көмекші.

-Өзің кімге қандай алғыс айттың?

Слаидтағы сөздерді оқу.

Асын ішіп болса біздің Ахмет,

Анасына айтатыны: «Рахмет!»

Киімдерін кигізсең де Ахмет,

Ұмытпайды ,дейді саған «Рахмет!»

Тәтті кәмпит сұраса да,Ахмет,

Ең әуелі деп алады «Рахмет!» (М.Әлімбаев)

Оқулықпен жұмыс.

-Балалардың қайсысы анасына шын ризалығын білдірді?

-Қайсысы сыпайылық танытты?

4.Қорытынды бөлім.

-Алғыс дегеніміз не?

-Қандай сөздер арқылы алғыс білдіруге болады екен?

-Рахмет сөзінің жазылуын еске сақтаңдар.

16-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Телефон арқылы сөйлесу.

Сабақтың мақсаты: Телефон арқылы сөйлесудің мән-мағынасын ұғындыру. Сыйластыққа,дұрыс сөйлесе білуге,дұрыс жауап қайтаруға үйрету.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі: Телефон, сөздер жинағы.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Оқимыз,жазамыз,

Біз мектепке барамыз.

Оқимыз,жазамыз,

Оқып білім аламыз. (3 рет айту)

3.Негізгі бөлім.

Рөлге бөліп оқыту.

Қызылмен берілген сөздерге назар аудар.

Сәлеметсіз бе? Қайырлы күн! Кешіріңіз! Рахмет! Анашым! Амансыз ба?

Күнім,көріскенше күн жақсы.

-Ділмар сәлемдескенде,рахмет айтқанда,қоштасқанда қандай сөздерді

қолданды? Атап көрсет.

Оқулықпен жұмыс.

Диалогтарды оқып,берілген сөздерді пайдаланып,бір-бірімен сөйлесу.

«Телефон» ойынын ойнау.

-Әже, атам екеуіңізді наурыз көжеге шақырамыз.Үйде анам мен әкем

бар.

-Сенен ертеңгі күннің үй тапсырмасын білейін деп едім.

-Әкетай,әжеме қандай сыйлық дайындасам екен?

(Берілген сөйлемдерді пайдаланып,телефонмен сөйлесу ойынын ойнап көру.)

Телефон оның шығу тарихы туралы слаид арқылы мәліметтер беру.

Шығармашылық жұмыс.

Ермексаздан телефон жасау.

Оқушыларды екі топқа бөліп қалта телефонының пайдасы мен зияны туралы пікір-талас ұйымдастыру.

4. Қорытынды бөлім.

- Бүгін сабақта не туралы әңгімеледік?

- Телефон не үшін қажет?

- Қалта телефондары қандай қызметтер көрсетеді?

17-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Әдептілік белгісі.

Сабақтың мақсаты: Балаларды кішіпейілділікке, үлкендерді сыйлауға, көмектесуге үйрету, жақсы қасиеттерді бойына сіңіріп, жаман қасиеттерден жирену сезімін дамыту,тіл байлығын, таным белсенділігін арттыру. Оқушыларды әдептілікке, сыпайылыққа тәрбиелеу..

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,баяндау.

Сабақтың көрнекілігі: Мақал-мәтелдер, тыйым сөздер, нақыл сөздер

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Мейірімді жүрекпен
Ақ пейілді тілекпен
Амандасып алайық
Бір жадырап қалайық!

3.Негізгі бөлім.

- Әдептілік деген не?
- Әдепті бала қандай болу керек?
Оқушылар: әдепті бала - мәдениетті, кішіпейіл, үлкенді сыйлайтын, қамқор
шы. Үлкенді - құрмет тұтады, көшеде, мектепте, асханада, көлікте, қонақ - та амандасып жүру керек. Кішіні - ізет, қамқоршы болу.

Әдептілік туралы мақал – мәтелдер айту,мағынасын ашу
Әдептіліктің белгісі - иіліп сәлем бергені.
Әдепті бала - арлы бала,

әдепсіз бала - сорлы бала.
Әдепті бала ата - анасын мақтатар,

әдепсіз бала ата - анасын қақсатар.
- Әдептілік неден басталады?

- Сәлемдесуден.

Оқулықпен жұмыс.

Әдептілікті қалай түсінесің?Үлкен адамдар әңгімелесіп отырғанда өзіңді қалай ұстау керек деп ойлайсың?

Әдептілік туралы өлеңдер оқу.

Қарсы ал ерте күн көзін,
Төсегіңді жина өзің.
Асықпай іш тамақты,
Жалама аяқ тамақты..
Саусағыңды сормағын
Садыр салақ болмағын.

« Кім жылатты» мәтінді оқып,талдау.

4.Қорытынды бөлім. Қоғамдағы ең жақсы адам — әдепті адам, әдепті адамдар- қоғамның баға жетпес байлығы, мәртебесі. Ғ.Мұстафин атамыз айтқандай: «Үлкеннің ақылын тыңдау, сөзге тоқтау- инабаттылық көрінісі».

18-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Мәтін. Кім туралы? Не туралы?

Сабақтың мақсаты: Мәтін туралы алғашқы мағлұмат беру, мәтінді түсініп оқуға үйрету, мазмұнын ашу, мәтін мен сөйлемнің айырмашылықтарына тоқталу.
Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: Мақал-мәтелдер, тыйым сөздер, нақыл сөздер

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Мейірімді жүрекпен
Ақ пейілді тілекпен
Амандасып алайық
Бір жадырап қалайық!

3.Негізгі бөлім.

Қызығушылықты ояту
Сандарды өсу ретімен қойсақ, бүгінгі сабақ тақырыбының аты шығады.
Нәтімегденен?
5 2 3 4 1 7 8 6 9 10 12 11 13
Проблемалық әдіс
Бақытжан мен Қазбек әңгімелесіп отыр еді. Бір кезде түтіннің иісін сезді. Орындарынан тұрып жан - жағына қарады. Көрші үйдің қорасы, өртене бастағанын көрді. Екеуі солай қарай жүгірді.
Өртке кінәлі кішкентай балалар болып шықты. Екі бала өртті сөндіруге кірісті.Екі баланың ісіне ел риза болды.
1. Бұл тыңдағандарың не?
2. Мәтінде неше сөйлем бар?
3. Сөйлемдер бір - бірімен байланысып тұр ма?
4. Мәтінге қандай ат қоюға болады?
5. Мәтіндегі негізгі ой қандай?
Мәтін - мағына жағынан өзара байланысты екі не одан да көп сөйлемнен құралады. Мәтінге ат қоюға болады.

Оқулықпен жұмыс

Слайдтан құмырсқа мен көгершіннің суретін көрсету

«Құмырсқа мен көгершін» әңгімесін оқу,талдау.

- Ертегі нелер туралы?

-Көгершін құмырсқаға қалай көмектесті?

-Құмырсқа ше?

-Бұлардың әрекетін қалай бағалайсың? Өз пікіріңді айт.

4.Қорытынды бөлім.

Әр қатарға суреттерге байланысты мәтіндер құрастыруды тапсыру.

1-қатар: «Алма» 2-қатар: «Жылқы» 3-қатар: «Қоян»

19-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Жұмбақтар

Сабақтың мақсаты: Балаларға жұмбақ туралы білім беру. Шығармашылық халық ауыз әдебиетімен таныстыру. Ой - өрісін дамыту. Тіл байлығын жетілдіру. Сөздік қорын байыту.
Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, қимыл - жаттығуларды көрсету, әңгімелеу, сұрақ - жауап, ой қозғау, ойын.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Кел,балалар,ойнайық

Ойнайық та,ойлайық.

Қандай жұмбақ болса да,

Шешпей оны қоймайық.

3.Негізгі бөлім.

- Бүгінгі сабақта «Жұмбақтар әлеміне» барайық.
-Балалар сендер жұмбақтарды шешкенді жақсы көресіңдер ме?
Жұмбақтар әр түрлі болады екен. Олармен жақынырақ танысу үшін мен сендерді жұмбақтар көрмесіне шақырамын.
Жұмбақ- халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Әр жұмбақта заттың аты аталмайды, оны шешу үшін ойланып, не туралы жасырылғандығын табу керек. Жұмбақтың шешуін оңай жолмен табу үшін ұқсайтын затпен салыстырады немесе ерекше сөзбен айтылады.

Оқулықпен жұмыс

Оқулықтағы жұмбақтардың шешуін табу. (Доп,инелік,жұмыртқа)

-Ал енді, балалар ертегілер еліне саяхатқа барайық. Балалар мына жерден қандай ертегілерді көріп тұрмыз?
-Бауырсақ, Шалқан, Маугли, Қызыл телпек, Мақта қыз бен Мысық, Алдар көсе, Жеті лақ.
Жұмбақтар шешу.

Қашып кеткен атадан,
Қашып кеткен ападан,
Орманда кеше жүр едім,
Домалап шықты алдымнан (Бауырсақ)
Үй жинаған ұқыпты,
Бір қыз бопты ертеде
Тыңдамаған мысықты
Салыпты ғой әлекке (Мақта қыз бен мысық)
Кішкене қыз орманға
Жалғыз өзі барады.
Апасына қартайған
Дәмін салып алады(Қызыл телпек)

4.Қорытынды бөлім.

20-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Теңеу

Сабақтың мақсаты: Өлеңдерді түсінікті оқи отырып, әр жануар өз баласын неге теңейтіні туралы айтып түсіндіру. Ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін жетілдіру.

Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: Жануарлардың суреттері.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Қошақаны қойдың

Қайда қалып қойдың?

Бұлтиып тұр бүйірің,

Қай өрістен тойдың?

3.Негізгі бөлім.

Қызығушылықты ояту.

-Өлең не туралы,балалар?

-Қошақан туралы.

-Сендерді аналарың еркелеткенде осы сөзді айта ма? Тағы неге теңейді?

-Ботақаным,боташым,құлыншағым,құлыным.

-Олай болса,бүгінгі сабақта теңеу сөздер жайында әңгімелейміз.

-Жануарлар төлдерін неге теңеген?

-Балаларға тақпақтың басын айтып, балалар ойлана отырып жалғастырады,сәйкестендіреді.
Ал енді, балалар тақтаға қараймыз.
1. Сиыр сүйеді баласын - торпағым деп
2. Жылқы сүйеді баласын – құлыным деп
3. Қой сүйеді баласын – қоңырым деп
4. Ешкі сүйеді баласын – лағым деп
Қараңғыға баспаған қорқағым деп
Тұлпар болып жүгірер жұрыным деп
Ештеңені білмейтін момыным деп
Тастан - тасқа секірген шұнағым деп.

Оқулықпен жұмыс

Оқулықтың 42-бетіндегі мәтіндерді оқытып,талдау жасау.

Сөздікпен жұмыс.

Сусиыр-бегемот.

-Мектепте сендерді неге үйретеді? Үйде ше?

4.Қорытынды бөлім.

-Әке,аналарың,әжелерің сендерді неге теңеп атайтынын жазыңдар.

21-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Тақырыбы.Аты.

Сабақтың мақсаты: Өлеңдердің, мәтіндердің тақырыбы,аты болатындығы туралы айтып түсіндіру. Мәнерлеп оқу дағдыларын арттыру,ойлау қабілеттерін қалыптастыру.Ұқыптылыққа,кітапты таза,дұрыс ұстауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру.

Сабақтың көрнекілігі: Кітаптар жинағы,өлеңдерден үзінділер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

Мынау-менің жүрегім,

Бәрі осыдан басталған.

Мынау-басым ақылды,

Бәрін осы басқарған.

Мынау менің оң қолым,

Мынау-менің сол қолым,

Барлық істі атқарған.

Негізгі бөлім

Ой қозғау

Біздерде бар қуыршақ,

Бұзау,қозы,құлыншақ.

Қуыршақтар ұйықтайды,

Айтқаныңнан шықпайды.

-Балалар,бұл өлең не туралы? Қандай ат қоюға болады?

-Әр өлеңде,әр мәтінде тақырып болады,аты болады.Аты сол шығарманың тақырыбына байланысты. Мына өлеңді оқып ат қойып көрейік.

Кітапты орап түптеймін-жыртылмасын,

Мұқабасын бүкпеймін-қырқылмасын.

-Кітаптардың авторы мен атының мазмұны туралы не білуге болады?

Кітаптың аты,атауы.

«Абай», «Шоқан және өнер», «Ақ кеме», «Атадан өсиет,анадан қасиет», Менің атым Қожа», «Батырлар жыры» (Әрқайсысы жайында қысқаша мағлұмат беру)

Сергіту сәті.

Ал, қанеки ойнайық,
Ойнайық та, ойлайық.
Байлап қойып көзіңді,
Қоршап тұрмыз айнала.
Атыңды атап шақырған, арамызда қай бала?

4.Қорытынды бөлім.

22-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Ат қоя білу де өнер.

Сабақтың мақсаты: Суретке қарап оған ат қоя білуге үйрету. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,өз ойын еркін жеткізуге,пікірін айта білуге дағдыландыру.

Бір-бірін тыңдауға,әрқашанда көмекке әзір болуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,әңгімелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер топтамасы,слайдтар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

Дәрігерге барғанда ауызды қалай ашамыз? (А-а-а)

Орманда бір-бірімізді қалай шақырамыз? (Ау-у-у)

Жылан қалай дыбыстайды? (С-с-с)

Ит қалай үреді? (Аф-аф-аф) Жалғастыруға болады.

Негізгі бөлім

Ой қозғау

Суреттерге қарап сөйлемдер құрастыру.

Оқулықпен жұмыс

-Осы атаулардың қайсысы суреттің мазмұнына сәйкес келеді?

«Қойыртпақ» әңгімені оқып, мағынасы әртүрлі шағын әңгімені табу.Оқушыларға тізбектеп оқыту.

«Не болса соған өкпелеп» М.Құлкеновтың өлеңін мәнерлеп оқыту.

-Досыңмен ренжісіп қалдың делік.Екеуінде де кінә бар.Мұндай жағдайда қайтер едің?

Мақалдар айту,мәнін ашу

*Ауыр сөз айтқан дос емес.

*Дос бергеннің түсіне қарама.

*Айрылмастай досыңа қайрылмастай сөз айтпа.

Шығармашылық жұмыс

1-қатар «Менің досым» тақырыбына эссе жазу.

2-қатар Екі дос туралы диалог құрастыру.

3-қатар Берілген мәтінге ат қою.
4.Қорытынды бөлім.

-Мәтінге атты қалай қоямыз?

-Слайдтағы мәтіндерді оқып ат қойып көр

23-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Кешірім сұрау.

Сабақтың мақсаты: Кешірім сұрау туралы,оның түрлері туралы түсіндіру.Сыпайылылыққа, жіберген қатесін мойындап,кешірім сұрай білуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,әңгімелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер топтамасы,слайдтар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар,адамдар бір-бірінен кешірімді қай кезде сұрайды?

-Кешірім сұрағанда қандай сөздер айтылады?

Кешіріңіз,

Ғафу етіңіз,

Мен сені(сізді) ренжітейін деген жоқ едім,

Кешірші,өтінемін,

Кешір,қошақан,

Айып етпе,балапан,т.б.

Досыңыздың, туысыңыздың, жақыныңызды ренжітіп алсаңдар,кешірімді дұрыстап сұрағаныңыз жөн болады:

Күлдіру. Жоқ жерден дау туындап, әдемі көңіл-күйдің талқаны шықса, бұл ситуациядан құтылу үшін өзіңіз ренжіткен адамды күлдіруге тырысыңдар.

Сый жасау. Кешірім сұрап тұрып, сыйлығыңды құрбыңа, әпкеңе ұсына аласың.

«Кешірші» деген сөзді айту оп-оңай болғанымен, жүректен шықпаса, әсері де аз болып, құны жойылады. Сондықтан ренжіткен адамыңның көзіне тіке қарап, сол сөзді айту.

«Арыстан мен түлкі» ертегісін оқып,сахналау.

-Түлкінің арыстаннан кешірім сұрауын қалай түсінесің?

Шығармашылық жұмыс

Оқушылар өздері кешірім сұрауға байланысты көріністер дайындайды:

1-қатар «Оқушы мен мұғалім»

2-қатар «Дәрігер мен бала»

3-қатар «Дүкенші мен әжей»

4.Қорытынды бөлім.

Кешірім сұрағаннан кешіре білген ауыр. Бір-бірімізді ренжітпейік.

24-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Өтіну

Сабақтың мақсаты: Өтіну сөздерін үйрете отырып,олардың қолданылатын орнын меңгерту. Әдептілікке,өзін ортада сыпайы ұстауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, әңгімелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер топтамасы,слайдтар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Сыйлап сәлем беремін,
Көршілерді көргенде.
Ізетті де білемін
Үйге қонақ келгенде.
Әдепсіз деп сөкпесін,
Апама айтып өкпесін.

3.Негізгі бөлім.

-Балалар,бүгінгі тақырып өтіну туралы болмақ:

Рұқсат етіңіз....Кінәлімін....Ұят болады...Ренжіме....Кешірім өтінемін.

Оқулықпен жұмыс

Мақалдарды оқып,талдау.

-Өтініштердің тағы қандай түрлерін білесің?

-Олар қандай жағдайда қолданылады?

-Қай суретте өтініш сыпайы айтылады? Неге?

«Не істеуге болмайды?» Осы сөз үлкен етіп жазылып көрсетіледі.Мұғалім басқы сөзін айтады, оқушы ойланып жалғастырып айтуы керек.
- Үлкендердің алдынан...... (кесіп өтуге болмайды.)
- Кішкене баланы................(жылатуға болмайды.)
- Құстарды ...........................(атуға болмайды.)
- Қыз баланы........................(ренжітуге болмайды.)
- Сабақтан.............................(кешігуге болмайды.)
- Сыныпта.............................(айғайлауға болмайды.)
«Не істеу керек?» (бұл да сол сияқты жүргізіледі)
- Үлкен кісіні.......................(сыйлау керек.)
- Үлкеннің тілін...................(алу керек..)
- Үлкендерге..........................(сәлем беру керек.)
- Кішілерді..............................(қамқорлау керек.)
- Оқу құралдарын.................. (күтіп ұстау керек)

Суреттерге қарап оқиғаны мимикамен,қимылмен көрсету.

Жұппен жұмыс.

4.Қорытынды бөлім.

-Өтіну сөздері қай кездерде қолданылады?

25-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Кешірші.Не үшін? Таныс,бейтаныстар

Сабақтың мақсаты: Мәтіндерді оқып,талдай отырып,жаңа сөздермен таныстыру.Сөздерге түсінік беру арқылы есте сақтау қабілеттерін қалыптастыру.Ыдыс-аяқтардың аттарын біліп жүруге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер топтамасы,слайдтар.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Мейірімді жүрекпен
Ақ пейілді тілекпен
Амандасып алайық
Бір жадырап қалайық!

3.Негізгі бөлім.

«Көшедегі оқиға» мәтінді оқып,талдау.

-Асан әпккесінің алдында кінәлі ме? Не үшін?

Түсіндірме сөздік:

Шара-қымыз,сұйық ас құятын ағаштан жасалған шұңғыл,тік жиекті ыдыс.

Тостаған-ағаштан ойып жасалған ыдыстың шағын түрі.

Мәтінді тізбектеп оқу.

-Ірімшік,жент,қымыз,шұбат тағамдары неден,қалай жасалады?

-Тағы қандай ұлттық тағамның түрлерін білесің?

Шығармашылық жұмыс.

Суреттегі заттардың нөмірлеріне сәйкес атауларын тап.

Түсіндірме сөздік: (суреттерін көрсету,түсіндіру)

Саба-жылқының,сиырдың терісінен жасалған қымыз ашытуға арналған ыдыс.

Піспек-қымыз пісіретін сапты құрал.

Күбі-қайыңнан,еменнен,аршадан,жидеден жасалатын шұбат, қымыз, сүт пісіретін шелек.

Өз бетімен жұмыс.

«Атай қалай ертегі айтты?» мәтінін түсіне оқу.

-Қай сөзден атайдың ертегіні қате айтып отырғанын түсінуге болады?

Қате сөздің астын қызыл қарындашпен сыз.

4.Қорытынды бөлім.

-Қандай жаңа сөздермен таныстық?

-Қазіргі кездегі ыдыс –аяқтардың атауларын айтайық.

-Таныс,бейтаныс деген сөздерді қалай түсінісіңдер?

-Бұлар бір-біріне қарама-қарсы мағыналы сөздер.

26-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Ең маңызды сөздер.

Сабақтың мақсаты: Ертегілер туралы әңгімелей отырып, мәтін бойынща әңгімелеуге дағдыландыру.

Білетін ертегілерді қысқаша мазмұндауға жаттықтыру.

Шыншылдыққа,ақылдылыққа,қиялдауға тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Ертегілер топтамасы.

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,сипаттау.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық.

Күндей жадырап,
Айдай арайлап,
Күндей таза көңілмен,
Бүгінгі күнімізді бастаймыз.

3.Негізгі бөлім.

– Балалар, ертегілер еліне саяхат жасауға дайынсыздар ма?! (Оқушылар: иә!)
– Бүгін біз ертегілер еліне саяхат жасаймыз. Ертегінің аты «Бауырсақ». Бұл ертегінің ішінде сендерге арналған көптеген тапсырмалар бар. Тапсырмаларды орындауға дайынсыңдар ма? Ендеше ертегімізді бастайық.
Ертеде бір Шал мен Кемпір болыпты. Кемпір бір күні қаймаққа нан илеп, оны майға қуырып бауырсақ пісіріпті. Оны терезенің алдына суытып қойыпты.
Бауырсақ суып тұрып тұрып, бір кезде домалай жөнеледі. Домалап келіп терезе алдындағы орындыққа, орындықтан еденге, еденнен дәлізге, дәлізден аулаға, ауладан сыртқа, одан әрі, одан әрі домалай береді, домалай береді.
Бауырсақтың тапсырмасы – жұмбақ шешу.
1. Өзі жап – жас, мұрты бар,
Ет пен сүтке ұмтылар.
Тастамайды жылы үйді,
Түкті тонын шұп-шұбар. (Мысық)
2. Ағайынды бәрі,
Шықса – жасыл,
Түссе – сары. (Жапырақ)
– Өте жақсы, балалар! Бауырсақтың тапсырмасын жақсы орындадыңдар!Бұл шешудегі кейіпкерлер қай ертегіге қатысты? «Мақта қыз бен мысық»

Оқулықпен жұмыс

Берілген мәтінді оқып,талдау,сурет бойынша әңгімелеу.

-Ертөстік қандай ертегілерде болды?

-Өзің білетін ертегілерді мазмұндау.

-Ертөстік тағы қандай ертегілер еліне баруы мүмкін?

4.Қорытынды бөлім.

-Ертегінің қандай пайдасы бар?

-Ертегіні кім айтады?

27-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Мәтіннің негізі.

Сабақтың мақсаты: Мәтін туралы,оның түрлері туралы оқушыларға түсінік беру.Мәтінге ат қоюға,мәтіннің негізгі ойын анықтай білуге үйрету.

Табиғатты аялауға,туған жерін сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Табиғат бейнеленген суреттер.

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,сипаттау.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық. (тақтадан хормен оқу)

Сұлу дала! Менің сүйген еркемсің,
Жаным сенен жаратылған өлкемсің.
Қандай жақсы қазақ болып туғаным,
О, туған жер! Тамашасың, көркемсің.

3.Негізгі бөлім.

Туған жер, өскен ел жүрекке жылы сөздердің бәрі де табиғат деген таңғажайып ұғыммен бірігіп жатады. Қазақстанның табиғаты көз тартар, аса көркем, бар сұлулықты өн бойына жинап алған өлке.

-Балалар,бүгінгі сабақта мәтіннің түрлері жайында айтамыз.

1.Әңгімелеу 2. Сипаттау 3.Пайымдау

Оқулықпен жұмыс

3 қатарға мәтіндерді бөліп оқыту.

-Олар не туралы?

-Мәтіннің негізгі ойын анықта.

-Әр мәтінге ат қой.

-Бұл мәтіндер бір-бірінен қалай ерекшеленеді?

Медеу спорт кешені – жасанды мұз айдыны бар дүние жүзіндегі ең ірі спорт кешені. Алматы қаласынан 18 км жерде, Кіші Алматы шатқалында, теңіз деңгейінен 1691,2 м биіктікте орналасқан. Медеу Спорт Кешені — тек спорт жарыстары үшін ғана емес, сонымен қатар қала тұрғындары мен қала қонақтарының әсем табиғат аясында демалатын орны.(Слайдтан көрсету)

Мәнерлеп сырғанау — спорт түрі. Мұнда спортшы конькимен сырғанап, музыка сазына сәйкес әсем қимыл жасайды.

Мәнерлеп сырғанау алғаш рет Ұлыбританияда пайда болған. 1763 ж. Лондонда Б.Вест мәнерлеп сырғанаудан алғаш рет өнер көрсеткен.

2014 ж. 15 ақпанда Сочидегі қысқы олимпиадада Денис Тен Қазақстан тарихындағы бұл спорт түрінен алғашқы медаль - қола медальды жеңіп алды.(Фотосуреттерін көрсету)

4.Қорытынды бөлім.

-Мәтіннің қандай түрлері болады?

-Бүгін не туралы әңгімеледік?

28-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Мәтіннің негізі.

Сабақтың мақсаты: Мәтін туралы, мәтіннің негізі ойын таба білуді меңгерту. Жалқаулықтан безінуге,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Қыс туралы бейнеленген суреттер.

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,талдау.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

3.Негізгі бөлім.

*Жалқаудың жауы - жұмыс.

*Жалқаулық - жаман ауру.

*Жалқау жатып ішер, отырып ұйықтар.

-Бұл мақалдар кімдер туралы айтылған?

-Жалқау деп қандай адамдарды айтамыз?

Оқулықпен жұмыс

Мәтінді рөлге бөліп,түсіне оқу.

-Мәтіннің негізгі ойын білдіретіндей тақырып ойлап тап.

Шығармашылық тапсырма.

1-қатар «Менің сыныбым»

2-қатар «Құстар-біздің досымыз»

3-қатар «Табиғатты аяла» тақырыптарына мәтін құрастырады.

Әр қатар мәтін мазмұнына сәйкес суреттер салады.

4.Қорытынды бөлім.

-Мәтіндегі негізгі ойды қалай табуға болады?

-Үйден өзің қалаған тақырыпқа мәтін құрастырып жаз.

29-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Ертөстік туралы ертегі.

Сабақтың мақсаты: Ертегінің мазмұнын меңгерту, көріністер қойып, тыңдаушының жанын қозғап әңгімелеуге дағдыландыру, өзіндік пікір, сыни көзқарас қалыптастыру.
Оқушы қабылдауы мен ойлау аралығын зерттей отырып, ой қорыту, оқушының ой - өрісі мен дүниетанымын кеңейту.
Адал достыққа, қайырымдылыққа, адамгершілікке, батылдыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: «Ертөстік» ертегісінің дискісі.

Пәнаралық байланыс: музыка,әдебиеттік оқу.

Сабақтың әдісі: баяндау.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

«Шаттық шеңбері» әр оқушы өзін қай ертегінің кейіпкеріне ұқсататынын айту (теңеу)

3.Негізгі бөлім.
Оқушылар «Ертегілер елінде» әнін орындайды.

-Балалар,бүгінгі сабағымыз не туралы деп ойлайсыңдар?

-Ертегі туралы.

-Ертегі деген не? Қандай ертегілер білесіңдер? Қандай ертегілер ұнайды?Саған ертегіні кім айтып береді?

-Мына суретттегі кейіпкерлер қай ертегіден алынған деп ойлайсың?

-Бұл «Ертөстік» ертегісі,ендеше сол ертегіні көрейік. (Ертегіні тамашалау)

Оқулықпен жұмыс

Үзінділерді түсініп оқу.

-Суреттер бойынша «Ертөстік» ертегісінің желісімен мейірімді немесе мейірімсіз кейіпкерлер туралы ертегі құрастырып көр.

61-беттегі өлеңді мәнерлеп оқу,рөлге бөліп оқу. Мәтінге ат қою.

Шығармашылық жұмыс.

1-қатар «Мақта қыз бен мысық» ертегісін сахналау.

2-қатар «Түлкі мен ешкі» ертегісін сахналау.

3-қатар «Бауырсақ» ертегісін сахналау.

Жұмбақтар шешу

Өзі ширақ,өзі қу,

Жүрген жері айқай-шу. (түлкі)

Үстінен тоны түспеген,

Сонда да араз қыспенен. (Аю)

Туа сала мұрт өсірген мырза,

Пеш түбінде жатқанына ырза. (Мысық)
4.Қорытынды бөлім.

«Ертөстік» ертегісі ұнады ма? Мейірімді,мейірімсіз кейіпкерлерді ата.

30-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Мәтін қалай жазылады?

Сабақтың мақсаты: Мәтіннің бөлімдері туралы алғашқы түсінік қалыптастыру. Мәтіндерді рет-ретімен әңгімелеуге үйрету.

Жинақылыққа,ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Мультфильмдер топтамасы,ертегілер жинағы.

Пәнаралық байланыс: музыка,әдебиеттік оқу.

Сабақтың әдісі:Әңгімелеу.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

«Шаттық шеңбері» әр оқушы өзін қай ертегінің кейіпкеріне ұқсататынын айту (теңеу)

3.Негізгі бөлім.

-Балалар,бүгінгі сабағымызда мәтіннің бөлімдері туралы әңгімелейміз.

-Ертегілер қалай басталады?

-Қандай сөздерден басталады?

-Ертегілер қалай аяқталады?

Мәтіннің:

Басы,негізгі бөлімі және соңы болады.

Ертегілерден үзінділер көрсете отырып оқушыларға қай бөлімі екендігін тапқызу.

Оқулықпен жұмыс

-Сөйлемдердің қайсысы ертегінің басы,ал қайсысы ертегінің аяғы бола алады?

-Мәтіндерді рет-ретімен жинау.

Шығармашылық тапсырма.

«Алтын сақа» ертегісін тыңдап,3 қатар рет-ретімен әңгімелеп,содан соң оны сахналап көрсетеді.

«Кім зерек?» ойыны.

1 оқушы таныс мәтінді әңгімелеп бастайды,негізгі бөлімін басқа оқушы жалғастырады,ал 3-оқушы соңын әңгімелеп,аяқтайды.

Тыныштық сәті.

Оқушылар оқулықтағы мәтінді өз бетімен ішінен оқып,түсінеді.

4.Қорытынды бөлім.

-Мәтін қалай жазылады екен?

- Түйе бойына сеніп құр қалыпты қай бөлімі?

-Ерте,ерте,ерте екен бұл қай бөлімі?

-Бүгінгі сабақ ұнады ма? Қай ертегі ұнады?

31-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Өлеңдегі сөздердің ұйқасуы.

Сабақтың мақсаты: Өлеңдерді оқи отырып,ондағы сөздердің ұйқастарын табуға,өз ойынан ұйқас сөздер құрастыруға үйрету.

Оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру,өз ойын,пікірін ашық айтуға дағдыландыру.

Үй жануарларына қамқор болуға,белсенділікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: «Балдырған» журналы,жануарлар туралы өлеңдер.

Пәнаралық байланыс: музыка,әдебиеттік оқу,дүниетану.

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

Қошақаны қойдың

Қайда қалып қойдың?

Бұлтиып тұр бүйірің,

Қай өрістен тойдың?

3.Негізгі бөлім.

-Бұл өлең не туралы?

-Өлеңдегі сөздердің ұйқастары бар ма?

-Қай сөздер бір-біріне ұқсайды?

Өлеңдердегі сөздердің бір-біріне ұқсас болуы керек.

«Отан», «Мысығым», «Ана тілі» сөздердің ұйкастарын тауып,талдау.

Шығармашылық жұмыс.

Тақпақты мұқият оқы. Шарлардан тақпақтың ұйқасын тап.

Әр шумақтағы ұйқастарды бір түсті бояумен боя.

Сәйкестендіру

Тақпақтың ұйқасын тауып,жаз.

Добым,добым,домалақ, домалап, шырағым,

Тоқтамайсың домалап.

Ойнадым,ойнадым,

Ойынға тоймадым. қойдың,тоймадым,әукесін.

Әукім,әукім,әукешім,

Қасиыншы әукесін.

Поэзия минуты.

............ ............. баламын, (Мен әдепті)

............ ............. аламын. (Айтқан тілді)

............ ............. кеткенде, (Мамам дүкенге кеткенде)

............ ............. қаламын. (Үйде өзім)

4.Қорытынды бөлім.

-Өлеңді кім шығарады? Сен өлең шығарғың келе ме?

32-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Өтініп сұрау.

Сабақтың мақсаты: Ертегілерден үзінділер оқып,өтініп сұрау рәсімін оқушыларға меңгерту.

Оқушыларды сыпайылылыққа,адамгершілікке,сыйласуға тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ ертегілері» кітабы, ертегілер суреттері.

Пәнаралық байланыс: әдебиеттік оқу

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

Мынау-менің жүрегім,

Бәрі осыдан басталған.

Мынау-басым ақылды,

Бәрін осы басқарған.

Мынау менің оң қолым,

Мынау-менің сол қолым,

Барлық істі атқарған.

3.Негізгі бөлім.

-Мынау қай ертегінің суреті?

-Мысық пен мақта қыз не туралы айтып тұр деп ойлайсың?

Кейіпкерлердің қимылына қарап,сөздерінен не байқауға болады?

-Мақта қыз мысық не өтініп тұр?

-Қасқыр қояннан не өтініп сұрап тұр?

Түсіндірме сөздік:

Өтініп сұрау-бір адамның екінші адамға қаратып айтуы.

«Жолбарыс пен тышқанның достығы жайында» ертегіні түсіндіре оқу.

-Жолбарыс пен тышқан бір-бірімен қалай тілдеседі?

-Қызылмен жазылған сөздерге мән бер: Я,тақсыр,Апа,апа!Ей,байғұсым-ау!Қоянжан-ау!Достым.

Шығармашылық жұмыс

Оқулықтағы суреттерді бояу.

Өтініп сұрауды мимикамен көрсету.

«Ана мен бала», «Атасы мен немересі» , «Мұғалім мен оқушы»

4.Қорытынды бөлім.

-Өтініп сұрау деген не?

-Қандай сөздерді қолданасың?

33-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Тілден артық не бар,тілден жаман не бар?

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өз тіліне деген сүйіспеншілігін арттыра отырып, қазақ тілінде таза сөйлеуге, сөздің мағынасын түсініп тапсырманы дұрыс орындауға баулу.

Ой-өрісін дамыта отырып, сөздік қорын және мәнерлеп оқу дағдысын қалыптастыру.

Еңбекқорлыққа, адамгершілікке, өз тілін құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Асан Қайғының суреті және өмірбаяны жайында мәлімет, мақалдар жинағы.

Пәнаралық байланыс: әдебиеттік оқу

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу,түсіндіру.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі.

2.Психологиялық дайындық

Мынау-менің жүрегім,

Бәрі осыдан басталған.

Мынау-басым ақылды,

Бәрін осы басқарған.

Мынау менің оң қолым,

Мынау-менің сол қолым,

Барлық істі атқарған.

3.Негізгі бөлім.

- Балалар, тіл туралы қандай мақалдар білеміз?
1. Өнер алды қызыл тіл.
2. Тіл тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады.
3. Шебердің қолы ортақ,
Шешеннің тілі ортақ..
4. Тіл қылыштан өткір.

-Олай болса,бүгінгі тақырыбымыз тіл туралы болмақ,

Дәптермен жұмыс.

-«Таза мінсіз асыл тас» өлеңін мән беріп оқу.Түсінігін өз сөзімен жазу.

ЖҮРЕКТЕН ЖҮРЕККЕ
Жүрегімнің бөлшегі
Қаның, жаның - тілінде,
Арың, нәрің тіліңде.
Ұмтыл оны білуге.
Тілден алып ғибрат,
Құлшынасың білімге.
4.Қорытынды бөлім.

-Тіл мерекесі қай күні аталып өтеді? (22 қыркүйек)

2-сынып

р/с	Тақырыбы		Сағат саны	Мерзімі
І тоқсан
1	Кіріспе.Шешендік өнер.
2	«Өнер алды – қызыл тіл»
3	Кім айтты? Не айтты? Кімге айтты?
4	Кіммен қалай сөйлесеміз? Сөйлеу мәнері.
5	Жүйелі сөз жүйесін табады ....
6	Біз қалай сөйлейміз?
7	Сөздің ырғағын келтіріп сөйлеу.
8	Сөйлеу барысында екпінді сақтау.
9	Сөйлеушінің көңіл-күйі мен ішкі сезімі.
ІІ тоқсан
1	Ыммен түсіндіру және ишарамен білдіру.
2	Қас-қабағынан білу және айтқызбай түсіну.
3	Тыңдай білуді үйренейік.
4	Тыңдаймыз және естиміз.
5	Тыңдаймыз және түсініксіз сөзді анықтаймыз.
6	Сабақты мұқият тыңдаймыз.
7	Сыпайы өтініш.
ІІІ тоқсан
1	Өтіне білу де өнер.
2	Оқуды және жазуды үйренеміз.
3	Мәтін.
4	Тірек сөздер.
5	Мазмұнын айту. Егжей-тегжейлі мазмұндау.
6	Қысқаша мазмұнын айту.
7	Келісу немесе бас тарту.
8	Сыпайы және дөрекі бас тарту.
9	Сен қалай жауап берер едің?
10	Өтінішті орындаудан бас тарту.
ІV тоқсан
1	Мәтіннің түрлері.
2	Пайымдау.
3	Мысал келтіре отырып пайымдау.
4	Дәйекті және дәйексіз ойды жеткізу.
5	Ойша елестете отырып суреттеу.
6	Заттың нышаны.
7	Хабарландырудағы суреттеу.
8	Болған оқиға ма, ойдан шығарған әңгіме ме?
Барлығы		34

1-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Кіріспе.Өзіңді-өзің тексеріп көр.

Сабақтың мақсаты:

1. Шешендік сөз туралы түсінік бере отырып, сабаққа деген қызығушылығын арттыру, негізгі мәселелерге көңіл бөлуге үйрету;

2. Сауаттылыққа баулу, алған білімі негізінде шығармашылық қабілетін дамыту;

3. Оқушылардың бойына әдептілік, инабаттылық, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: шешендік сөз туралы түсінік алады, сабаққа деген қызығушылықтары артады.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар, журналдар т.б.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру сыныптың тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ІІ. Кіріспе: Шешендік өнер – қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы. Тапқырлықпен айтылған, көркем тілмен жеткізілген үлгілі ой-тұжырымдарды шешендік дейміз. Мұндай сөздер халықтың даналығын, тілдің байлығын көрсетеді.Халқымыздың тарихында көптеген би-шешендеріміз болған. Жау шапқанда ақылға шақырып, дау туғанда төрелік айта білген би-шешендер ел арасында сыйлы болған. Қазақ халқы балалардың шешендігіне де айрықша мән берген. Тапқыр балаларды үлкен-кіші демей, бәрі құрметтеген.

Сонымен, шешендік өнер дегеніміз – шебер, астарлы, әсерлі әрі көркем сөйлеп, жазуға үйретерін ілім.

ІІІ. Шығармашылық тапсырма:

1. Мәтінді мұқият оқып шығыңдар, мағынасына мән беріңдер.

-Бала әкесінің қайтыс болғанын «түйемнің тұсауы өліп қалып еді» деп неге айтты?

- Қонақтар баланың жауабына не себептен риза болды?

2.Мағынасын түсініп оқы.

Бұл заманда не ғаріп?

Замандасы болмаса,

Қария болар тез ғаріп.

Ел жағалай қонбаса,

Бетегелі бел ғаріп.

Қаз-үйрегі болмаса,

Айдын-шалқар көл ғаріп.

Әділ биі болмаса,

Бірлігі кетіп ел ғаріп.

Қадірін елі білмесе,

Қайратты туған ер ғаріп.

*Егер осы өлең жолдарын қара сөзбен айтатын болсақ, дәл осындай жинақы шығар ма еді, қалай ойлайсыңдар?

Сергіту сәті.

ІV. Дәптермен жұмыс.

Өзіңді –өзің тексер.

1.Үлгіге қарап сөйлем құра.

2.Сөз адамды қалай қуантады?Қалай ренжиітеді? Мысалдар келтір.

3.мағынасын түсін.

Жақсыға айтқан тура сөз,

Жасақ тіккен тумен тең.

Жаманға айтқан тура сөз,

Құмға құйған сумен тең.

*Бұл қанатты сөз қандай мағынаны білдіреді? «Тура сөз» дегенді қалай түсінесің? Жақсы адам қандай? Жаман адам қандай?

4. Амандасқанда қандай сөздерді қолданамыз?

Қоштасқанда ше?

Алғыс білдіргенде, кешірім сұрағанда айтатын сөздерді есіңе түсір.

5.Қандай мақал-мәтелдерді, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды, тақпақтар мен санамақтарды білесің. Жазып көр.

V. Сабақты қорытындылау

2-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өнер алды – қызыл тіл.

Мақсаты: 1.Шешендік сөз туралы түсініктерін кеңейту. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

2. Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп, шапшаң ой қорыта алуға, көркем ұқыпты жаза білуге дағдыландыру;

3. Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып, үлкендерді сыйлауға, құрметтеуге тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: шешендік сөз туралы түсініктері кеңейіп, сөз мағынасын түсініп, ой қорыта алуға үйренеді.

Қолданылатын көрнекіліктер: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»
Әдістер: сұрақ- жауап, диалог.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.
Кане, балалар тұрайық.
Бір-бірімізге күліп қарайық.
Мейірімге толы жүрекпен,
Орнымызға отырайық.
Ж. Баласағұн «Ақыл көркі – тіл, тілдің көркі – сөз.

Кісі көркі – жүз, жүздің көркі – сөз» дегендей, қазақ халқы сөз қадірін өз қадірім деп білген. Орынды сөзге тоқтаған. Орынсыз сөзді тойтара білген.

«Өнер алды – қызыл тіл» деген қанатты сөздер де тегін айтылмаған.

«Қызыл тіл» деген – шешен, орамды, жүйрік тіл. Бірақ, қызыл тіл мен қызыл сөзді шатастыруға болмайды. Қызыл сөз деп тиянақсыз, бос сөзді айтады.

ІІ. Әңгімені түсініп оқы.

*Қай бала жөнсіз сөйледі?

Қайсысы орнымен сөйледі? (Оқушылар қай баланың сөйлегені дұрыс екенін айтып, дәлелдейді)

ІІІ.Шығармашылық тапсырма.

1. Өлеңді түсініп оқып шығу.

Пұт болдым деп мақтанба,

Пұттан ауыр батпан бар.

Биікпін деп мақтанба,

Асқар-асқар таулар бар. (Құнанбай қажы)

- Балалар, өлең қандай адамға арналған деп ойлайсыңдар? (Оқушылардың жауаптары тыңдалады)
Пұт – салмағы 16 келіге тең ауырлық өлшемі.

Батпан – бірнеше пұтқа тең ауырлық өлшемі.

Сергіту сәті.
2.Оқы және ойлан.

Жүз – адамның дидары,

Келбет те сол, кескін де

Мұны ойланбай кім дағы,

Жатқызар зат есімге.

Жүз – жұп сан ғой кәдімгі,-

деп, - санасам мен тізіп.

Мойындатар бәріңді:

«Жүз – сан есім», -дегізіп.

Егер «суға жүз» десем,

Қай сөз табы болады?...

*Адамның дидарын тағы қалай атайды?

Айтылуы, жазылуы бірдей, бірақ мағынасы әр түрлі сөздерді омонимдер дейміз.

ІV.Дәптермен жұмыс.

Суретті боя және әңгімелеп бер.

*Осы суретке қандай ат қояр едің? Неліктен?

V. Сабақты қорытындылау.

3-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Кім айтты? Не айтты? Кімге айтты?

Мақсаты:1. Шешендік сөз туралы түсініктерін кеңейте отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

2. Сөйлеу тілін, сөз мағынасын түсініп, шапшаң ой қорыта алуға дағдыландыру;

3. Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып, адалдыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: шешендік сөз туралы түсініктері кеңейеді, тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре алады.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ.Жаңа сабақ.

1.Сұрамақты мұқият оқып шық.

-Түлкі, түлкі, түлкішек,

Қайда зулап барасың?

-Апам үйіне барамын.

-Апаң үйі не берер?

-Ешкі сауып сүт берер.

-Оны қайда қоямыз?

-Тал түбіне қоямыз.

-Ит жеп кетсе қайтеміз?

-Таяқ алып қуамыз.

-Жеткізбесе қайтеміз?

-Жылай-жылай қаламыз.

*Сұрап тұрған кім?Жауап беруші?
2.Үзіндіні оқы.

Жақып – футбол десе ішкен асын жерге қоятын қызбаның бірі.

Бір күні ол үш жасар ұлы Талапқа:

-Балам, мен бүгін сені футболға алып барам.

Сен өскенде футболшы боласың, - деді.

-Болам, - деп жауап берді Талап.

*Кім айтты? НЕ айтты? Кімге айтты?

ІІІ.Ширату.

1.Сөздердің дұрыс жазылуына және дұрыс айтылуына назар аудар:

Дұрыс жазылуы Дұрыс айтылуы

Талдықорған Талдығорған

Құр қол құр ғол

Ақ аю ағ аю

Сергіту сәті.

2. Мысалды түсініп оқы.

Бір түйір ірімшікті тауып алып,

Ағашқа қарға қонды ұшып барып.

Тоқ санап ірімшігін көңіліне,

Жей қоймай отыр еді ойға қалып.

Тістеген рімшігін түлкі көріп,

Аяғын ептеп басып, жақын келіп:

«Ау – деді,-көретін де күн бар екен,

Жүруші ем сырттан ғашық болып өліп.

Тамаша қарағанға түрің қандай,

Мынау көз, мынау мойын, мұрын қандай?

Гауһардай қанаттарың жарқырайды,

Келісті қалай біткен және маңдай»

Өтірік мақтағанға қарға еріп,

«Қарқ» етті пәрменінше жағын керіп,

Ірімшік «қарқ» еткенде жерге түсті,

Жеп алып, түлкі кетті жортып желіп.

*Түлкіні шешен деуге бола ма?

Неліктен олай ойлайсың?

ІV.Дәптермен жұмыс.

3.Қарға мен түлкінің әңгімесін кестеге салып көр.

Не?

Неге?

Не үшін? Айтты

V. Сабақты қорытындылау.

4-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Кіммен қалай сөйлесеміз? Сөйлеу мәнері.

Мақсаты: 1.Оқушылардың «тіл табысу» ұғымы туралы түсініктерін кеңейту.
2.Сөзді түсіне білу, сөйлесу дағдыларын қалыптастыру.
3.Адамдармен жағымды қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту. Өзара сыйластыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: сөйлесу дағдылары қалыптасады.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Хабар алды, хабар берді, хабар салды, хабар-ошарсыз, хабары жоқ, хабардар болды деген сөздердің бәрінің де түбірі бар – хабар. Ал хабар дегеніміз – қысқаша мәлімет.

1.Мысалды мұқият оқы.

Ақжарқын жазда ауылдағы ата-әжесінің үйіне демалуға барған.

-Мектебің жақсы ма, құлыным? – деді атасы.

-Жақсы, ата. Біз биыл жаңа мектепке көштік.

-Әкең мен шешеннің жағдайлары жақсы ма?

-Жақсы, ата! Әкем Англияға іс-сапарға барғалы жатыр. Анам балабақшаға жұмысқа тұрды.

-Кішкентай інің Айқын қалай, өсіп қалды ма?

-Өсіп жатыр, ата. Былдырлап сөйлейді.Мамам оны балабақшаға апарды, - деді Ақжарқын.

*Ақжарқын атасымен қалай сөйлесті? Ақжарқын атасын не туралы және кім туралы хабардар етті?

2. Мысалға назар аудар.

-Ағай, айып етпеңіз, орталық саябаққа қандай көлік баратынын айтасыз ба? Адасып қалып едім....

-Адасқаның жарамаған екен, балақай. Мына аялдамадан №12 троллейбусқа отырасың. Соңғы аялдамадан түсесің.

*Хабаршы кім? Хабар алушы кім?

Бірде хабаршы болсақ, бірде хабар алушы боламыз. Сонымен бірге, жағдайға қарай әр кезде әртүрлі жауап береміз.

ІІІ.Дәптермен жұмыс.

3. «Мен кіммін?» деген сұраққа жауап беріп көр.

Отбасында

Үлгі:Ата-анамның – ұлымын немесе қызымын

Атам мен әжемнің Қоғамдық орындарда

Әпкемнің __________________ Автобуста, пойызда ________________________

Ағамның____________________ Дүкенде___________________________________

Тәтемнің______________________ Шаштаразда _______________________________

Інімнің ______________________ Ауруханада _________________________________

Кинода, театрда ______________________________

Көмекші сөздер:

-іні

-қарындас

-сіңлі

-жолаушы

-тұтынушы

- атып алушы

- көрермен

Сергіту сәті.

4.Мақал –мәтелдерід мұқият оқып шық. Олардың қандай адамдарға арналатынын тауып, сызықпен қос.

· Тек жүрсең тоқ жүресің,

Домаланып көп жүресің. көп сөйлейтін

· Адам тілінен табады,

Сиыр мүйізінен табады. бейпілауыз

· Іріген ауыздан шіріген сөз шығады. ұрыншақ

· Аз сөйлесең, саз сөйле. беймаза

Бейпілауыз – тұрпайы, дөрекі сөйлейтін адам.

5.Әдептілікке тәрбиелейтін ырымдар мен тыйым салу сөздері.
• Біреумен сөйлескенде, бетіне қадала қарап, тақалып тұрма.
• Біреумен сөйлескенде, керексіз нәрсені қазбалап сұрай берме.
• Өзіңе қатысы жоқ сөзді естуге құмартпа.
• Дастархан басында көп сөйлеме.
• Жаман, бұзақы сөзден тыйыл.
• Біреу бірдеңе сұраса, ойланып, анық жауап бер, аузыңа түскен сөзді айта салма.
• Өзің білмегеніңді басқалардан сұрап алуға намыстанба.
• Әркімді бір кемележдеп, мұқатпа.
• Қолыңнан келмейтін істі тыңдырамын деп ешқашан уәде етпе. Ал уәде бердің екен, қайткенде де орындауға тырысып бақ.
Сөзіңде тұр.

ІV.Сабақты қорытындылау

5-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Жүйелі сөз жүйесін табады....

Мақсаты: 1.Оқушыларды әдептілікке баулу, амандасуды үйрету.

2.Оқушылардың өзін-өзі басқару дағдыларын қалыптастыру, оқушы танымын, ақыл-ойын сөйлеу мәдениеті, әдеби шығармашылық қабілетін, ізденушілік қабілеттерін дамыту.

3.Оқушыларды адамгершілікке, әдептілікке тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: өзін-өзі басқару дағдылары қалыптасады, шығармашылық қабілеттері дамиды.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Оқушылар «Екі әтеш» ертегісін оқиды.

Ертеде бір кемпір-шалдың құс дегенде екі әтеші бар екен. Кемпір мен шал екі әтешті мәпелеп бағыпты.

Бір күні кемпір құстарға жем шашады. Екі әтеш бас салады. Күндіз-түні бірге жүрсе де, шұбар әтеш жемді қызғанып, досына шекесінен одырая қарайды. «Шіркін, мынаның бәрін өзім жеп, тыңқия бір тойсам ғой» деп ойлайды. Сөйтіп шұбар әтеш сұр әтешке жем жегізбейді. Қайта-қайта шоқып, мазасын алады. Сұр әтеш бір рет елемеген болады. Екінші рет көрмеген болады. Ақырында ол да ызаланып, шұбар әтешті шоқып алады.

Осыдан соң екі әтеш бір-бірімен төбелесе кетеді. Екеуінің де үсті-басы жұлым-жұлым болады.

Бұлар өстіп қызылшеке болып жатқанда, көршінің тауықтары шашылған жемді түк қалдырмай жеп кетеді.

*Ертегіден қандай ой түйдің?

Екі әтеш неліктен төбелесті?

Төмендегі мақал-мәтелдердің қайсысы «Екі әтеш» ертегісінің мазмұнына сай келеді?

· «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей»;

· «Қызғанғаның қызыл итке»;

· «Жүз сомың болғанша, жүз досың болсын»

2. Мысалды мұқият оқы.

- Сен күзде мені мазақтап қашып кеткен қозы есмессің бе? – деп қасқыр жас бағланға тап-тап беріпті.

-Қасеке, олай болуы мүмкін емес. Мен күзде әлі тумаған едім, - депті қозы.

Қасқыр ашуланып:

-Әдепсіз, үлкенге неге қарсы сөйлейсің? – деп, қозыны сол жерде бас салыпты.

*Осындағы қозыны әдепсіз деуге бола ма?

Ал қасқырға қандай мінездеме бересің?

Жаз: ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ІІІ.Ширату.

1.Дауыс ырғанына салып айт.

«Мәссаған!» деген сөзді қуанғанда қалай айтамыз?

Қорыққанда ше?

Таңғалғанда ше?

ІV. Сабақты қорытындылау.

Жүйелі сөз — Жүйесін табар;
Жүйесіз сөз — Иесін табар.

Мақалдың мағынасын ашу.

6-сабақ.

Сабақтың тақырыбы: Біз қалай сөйлейміз?

Мақсаты: 1. Ырғақ туралы түсінік беру. Оқушылардың сөйлеу мәдениеті туралы түсініктерін кеңейту.

2.Cөзді түсіне білу, мәдени сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, сөздік қорларын молайту.

3. Адамдармен жағымды қарым-қатынас жасауға, сыйластыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: Сөйлеу мәдениеті туралы білімдері кеңейеді, жағымды қарым-қатынас жасауға үйренеді.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Қандай жағдайда асықпай сөйлейміз?

Ал қандай жағдайда әдеттегіден жылдам сөйлейміз?

1. Мысалдарға назар аудар.

– Әке, әке! Қатты дауыл соғып жатыр, сіздің көлігіңіздің үстіне қарағаш құлағалы тұр!

- Әже, маған ертегі айтып беріңізші.

*Қайсысын ақырын, қайсысын жылдам айтасың? Неліктен?

2. Өлеңді көтеріңкі көңіл-күймен оқы.

Балақай-ау, балақай,

Жаз келеді-ау, алақай.

Жалаң аяқ жүреміз,

Балақты да түреміз.

Көлден балық сүземіз,

Жалтылдатып тіземіз.

Тау мен тасты кеземіз,

Сан қызықты көреміз,

Сайдан жидек тереміз.

Тайға мініп желеміз,

Алтыбақан тебеміз.

Сөздік жұмыс.

Жидек – таңқурай, бүлдірген, құлпынай сияқты жемістердің жалпы атауы.

Тай- екі жасқа әлі толмаған жылқы төлі.

Алтыбақан – қазақтың ұлттық ойыны, бірнеше адам бірге тербелетін әткеншек.

3.Ақын Төлепберген Ақыпбеков ағаларың қос буыны да бір сөзден тұратын жұмбақтар жазған екен. Тауып көрейік.

Өте ұқсас бұл сырттай

Күнбағысқа құп-құрттай.

Сарғыш гүлі біртіндеп,

Шарланады үлпілдеп.

Бақта өседі ол қаптап,

Бұл не?

Ойлан, бол, тап, тап!

- ?

- -Бұл кәдімгі ....

ІІІ.Сергіту сәті.

4.Суретті және берілген сөздерді пайдаланып, жаңылтпашты толықтырып жаз және дауыстап оқы.

_________________________ ет асатар,

_________________________ бес асатар

ІV.Сабақты қорытындылау.

7-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөздің ырғағын келтіріп сөйлеу.

Мақсаты: 1. Ырғақ туралы түсініктерін кеңейте отырып, оқушылардың сөйлеу мәдениеті туралы білімдерін арттыру.

2.Cөзді түсіне білу, мәдени сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, сөздік қорларын молайту.

3. Адамдармен жағымды қарым-қатынас жасауға,сыйластыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: Ырғақ туралы түсініктері кеңейеді, мәдени сөйлеу дағдылары артады.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

-Қандай жағдайда ақырыпн сөйлейсің?

Қандай жағдайда қатты сөйлейсің? Есіңе түсір.

1.Оқы және ойлан.

Мектепте жүгіруден жарыс ұйымдастырылды. Жарысқа жиырма бала қатысты. Төрешілікті Мұхтар атқарды. Мектепішілік жарыс дегенмен, балалар жан алысып, жан берісті. Мәре сызығын бірінші кесу үшін балалар жанын салды. Алға шыққан Мақсатты көріп тұрған балалар: «Мирас, Мирас! Алға, алға!» - деп айқайлап, қолдап тұр.

*Осы жарыс жөнінде әңгімелеу керек болса, қандай дауыс ырғағымен айтар едің?

Төмендегі тірек сөздерді пайдалана отырып, жарыс туралы әңгімелеп бер.

Бірінші айналым, Мақсат, мәре, бірінші, сыйлық.

2.Бір нәрсеге ренжісең, ақырын сөйлейсің бе, қатты сөйлейсің бе? Жылдам айтасың ба, баяу жеткізесің бе? Бір нәрсеге қуансаң ше?

· Сен мектепте жүгіруден бірінші орын алдың. Бұл қуанышыңды әкеңе қалай жеткізер едің?

· Математика пәнінен берілген тапсырманы орындай алмай, «екілік» алып қалдың. Бұл жөнінде анаңа қалай айтасың?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Суретке қарап отырып, әңгіме құрастыр. Әңгімеге ат қой.

4.Есіңе түсір.

Қатты қуанғанда аузымызға қандай сөз түседі?

Қорыққанды білдіретін сөздер қандай?

Жаз _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау.

Жадынама.

- Дауыстың ырғағы орташа, баяу, аздап баяу, жылдам, өте жылдам, жаңылтпаш сияқты болады.

- Дауыс әдеттегіден қатты, әдеттегіден ақырын, қатты, өте қатты шығады. Одан да қатты шықса, ол айқай болып есептеледі.

- Екпін байыпты, сенімді, қуанышты, ашулы болуы мүмкін.

Адамның әлденеден қорқып тұрғанын да, күйгелектеніп тұрғанын да сөз сарынынан байқауға болады.

8 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу барысында екпінді сақтау.

Мақсаты:1. Екпіннің лексикалық мағынасын сақтай отырып, оның оқу, сөйлеу нормасына тән құбылыс екенін білу;

2.Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: Екпін туралы түсінік алады, қолдана біледі

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Екпін дегеніміз – сөз ішіндегі белгілі бір буынның көтеріңкі айтылып, айқын естілуі.

1. Мысалдарды оқы.

– Едіреңдемей көзіңе қарап жүрмейсің бе? – деді Әсет өзін қағып кеткен балаға жаратпай қарап.

- Өй, сен өзің қалай-қалай сөйлейсің? – деді ана бала да сасып қалып.

- Көзіңе қарамайсың ба деймін, - деді Әсет тағы да.

- Байқамай қалдым. Кешір, бірақ сен де дөрекі сөйлеме! – деді бейтаныс бала.

***

- Бәлі, өзің шебер екенсің ғой! Қандай әдемі! – деді Маржан Жазираның тіккен кестесінен көз алмай.

- Рақмет! – деді Жазира досының мақтағанына қуанғанын жасыра алмай күлімдеп.

*Мұндағы қай сөздерге екпін түсіріп айтасың? Неліктен?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2. «Тышқандар» деген ертегі естерінде бар ма?

«Тышқандар» ертегісінен үзінді оқу.

*Тышқандардың өзара әңгімесін дауыстап оқып көр.

*Қай жерінде дауыс кекесінмен шығуы керек?

*Қай тұста тышқандардың қуанғанын аңғаруға болады?

3.Мысалды оқы.

Ата-анаң демалыс күні сені саябаққа апаруға уәде берген. Бір апта бойы жексенбіні асыға күтіп жүрдің. Саябаққа жиналып жатқан уақытта үйге досың келді.

Ол математикадан есеп шығаруға көмектесуіңді өтінді.

ü Досыңа қалай жауап берер едің?

ü Қандай жауап досыңды ренжітуі мүмкін?

ü Қандай жауап екеуіңнің достығыңды нығайта түседі деп ойлайсың?

V.Сабақты қорытындылау.

Жадынама.

- Сөзге екпін түсірудің де өзіндік мәні, мағынасы бар. Мысалы, «жарайсың!» деген сөзді тек мақтау үшін ғана емес, керісінше мағыгасында да айтуға болады. «Құтты болсын!» деген әдемі ниетті сәл кекесінмен айтсақ, оның да мағынасы өзгеріп кетеді.

9 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөйлеушінің көңіл-күйі мен ішкі сезімі

Мақсаты: 1.Лексикалық мағынасын түсініп, сөйлеушінің көңіл-күйімен ішкі сезімін білдіріп, оны қолдана білуі;

2.Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: сөйлеу мәдениетін және көңілін жеткізе білуі.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1. Мысалды рөлге бөліп оқыңдар.

Бір шымшық торға түсті соры қайнап,

Барды ма, кім біледі, ажал айдап.

Бәлені қаза менен қайда деме,

Ғаріп боп отыр сорлы көзі жайнап.

Жанына жас көгершін ұшып келді:

«Не қара басты торға түсіп? – деді. –

Тал түсте торды көрмей соқыр ма едің,

Есалаң, ақылың жоқ, күшік», - деді.

Десе де: «Ақыл серік қонған баққа»,

Ем болмас баста бағың таяр шақта.

Пысықсып көгершінім отырғанда,

Қалыпты өзі түсіп қыл тұзаққа.

-Ақылың қайда кетті, данышпаным,

Серт етіп түспеске қол алысқаның?

(Ахмет Байтұрсыновтың аудармасы)

v Мысалдан қандай ой түйдің?

v Мысалда айтылған жайтқа төмендегі үш мақалдың қайсысы сай келеді деп ойлайсың?

«Жүйелі сөз жүйесін табар, жүйесіз сөз иесін табар»;

«Ит үреді, керуен көшеді»;

«Күлме досқа, келер басқа».

2. Үзінділерді оқып шық. Жасылмен берілген сөздер қандай көңіл-күйді аңғартады?

- Машинасын тез қайтарып бер! Ал аяғыңды далаға шығып сүрт! – деп әмір еттім. Ол шығып кетті. (Машқар Гумеров)

***

- Жоқ ата... – Беріктің үні дүрілдеп кеткен, көз шарасы да жасқа толы: мөлтілдеп тұр. – Ата, ондай тұлпар болады әлі. Болуы керек. Өзіңіз айтатын едіңіз ғой; «Ат тұяғын тай басар» деп.

- Кім білсін, балам,- деп күрсінді Жұман қария. (Жанабек Шағатай)

Бұрық беру, шарасыздық таныту, ашу шақыру

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

*2-тапсырмадағы жасылмен берілген сөздердің қайсысы бұйрық беруге, қайсысы шарасыздық танытуға жатады?

3.Хайуанаттар бағынан, суреттен, теледидардан талай аң-құстарды көрген боларсыңдар.

-Қандай жануар сендерді айрықша таңғалдырды?

-Қайсысы аяушылық сезімін тудырды? Неліктен?

4.Ойлан және өз ойыңды жаз.

· Автобуста өзің қатарлы бір бала балалы әйелге орын бермейді. Сен не дер едің? Жаз_________________________________________________________________

· Ауылдағы арқалығы бар орындыққа балалардың бірі балшық-балшық аяғымен шығып отырғанын көрдің. Оны қалай жөнге шақырасың?

Жаз _________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау.

10 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Ыммен түсіндіру және ишарамен білдіру

Мақсаты: 1.Ым мағынасын аша отырып, оның оқу, сөйлеу мәдениетінде қолдана білуі;

2.Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру және ыммен түсіндіруі.

Күтілетін нәтиже: Ым мен ишара туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Ым деген – көзбен көрсетілетін дыбыссыз, ишарат белгі. Ал түрлі белгілерді тұспалдап, ыммен білдіруді ишара дейміз.

1.Мысалдарға мән бер.

Көзін қысып, бас бармағын шошайтып, жылы жымиып, басын жеңіл ғана изеді.

*Осындай тәсілді өзің пайдаланып көріп пе едің?

*Әсияның анасы ыммен түсіндірді ме, ишарамен білдірді ме?

«Ымды білмеген дымды білмейді» деген сөз бар. Ол ым мен ишараны дұрыс түсінбейтін адамдарға қатысты айтылады.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2.Ертегіні рөлге бөліп оқыңдар. Түлкі мен қырғауылдың көңіл-күйін дауыс ырғағымен және ыммен білдіріңдер.

-Әй, достым, қорықпа! Жаңа ғана естідім, бұйрық шығыпты, ешкім ешкімге зорлық қылмауы керек екен. Мұнан былай қой мен қасқыр, түлкі мен тауық бірге жүретін болыпты, - дейді түлкі құлығын асырамақ болып.

-Жақсы хабар екен! Рақмет, достым,- деді қырғауыл сенген кейіп танытып. – Мына жақта бір топ ит келе жатыр, оларға да айтайық жақсы жаңалықты, қуанып қалсын!

Ит дегенді естіген түлкі алды-артына қарамай қаша жөнеледі.

-Қайда барасың, түлкім? Бұйрық қайда қалды? – дейді қырғауыл қулана.

-Кім біледі, иттер бұйрықты естімеген шығар, - депті сонда түлкі міңгірлеп.

*Жасылмен берілген сөздерге назар аудар. Мұндай жағдайда сөйлеушінің кескін-келбеті қалай өзгеретінін келтір.

Дұрыс сөйлеп үйренейік.

Қазан пісті

Қазандағы тамақ пісті

Қазан қайнады

Қазан тасыды

Қазан төгілді

*Шайдың қайнағанын қалай айтамыз? Сүтті ше?

V.Сабақты қорытындылау.

Бір нәрсені айтқан уақытта қалай айту керектігін ойлан. Сөйлеп тұрған адамның қас-қабағына, дауыс ырғағына назар аудар. Өзін қалай ұстайтынына мән беріп қара.

11 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Қас-қабағынан білу және айтқызбай түсіну

Мақсаты: 1.Сөйлеу кезіндегі адамның көңіл-күйін айтқызбай түсінуін үйрену;

2. Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: адамның көңіл-күйін айтқызбай байқауға үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Мысалдарға назар аудар.

· Әсел демалыс күні абыржулы болды. Ауладағы балалармен ойнауға да зауқы соқпады. Бар ойы ертеңгі бақылау жұмысында еді. Бақылау жұмысына бола сонша уайымға салынғаны анасына да ұнамады. Таңертең де Әселдің жүзі шаршаңқы болды. «Бәрі жақсы болады, уайымдама» деп шығарып салды анасы. Расында да, Әсел бақылаудан «бес» алды. Қуанышы қойныңа сыймай, үйге жүгіріп келді. Анасы есіктің аузынан қарсы алды. «Бес алдың ба, балапаным? Құтты болсын!» - деді.

Әсел бақылауды жақсы тапсырғанын анасына айтып үлгерген жоқ. Анасы оның жақсы тапсырғанын қуанышты жүзінен білді. Яғни, айтқызбай түсіну дегеніміз осы.

· «Ақтөбе» командасы мен Қостанайдың «Тобылы» арасында жолдастық кездесу өтіп жатыр. Нұркеннің әкесі футбол десе ішкен асын жерге қоятындардың бірі.

Бұл жолы «Тобылға» жанкүйер болып отыр. Нұркен футбол біткенше әкесіне қарады да отырды. Біресе көзі бақырайып кетеді, біресе орнынан көтеріліп барып, қайтадан отырады. Енді бірде санын бір соқса , тағы бірде теледидарға қарай еңкейе түсді. Ал доп қақпа торын бүлк еткізгенде орнынан ыршып тұрып, жас балаша қуанады. Сосын қайтадан сабырлы қалпына түседі. Қақпаға бағытталған доп қиыс кеткенде «үуҺ» деп жеңіл күрсінеді. Ойын қорытындысында «Тобыл» 2:1 есебімен жеңіл кетті. Кешкі ас үстінде әкесіне қарап еді, қабағы ашылып, жадырап отыр екен.

*Қас қабағына қарап, адамның көңіл-күйін айтқызбай білуге бола ма екен? Мысалы, Нұркеннің әкесінің көңіл-күйі қалай-қалай өзгерді?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3. Оқы және ойлан.

Дүкенде балалар кезек күтіп тұр еді, бір балалы әйел келді.

-Айналайын, мені кезексіз кіргізіп жібересің бе?- деді әлгі әйел кезегі жетіп қалғап балаға қарап.

-Кіріңіз! –деді бала түйіліп.

Балалы әйел басын шайқап, күрсінді.

* «Кіріңіз!» деген сөз балалы әйелге неліктен ұнамады?

Осы сөзді басқа көңіл-күймен айтып көр. Балалы әйел риза болуы үшін сен қалай айтар едің?

*Буын сөздерді орын-орнына қойсаң, бір мақалды оқуға болады:

АС ҰР ҒАН ПЕН ТАС ДЫ ҰР ПЕН

Мақалды жаз:______________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау.

12 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тыңдай білуді уйренейік.

Мақсаты:1.Сөйлеу кезіндегі сөздердің лексикалық мағынасын аша отырып, оның оқу, сөйлеу нормасына тән құбылыс екенін түсіндіру және білу;өзгелерді тыңдай білуге үйрену.

2.Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: тыңдай білуді үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Сөйлеуші болған жерде міндетті түрде тыңдаушы болады.

v Жазушы бар жерде оқырман болады.

v Біреу сөйлегенде екінші біреу оны тыңдайды.

v Біреудің жазғанын екінші біреу оқиды.

v Сол арқылы қарым-қатынас қалыптасады.

v Тікелей кездеспей-ақ, хат арқылы да қарым-қатынас жасауға болады.

v Ертегі кейіпкерлерімен ойша кездесу де қарым – қатынасқа жатады.

· Кітап оқығанда кіммен немесе кімдермен қарым-қатынас жасаймыз?_______________________________________________________________

· Теледидар көргенде ше?____________________________________________________

· Мұның адаммен тікелей сөйлесуден айырмашылығы қандай?__________________________________________________________________

1. Құлақ салып, мұқият дыбыс тыңдауды тың тыңдау деп айтады. Мысалы, «Алыстан иттің үрген даусы естілді. Жұман қария құлағын түріп, тың тыңдады». Енді осы үлгімен төмендегі сөздердің мағынасын түсіндіріп жаз.

Мұқият тыңдау дегеніміз-_________________________________________________

Тыңдамау-______________________________________________________________

Ақылын тыңдау-_________________________________________________________

Айтқанын тыңдау-_______________________________________________________

Атүсті тыңдау-___________________________________________________________

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

* «Оң құлағынан кіріп, сол құлағынан шығып кету» деген сөзді қай уақытта айтады?

2. Мысалдарды мұқият оқы

Иә, тыңдап тұрмын дегендей; Иә,иә дегендей бас изеп; айта беріңіз; жеңіл жымиды; қабағын шытты.

*Тыңдаушының көңіл-күйін бұдан басқа қандай қимылдармен білдіруге болады?

*Сағатқа немесе есікке қарағыштай беру ненің белгісі?

3.Суретке назар аудар.

*Кім мұқият тыңдап отыр? Қайсысы мүлдем тыңдамай отыр?

4.Сөйлемдерді оқы. Жасылмен берілген сөздердің қандай көңіл-күйді аңғартатынын айт.

«Әсеттің екі езуі екі құлағына жетті».

«Ол жеңіл күрсінді де, орындыққа отыра кетті».

«Әлия амалсыздан орнынан тұрып, есікті жауып келді»

«Әкем маған сұраулы жүзбен қарады»

«Көзінің қиығын да салмастан отыра берді»

«Қарсы алдынан шыға келгенде екі көзі тас төбесіне шықты»

«Қуаныштан жүзі бал-бұл жанды»

* «Екі көзі тас төбесіне шықты» деген қандай мағынаны білдіреді?

Жаз: _____________________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау

5. Өткен тапсырмаларды есіңе түсіре отырып, кроссвордты шеш.

1. Түлкі жарлық шықты деп кімді алдағысы келді?

2.Көгершін құстардан не үшін жәрдем сұрады?

3.Ішкі сезімімізді дауыстың қандай қасиеті арқылы білдіруге болды?

13 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тыңдаймыз және естиміз

Мақсаты: 1.Тыңдау және есту қабілеттерін дамыту арқылы өй-өрісін қалыптастыру.

2.Тапсырмаларды орындау арқылы әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу.

3.Оқушылардың тыңдау және есту мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: мұқият тыңдау сөйлеп отырған адамға деген құрметті білдіру дегенді түсінеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Мұқият тыңдау арқылы жаңа, қызғылықты нәрселер туралы білеміз. Мұқият тыңдау сөйлеп отырған адамға деген құрметті де білдіреді.

1. Мұқият оқы.(Өтен Ахметовтің әңгімесінен үзінді)

Ораз мұғалімнің соңғы сұрағына неліктен «мен емес!» деп дауап берді?

Мұқият тыңдамаудың кесірінен күлкіге қалған кезің болды ма?

Оның қалай болғанын әңгімелеп бер.

2.Үзіндіні оқып шық.

Ондағы кейіпкерлердің әңгімені қалай қабылдағанына назар аудар.

- Қарқ-қарқ күлді, жанын қоярға жер таппай, өңбекшіді, сықылықтап кеп күлді.

*Дауыс ырғағы мен кейіпкерлердің көңіл-күйін көрсете отырып оқыңдар.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Өзіңді-өзің тексеріп көр. Ол үшін төмендегі мәтінді бір рет тыңдап, мағынасын түсінуге тырыс.

Торсық

Торсық дегеніміз – сусын құятын ыдыс. Ол теріден жасалады. Торсықты әдетте түйенің, бұғының және өгіздің мойын терісінен жасайды. Кішкене торсықтарға үш литр сұйықтық сыяды. Ал үлкен торсықтарға сегіз литрге дейін сусын құйып алып жүруге болады. Малшылар торсыққа шалап, қымыз, шұбат, айран құйып алып жүреді.

4. «Қасқыр мен кірпі» ертегісін бірге оқиық

Кірпі неге олай жауап берді?

«Қасекесі» дегені кірпінің қасқырды қатты сыйлайтынын білдіре ме?

Әлде оның басқа себебі бар ма?

Біздің анықтама

Ø Озбыр – зәбір көрсетуші, қатігез, зұлым, рақымсыз

Жай ғана тыңдау жеткіліксіз

Айтылған әңгіменің не туралы екенін түсіну аса маңызды.

Ең маңызды мәселені ажырата білген жөн.

V.Сабақты қорытындылау

Жадынама

Айтылып жатқан әңгімені түсініп тыңдау үшін не істеу керек?

ü Әр нәрсеге ойыңды бөлмей, мұқият тыңдау керек.

ü Әңгіменің тақырыбын біліп, не туралы екенін ұғу қажет.

ü Тыңдап отырғанда ең маңызды нәрсені анықтап алу қажет.

ü Егер негізгі ойды түсінбесең, қайтадан тыңдаған жөн.

14 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тыңдаймыз және түсініксіз сөзді анықтаймыз

Мақсаты: 1.Тыңдай отырып, түсініксіз сөздердің мағынасын анықтауға үйрету;

2.Берілген тапсырмалар арқылы білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың тыңдау және есту мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: тыңдап отырып, бұрын естімеген сөздердің мағынасын анықтауға үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Кейде тыңдап отырғанда бұрын естімеген сөздер, ұғымдар кездесіп қалады. Мұндайда қысылмай сол сөздің мағынасын сұраған жөн.

Оны сұраудың бірнеше тәсілі бар. Мысалы:

- «...» деген сөздің қандай мағынаны білдіретінін айтыңызшы.

- Кешіріңіз, «...» деген не деген сөз?

- «...» деген не екенін түсіндіріп бересіз бе?

1.Мұғалім жұмбақ жасырып, шешуін сұрады.

Жұмбақтың ішінде түсініксіз сөздер көп екен.

Жұмбақтың шешуін жаттап алып айта саласың ба, әлде мұғалімнен түсінбеген сөздеріңді сұрайсың ба?

Ат басты,

Арқар мүйізді,

Бөрі кеуделі,

Бөкен санды.

Қос қанатты,

Құмырсқа ізді,

Бота тірсекті.

Жұмбақта қандай түсініксіз сөздер бар?____________________________________________________________________________

Олардың мағынасын сұрастырып біл.

2.Мәтінді мұқият оқы.

Ø «Иек астында тұрған жер ғой, қазір –ақ жетіп барамыз»,- деді ақсақал немересіне.

Ø «Ит өлген жерде екен, шаршап зорға жеттік», - деп Қадір әңгімесін айтып отырды.

Ø «Таяқ тастам жерде тұрып, кешігіп келгеніңе таңғалып отырмын».

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Біздің анықтама

Ø Иек асты – өте жақын жер.

Ø Ит өлген жер – өте алыс жер.

Ø Таяқ тастам – тым жақын жер.

(Жәрдем Кейкін)

Баламаларын пайдаланып, жаңа сөйлем құрап көр.

3.Жасырын сөздерді тап. Сонда мағынасы мүлдем басқа сөздерді оқуға болады.

1.Құс атауы ЫҚ ІР АҚ АН

2.Түс ҚАТ ҒАЙ ҒАНДЫ ТОРҒАЙ

3.Адамның дене мүшесі ТЫҚ ПА ПАНА ПАҚ

*Жаңа сөздердің арасында саған таныс емес сөздер бар ма? Олардың мағынасын түсіндіріп бер.

ü Әңгімелеп отырған адамның қалай сөйлеп жатқанын түсіну аса маңызды.

ü Сөйлеушінің бет-әлпетінің өзгеруін де қадағалап отыру керек.

ü Бұл айтылған әңгіменің мағынасын ұғуға көмектеседі.

4.Адам тез, баяу, қатты, ақырын сөйлейді. Тағы қалай сөйлейді? Жаз:_________________________________________________________________________

5. Үзіндіні мұқият оқы.

Ауыздары бұртиып, қабақтары түсіп, жымиып, жүздеріне күлкі үйірілді.

- Адамдардың көңіл-күйі неліктен өзгереді?

- Көңіл-күйдің және бет-әлпеттің өзгеруін білдіретін тағы қандай сөздерді білесіңдер?

V.Сабақты қорытындылау

15 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сабақты мұқият тыңдаймыз

Мақсаты: 1. Оқушыларға сабақты түсіндіру кезінде мұқият тыңдау керек екенін ұғындыру;

2.Тапсырмаларды орындату арқылы тақырыпты меңгерту, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу;

3.Оқушылардың тыңдау мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: сабақты мұқият тыңдауға дағдыланады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Суретке қарап, әңгіме құрастырыңыз. Балаларға әңгімелеп бер.

* Балалар сабақ айтқанда мұқият тыңдау керек деп есептейсің бе?

Неге олай деп ойлайсың?

2.Өз-өзінді тексеріп көр. Ол үшін төмендегі сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деп жауап бер.

Ø Бір айтылғанды қайталап сұрайтын кезің жиі бола ма?

Ø Дұрыс естімей қалатын сәттерің көп пе?

Ø Дұрыс түсінбейтін кезің ше?

Ø Сабақта ойың бөліне бере ме?

Ø Біреумен әңгімелесіп тұрғанда ше?

Ø Тыңдап отырғандай кейіп танытып, тыңдамай отыратын кезің көп бола ма?

*Енді жауаптарыңды сана. Егер «жоқ» деген жауабың көп болса, онда сен жақсы тыңдаушысың. Ал егер «иә» деген жауабың көп болса, онда мұқият тыңдауға дағдылануың керек. Сонымен, сен қандай тыңдаушы екенсің? Жаз:________________________________________________________

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Күні бойы құлағымыз түрік жүреді.

Таңертең тұрғаннан бастап, жатқанға дейін көп нәрсе естиміз.

Кімді тыңдайсың?

Қалай тыңдайсың? Есіңе түсіріп көр.

Таңертең:

ü Мектепке кетіп бара жатқанда ата-анаң не деді?

ü Егер жақсы тілек айтса, оны есіңнен шығарма.

ü Өтініш айтса, ұмытпа. Ұмытпау үшін не өтінгенін қайтала.

Сабақта:

ü Мұғалімді мұқият тыңдадың ба?

ü Айтқанының бәрін түсіндің бе?

ü Қазақ тілі сабағында мұғалім не туралы айтты? Нені түсіндеірді?

ü Түсініксіз жерін қайталап сұрадың ба?

ü Өткен сабақтағы ең маңызды нәрсе есінде қалды ма?

Кешкілік:

ü Сабақтан келгенде үйдегілер саған не деді?

ü Әкеңмен не туралы сөйлестіңдер?

ü Теледидар көрдің бе?

6. «Бас десе құлақ дейді» деген мәтел қандай жағдайда айтылады? Өз ойынды жаз:_________________________________________________________________________

V.Ширату.

Ойлан, тап.

Қасқырдың күшігін «бөлтірік» дейміз.

Ал иттікін ше?

Мысықтың баласын «марғау» дейміз.

Қой мен ешкінің баласын қалай атайтынын білесің бе?

Жылқының төлі қалай аталады?

Түйенікі ше?

Адамның аяғын «аяқ» дейміз.

Малдікін ше?

Жауаптарын жаз.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

VІ.Сабақты қорытындылау

16 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сыпайы өтініш.

Мақсаты: 1.Оқушыларға сыпайы өтініш туралы түсінік беру;

2.Тапсырмаларды арқылы оқушыларды өтінішті сыпайы түрде жеткізуге үйрету;

3.Оқушылардың сыпайы өтініш білдіру мәдениетін қалыптастыру;

Күтілетін нәтиже: сыпайы өтініш туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Өтініш дегеніміз - арыз, тілек, шағым.

1.Мысалды мұқият оқы.

* Берекенің тасбақа жөніндегі ұсынысына анасы неге бірден келісім бермеді?

2.Мысалдарды мұқият оқы.

· «Мен келгенде мына жер жарқырап жататын болсын! Қоқым қалдырмай сыпырыңдар». –Мұғалім сенбілікке жиналған балаларға осылай деді.

· «Балалар, сендерден үлкен өтініш, күл-қоқыс қалдырмай тазалңдар», - деді мұғалім.

· «Балалар, көрші ауланы да тазалап тастауға қарсы емессіңдер ме?» -Мұғалім осылай деп балаларға сұраулы жүзбен қарады.

*Көңіліңнен шыққан өтінішті көк түсті қарындашпен белгіле.

Бұйрық түріндегі өтінішті қызыл түсті қарындашпен белгіле.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Мысалдарды мұқият оқы.

v -Әже, маған ертегі айтып беріңізші.

v -Айнұр, маған есеп шығаруға көмектесе аласың ба?

v -Айжан, сабағыңды оқы!

v -Әсет, сенің кітабыңды үйге тастап кетіппін. Кешірші мені!

*Мысалдардың қайсысы өтініш?

Қайсысы бұйрық?

Қайсысы кешірім өтінуге жатады?

4.Мәтінді рөлге бөліп оқыңдар.

*Қарамен белгіленген сөздер талап етуге жата ма, әлде өтініш пе?

5.Атаңмен базарға барғанда әдемі күшік сатып отырғанын көрдің. Күшікті асырап алғың келді. Өтінішіңді атаңа қалай жеткізесің? Төмендегі үш жауаптың қайсысын таңдайсың?

§ Ата, мен мына күшікті аламын.

§ Ата, мына күшікті алып беріңізші.

§ Ата, әдемі күшік екен, алайықшы. Мен өзім бағып-қағуға уәде беремін.

V.Сабақты қорытындылау

Жадынама

· Өтінішіңді орындасын десең сыпайы түрде жеткіз.

· «Сиқырлы сөздерді» пайдалан.

· Не үшін өтініп жатқаныңды түсіндіру де маңызды.

17 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өтіне білу де өнер.

Мақсаты: 1.Оқушыларға өтінішті ашық айтпай, сұрақ түрінде де жеткізуге болатынын түсіндіру;

2.Оқушыларға тапсырмаларды орындату арқылы білімдерін кеңейту;

3.Оқушылардың сыпайы өтініш мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1. «Мақта қыз бен мысық» ертегісін еске түсірейікші. Мысық неше рет өтініш айтады.

· Мақта қыз, Мақта қыз, құйрығымды берші!

· Сиыр, сиыр, маған қатық берші!

· Ағаш,ағаш, жапырағынды берші!

· Қыздар,қыздар, маған су беріңдерші!

· Дүкенші, дүкенші, маған сағыз берші!

· Тауық, тауық, маған жұмыртқа берші!

*Бұлардың бірде-бірі мысықтың өтінішін бірден орындай қоймайды.

Сөзі жерде қалмауы үшін мысық қалай сұрауы керек еді?

Ертегі желісін өзгертіп, жаңа ертегі құрастырып көріңдер.

2.Оқы және ойлан.(Мәтінді оқу)

Ғазиз трамвайда келе жатыр еді. Аялдамадан балалы жолаушы кірді.

-Айып болмаса, балалы жолаушыға орын бермес пе екенсіз?-деді жас жігітке.

Сөйтсе ол жігіттің аяғына гипс салынған екен. Сосын әріректе отырған өзі қатарлы баланың қасына барды.

-Достым, мына кісіге орын бересің бе?

Бала естімеген кейіп танытып отыра берді.

- Мына кісіге орын берейші. Жас баламен кіргенін көрмейсің? – деді Ғазиз шыдай алмай.

*Ғазиздің сыпайы өтінішін көк түспен, ал дөрекі айтқан сөзін қызыл түспен белгіле.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Өтінішті ашық айтпай, сұрақ түрінде де жеткізуге болады.

*Мысалы:

· Жексенбі күні біздің үйге келесің бе?

· Мүмкін жексенбі күні біздікіне келерсің?

· Жексенбіде біздің үйге келе алмайсың ба?

· Жексенбіде біздікіне келе аласың ба?

· Жексенбіде біздікіне келсең, қиналып қалмайсың ба?

*Қалай ойлайсың, ашық өтініш пе, жанама өтініш пе?

Ширату.

1.Жұмбақты шеш.

Өзі жап-жас, мұрты бар,

Ет пен сүтке ұмтылар.

Тастамайды жылы үйде,

Түкті тонын шұп-шұбар.

*Жұмбақтың шешуін суреттен тауып, белгіле.

V.Сабақты қорытындылау

18 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Оқуды және жазуды үйренеміз

Мақсаты: 1.Оқушылардың оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру;

2.Берілген тапсырмаларды орындату арқылы әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге тәрбиелеу

3.Оқушылардың оқу мен жазу дағдыларын арттыру.

Күтілетін нәтиже: мәтіндегі шартты белгілер, кестелер және сызбалардың маңызын түсінеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Кез келген кітап тек қана сөзден тұрмайды.

Кітапта суреттер, фотосуреттер, кестелер және сызбалар болады. Олар мәтінді толықтырып, мазмұнын аша түсу үшін керек. Кітаптағы әріптер әртүрлі болып келеді. Қалай ойлайсың, бір кітапта неліктен бірнеше түрлі қаріп болады?

А а О р Е

Ата бала Домбыра Үй Гүл

1.Қазақ тілі оқулығын қолыңа ал.

Сөйлемдер мен сөздердің барлығы бірдей қаріппен берілген бе, әртүрлі қаріппен бе? Соған назар аудар. Қандай сөздердің үлкен әрі қара әріптермен жазылғанын тап.

Мысалы:

1.ӘЛІППЕ ЖӘНЕ ӘЛІПБИ

«Әліпби» сөзі нені білдіреді?

Әліпби дегеніміз –қазақ тілінің жазу жүйесіне арналған әріптер жиыны. Ал «әліп» деген – араб сөзі. Арабша әліпби «әліп» деген әріптен басталады. Оқу мен жазуды үйрететін бірінші кітапты «әліппе» деп атаймыз.

2.Қазақ тілі оқулығында қандай қаріптер бар?

Олардың бір-бірінен айырмашылығы неде деп ойлайсың?

Суреттер, фотосуреттер, кестелер және сызбалар

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Оқулықтардағы суреттер мен фотосуреттер не үшін қажет деп ойлайсың?

Математика және Қазақ тілі оқулықтарынан бір-бір суретті таңдап ал.

Суреттен көргенің бойынша әңгіме құрастыр. Әңгімеге ат қой.

4.Қолдарындағы «Шешендік өнердің әліппесі» атты оқу құралында да біраз шартты белгілер бар. Олар нені білдіреді?

5.Дыбыстық талдауды аяқта. Оны сызбамен көрсет. Қазақ тілінде дауысты және дауыссыз дыбыстар бар. Дауыссыз дыбыстар қатаң, ұяң, үнді болып бөлінеді.

Дыбыс

Дауысты Дауыссыз

Оқулықтарда түрлі суреттер мен фотосуреттер кездеседі. Шартты белгілер, кестелер және сызбалар болады. Олар мәтінді түсінуге көмектеседі.

2 тап. Қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс?

ü Қасық құлап түсті

ü Қасық құлады

ü Қасық жерге түсті

ü Қасық түсті

ü Қасық жерге түсіп кетті

*Дұрыс жауапты көк түсті қарындашпен белгіле.

V.Сабақты қорытындылау

19 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мәтін.

Мақсаты: 1.Оқушылардың мәтін туралы түсініктерін кеңейту;

2.Берілген тапсырмаларды орындату арқылы мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын таба білуге үйрету;

3.Оқушылардың оқу және жазудағдыларын қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: мәтіннің негізгі ойын анықтауға үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі:

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Ø Ертегі, әңгіме, жыр, жарнама бәрі жиналып келіп, мәтін деп аталады. Мәтін мен қарапайым сөйлемдер жиынтығын шатастыруға болмайды.

Мәтіннің басы және аяғы болады. Ол белгілі бір ойды білдіреді.

Әрқайсысы әртүрлі ойды білдіретін болса, ол біртұтас мәтін емес.

Оны сөйлемдер жиынтығы дейміз.

1.Мұқият оқы және ойлан. Мәтінге тақырып қой.

Қарлығаш деген кішкентай құс. Ол өзінің ұясын балшық пен шөпті араластырып жасайды. Балшық деп лайды айтамыз. Лай құрылыс жұмыстарында да пайдаланады. Балшықпен ойнауға болмайды. Құстар жұмыртқа басады. Олардың жұмыртқасын жаруға болмайды. Құстың жұмыртқасын жаруға болмайды. Құстың жұмыртқасын жарған адамның бетіне секпіл түседі. Ал секпілді кетіру өте қиын.

* Жоғарыдағы екі жазабаның қайсысы біртұтас ойды білдіреді?

Қайсысы әрқайсысы әртүрлі ойды білдіретін сөйлемдерден тұрады?

Қай жазбаға мазмұнды сурет салуға болады деп ойлайсың?

Мәтінде белгілі бір адам туралы немесе нақты зат туралы айтылады.

Ол мәтіннің тақырыбы болып есептеледі.

Тақырып мәтіннің атауында да көрініс беруі мүмкін.

Тақырып біреу болғанымен, мәтіннің атауы әртүрлі бола береді.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Мысалы, тақырып қарлығаш. Мәтінде қарлығаш туралы айтылады.

Ал ол мәтіннің атауы бірнеше түрлі болуы мүмкін. Мәселен:

Қарлығаш;

Қарлығаш-жыл құсы;

Қарлығаш-адамға үйірсек құс;

Қарлығаш-қасиетті құсы.

2.Өлеңдерді оқы. Екеуінің тақырыбы бір ме, әлде әртүрлі ме?

Бір күн келіп алмастырып бір күнді,

Көктем келіп айналамыз құлпырды.

Қос қарлығаш тыным таппай тағатсыз,

Жөндеп жатыр ескі ұясын былтырғы.

(Бақытжан Ауданбаев)

*Бұл екі өлеңнің де аты бар. Бірі «Қос қарлығаш», екіншісі «Қарлығаштар» деп аталады. Қай өлеңге қай атау сәйкес келеді? Жаз.__________________________________________________

§ Мәтінді түсіну – оның негізгі айтар ойын түсіну деген сөз. Негізгі ой мәтіннің өн бойынан көрінеді. Кейде ол мәтін ішіндегі бір сөйлеммен беріледі. Негізгі ой әңгіменің басныда немес аяғында болады. Кейде атынан –ақ көрініп тұрады.

3.Өтебай Тұрманжановтың әңгімесін оқы.

*Әңгіменің тақырыбы қандай?

Мұндағы негізгі ой қайсысы?

4.Ертегіні мұқият оқып, негізгі ойды тап. Мәтінге ат қой.

Қоян-ата көжектеріне кеп сәбіз әкеп, бір-бірден бөліп берді. Ең кенжесі сұр көжек:

-Маған қотыр сәбіз бердің, жемеймін, - деп ұртын тұртитты. Сәбіздің түп жағында бұршақтың үлкендігіндей екі-үш бүртігі бар екен. Оны басқа бір көжек қағып алды да, бір-ақ асады. Сұр көжек аш қалды.

Атасы оған;

-Солай, балам... «Өкпелеген үлесінен құр қалады» - деді.

(Мұзафар Әлімбаев)

*Мұндағы негізгі ой «сұр көжек аш қалды» ма? Әлде «өкпелеген үлесінен құр қалады» деген сөз бе? Әңгімеге ат қой.

Ширату.

Мақалдың мәнін біл.

Бақа көлінде патша,

Балық суында патша,

Жігіт елінде патша.

*Бұл мақалдың айтар ойы қандай?

Түсіндіріп бер және жаттап ал.

V.Сабақты қорытындылау

20 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тірек сөздер

Мақсаты: 1.Оқушыларға тірек сөздер туралы білімдерін кеңейте отырып, тірек сөздер негізгі ойды жеткізуге көмектесетінін түсіндіру;

2.Берілген тапсырмаларды орындату кезінде тірек сөздер арқылы әңгіменің негізгі ойын анықтауға үйрету;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: тірек сөздер туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Мәтінді мұқият оқып, не туралы екенін анықта. Қарамен белгіленген сөздерді дауыстап оқы. Ол сөздерді оқып, мәтіннің не туралы екенін білуге бола ма?

Өсімдіктердің оң мыңдай түрі улы болып келеді екен. Мұны өсімдіктер әлемін зерттейтін ғалымдар айтып отыр. Алайда, улы өсімдіктердің бәрі бірдей қатерлі емес. Олардан бағалы дәрі-дәрмек жасалады. Улы өсімдіктер гүлімен ғана емес, хош иісімен де назар аудартады. Мысалы, маржангүлдің (ландыш) хош иісіне елдің бәрі қызығады. Бірақ, маржангүл салынған суды ішкен адам уланып қалады.Мендуана да өте улы өсімдік.

Тірек сөздер негізгі ойды жеткізуге көмектеседі.

Сол арқылы әңгіменің мазмұнын еске түсіруге болады.

Олар маңызды мәселені есте сақтап қалуға көмектеседі.

Тірек сөздерді кілт сөздер немесе негізгі сөздер деп те айтады.

2.«Менің інім» деп аталатын әңгіменің тірек сөздері беріліп отыр. Оларды пайдалана отырып, әңгіме құрастыр.

Менің інім

Анам, бөпе, перзентхана, әкем, іні, бесік, кіп-кішкентай, тербетемін, жыламайды.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Әңгімені мұқият оқы. Тірек сөздердің астын сыз.

Аңқау

Баяғыда бір аңқау кісі есегіне мініп, сапарға шығады. Тауға шығарады есегін аяп, жетектеп етпекші болады. Мұны көріп тұрған екі ұры есекті ұрламаққа әрекеттенеді. Екеуі білдірмей басып аңқаудың арт жағына келеді. Біреу есектің ноқтасын басына киіп алады. Екіншісі есекті алып кетеді. Аңқау білмейді, өлеңін айтып жүре береді. Біраздан кейін әлгі ұры тартынып, жүрмей қояды. Артына қараған аңқау есекті емес, адамды көреді. «Бұл қалай, сен қайдан келдің?»- деп таңғалады.

Ұры: «Мен сенің есегің болып жүрген кісі едім. Бала кезімде тентек болғанмын. Шешем «есек болғыр» деп қарғап еді. Содан есекке айналып кеттім. Бүгін қайтадан адам болдым», - дейді.

Аңқау бұған сеніп, ұрыны босатып жібереді.

*Әңгіменің негізгі айтар ойы қандай деп ойлайсың?

V.Сабақты қорытындылау

21 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мазмұнын айту. Егжей-тегжейлі мазмұндау

Мақсаты: 1. Оқушыларға егжей –тегжейлі мазмұндау туралы түсінік беру;

2. Мәтіннің мазмұнын айту үшін алдымен оны түсіну керектігін ұғындыру;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, сөздік қорларын молайту.

Күтілетін нәтиже: мәтіннің мазмұнын түсініп, ондағы негізгі ойды анықтауға үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Мәтінді жаттап алу оны сөзбе-сөз қайталау деген сөз. Ал мазмұнын айту деген не?

Әңгіменің мазмұнын айтқанда сөздер немесе сөйлемдер өзгереді. Әр әңгімелеуші әңгімені өзінше жеткізеді. Бірақ, бастапқы мағына сақталады. Бір ертегіні немесе әңгімені әркімнің әрқалай баяндайтыныны содан.

1.Ертегінің түпнұсқасын және оның мазмұнын оқы.

Арыстан күшігін асыраған мысық

Ертегінің мазмұны.

Бір мысық өліп жатқан арыстанның баласын бағып алыпты. Асырап өсіріпті№ Азуы шыққан арыстан бірде мысықтың өзін жеп қоймаққа әрекеттеніпті. Мысық ағаштың басына шығып кетіп құтылыпты. Сонда арыстан:

-О, менің ақ сүтін емізген асыраушым! Бәрін үйреткенде неге ағашқа өрмелеуді үйретпедің? – депті.

Мысық: «Мен сені кішкентайыңнан бақтым. Бар білгенімді үйреттім. Бірақ, құлқыныңнан қорқып ағашқа өрмелеуді үйреткен жоқпын. Үйретпегенім дұрыс болған екен», - депті.

*Не өзгергенін байқадың ба?

Одан ертегінің мағынасы өзгерді ме?

Ертегінің мазмұнына көңілің тола ма?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2. Мәтінді мұқият оқы.

Жүгіріп келе жатқан түлкі терең апанға түсіп кетіпті. Шыға алмай тұрса, су іздеп жүрген ешкі келе қалаыпты. Апанның ішінде неғып тұрғанын сұраса, түлкі салқындап тұрғанын айтыпты. «Іші салқын, әрі суы тұнық екен. Сенбесең түсіп көр, ке, көмектесейін», - депті. Мұны естіп, ешкі апанға секіріп түсіпті. Түлкі болса, ешкінің мүйізіне мініп, сыртқа шығып кетіпті.

*Бұл «Түлкі мен ешкі» ертегісінің мазмұны. Ертегі сендерге жақсы таныс болар. Дегенмен, мұнда бір артық сөйлем бар сияқты. Ертегінің түпнұсқасында жоқ нәрсені тауып, астын сыз.

Мазмұнын айтқанда мәтіннің мағынасын өзгертуге болмайды. Мазмұнын дұрыс үшін алдымен оны түсіну керек.

Оқулықтағы ережелердің мазмұнын нақпа-нақ айту керек.

Оларды өзгертуге болмайды.

3.Дауыссыз дыбыстар туралы ереженің мазмұнына назар аударыңыз.

Дауыссыз дыбыстар үшке бөлінеді. Қатаң және ұяң дауыссыз дыбыстар болады.

*Не байқадың? Ереженің мазмұны толыққанды берілген бе?

Әлде бір нәрсе ұмыт қалды ма?

Ереженің мазмұнын сен қалай жеткізер едің?

Жаз:____________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау

Жадынама

Мәтіннің мазмұнын барынша анық жеткізу үшін:

ü Алдымен мәтінді мұқият оқы

ü Мағынасын түсінуге тырыс

ü Ондағы негізгі ойды анықта

ü Мәтінді бөлімдерге бөліп, әрқайсысына тақырып қой

ü Жоспар бойынша мәтінді ауызша айтып шық

*Жадынамаға тағы не қосуға болады? Жаз: _____________________________________________

22 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Қысқаша мазмұнын айту

Мақсаты: 1.Оқушыларға мәтінді қысқаша баяндауға болатынын түсіндіру;

2.Берілген тапсырмаларды орындату, жоспар бойынша әңгімені рет-ретімен баяндауға үйрету. 3.Оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, сөздік қорларын молайту.

Күтілетін нәтиже: мәтінді қысқаша мазмұндауға, негізгі ойды табуға үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Мәтінді қысқаша баяндауға болады. Онда мәтіндегі ең басты мәселе ғана қамтылады.

1.Түпнұсқаны оқып, қысқаша мазмұнымен салыстыр.

Ұзын тілдің бәлесі

Қысқаша мазмұны.

Жұмаш бірде аяғын ауыртып алды. Тағыф бірде байқамай сүтті төгіп алды. Інісі мұны апасына айтып қоя бергесін «тілің ұзын екен» деп ренжіді Жұмаш. Інісі ойланып қалды. Айнаға барып қараса, тілі ұзын емес сияқты. Содан самаурынға көзі түсіп, тілін шығарып көрді. Ұзын секілді. Жақындап қараймын деп, тілін күйдіріп алды. Самаурын қайнап тұрған екен. Ол «тілім шынында да ұзын екен ғой» деп ойлады. Содан бастап көп сөйлемейтін болды.

*Түпнұсқа мен қысқаша мазмұнының арасында айырмашылық көп пе:

Қысқаша мазмұнында айтылмай қалған сөйлемдердің астын сыз.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Байқаған боларсыңдар, қысқаша мазмұндау оңай емес екен. Ол үшін әңгімені түсініп оқу керек. Негізгі ойды жеткізуге баса назар аудару керек.

2.Өлеңді оқып, мазмұнын өз сөзіңмен айт.

Бойы қызып, дерт қысып,

Аю жатты бүк түсіп.

Рецептін оқып ап,

Дәрі берді Тоқылдақ.

Мынау дәрі ем, - деді,

Ішкеніңіз жөн, - деді.

Бірақ, аю көнбейді,

Тоқылдаққа сенбейді,

Титтей болып бұл неме

Мені қалай емдейді?!

(Әбіш Кекілбаев)

Жоспар

Кейде көлемді әңгіменің қысқаша мазмұнын айту керек болады. Күрделі мәтінді түсініп, мазмұнын айтып беруге тура келеді. Ойды жүйелі жеткізу үшін тарауларға бөлінген жоспарға сүйенген жөн. Кітап дүкенінде сөредегі кітапқа көзің түседі. Оның не туралы екенің білу үшін жоспар-тарауларға назар аудару керек. Жоспар- тарау дегеніміз – мәтіннің негізгі мазмұнының ең қысқа түрі.

3.Неміс қаламгері Армин Граймның «Әминнің арыстан ттуралы ертегісі» деген ертегі-повесі бар. Ертегі қысқы-қысқа он төрт тараудан тұрады. Әр тараудың басында қысқаша мазмұны беріледі. Мысалы:

Бірінші тарау

Бұл тарауда біз ешбір елдің картасына түспеген лагерь қалаға сапар шегеміз.

Екінші тарау

Бұл тарауда біз Әминнің балалық шағы мен оның ата-бабалары өмір сүрген қалаға сапар шегеміз.

Үшінші тарау

Бұл тарау Палестина мен Әминнің өміріндегі ең сұмдық күн туралы.

Төртінші тарау

Бұл тарау Әминнің және жүздеген мың басқа адамдардың үйлерінен қуылғаны туралы

Бесінші тарау

Бұл тарауда кішкентай Әмин нан ұрлайды, соған қарамастан ол өзін батырмын деп ойлайды...

7. «Бауырсақ» ертегісіндегі негізгі оқиғаларды есіңе түсір. Суреттерді пайдаланып, жоспарды жалғастырып жаз.

Жоспар

1.Кемпір бауырсақ пісірді

2.Баурсақ терезенің алдынан домалап кетті.

Ширату

1.Жұмбақтың шешуін суреттен тап.

Ортасында «шегесі»,

Жіп-жіңішке денесі. (Қарындаш-ине)

2.Ойлан

Түйенің төлін бота дейді, ал жылқынікін құлын дейді.

Қоянның баласы қалай аталады?____________________________________________________

Аюдікі ше?______________________________________________________________________

5.Мәтінді мұқяит оқыңдар. Әңгіме төрт бөлікке бөлінген. Ал олардың реті ауысып кеткен. Жоспарға назар аударып, әңгімені рет-ретімен «жина».

Жоспар

1.Иттің көзі шұжыққа түсті

2.Шұжыққа қалай қол жеткізуге болады?

3.Айлалы жоспар

4. «Итіміз неткен ақылды еді?!»

6. Нығмет Ғабдуллиннің «Бозша торғай» әңгімені оқыңыз.

*Енді осы әңгіменің жоспарын құр.

Жоспар

___________________________________________________________________________________

Біздің анықтама

Ø Бозша- бозғылт түс

V.Сабақты қорытындылау

23 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Келісу немесе бас тарту.

Мақсаты: 1.Оқушыларға келісу немесе бас тарту ұғымдары туралы түсінік беру.

2.Берілген тапсырмаларды орындату арқылы қандай жағдайда келісу немесе бас тарту керек екенін түсіндіру.

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: келісу және бас тарту деген ұғымдар туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1. «Ақ тиін мен қасқыр» ертегісін бірге оқиық.

Ақ тиін бұтақтан бұтаққа қарғып жүріп, ұйықтап жатқан қасқырдың үстіне құлайды. Қасқыр қарғып тұрып, оны жегісі келеді.

Ақ тиін жалынып:

-Мені жеме, жібер! – дейді.

- Жарайды, жіберейін, бірақ сен маған мынаны айт: неліктен сендер әр уақытта шат болып жүресіңдер?

Сонда ақ тиін:

- Мені жіберіңіз, содан соң айтайын. Әйтпесе дірілдеп, сөйлей алатын еместпін, - дейді.

Қасқыр ақ тиінді босатады. Ақ тиін ағаш басына шығып алып:

-Сен қасқыр, залымсың. Залымдық ішіңді күйдіреді. Сондықтан әрқашан қапалы жүресің. Біз ешкімге жауыздық істемейміз. Сол үшін де әрқашан шат болып жүреміз,- депті.

*Ақ тиін қасқырға қандай өтініш айтты?

Қасқыр оның өтінішін орындады ма?

2.Мысалдарға назар аудар. Осы үш жағдайдың қайсысында бас тартуға болмайды? Осындай өтініштерді өзіңе айтса, қалай жауап бересің?

· -Балам, дүкенге барып, нан әкеліп қойшы.

· -Әсет, Ақмарал құлап аяғын жаралап алыпты. Жүгіріп барып үй-ішіне айтып келесің бе?

· -Еркін, кешке біздің үйге кел. Бірге ойын ойнаймыз.

3.Мысалды оқы.

-Әртүрлі өсімдіктер мен гүлдер бөлмеміздің ажарын аша түсер еді. Әрі олардың тозаңды ұстайтын да қасиеті бар. Қалай, балалар, бәріміз бір-бір гүл әкеле аламыз ба?- депмұғалім балаларға сұраулды жүзбен қарады.

Балалар «иә!» деп жамырай шуласты. Сосын әр тұстан балалардың дауысы шығып жатты:

-Әрине, алып келеміз!

-Міндетті түрде.

-Жарайды, алып келейік.

-Айтсаңыз болды!

-Қуана-қуана келісеміз.

*Мұғалімнің сауалына сен қалай жауап бере едің?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

4.Өлеңді рөлге бөліп оқыңдар.

Құлық

Күнде келер жер емес,

Тұрасыңдар қашықта.

Мына ініңе бер кеңес:

Бір қонып кет, асықпа,-

Деді апам ағайға,

Асықпай қайт, жарай ма?

Уақыт қайда тыныстар

Бастан асқан жұмыс бар,-

Деп көнбейді ағайым,

Айтып себеп жағдайын.

Мен отырмын алайда,

Қулығымды асырып,

Ағайымның сарайға

Туфлиін жасырып.

(Совет Әлімқұлов)

*Өтініш айтқан кім?

Өтініш орындалды ма?

V.Сабақты қорытындылау

24 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сыпайы және дөрекі бас тарту

Мақсаты: 1.Сыпайы және дөрекі бас тарту туралы түсінік беру.

2. Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

3. Оқушыларды мейірімділікке, сыпайылылыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: сыпайылық және дөрекілік деген ұғымдар туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Өлеңді мәнерлеп оқы.

Киікті атшы, балақай.

Ата алмаймын.

Елікті атшы, балақай.

Бата алмаймын.

Қасқырды атшы, балақай.

Құп болады!

Көкжал бөрің, ағатай,

Жоқ болады.

(Есентай Ерботин)

*Бала елік пен киікті атудан неге бас тартты деп ойлайсың?

Ал қасқырды атуға неліктен келісім берді?

Дөрекі бас тартты ма, сыпайы бас тартты ма?

Өтінішті орындай алмайтын болсаң, себебін айтып бас тарту керек. Бас тартудың да сыпайы және дөрекі түрі болады.

2.Мысалдарды мұқият оқы. Өтінішті орындаудан үзілді-кесілді бас тартқан сөйлемнің астын сыз.

· -Әсия, тағы бір кесе айран іше ғой.

-Рақмет, мен тойып тұрмын.

· -Бақтияр, бақылау жұмысын сенен көшіріп алайыншы.

-Жоқ, бере алмаймын. Өзің шығар.

*Осы сауалдар өзіңе қойылса, қалай жауап берер едің?

Өтінішті орындай алмасаң, сыпайы ғана бас тартуға болады. Жағымды сөздерді тауып, оны орнымен қолдана біл. Себебін айтсаң және келесі жолы орындауға уәде берсең, өтініш білдірген адам ренжімеуге тиіс.

Мысалы:

· Қатты асығып тұрмын, әйтпесе қуана-қуана көмектесер едім.

· Туған күніңе келе алмаймын, ренжіме. Ертең біз ауылға кетеміз.

· Қолымнан келмейтін сияқты, айып етпе. Келесі жолы міндетті түрде көмектесемін.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3.Сыпайы және дөрекі бас тартуға қатысты бірнеше мысалдар келтір.

4. Мысық, күшік, тауық және тышқан төртеуі сиқыршыға кез болды. Төртеуі сиқыршыға төрт түрлі өтініш айтты:

Сиқыршы, сиқыршы! Маған көп нәрсенің керегі жоқ. Қамбада қаптар көп болса, қап толы бидай болса. Сол қамбаға емін-еркін кіріп-шығатын кішкентай ғана есігім болса, шіркін!

Сиқыршы, сиқыршы! Маған жылы ұя керек! Майлы жілік керек! Сосын...сен ұдайы менің тілегімді орындайтын бол.

Сиқыршы-ау, сиқыршы! Сенің қолыңнан бәрі келеді ғой. Жеңсік асым аузыма өзі келіп түсетін болсыншы.

Сиқыршы, сиқыршы! Үй иесінің қолы ашық болсын, бізге көп-көптен тары шашып тұрсын!

*Қай өтініштің иесі кім екенін суреттен тап. Жанына жаз._______________________________________________________________________________

5.Сиқыршы төртеуінің де өтінішін орындаудан бас тартты. Бас тарту себебін былайша жеткізді:

1. «Қанағат қарын тойғызады» дейді, сен тым қанағатсыз екенсің. Ренжіме, мен сенің тілегіңді орындай алмаймын.

2.Жалқаулық жарға жығатынын ұмытпа. Жалқауларды жаным сүймейді, айып етпе.

3.Еңбекпен тапқан астың дәмі бөлек болады. Үй иесіне иек арта бермей, өзің де еңбектенсең қайтеді? Сонда ғана мен саған көмектесуім мүмкін.

4.Зиянкестік жасау жақсы нәрсе емес. Сондықтан, мен сенің өтінішіңді орындай алмаймын. Ренжіме.

*Бұл жауаптардың қайсысы кімге арналған? Жаз:

1.________________________________

2.________________________________

3.________________________________

4.________________________________

V.Сабақты қорытындылау

25 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сен қалай жауап берер едің?

Мақсаты: 1.Оқушыларды қойылған сауалға сыпай түрде жауап беруге үйрету;

2. Өтінішті орындамаған адамға түсіністікпен қарауға дағдыландыру;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру;

Күтілетін нәтиже: сөз және сөйлеу мәдениеті туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Өтінішті орындамаған адамға ренжисің немесе түсіністікпен қарайсың.

1.Мысалға назар аудар.

Балалар демалыс күні тауға барған. Мақсат шахмат алып шығатын болған. Дайындап-ақ қойып еді, бірақ тарс есінен шығып кетіпті. Балалардың бірі ренжіді, екінші біреулері түсіністікпен қарады....

-Өкінішті-ақ...Енді не істесек екен?...-деді бірі.

-Жарайды, бір амалын табармыз, - деді екіншісі.

-Саған сеніп қалдық қой, әйтпегенде ала шығар едік,- деді үшіншісі.

-Ұмытып кететінің бар, неге мойныңа аласың?- деді тағы бірі.

-Асығып жүріп ұмытып кеткен болар. Соға бола, сонша неге ашуланасыңдар? Жарайды, бүгінше басқа ойын ойнармыз,- деп сыныптың старостасы балаларды сабырға шақырды.

*Балалардың қайсысы түсіністікпен қарады? Қайсысы ренжіді?

2.Мағынасын түсін.

Айрылмаста досыңа,

Қайрылмастай сөз айтпа.

*Мұндай сөз қандай жағдайда айтылады деп ойлайсың?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Ширату

1.Жатта және есте сақта.

Әкенің сабағы

Әкеге келіп баласы

Көрсетті қолы іскенін.

Әке,сен, міне қарашы,

Масалар мені тістеді.

Әкесі күліп түзетті:

Тістеді деме

Шақты де.

Шақпайды иттер

Қапты де,

Қаппайды мысық

Тырнайды...

Қайтеді жүйрік атты де:

Атты жүгендейді.

Атты ауыздықтайды.

Атты қамшылайды.

Атты жаратады.

Атты жарыстырады.

Атты ерттейді.

Атты жемдейді.

Атты жабулайды.

Атты жегеді.

Атты мінеді...

Тағысын-тағы, тағы бар,

Бәрін де біліп, қағып ал.

(Ескен Елубаев)

V.Сабақты қорытындылау

26 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өтінішті орындаудан бас тарту.

Мақсаты: 1. Оқушыларға өтінішті орындаудан сыпай түрде бас тартуды үйрету;

2.Тапсырмаларды орындату арқылы өтініштері жерде қалмау үшін қалай сұрау керектігіне жол сілтеу;

3.Әдептілікке, сыпайылылыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: өтініш білдіру деген ұғым туралы түсінік қалыптасады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Мысалға назар аудар.

Ертеде бір шал мен кемпірдің жалғыз немересі болыпты. Шал мен кемпір нашар тұрады екен. Егін егіп, балық аулап күнелтіпті. Бірақ, немерелерін қатты жақсы көріпті. Бар тапқандарын сол баланың аузына тосыпты. Күндердің күнінде бала ойнап жүріп, адасып қалыпты. Оны бір балаға зар болып жүрген бай тауып алыпты. Бай баланы үйіне апарып, «маған бала бол » депті. Алдына бар жақсыны тосыпты, аяғын жерге тигізбепті. Бала атасы мен апасын сағыныпты. Бірақ, мұны байға қайтіп айтарын білмепті.

*Егер баланың орнында болсаң, байға не дер едің? Жаз:______________________________________________________________________________

2.Жауаптар:

1.Маған қисапсыз кәмпиттің де, есепсіз ойыншықтың да керегі жоқ. Үйіме кеткім келеді.

2.Байеке, маған деген көңіліңізге рақмет. Бірақ, менің кетуім керек.

3.Аса құрметті байеке! Барлық сый-құрметіңізге разымын. Бірақ, мені үйде кәрі атам мен апам күтіп отыр. Соларға барғаным жөн.

4.Байлығыңның қажеті жоқ! Мен кетемін!

*Бұл жауаптардың қайсысы көңіліңе қонады? Сол жауапты белгіле. Қайсысы байдың ашу-ызасын тудыруы мүмкін?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

3. «Сауысқан» ертегісін бірге оқиық.

Тыным таппай сөйлей бергендіктен, сауысқанның тілі аузына сыймай, ісіп кетіпті. Ас-су ішуден қалған ол ешбір амалын таба алмапты. Ақыры тырнаға жалыныпты:

-Тырна, тырна! Менің тілімді емдеп бере гөр! Шөптен дәрі жасайды екенсің. Барлық дертті емдейді екенсің, - дейді.

-Саған шипа боларлықтай шөбім жоқ! Көмектесе алмаймын, - дейді тырна.

Тырнаны бір тілдеп алған сауысқан әрі қарай кетеді. Қабанға арыз айтып барады.

-Саған енді менің көмегім қажет болған екен ғой! Ендеше, бері келе ғой. Сүйреңдеген тіліңді суырып алайын. Өзіңе де жақсы, біздің де құлағымыз тынышталады, - дейді қабан шабынып.

Сауысқанның үні өшіпті. «Сауысқанның тіліне түйнеме шығыпты» деген сөз бүкіл орманға тарапты. Ақыр аяғында сауысқан мүлдем сөйлей алмай қалыпты. «Енді саған ешкім көмектесе алмайды. Өз-өзіңе берік бол», - дейді оған үкі.

-Неге? –дейді сауысқан мұңая қырылдап.

-О баста тіліңе ие болуың керек еді. «Сатып алған ауруға ем табылмас» деген осы, - дейді оған үкі.

Содан бері сауысқан мағынасыз шықылықтайды екен.

*Тырна мен қабан неліктен сауысқанға көмектесуден бас тартты?

Ол екеуін әдепсіз деуге бола ма?

Өтініші жерде қалмауы үшін сауысқан қалай сұрауы керек еді?

4.Өтінішті айту және оны орындауға қатысты көрініс көрсетіңдер. Ол үшін бір –бірлеріңе өтініш айтып, соған жауап беріңдер.

V.Сабақты қорытындылау

27 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мәтіннің түрлері

Мақсаты: 1.Мәтін туралы түсініктерін кеңейте отырып, мәтіннің түрлерімен таныстыру; сөйлемдерді толық және дұрыс жазуын түсіндіру;

2.Берілген тапсырмаларды орындату арқылы мәтіннің түрлерін анықтауға үйрету;

3.Оқушылардың сөздік қорларын, тіл байлықтарын дамыту.

Күтілетін нәтиже: мәтіннің түрлерімен танысады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Әртүрлі мәтіндер болады.

Кейбір мәтіндер болған жағдайды баяндайды.

Сөзбен «сурет салады».

Кей мәтіндерде маңызды, қызықты нәрселер туралы айтылады.

Тағы бірінде дау-дамай , талас-тартыс болады.

ІІ.Жаңа сабақ.

1.Мәтінді мұқият оқып, не туралы екенін анықта.

Алатаудың бауырында тәкаппар бір терек өсіп тұрды. Ол ешкімді менсінбеді. Төңірегіндегі жеміс ағаштары мен бәйшешектерді көзге ілгісі келмеді. «Дүниеде маған тең келер ешкім жоқ. Мен тамырларыммен жерді ұстап тұрмын. Ұшар басым көкті құлатпай тіреп тұр», - деп лепірді терек. Оның асқақтағы шектен шығып кетті. Төбесіндегі күнге қарап: «Осының не керегі бар? Жапырағымды сырғайтып бітіретін болды-ау», - деп тыжырынды.

«Су тамырларымды шірітіп жіберетін болды», - деп суға налынды. «Тыныштық бермеді» деп желге де мін тақты.

Бір күні теректің бұтағына ьұлбұл келіп қонды. Тамылжыта ән салған бұлбұлды терек өзінің жапырағы екен деп қалды.

-Естіп тұрсыңдар ма? Қайсыларыңда осынадй жыршы жапырақ бар? – деп екіленді терек.

Мұны естіген бұлбұл намыстанып, ұшып кетті...

(Төлеміш Әбсәлімов)

Оқиға туралы айтатын, кейіпкерлердің іс-әрекеті туралы әңгімелейтін мәтін болады. Ондай мәтінді баяндау деп атайды.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2.Мәтінді мұқият оқы. Ол не туралы? Бұл мәтінді оқығанда көз алдарыңызға қандай көрініс келеді?

... Күн қайтып терекке шұғыласын төкпеді. Бұлақ оның тамырын нәрлендірмейтін ьолды. Сөйтіп терек күн нұрынсыз, сусыз, желсіз, ауасыз қалды. Аз күнде-ақ қуатынан айырылып, қалжырай бастады. Жапырақтары сарғайып, сау-сау төгілді. Тамыры солып, діңі кеберсіп, бұрынғы көркінен жұрдай болды. Бір күні азынаған дауыл келіп:

-Өзінен басқа ешкімді көзге ілгісі келмейтін даңғой қотыр терек сенбісің?- деп оны жұлып алып, лақтырып жіберді.

(Төлеміш Әбсәлімов)

Адамды, табиғатты, қоршаған ортаны суреттейтін мәтін болады.

Мұндай мәтіндер суреттеу деп аталады.

3.Мәтінді оқы. Не туралы түсіндірмек болғанына назар аудар.

Терек өзінің тәкаппарлығынан опық жеді. Өркөкіректік – орға жығатын нәрсе. Егер ол асқақтық танытпағанда, күн де , жел де, су да одан теріс айналмас еді. Адамдарға сая болып тұра беретін еді. Өзін өзгелерден жоғары ұстайтындар өз арамызда да аз емес. Ендеше, олар теректің тағдырынан сабақ алуы тиіс.

Оқиғаның немесе құбылыстың себебін түсіндіріп, бір нәрсені дәлелдейтін мәтіндер болады. Ондай мәтіндер пайымдау деп аталады.

4. Төмендегі үш мәтін беріліп отыр. Олардың қайсысы баяндау, қайсысы суреттеу, ал қайсысы пайымдау екенін анықта. Ат қой.

V.Сабақты қорытындылау

Ширату.

1.Мәнерлеп оқы және жаттап ал.

Үстінде үйдің

Тұр еді мысық.

Қасына келді

Бір торғай ұшып.

Бас салмақ болып,

Ыршыды мысық,

Жалт берді торғай,

Пыр етіп ұшып.

Биіктен жерге,

Топ ете түсіп,

Мысықтың қалды,

Жамбасы ісіп.

(Бердібек Соқпақбаев)

2.Жұмбақтың шешуін суреттен тауып, белгіле.

Көп, көп ине, көп ине,

Бір сабағы жоқ ине,

Іс тікпейді, әрине.

(кірпі, ине)

3.Өзіңе ұнайтын үй жануарларының суретін сал.

28 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пайымдау

Мақсаты: 1.Оқушыларға пайымдау туралы түсінік беру;

2.Пайымдаудың екі бөлігі болатынына тоқталып, дәлелдей білуге дағдыландыру;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже: пайымдау туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ

«Неге, неге?» ...Бұл сендердің ең көп қоятын сауадарың. «Неге?» деген «жұмбақ» сұрақ бар: неге құстар ұшады да, адамдар ұша алмайды? Неге қыста қар жауады? Сондай-ақ, ашулы «неге?» бар: неге «екілік» алдың? Неге сабағыңды оқымадың? Адамға көңіл аударатын «негелер» бар. Мысалы: неге көңіл-күйің жоқ? Неге сабаққа келе алмадың? Дау тудыратын да «неге?» бар. «Неге сенікі дұрыс та, менікі дұрыс емес?».

1.Өлеңді мәнерлеп оқы.

Маралдың сұрақтары

Таңертеңмен ойнайтын,

Ойынға бір тоймайтын

Марал деген баланың,

Сұрағы жоқ қоймайтын.

Жаңбыр қалай тұр құйып,

Неге ысиды күн күйіп?

Аспан неге көкпеңбек?

Таулар неге тым биік?

Осылайша апасын,

Мамасы мен папасын

Шаршатады. Қарасң,

Бір қызыққа батасың.

Марл! Мұның ұят тым!

Тұрар бұған шыдап кім?!

Кейде, тіпті, сұрайсың:

«Аты кім, - деп , - Мұраттың».

(Қайрат Жұмағалиев)

*Маралдың сұрақтарының астын сыз. Оларға сен қалай жауап бересің?

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2.Төмендегі үш сұрақтың жауабы беріліп отыр. Балалар қандай сұраққа жауап берді деп ойлайсың? Қалдырып кеткен сызықтың үстіне жаз.

Сұрақ:________________________________________________________________________

Жауап: Дәптерім үйде қалып қойыпты, соған барамын деп кешігіп қалдым.

Сұрақ:________________________________________________________________________

Жауап: Мен оны ренжітейін деп ойлаған жоқпын, өзі бастады.

Сұрақ:________________________________________________________________________

Жауап: Суға шомылуға бара алмаймын, себебі тамағым ауырып жүр.

***

Шағын пайымдаулар екі бөліктен тұрады.

Бір бөлігінде түсіндірілетін, дәлелденетін мәселе туралы айтылады.

Екіншісінде соның дәлелі, түсіндірмесі беріледі.

Мысалы: Мақсат күшігін Ақтабан деп атады (І бөлік), өйткені оның табаны әппақ болатын (ІІ бөлік).

***

3.Ертегілерді есіңе түсіре отырып, сөйлемдердің жалғасын жаз:

1.Мақта қыз мысықтың құйрығын кесіп алды, өйткені ______________________________

2.Түлкі де, құмыра да суға кетті, себебі,____________________________________

V.Сабақты қорытындылау

29 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мысал келтіре отырып пайымдау.

Мақсаты: 1.Оқушыларды мысал келтіре отырып пайымдауға үйрету;

2.Ережені толықтай пайдалану арқылы пайымдауды дәлелдеуге төселдіру;

3. Оқушылардың ойларын ашық айтуға, толық жеткізуге ықпал ету.

Күтілетін нәтиже: мысал келтіре отырып пайымдауды үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Түсіндірмеде белгілі бір оқиғаны немесе қанатты сөзді негізге ала отырып, мысал келтіруге де болады. Ол ойды дәлелдей түсуге көмектеседі.

1.Мысалды мұқият оқы.

Әсел: Әже, білім мен байлықтың қайсысы артық?

Әжесі: Бір ғұлама білімнің артықшылығын бірнеше дәлелмен көрсеткен екен.

Біріншіден, білім даналардан қалған мирас, ал байлық бақырлардан қалған мұра.

Екіншіден, білім сені бағады, ал байлықты сен бағасың.

Үшіншіден, білім досыңды көбейтеді, ал байлық дұшпаныңды арттырады.

Төртіншіден, білім іздеген сайын көбейе береді, жұмсағанмен азаймайды, ал байлық жұмсасаң азаяды.

Бесіншіден, білімді ұрыдан қорғаудың қажеті жоқ, ал байлықты ұрылардан күнде қорғайсың.

Алтыншыдан, білімдіні ел құрмет тұтады, ал байлығың мол болса қызғанады.

Жетіншіден, білімге есеп-қисап жүргізбейсің, ал байлығыңды күнде есептеп отыруың қажет...

(Ділда Матайқызы)

*Енді ой қорытайық. Білім артық па, байлық па?

Білім несімен артық? Өз ойынды жаз:_________________________________________________

Мысалы, бір күні, күндердің күнінде , бұл оқиға былай болған екен деген көмекші сөздерді пайдалана отырып та мысал келтіруге болады.____________________________________________

2.Бәріміздің де достарымыз бар. Олардың әрқайсысының өз орны болады. Дегенмен, «Менің ең жақын досым» деген тақырыпта пайымдау жазып көрелік.

Мысалы: Мен Әселді өзімнің ең жақын досым деп санаймын. Өйткені, ___________________________________________________________________________________

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Заңға және ережеге сілтеме жасау

ü Ережеге сүйену пайымдауды дәлелдей түседі.

ü Ойды жеткізу үшін ережені толықтай пайдалануға болады.

ü Ереженің жекелеген бөліктеріне сүйенуге де болады.

3.Қазақ тілі сабағы. Тақтада тұрған оқушы былай деді:

«Мағжан» деген сөзді бас әріппен жазу керек, өйткені ол адам аты. Ал адам аттары мен қала-ауыл атаулары бас әріппен жазылады.

*Бұл нені дәлелдейді?

Ережені жеткізу үшін келесі сөздерді пайдаланамыз:

Ережеге сай;

Ереже бойынша;

Ол жөнінде мынадай ереже бар.

4.Мысалдарды мұқият оқы.

1.Мен «Алматы» деген сөзді бас әріппен жаздым, өйткені тақтада бас әріппен жазылып тұр екен.

2. «Алматы» деген сөзді бас әріппен жазу керек.

3. «Алматы» деген сөзді бас әріппен жазу керек, өйткені ол қала аты. Ал қала-ауыл, өзен-көл атаулары бас әріппен жазылады.

4. Мен «алматы» деген сөзді кіші әріппен жаздым.

*Балалардың қайсысы дұрыс атты?

Қайсысынікі бұрыс?

Қай бала ойын нанымды, дәлелді етіп жеткізеді?

Бұл жауаптардың қайсысы пайымдауға жатпайды?

5.Төмендегі берілген сөз тіркестерінің қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс?Бес кітаптар

Алты дәптер

Тауларға шықтық

Суға шомылдық

Көлдің суы

*Дұрыс не бұрыс екенін дәлелде.

V.Сабақты қорытындылау

30 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Дәйекті және дәйексіз.

Мақсаты: 1.Дәйекті және дәйексіз ұғымдары туралы түсінік беру;

2. Ойды жеткізу үшін дәйекті түрде түсіндіру керектігін түсіндіру;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін арттыру.

Күтілетін нәтиже: дәйекті және дәйексіз сөздер туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Ойды жеткізу үшін дәйекті түрде түсіндіру керек.

1.Мәтінді мұқият оқы.

Көп адамдар күзде күн суытатындықтан, құстар жылы жаққа ұшып кетеді деп ойлайды. Негізі, суықта тұрған түк те жоқ.

Құстардың жылы жаққа кететін себебі, қыста оларға қорек табылмайды. Жәндіктер, дәнді –дақылдар болмайды.

*Мәтін не туралы? Мұндағы қай түсіндірме дәйекті, қайсысы дәйексіз?

2.Пайымдаудың алғашқы бөлігін оқы. Барынша нақты түсіндірмені пайдалану арқылы, сөйлемді аяқта.

1.Ботаника бағында ақша ағашы өсіріледі. Оның ақша ағаша деп аталуының себебі:

-бұл ағашты өсірсе, ақша мол болады деген сенім бар.

-оның бұтақтарында тиын өседі.

2.Кемпір мен шал қызға «Түймеқыз» деп ат қойды, өйткені:

-оны түймелердің арасынан тауып алды.

-оның үлкендігі түймедей-ақ еді.

3.Ойнап жүріп жылауға болмайды, өйткені:

-ойын болғанна кейін бәрі болады.

-шашың түсіп қалады.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Ширату

1.Өлеңді мәнерлеп оқы және жаттап ал.

Көзің неге қысық?

Мысық! Мысық! Мысық!

Көзің неге қысық?

Ұйқыдағы пенде

Қауіпті ме елге?!

Етпетімнен түсіп,

Жатам көзім қысып.

Тышқандардың момын,

Қайнатамын сорын...

Ғұмыр бойы қысып,

Содан көзім қысық...

(Мұзафар Әлімбаев)

2.Есте сақта

Маса ызыңдайды;

Шыбын ызылдайды;

Сауысқаг шықылықтайды;

Тауық қыт-қыттайды;

Тырна тыраулайды;

Торғай шырылдайды.

3.Жаңылтпашты жаңылмай айт.

Қай тай лақтай,

Қай лақ тайлақтай.

V.Сабақты қорытындылау

31 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Ойша елестете отырып суреттеу.

Мақсаты: 1. Оқушыларды ойша елестете отырып суреттеуге үйрету;

2.Берілген тапсырмаларды орындату арқылы оқушылардың дүниетанымын кеңейту;

3.Құстарға қамқор болуға тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: ойша елестету арқылы суреттеуге үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

v Көзіңмен көрмеген нәрсені қалай көз алдыңа әкелуге болады?

Мысалы, бірқазан деген құстың қандай болатынын білесің бе? Олай болса, мәтінді оқып шық та, ойша елестете отырып, суретін сал.

Бірқазан ұзын тұмсықты құс. Оның тұмсығы өте ұзын болып келеді. Ал оның астында қалтасы болады. Ол су құсы. Дене тұрқы үйрекке келеді. Бірақ мойны үйректікіндей тік емес, аққуға ұқсас имек. Құйрық жағы да аққуға ұқсайды. Ал аяғы тура үйректікіндей, бірақ қысқа болып келеді.

Бірқазан ірі құстардың қатарына жатады. Оның дене тұрқы 1,8 метрдей болады, ал салмағы 13 келіге дейін жетедй.

Қызыл бірқазан және бұйрабас бірқазан болады. Бұйрабас бірқазанның шүйде тұсындағы қауырсыны ұзын әрі бұйра болып келеді. Бұйрабас бірқазанның тұмсығының астындағы қалтасы әдетте ақшыл сары болады. Ал кейбір кезде қызғылт болып кетеді.

*Суреттегі бірқазанды боя. Мәтінге қарап отырып, өзің бірқазанның суретін сал.

1.Мәтінді мұқият оқы. Оның тақырыбын және негізгі ойын анықта. Қарамен берілген сөздерге назар аудар.

Құраған ағашқа тоқылдақ келіп қонды.

Өзі бір ерекше тоқылдақ екен. Басы мен арқасы қап-қара. Шүйдесінде ашық қызыл түсті ноқаты бар. Ал қара қанаттарында ақ сызықтар мен ноқаттар бар екен.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2.Суретке мұқият қара. Тоқылдақтарды суретте көрсетілгендей етіп боя. Саған қай тоқылдақ көбірек ұнады?

1.Шұбар-ала тоқылдақ

Басы қызыл

Қанаттары ақ-қара

Кеудесі ақ

2.Жасыл тоқылдақ

Басы қызыл

Қанаты қоңыр

Кеудесі ақшыл жасыл

3.Қара тоқылдақ

Басы қызыл

Қанаты қараша

Кеудесі де қара

*Енді осы тоқылдақтардың бірін жұрт қызыға қарайтындай етіп суретте.__________________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау

32 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Заттың нышаны

Мақсаты: 1. Оқушыларға белгілі бір заттың нышаны туралы түсінік беру;

2.Берілген тапсырмаларды орындау барысында заттың нышанын табуға үйрету;

3.Ұқыптылыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: заттың нышаны туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Белгілі бір затты суреттегенде оның белгілерін көрсетесін. Немесе оны нышан деп те айтады.

Сол арқылы суреттеу пайда болады.

Айрықша белгілер «қандай?» деген сұраққа жауап береді.

Кез келген затты суреттегенде ең маңызды белгілерді таңдап ал.

Ол негізгі ойды ашуға көмектеседі.

1.Мәтінді мұқият оқып, негізгі ойды анықта. Оны табуға қандай белгілер көмектесті?

Аң патшасы арыстан салтанатты кеш ұйымдастырыпты. Оған ормандағы жан-жануарлар тайлы-тұяғы қалмай жиналыпты. Төрге арыстан отырыпты. Оның қасына қасқыр, түлкі, аю және қоян жайғасыпты.

Арыстан басына тәж киіпті. Онысы неше түрлі асыл тастармен көмкерілген екен. Жан-жағына қараған сайын ол тастар жылт-жылт етіп, неше түрлі сәуле шашаыпты. Үстіндегі шапанының өзі жылт-жылт етіп, көздің жауын алыпты.

Әншейінде сұп-сұр болып жүретін қасқыр да барынша сәнденіпті. Ақ көйлек, қара костюм-шалбар киіп, мойнына қызыл галстук тағыпты. Бойын тік ұстаған қасқыр түлкі бикешті биге шақырыпты.

Қашаннан сылқым түлкі бүгін тіптен түрленіп кетіпті. Етегі желбір-желбір қызыл көйлек киіпті. Мойнына қызыл моншақ, құлағына қызыл сырға тағыпты. Ал көйлегінің белдігі жып-жылтыр екен.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

2.Мәтіндегі негізгі ойдан шықпай, аю мен қоянның киімін суреттеп жаз:_______________________________________________________________________________

3. Мәтінді мұқият оқы.

Әтеш аулаға қыдыруға шыққын. Айналадағылардың барлығы ұсқынсыз әтешті мазақтай бастады.

-Қайғырма, - деді көлеңкеде жатқан Ит. Бояуларға бар, олар саған көмектеседі.

Әтеш түрлі-түсті бояуларға келіп, көмек сұрады.

-Мен саған көмектесемін, - деді қызыл бояу. Сөйтті де, Әтештің айдары мен сақалын қып-қызыл етіп бояп берді.

Көк бояу құйрығының бояуларын бояды.

Қанаттарына жасыл бояу , ал кеудесіне сары түс көмектесті.

Әтеш айнаға қарады да, өз-өзін танымай қалды.

Осылайша, Әтеш түрленіп шыға келді.

(Владимир Суттеевтен аударылған)

*Әтешті суретте. Ал суретті соған қарай боя._______________________________________________________________________________

V.Сабақты қорытындылау

33 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Хабарландырудағы суреттеу

Мақсаты: 1.Хабарландыру туралы түсініктерін кеңейту;

2.Берілген тапсырмаларды орындау барысында суреттеу түріндегі жұмбақтарды шешуге үйрету;

3.Оқушылардың сөйлеу мәдениетін дағдыландыру.

Күтілетін нәтиже: сурет түріндегі жұмбақтарды шешуге үйренеді.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ

1.Аялдамада тұрып, хабарландыруға көзің түсті. Онда былай деп жазылыпты:

Кеше кешкілік осы арада ит жоғалып кетті. Аласа бойлы, құйрығы бұйра-бұйра қара ала күшік. Кеуде тұсы әппақ. Аты Ақтөс. Мойнында қарғыбауы бар. Егер көрген-білгендер болса, хабарласуларыңызды өтінеміз.

*Жоғалған иттің айрықша белгілерін жаз. Қалған иттерді суретте.

Иттің аты:________________________________________

Түсі:_____________________________________________

Құйрығы:_________________________________________

Бойы:____________________________________________

*Енді суреттен осы итті тап.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Ширату.

1.Өлеңді мәнерлеп оқы және жаттап ал.

Тұрған аяқ,

Қашұан аяқ.

Оңға, солға

Басқан аяқ.

Үлкен аяқ,

Кішкене аяқ.

Ара шағып,

Іскен аяқ.

Қисық аяқ,

Түзу аяқ.

Шолақ аяқ,

Ұзын аяқ.

Бүтін аяқ,

Сынық аяқ.

Жүреміз біз

Мұны да аяп.

(Қадыр Мырза Әлидің аудармасы)

2.Суретте.

Қашқан аяқ қандай болады?

Ал ұзын аяқты қалай суреттейсің?

3.Жұмбақты шеш.

Қаласы бар, үйі жоқ; өзені бар, суы жоқ.

Орманы бар, бүрі жоқ; бақшасы бар, гүлі жоқ.

(Географиялық карта)

V.Суреттеу түріндегі жұмбақ.

1.Жұмбақты шеш.

Бүктегенде бір уыс,

Шаңырақтай жайғанда,

Қолтығына тығылып,

Жүреміз күн жауғанда.

1. Суреттегі жәндіктердің неге ұқсайтынын суретте. Сол сенің жұмбағың болсын.

. Өзің жұмбақ құрастыр.

Жұмбақтың үш түрлі құпиясы болады.

- жасырылып отырған заттың аты аталмайды;

- оған ұқсас зат туралы айтылады;

-жасырылып отырған затты тез табу үшін оның айрықша белгілері суреттеледі.

4.Жұмбақтарды жалғастырып жаз. Ол үшін берілген суреттерді пайдалан.

Көк темірден ілгегі,

Бір кереге түймелі.

Оңай ашып-жабады,

Үлкен-кіші ________

Оң жағымда бес сарбаз,

___________бес сарбаз.

Көк ала костюм _______

Күннің көзін сүйеді.

VІ.Сабақты қорытындылау

34 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Болған оқиға. Болған оқиға ма, ойдан шығарылған әңгіме ме?

Мақсаты: 1.Оқушыларға болған оқиға мен ойдан шығарылған әңгіме туралы түсінік беру; 2.Тапсырмаларды орындату арқылы отырып, олардың айырмашылығын таба білуге үйрету;

3.Оқушылардың тіл байлықтарын дамыту.

Күтілетін нәтиже: Екпін туралы түсінік алады.

Сабақтың көрнекілігі: журналдар, 2-сыныпқа арналған «Шешендік өнер әліппесі»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, тапсырма орындау.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Жаңа сабақ.

Егер шын мәнінде не болғаны туралы айтылса, ол болған оқиға.

Мұндай оқиға әдетте бірінші жақтан баяндалады.

Ал ойдан шығарылған әңгіме көбінесе үшінші жақтан баяндалады. Кейде бірінші жақпен баяндалуы да мүмкін. Әңгіме қызықты болу үшін ойдан шығарылады

1.Екі мысалды оқы. Қайсысы ойдан шығарылған? Қайсысы шын мәнінде болған оқиға? Оларға ат қой.

Үйге жаттап келуге тақпақ берілген еді. Қас қарайғанша ойнап жүріп, тарс есімнен шығып кетіпті. Енді қайтпек керек? Екі көзімді уқалап –уқалап қызарттым. Аузыма жарты парақ қағазды умаждап-умаждап салып алдым. Тісі ауырып, ісіп кеткен баланың дәл өзі болып шыға келдім.

Апай менің «жағдайымды» көрді де:

-Ерлан, тісің ауырып отырса, қиналмай-ақ қой. Келесі сабақта айтарсың, - деді. Ой қуанғанымды көрсең!

***

Алмас пен Ернұр сөйлесіп отыр.

-Кеше біз тауға бардық, - деді Алмас. Әкем түлкі соғып алды.

-Біз әкеммен көлге бардық. Әкемнің қармағына кит ілінді. Үлкеееееен болғанда үлкен , - деді Ернұр да қалыспай.

ІІІ.Сергіту сәті.

ІV.Дәптермен жұмыс

Ширату.

1.Өлеңді мәнерлеп оқы және жаттап ал.

Үсті –басы кір,

Бұл-бір.

Сөзі дөрекі,

Бұл-екі.

Аяқ-қолы күс,

Бұл-үш.

Бергіш-ақ серт,

Бұл-төрт.

Айтқанға көнбес,

Бұл –бес.

Осындай Аман,

Сондықтан жаман

(Ермек Өтетілеуов)

2.Суретте.

Аман секілді баланы қалай суреттейсің?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Мақалдың мәнін біл.

Көп ақылды жиналса,

Қиын істі бітірер.

Көп ақымақ жиналса,

Оңай істі бүлдірер.

Басы бар әңгіменің соңы болады.

Ал осы екеуінің ортасында негізгі бөлік жатады.

2.Әңгімені мұқият оқы. Басын, негізгі бөлігін, соңын белгіле.

«Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» (Ыбырай Алтынсарин)

3.Суретке мұқяит қара. Қайсысы басы, қайсысы аяғы?

V.Сабақты қорытындылау

3сынып

№	Өтілетін сабақ тақырыбы	Сағат саны	Уақыты
Ітоқсан
1	Шешендік өнер нені үйретеді?	1
2	Жазда не байқадың?	1
3	Жақсылық пен жамандық	1
4	Сенің сөйлеу мүмкіндігің	1
5	Қарым – қатынас әліппесі	1
6	Сөйлеу мәдениеті	1
7	Тіл және сөйлеу	1
8	Шежірені білесің бе?	1
9	Жаттап алмай, еркін әңгімеле	1
II тоқсан
1	Қысқа да нұсқа сөйлейміз	1
2	Мақтау және мадақтау	1
3	Тыңдаймыз және түсінеміз	1
4	Тыңдаймыз және тереңіне бойлаймыз	1
5	Кітап оқимыз	1
6	Жаңа ойды жаңа жолдан жаз	1
7	Шығарманы өңдеудің тәсілдері	1
ІІІ тоқсан
1	Әдемі сөйлеп үйренейік	1
2	Сыпайылық деген не?	1
3	Әдепті деген кім, әдепсіз деген кім?	1
4	Сәлем - сөздің атасы	1
5	Сыпайы сөйлеуді үйренейік	1
6	Сауатты жаза біл!	1
7	Сөздерді дұрыс айта біл!	1
8	Сөздерді дұрыс қолдана біл	1
9	Өз сөзіңмен айтып бер	1
10	Кітап – алтын қазына	1
IV тоқсан
1	Керек жерін таңдай біл	1
2	Диалог	1
3	Монолог	1
4	Құттықтау және тілек айту	1
5	Мәтіннің түрлері	1
6	Салыстыру	1
7	Пайымдау	1
8	Өзіндік пікір	1
Барлығы			34 сағат

Сондықтан жаман

(Ермек Өтетілеуов)

2.Суретте.

Аман секілді баланы қалай суреттейсің?

3.Мақалдың мәнін біл.

Көп ақылды жиналса,

Қиын істі бітірер.

Көп ақымақ жиналса,

Оңай істі бүлдірер.

Басы бар әңгіменің соңы болады.

Ал осы екеуінің ортасында негізгі бөлік жатады.

2.Әңгімені мұқият оқы. Басын, негізгі бөлігін, соңын белгіле.

«Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» (Ыбырай Алтынсарин)

3.Суретке мұқяит қара. Қайсысы басы, қайсысы аяғы?

V.Сабақты қорытындылау

3-сынып

1 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шешендік өнер нені үйретеді?

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды әдебиет жанрының бір түрі – шешендік өнерімен таныстыру. Оқыған шешендік сөздер туралы түсінігін әдеби тілде, өз тілінде әңгімелей білуге үйрету.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап

Көрнекілігі: әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), қазақ билерінің портреттері

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Шырылдады қоңырау

Біз сабақты бастаймыз

Табыс тілеп көзбенен

Өзара көз тастаймыз

Жаңа білім алуға

Алға қадам бастаймыз.

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Шешендік өнер дегеніміз не?

- Шешендік өнер – халық ауыз әдебиетінің бір түрі. Шешендік өнер ерте кезден халықтың тапқырлықпен айтылған ой тұжырымдары. Қазақ халқы шешендігімен ел жұртты мойындатқан адамдарды би деп атаған. Бәріміз білетін үш би Төле би, Қазбек би, Әйтеке би сондай ұлы адамдар.

Тапсырмалармен жұмыс

1. Шешендік өнер нені үйрететінін есіңе түсір. Төмендегі жауаптардың қайсысысы сұраққа дәл жауап береді? Өз көзқарасыңды дәлелді түрде түсіндір.

· Шешендік өнер сөйлеуді және тыңдай біліуді үйретеді

· Шешендік өнер шебер, әсерлі, көркем және астарлы сөйлеуге және жазуға үйрететін ілім.

· Шешендік өнер ойлы сөйлеуді және жазуды үйретеді.

Біздің анықтама

Шешендік өнер қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы. Тапқырлықпен айтылған, көркем тілмен жеткізілген үлгі ой тұжырымдарды шешендік дейміз. Мұндай сөздер халықтың даналығын, тілдің байлығын көрсетеді.

Қазақ халқы шешендігімен ел жұртты мойындатқан адамдарды би деп атаған. Бәріміз білетін үш би Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би олар ұлы адамдар болған.

Ежелгі гректер шешендікті төл ғылымы ретінде санаған. Ежелгі Грекияда риторика бұдан 2500 жыл бұрын пайда болды.

Ежелгі гректер риториканы әр адамға қажетті аса маңызды ғылым деп есептеген. Сол себептен жазу мен оқу секілді, сөйлей білуді де арнайы пән ретінде оқытқан.

2. Мақалдың мағынасын қалай түсінесің?

«Орынды айтылған сөз –

Орнына қағылған шеге.»

· Бұл мақал қандай жағдайға байланысты туған деп ойлайсың?

3. Оқы және ойлан.

- Үшінші сыныпта сіздермен бірге оқуға Қожанасыр келіп қалды делік.

Ол бұған дейін екінші сыныпта ертегішілер елінде оқыған. Шешендік

өнердің әліппесін естімеген, білмейді.

Сондықтан сендер біріге отырып, Қожанасырға шешендік өнер туралы білетіндеріңді айтып беріңдер.

Әрқайсысыларың бір бір сөзден айтқаннның өзінде, оның біраз дүниеден хабардар болары анық.

Қожанасыр кімнің не айтқанын көріп отыруы үшін үшбұрыш жасап отырыңдар.

Олай болса іске сәт!

Қорытынды.

- Оқушылар, шешендік өнер дегеніміз не?

- Қазақ билерінен кімдерді білесіңдер?

- Грекияда шешендік өнер қашан пайда болған?

- Қазақ шешендерінен кімдерді білесің?

2 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Жазда не байқадың?

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды оқиғалар мен әңгімеледі дұрыс тыңдай білуге үйрету. Оқушылардың сөздік қорын молайту, оларды әсемдікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап

Көрнекілігі: әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің)

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Ойға толып санамыз

Бестік баға аламыз

Баласындай бір үйдің

Тату болсын арамыз.

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Бүгінгі сабағымыз «Жазда не байқадың?» деп аталады

- Үш күндей болмай, үш айлық демалыс та өте шықты. Жаз бойы, әрине, сөйледің және сөйлестің, тыңдадың және оқыдың. Алған әсерлеріңді қағазға түсіріп жазғанда боларсың.

- Олай болса, төмендегі анкетаның қысқаша сұрақтарына жауап бер

Анкета

1. Кімнің қалай сөйлейтінін байқадың?

Тым айқайлап сөйлейді

Тым жай сөйлейді

Жасанды дауыспен сөйлейді

Түсініксіз сөйлейді

2. Сен байқадың ба, кейбіреулер сыпайы:

Тыңдай алмайды

Сәлемдесе алмайды

Өтіне алмайды

Рақмет айта алмайды

Кешірім сұрай алмайды

3. Таңғаларлық қызықты, есте қалатындай не тыңдадың?

Әңгіме

Ертегі

Жұмбақ

Жаңылтпаш

Басқа....

4. Мүмкін жазда өзің де жазған шығарсың? Не жаздың?

Әңгіме Жаңылтпаш

Ертегі Өлең

Жұмбақ Хат

· Естіген әңгіме немесе санамақ,өзің байқаған ерекше құбылыс, сұхбаттасудан туған ой немесе әлденеден алған әсерің туралы жаз. Жазған әңгімеңе тақырып қой. Сурет салуды, безендіруді ұмыстпа.

II. Өлеңді оқы.

Кім болсың?

Бармақтарың майысып, Құрығыңды майырып,

Түрлі ою ойысып, Түнде жылқы қайырып,

Ұста болар ма екенсің? Жаудан жылқы айырып,

Таңдайларың тақылдап, Жігіт болар ма екенсің?

Сөйлегенде сөз бермей, Айыр қалпақ киісіп,

Шешен болар ма екенсің? Ақырып жауға тиісіп,

Кең балағын түсіріп, Батыр болар ма екенсің?

Ойға, тауға жүрісіп, Айналайын, балдырған

Балуан болар ма екенсің? Қылығың мейір қандырған

Күйші болар ма екенсің,

Өнердің отын жандырған?

Бұл өлең неге кім боласың деп аталады?

Неге әр екі жол сайын «болар ма екенсің» деген тіркес қайталанады?

Осы өлеңдегі ең маңызды сөздердің астын сызып көрсет.

Өлең кімге арналған деп ойлайсың?

Біздің анықтама

Арман – адамның сондай болсам, сондай бір биікке жетсем, көрсем деген ойының ұшқыр сезімі. Арман адамды алға жетелейді, биіктерге бастайды. «Армансыз адам, қанатсыз құспен тең» деген мақал содан шыққан.

· Мектеп сені ең басты неге үйретеді?

· Үйде сені ең басты неге тәрбиелейді?

· Шешендік өнер сабағында не үйренесің?

III. Әңгімені оқып атын өзгертіп қой.

Тәтті тағам

Аналары тәрелкеге печенье салды да, бәрін шайға шақырды. Әжелерін төрге өткізіп жіберіп, Мейрам мен Сайран да үстел басына жайғасты.

- Тең бөліп жейміз! - деді Мейрам даусы қатайып. Сөйтті де

екеуі тәрелкедегі печеньелерді дастарқанға төгіп, екі үйме ғып бөлді.

- Тең,болды ма? - деп сұрады Сайран.

- Тең!Анашым,бізге шай құйып жібер! деді Мейрам көзімен

мөлшерлеп қарап отырып. Аналары шайларын берді. Дастарқан басында тыныштық орнады. Печеньенің үйіндісі тез азайып қалды. - Үгіліп тұр!Тәтті ақ! - деп тамсанды Мейрам. - Ы м м! -деп дыбыстады, екі ұрты толған Сайран да. Анасы мен әжесі үндемеді. Печенье желініп біткенде, Сайран демін бір алып, ішін сипалап, өзіне - өзі риза болып отырды да, бөлмесіне қарай тайып тұрды. Ең соңғы бір түйірді аузына сала беріп, Мейрамның көзі анасына түсіп кетті. Анасы ішілмеген шайын ақырын ғана қасықпен араластырып отыр екен. Әжесіне қараса, нанның қыртысын мүжіп отыр...

Сайран мен Мейрам қомағайлықпен нені байқамады?

IV. Қорытынды

Жаңылтпаштарды жылдам әрі жаңылмай айтуға жаттық. Қане,жарысып көрейік!

- Үш ұшқыш алды,

Үш кірқысқыш,

Үш тісысқыш.

Кірқысқыш қымбат па,

Тісысқыш қымбат па?

- Тау бар,тау бар,

Тауда бау бар.

Бауда ара бар,

Ара барда бал бар.

Жейсіңдер,балалар,

Қайда кетер бар бал?!

- Шапшаң шапсаң,

Бұрқырайды ақ шаң.

- Торта қойдым,

Орта қойдым,

Жорта қойдым.

- Мынау балқаймақ қай балқаймақ,

Бұл балқаймақ май балқаймақ.

- Қамаштан көріп қалашты,

Қалашқа Жарас таласты.

Бөлінсін десең қалаш тең,

Таласпа Жарас Қамашпен.

Жатқа білетін жаңылтпаштарды есіңе түсір.

Жаңылтпаш айтудан жарыс ұйымдастырыңдар.Қай топ көп жаңылтпаш

білетін болса,қай топ жатық әрі анық айтса, сол жеңімпаз атанады.

3 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Жақсылық пен жамандық

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды адам өмірінде кездесетін жақсылық пен жамандықты айыра білуге үйрету.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап

Көрнекілігі: әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің)

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Біз бақытты баламыз,

Ойнап күліп аламыз.

Жетілсін деп санамыз,

Оқып, білім аламыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Ақылды, тәрбиелі, саналы, адамгершілік қасиеті мол адамды жақсы адам дейді. Жақсылық – қайырымдылық, рақымдылық, мейірімділік, ізгі қасиет.

- Жағымсыз іс пен оқиға, зұлымдық, жауыздық, қастық секілді нәрселер жамандыққа жатады.

1. Әңгімені түсініп оқы.

Жаман

Арсылдаған ит ызалана тап береді. Шарбақтың басында бір

кішкентай мысық бүрсіп отыр. Иттен қорыққанынан жонын күжірейтіп, ысылдаған дыбыс шығарды.

- Ұялмайсыңдар ма! деген зілді дауыстан екі бала селк етіп, арттарына қарады. Қария қолындағы таяғымен итті жасқап қуып жіберді.

- Біз не істедік? деп таңданды екі бала. Біз тек қарап тұрмыз.

* Әңгіменің аты неге «Жаман» деп аталды?

Қария балаларға неге ашуланды?

Жақсылық пен жамандық туралы өзіңнің ойың қандай?

2. Оқы және ойлан!

Кел,балалар,оқылық,

Оқығанды көңілге -

Ықыласпен тоқылық.

Оқу деген шыны – ды

Тұрған сайын щыныққан

Оқу білген адамдар –

Май тамызған қылыштан.

Білмегенді білуге,

Есті бала тырысқан,

Есер бала ұрысқан.

*Адам өмірінің мәні неде екен?

Үйде ата - анаң, ата - әжең саған бұл тұрғыда қандай ақыл айтады?

3. Әңгімені оқып ат қой

________________________________________

Еркін ұйқыдан тұрып, далаға шықты. Күн ашық. Айналаның бәрі жарқырап тұр. Көңілі көтеріліп сала берді. «Мен бір жақсылық жасасам» деп ойлады Еркін.

«Алпамыс суға батып бара жатса, мен құтқарып алсам» , дей бергені сол еді, бауыры қасында тұр.

- Еркін машинамның дөңгелегің салып берші! - деп қиылады.

- Әрі кетші, мазамды алмай - деп ашуланды ағасы. Алпамыс өкпелеп кетіп қалды.

«Ауылдың шетіне қасқыр келсе. Қасқыр әпкемді таласа, ал мен қасқырды сабап қуып жіберсем», - деп ойлады Еркін.

Еркін екі шелек су алып келші! - демесі бар ма әпкесінің.

- Өзің әкел менің уақытым жоқ!

Әпкесі басын шайқады да кетіп қалды. Еркін тағы ойға шомды.

«Ақтөс құдыққа түсіп кетсе, мен оны шығарып алсам!»

Құйрығын бұлаңдатып Ақтөс жетіп келді. «Су берші» дегендей көзін мөлтейтеді.

- Кет, жоғал! Көзіме көрінбе! - деп еді, Ақтөс бұтаның түбіне зып берді.

- Кімге жақсылық жасасам екен? - деді Еркін анасына келіп.

- Алпамысты ойнат, әпкеңе су тасуға көмектес, Ақтөске су бер, деді анасы Еркіннің шашын сипап тұрып.

*Жақсылық жасау үшін жоспар құру керек пе?

*Жақындары Еркінге неге ренжіді?

*Төмендегі мақал - мәтелдердің қайсысы осы әңгіменің мазмұнына сай келеді?

«Жақсының өзі де жақсы, сөзі де жақсы»

«Жақсылық жасасаң жасыр,

Жақсылық көрсең асыр»

«Жаман ісінен көрмейді, кісіден көреді».

III. Қорытынды

4. Сонымен жақсылық деген не? Жамандық деген не?

«Жақсылық пен жамандық» деген ертегі жаз.

4 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу мәнері.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөйлеу мәнеріне үйрету. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, сөздік қорын молайту. Оларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап

Көрнекілігі: әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің)

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Шырылдады қоңырау

Біз сабақты бастаймыз

Табыс тілеп көзбенен

Өзара көз тастаймыз

Жаңа білім алуға

Алға қадам бастаймыз.

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізгі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Адамдармен әр түрлі жағдайда сөйлесесің. Алайда, сөйлеу мүмкіндігіңнің әр түрлі екенін ұмытпа. Сөйлегенде, оқығанда, тыңдағанда өзің де әр түрлі қалыпта боласың ғой. Мысалы:

· Тыңдаушы

· Оқырман

· Әңгімеші

· Мәнерлеп оқушы

· Ертегіші

· Әңгімелесуші

· Таныстырушы

Ойлан. Төмендегі суреттерге қарап, берілген сөздерді пайдаланып, Ділмардың не істеп тұрғанын анықта.

Жаз және айтып бер.

Сенен: «Әкеңнің мамандығы кім?» деп сұраса, «инженер» немесе «есепші» деп жауап бересің. Бұл мамандықтардың сөзге, сөйлеуге қатысы бар ма?

Қане, сөзге және сөйлеуге қатысы бар мамандықтар мен қатысы жоқ мамандықтарды анықтап көрейікші.

Төменде беріліп отырған тізімнің ішінен сөз басты рөлді атқаратын мамандықтарды бір бағанға, сөйлеу аса міндеттелмейтіндерін екінші бағанға жаз.

Ұшқыш, экономист, бағбан, таныстырушы, аудармашы, өнертанушы, мұғалім, күзетші, кассир, инженер, дәрігер, есепші, құрылысшы, кітапханашы, аспаз, жүргізуші, әнші, жөндеуші.

*Таныстарыңның, туыстарыңның арасында жоғарыда аталған мамандық иелері бар ма? Солар туралы әңгімелеп бер.

- Қазақ көп сөйлейтін адамды - «мылжың», сөзге сараң адамды – «үндемес», әзілқой адамды - «қуақы», мән - мағынасыз сөйлейтін адамды - «парықсыз», мақтанып сөйлейтін адамды - «даңғой, мақтаншақ», айқай - шу шығарып сөйлейтін адамды - «ұрысқақ» дейді.

- Осы сөздер арқылы адамның сөйлей алу қабілетіне мінездеме береді.

*Көп сөйлеуге, күңкілдеуге, айқайлауға, сыбырлауға, бәстесуге, әзілге әуес ұлдар мен қыздар болады. Соларға үлгі бойынша анықтама бер.

Сөйлейді - мылжың

Күңкілдейді_________________________________

Айқайлайды_________________________________

Міңгірлейді_________________________________

Бәстеседі_____________________________________

Әзілдейді_____________________________________

*Осы сөздерді пайдаланып ішінде қайсысы қатты, қайсысы жай сөйлейтін адамның мінезін байқадың?

Қатты

Жай

III. Қорытынды.

*Өлеңді оқы және ойлан. Өзің үшін күлкілі көрінген жолдың астың астын сыз.

Бөсербайдың маймылмен достығы

- Бөсербайдың сөзінен не байқадың?

- Оның сөзіне қарап қандай мінездеме берер едің?

5 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Қарым- қатынас әліппесі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөйлеу мәнеріне үйрету. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, өз бетінше жұмыс жүргізу дағдыларын, сөздік қорын жетілдіру. Оларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің)

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Армысың, күн, емендер мен кең дала,

Армысың тау, ормандар мен теңіздер,

Армысың, өсімдіктер, гүлдермен.

Армысың, әлемде өмір сүргендер!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Біз қашанда бір мақсатпен сөйлесеміз. Сөйлеудің мақсаты: жаңалықты хабарлау, болған жағдайды түсіндіру, көз жеткізу ықпал ету. Сондай - ақ басқалармен өз ойымызды бөлісіп, ішкі пікірімізді сыртқа шығарамыз.

Тапсырмалармен жұмыс

1. Етістіктердің мағынасын түсіне отырып оқы.

Тыйым салу Райынан қайтару

Құлақтандыру Жариялау

Сенім арту Ақылдасу

Сөз көмегін беру Нұсқау беру

Пікір алысу Хабар беру

Түсіндіру Емен - жарқын әңгімелесу

*Енді осы етістіктерді мағынасына қарай үш топқа бөліп жаз

Хабарлау:_______________________________________________

Ой бөлісу, пікір алысу:____________________________________

Ықпал ету:_______________________________________________

2. Суреттегі сызбалар қайда қойылған? Олардың не үшін керектігін айт.

3. Әңгімені түсініп оқы. Балалардың қайсысы түсіндіру үшін сөйледі? Қайсысы ықпал етуді көздеді?

Қаламсап

*Нұржан мен Еламанға мінездеме бер

Сыныптастарының қылығын қалай бағалайсың?

Істің мәнісіне бармай, шешім қабылдауға бола ма?

4. Үзінділерді оқы. Оларға мағынасына қарай ат қой.

____________________________________________

Бірер күн өткен соң нағашы ағасы:

Сейітжан, бүгін жылқының күзетіне алып барамын. Көр. Қалаға барғасын әкеңе айтарсың. Тауда күн салқын. Жылы киінеміз, тоңбайсың, деді. Сейітжан бұған ойланбастан «барамын» - деді. Олар кешкі астан кейін жинала бастады. Нағашысы жуас торы атты ерттеді. Қанжығасына тон байлады. Қос ауыз мылтығын асынды.

________________________________________________

- Мұндай әдемі заттарды жасаған - химия.

- Химия деген адам ба, аға? деді Болат

Арман біраз ойланып тұрды да:

- Химия деген адам емес. Бірақ адам үшін адамның денсаулығы үшін, тұрмысы үшін қызмет істейтін ғылым, үлкен өнер. Химия сендерге әдемі жібек көйлек тігіп береді. Түймесіне дейін өзі жасап, өзі қадап береді. Кейін мектепке барғанда химия сендерге осындай әдемі, пайдалы заттарды қалай жасауды үйретеді,- деп түсіндірді.

5. Бұл ескертпелердің бірі қоғамдық орындарында ілініп тұрады. Қалай ойлайсың, қай ескертпе қоғамдық көлікте тұрады? Қайсысын саябақтан, көшеден кездестіруге болады? Қай ескертпе ақылға сыймайды? Ал қайсысын анамыз немесе аға әпкелеріміз айтады?

· «Балмұздақ жеуге болмайды, тамағың ауырып қалады»;

· «Жол ақысын төлеуге ұмытпаңыздар »;

· «Табиғат - туған анамыз!»;

· «Саябақта балмұздақ жеуге болмайды»;

· «Балмұздақтың қағазын қоқыс салатын жәшікке тастаңыздар!»

III. Қорытынды.

*Мақал мәтелдердің мағынасын түсініп оқы және жаттап ал.

- Жапалақ құс мақтанса, жардан тышқан алдым дер;

Жаман адам мақтанса, жақсының аяғын шалдым дер.

- Кең пейілге ас көп, менмен адамға тас көп

- Өзінің қисықтығын білмеген, өзгенің түзулігін білмейді.

6 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу мәдениеті.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөйлеу мәдениетімен таныстыру. Сөйлеу мәнеріне үйрету. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, ой өрісін, ойлау қабілетін, тіл байлығын, сөздік қоры мен сөйлеу тілін дамыту. Оларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Кайырлы күн достар

Бүгінгі күн, міне

Сәттілікке толсын.

Біздің алар бағамыз

Кіл бестікке толсын!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Әрбір сөйлеген сөзің мен істеген ісіңе есеп беріп отыр. «Жүйелі сөз жүйесін табады, жүйесіз сөз иесін табады» деген мақал тектен - текке айтылмайды. Артық сөйлеп, ағаттық жасаған адам міндетті түрде кешірім сұрауы тиіс.

Тапсырмалармен жұмыс

1. Ертегіні оқы.

*Ертегіге ат қой

*Мазмұндап айт

* Төмендегі мақал - мәтелдердің қайсысы осы мысалға сай келеді?

«Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі»

«Басқа пәле - тілден»

2. Балалармен танысу үшін Сапардың айтқан әңгімесін оқып көр. Қалай ойлайсың, Сапар сөзін ойланып сөйледі ме?Әлде ойланбай сөйледі ме? Неге олай ойлайсың?

· Сапар балалармен танысып, тез тіл табысып кеткісі келді. Қатты толқығаны соншалық, аузына сөз түспей, асығып аптығып сөйлей берді. Ол балалардың тек қазақша сөйлейтінін ескермепті.

· Сапар неше рет кідірді? (... кідіргеннің белгісі, сөзінің үзіле бергені), ал неше рет бөтен, түсініксіз сөздер қосты? Қай сөздері балалардың күлкісін келтірді?

· Сапардың орнында болсаң, көрген фильміңді қалай әңгімелеп берер едің?

III. Қорытынды.

· Суретпен жұмыс

(суретке қарап әңгіме құра)

7 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тіл және сөйлеу.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың сөйлеу мәдениеті туралы түсініктерін молайту, олардың тілдік қорын кеңейту; Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыра отырып, сөйлеу дағдысын жетілдіру; Олардың эстетикалық талғамдарын дамыта отырып, мәдениетті сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Шырылдады қоңырау

Біз сабақты бастаймыз

Табыс тілеп көзбенен

Өзара көз тастаймыз

Жаңа білім алуға

Алға қадам бастаймыз.

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушылар ойланып сөйлеуге машықтанудың түрлі тәсілдері бар екен. Енді соларға назар аударайық.

Бірінші тәсіл

Ең алдымен не туралы айтатыныңды ойлан. Мақсатың не?

Айтатын әңгімеңнің ең бастысы қайсысы?

Егер осы сұрақтарға нақтылы жауап беретін болсаң, онда ойың да жинақы болады. Айтылған сөз де жинақы болады.

Кез келген әңгімені оқығаннан кейін ой қорытып отыруға дағдылан. Оқыған әңгімең туралы пікір айтуды үйрен. Ол үшін бірнеше сұраққа нақтылы жауап беру керек.

Оқыған әңгімең туралы кімге айтпақсың?

Әңгіме не туралы?

Ең басты айтарың не?

Екінші тәсіл

Негізгі сөздерді жаз

Тірек сөздер немесе негізгі сөздер дегеніміз не? Өткен жылы өткенімізді есіңе түсір. Тірек сөздердің мәтіндегі алар орны мен рөлі қандай?

*Шал мен кемпір, кедей, қаз, тілегін орындау, Қазбай, «піс, қазаным, піс», балалар, «ұр, тоқпақ»...

* Берілген тірек сөздерді пайдалана отырып, ертегіні естеріңе түсіріңдер.

Кезектесіп, бір біріңді іліп әкетіп ертегіні айтыңдар.

· «Қасқыр мен түлкі» ертегісін есіңе түсіріп, ондағы негізгі сөздерді жаз.

Үшінші тәсіл

Суретпен жұмыс істеп үйрен

· Суреттерге мұқият қара. Қай сурет әңгіменің басталуын білдіреді? Қайсысы негізгі бөлімге, ал қайсысы соңына жатады?

Төртінші тәсіл

Жүйелі әңгімелеп үйрен

*Өзің туралы шағын әңгіме құрастыр. Өмірбаяныңды төмендегі жоспардың үлгісімен жаз. Толықтырғың келсе, өз еркің.

1. Аты жөнің кім?

2.Қайда туып, қайда өстің?

3. Қашан дүниеге келдің, қай айда?

4. Ата - анаңның аты - жөні кім?

5. Ата - анаң кім болып жұмыс істейді?

6. Үйде аға әпкелерің, іні қарындастарың бар ма? Олардың аттары кім?

7. Қайда оқисың?

8. Бос уақытыңда немен айналысасың?

9. Қай жерде тұрасың?

Бесінші тәсіл

Жоспар құра біл

Әңгімені оқы да, жоспар құр. Жоспар бойынша мазмұнын айт

Атаның ақылы.

III. Қорытынды.

Сұрақ – жауап

- Бүгін немен таныстық?

- Неше тәсілді білесің?

- Оларға жеке - жеке тоқталып айт.

8 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шежірені білесің бе?

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың шежіре туралы түсініктерін қалыптастыру. Оқушылардың өз шежіресін білуге үйрету. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыра отырып, сөйлеу дағдысын жетілдіру; Олардың эстетикалық талғамдарын дамыта отырып, мәдениетті сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Армысың, күн, емендер мен кең дала,

Армысың тау, ормандар мен теңіздер,

Армысың, өсімдіктер, гүлдермен.

Армысың, әлемде өмір сүргендер!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Рулық, туыстық кестені қазақтар шежіре деп атайды. Шежіре арқылы арғы тегіңнің кім екенін білесің. Ол ата - бабаларымызды ұмытпай, оларды қадір тұтып жүру үшін де қажет. Сондай - ақ қазақ халқында жеті атаға дейін туысатын жігіт пен бойжеткен қыз бір - біріне үйлене алмайды.

Шежіре барлық халықтарда болады.

Қазақ рулары

Ұлы жүз Орта жүз Кіші жүз

Үйсін Арғын Байұлы

Жалайыр Найман Әлім

Албан Уақ Жетіру

Суан Керей

Дулат Қыпшақ

Сарыүйсін Қоңырат

Сіргелі

Ысты

Ошақты

Шапырашты

Шанышқылы

Қаңлы

Қазақ руларына кірмейтін бөліктер

Төре

Төлеңгіт

Қожа

Сунақ

Ноғай

· Қазақта жеті атаға дейін өте жақын қандас деп есептеген. Бұл туыстық бір - біріне қамқорлық жасаудың ең бір қасиетті түрі. Қазақ халқында ертеден жалғасып келе жатқан әдет жетім жесірге, кемтарларға көмек жасау, қолдау жасау көрсетіп, қол ұшын беру.

Біздің анықтама

Жеті ата

Әке

Бала

Немере

Шөбере

Шөпшек

Немене

Туажат

Қазақта:

Жеті атасын білген ұл,

Жеті жұрттың қамын жер

Өзін ғана білген ұл

Құлағы мен жағын жер, деген мәтел бар

Тапсырмамен жұмыс

Кесте бойынша шежірені жазып көр

1. Алдымен ең астыңғы ұяшыққа өзіңнің аты жөніңді жаз

2. Ары қарай әкеңнің атын жаз

3. Ары қарай атаңның атын жаз

4. Дерегің бойынша ары қарай жалғастырып жаз

III. Қорытынды.

- Өзіңнің ата - бабаң туралы әңгімелеп бер.

9 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Еркін әңгіме.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың еркін әңгіме туралы түсініктерін қалыптастыру. Оқушыларды өз ойларын еркін әңгімелеуге үйрету. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыра отырып, сөйлеу дағдысын жетілдіру; Олардың эстетикалық талғамдарын дамыта отырып, мәдениетті сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Күн жарығын алақанға саламын

Жүрегіме басып ұстай қаламын

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан - жағым!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Әрбір мәтінді біздер еркін түрде әңгімелеуіміз керек.

Жаттап алмай еркін әңгімеле

Балықтар және олардың тіршілігі туралы әңгімелеп көрейік. Төменде екі түрлі әңгіме берілген. Оған қосымша деректерді кітапханадан немесе интернеттен жинастыр. Бәрін де мұқият оқы.

Балық дегеніміз - омыртқалы су жануарлары. Оның жиырма мыңнан астам түрі бар. Балықтардың барлығы дерлік сүйекті балықтарға жатады. Тек екі үш пайызы ғана шеміршіекті болып есептеледі. Қазақстанның өзен көлдерінде жүз сексен түрлі балық бар. Қазіргі кездегі көптеген балықтың түрлері бес жүз мың жылдан бері тіршілік етіп келе жатыр.

Ең кішкентай балықтардың көлемі бір сантиметрден аспайды, ол көбінесе аквариумда өсірілетін балықтар. Ұзындығы жиырма метрге де жететін балықтар болады. Ал олардың салмағы бір жарым грамнан он екі он төрт тоннаға дейін жетеді.

Балықтардың дені желбезекпен тыныс алады. Дегенмен, ауамен тыныс алуға бейім түрлері де кездеседі. Бір екі жыл тіршілік ететін балықтар да болады. Жүз жасайтындары да бар.

Балық адам ағзасы үшін өте пайдалы. Балықтың еті мен уылдырығы ғана емес, кей түрлерінің терісі де пайдаланылады. Олардан балықтың майы алынады.

· Ең басты мақсат тыңдаушыңды қызықтыру. Сол себептен бәрін алдын - ала ойластыру керек. Алған мағлұматтарыңды пайдаланып, балықтар туралы әңгімеңе жоспарыңды жаз.

· Әңгімең кімді қызықтырды? Әңгімеңді тыңдаушылар бағаласын.

Айнаға қарап дайындық жаса

Мектепке ауызша сабақтан берілген тапсырманы жаттап алмай, түсінгеніңді өз ойыңмен айтуға дағдылан. Айнаға қарап дайындық жасап көр. Сөйлеп тұрғаныңда өзіңе - өзің ұнайсың ба? Тұрысың, қимылың, бет әлпетіңнің қимылы көңіліңнен шыға ма? Ұнамаса, өзіңді дұрыс ұстауға дайында.

III. Қорытынды.

Сұрақ - жауап

Бүгін нені білдік?

Бүгін нені үйрендік?

10- сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мақалдар ұйқасы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды мақал - мәтел түрлерімен таныстыру, оларды мақалдардың ұйқасын дұрыс айта білуге, мағынасын ажырата білуге үйрету. Оқушылардың ойын ұштап, ұлттық педагогика ұстанымы бойынша тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жарыс сабақ

Сабақтың әдісі: әңгіме, сұрақ – жауап, жарыс

Пәнаралық байланыс: ана тілі, математика

Көрнекілігі: мазмұнды суреттер, мақал мәтел, жаңылтпаш

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру бөлімі

Оқушылармен амандасу (оларды түгендеу)

Психологиялық дайындық

Оқысаңыз, балалар,

Шамнан шырақ жағылар.

Тілегенің алдыңнан

Іздемей - ақ табылар

II.Негізгі бөлім

Мұғалім ұлттық салт - дәстүр, ауыз әдебиетінің жанрларымен таныстырып әңгімелейді.

- Ұлы сөзін атаның

Үйренеміз мақалын

Мақал - мәтелдер:

- Оқу білім азығы

Білім өмір қазығы

- Білімдіден шыққан сөз

Талаптыға болды кез

- Білекті бірді жығады

Білімді мыңды жығады

- Отан оттан да ыстық

- Отансыз адам

Ормансыз бұлбұл

- Туған жердей жер болмас

Туған елдей ел болмас

Мақал - мәтелдердің тақырыптары әр түрлі болады. Мысалы: туған жер туралы, отан туралы, ана туралы, еңбек туралы, оқу білім туралы, ынтымақ бірлік туралы.

Тапсырмамен жұмыс

1. Төменде екі мысал келтіріліп отыр. Мұқият оқы.

· Кешіріңіз, кіруге бола ма?

· Апай, кешіріңіз, кіруге бола ма? Кешігіп қалдым. Негізі кешігейін деген жоқ едім. Көрші тұратын бір кішкентай бала көшеде құлап, аяғын жарақаттап алыпты. Соны үйіне апарып тастадым. Қайтып шықсам, автобус өтіп кетіпті. Содан біраз кешігіп қалдым. Отыруға рұқсат па?

*Қысқа да нұсқа сөйлеу және егжей - тегжей әңгімелеуге қатысты өзің мысалдар келтір.

2. Хайуанаттар бағында немересін жетектеген қария сенен шығар есікті сұрады. Қысқа қайырасың ба, әлде тәптіштеп түсіндіресің бе? Суретке қарап отырып, жауап бер.

Топпен жұмыс

Топтар бір - біріне мақал - мәтел айтып, жарысқа түседі.

I – топ

II – топ

III – топ

Оқушыларға сөздер беріледі, олар сол сөздерге мақал – мәтел ойлап табады. (отан, білім, дос, ел, жер, батыр т.б.)

Қорытынды

- Мақал- мәтелдердің қандай тақырыптары бар?

- Білім туралы қандай мақал - мәтел білесіз?

- Ана туралы ше?

- Мақал - мәтелдің мағынасын ашыңыз?

100 теңгең болғанша

100 досың болсын

- Қандай жаңылтпаштарды білесіз?

11 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мақтау және мадақтау.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды мақтау және мадақтау тәсілдерімен таныстыра отырып, оларға ерекше түсініктерін қалыптастыру. Оқушылардың сабаққа деген зейіндерін арттыру, шығармашылық және ойлау қабілеттерін жетілдіру, бір - бірін сыйлауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Армысың, күн, емендер мен кең дала,

Армысың тау, ормандар мен теңіздер,

Армысың, өсімдіктер, гүлдермен.

Армысың, әлемде өмір сүргендер!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Қазақта «Жақсыны мақтасаң сақтанады, Жаманды мақтасаң шаттанады» деген мақал бар. Мақтау дегеніміз - біреудің істеген ісіне, еңбегіне жоғары баға беру деген сөз.

- Мақтаудың бірнеше түрі бар:

- Асыра мақтау - үстемелеп, асыра мақтау. Мақтаймын деп артық кету.

- Жорта мақтау - қулыққа басып, айламен өтірік мақтау.

- Жөнсіз мақтау - ретсіз, орынсыз, қисынсыз мақтау.

Тапсырмамен жұмыс

Крыловтың «Қарға мен түлкі» деген мысалында түлкі қарғаға былай дейді:

«Қарағым, неткен сұлу ең!»

Деп таңырқап таңданды,

«Неткен мойын, неткен көз

Осыдан артық дейсің бе,

Ертегі қылып айтқан сөз?

Қалайша, біткен япырмай,

Мұрныңыз бен жүніңіз!

Періштенің үніндей,

Деп ойлаймын үніңіз».

*Түлкінің қарғаны мақтауы мақтаудың қай түріне жатады?

Мақтаудың бір түріне арналып жазылған қандай өлең шумақтарын білесің?

2. Ойлан.

Досыңды туған күнімен құттықтап, оған қандай мақтау айтар едің?Жаз.

3. Мінездеріғ тәртіптері, қылықтары бір біріне ұқсамайтын екі түрлі сыныптасыңды таңдап ал. Екеуінің де жақсы жақтарын тап. Соған лайықтап мақтау айт.

- Қазақта «Көзіне мақтаған көлгірдің сөзі, сыртынан мақтаған көңілдің сөзі» деген мақал бар. Дегенмен, «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» деген тағы бар. Адамның жақсы қасиеттерін көре біліп, орынды мақтау да өнер.

Біздің анықтама

Мақтау біреудің істеген ісіне, еңбегіне жоғары баға беру.

Мадақтау адамның халық алдындағы еңбегін асқақтата мақтау.

Қошеметтеу біреді сыйлау, құрметтеу.

Көлгірсу біле тұра білиеген сыңай таныту,көрмеген болу, жасанды қылық таныту, өтірік мадақтау, орынсыз қошеметтеу.

III. Қорытынды.

*Мысалдарды оқып, мақтау мен қошеттеуді білдіретін сөздердің астын сыз.

- Менің атым Айнұр

- Есімің әдемі екен, ал менің атым - Әлнұр.

- Ой, қандай ғажап! Екеуміздің атымыз ұқсас екен.

- Иә, рақмет! Сенімен танысқаныма қуаныштымын.

*- Әже, асыңыз өте дәмді екен!

- Ас балсын, айналайын!

*- Анашым, сіздің пісіретін құймақтарыңызды сағындым. Тағы да пісіресіз бе?

- Әрине, қошақаным!

12 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тыңдаймыз және түсінеміз.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға дұрыс тыңдауды, оқуды, жазуды үйрету. Оларды тыңдап түсіне білу түсініктерін қалыптастыру. Оқушылардың сабаққа деген зейіндерін арттыру, шығармашылық және ойлау қабілеттерін жетілдіру, бір - бірін сыйлауға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сыйластықты іздеген

Әдеп сақтар ізгі өрен.

Сыпайылық белгісі

Үлкендерге «Сіз» деген!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ. Одан басқа нәрсеменен оздым ғой демектің бәрі де ақымақтық.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мақал - мәтелдерді оқы және олардың мәнін ұғынуға талпын. Бұл мақалдарды қандай жағдайда пайдаланады? Мысал келтір.

· Кісі болар кісінің кісіменен ісі бар,

Кісі болмас кісінің кісіменен несі бар?

· Көп оқыған білмейді, көп тоқыған біледі.

· Көп сөйлеген білімді емес,

Дөп сөйлеген білімді.

*Мұқият тыңдау деген не? Атүсті тыңдау деген не?

Ата анаңды, мұғалімді, достарыңды не үшін тыңдайсың және қалай тыңдайсың?

Телехабарлар мен радио тыңдағандағы мақсатың не?

Суретке қарап әңгіме құрастыр.

2. Әңгімені мұқият оқы.

«Аурудан аяған күштірек»

*Әңгімеден қандай ойды түйдің?

Ол анасын қалай түсінді? Сейітті сезімтал, шыдамды бала деуге бола ма? Сейітті сезімтал, шыдамды бала деуге бола ма?

3. Мәтінді мұқият тыңда

«Күркетауық»

- Мәтін не туралы?

- Мәтіндегі мәліметтердің ең қажеттісін есіңе сақта

- Мәтіннің қай тұсы саған түсініксіз?

III. Қорытынды.

- Күркетауықты бұрын соңды өзің көріп пе едің?

- Жалпы қандай үй құстарын білесің?

- Олар туралы қызықты не білесің?

- Ойыңды жаз және балаларға айтып бер

13 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Тыңдау мәнері.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сәлем берген баланы кім дейміз?

Әдепті екен бұл дейміз

Кітап, дәптер, қаламы

Кір шалмаған баланы, кім дейміз?

Ұқыпты екен бұл дейміз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мәтіннің негізгі мазмұнын түсініп, ең қызықты деген тұстарын дәптеріңе жазып ал. Түсінбеген сөздерді қайталап сұра. Бірақ сұрағың нақты болсын.

*Енді мәтінді өзің оқып шық. Мәтіннің мазмұнын ашып тұрған сөйлемді тап. Мәтіннің не туралы екенін бір сөйлеммен жазып жеткіз.

2. Төменде үш түрлі мәтіннен үзінді беріліп отыр. Көз жүгіртіп қай мәтінде жер бетіндегі халықтың саны туралы жазылғанын тап. Қалған мәтіндерде не туралы жазылғанын тауып, бір сөйлеммен жаз.

III. Қорытынды.

*суретпен жұмыс

14 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Кітап - асыл қазына.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың кітап туралы түсініктерін кеңейту. Оларға кітаптың адам өмірінде алатын орнын, маңызын ұғындыру. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік және тілдік қорын молайту.Оқушыларды ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Бес болсын алар бағамыз

Білімнен бақыт табамыз

Өнерменен өрістеп

Өсе берсін санамыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Адам баласы өмірінде кітаптың алатын орны зор. Кітаптан адам өзіне керекті мағлұматты ала алады. Кітаптардың да бірнеше түрі болады. Мысалы әдеби көркем шығармалар, оқулықтар, фантастикалық шығармалар, энциклопедиялар.

Тапсырмамен жұмыс

1. Қай кітаптарды не үшін оқисың?

- Бос кезде рақаттанып демалу үшін;

- Білу үшін және есте сақтау үшін;

- Әр түрлі қызық оқиғаларды білу үшін;

- Тағы не үшін?

*Қай кітаптарды оқу қиын?

Жадынама

*нақтылы мәлімет беру,

*ол мәліметті түсінікті етіп жеткізу;

*ғылыми мағлұматтармен таныстыру;

*түрлі құбылыстардың себебі мен салдарын хабардар ету;

*оқыған тоқығанымызды пайдалана білуді үйрету;

2. Төменде бірнеше мәтін берілген. Оларға көз жүгіртіп шығып, ішінен тоңазытқыш жайында айтылған мәтінді тез таба аласың ба?

*Барлық мәтіндерді қарап шық, олар не туралы?

* Мәтінді жазғанда, оны бірнеше бөлікке бөледі. Ең кішкентай бөлік абзац деп аталады.Абзацтар мәтіннің қандай негізгі бөлімдерден тұратынын тезірек түсінуге көмектеседі.

III. Қорытынды.

* Сұрақ жауап

- Кітап адамға не үшін керек?

- Кітаптың қандай түрлері бар?

* Кітап туралы мақал - мәтелдер айту

15 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Жаңа ойды дұрыс жазып үйренеміз.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өз ойларын дұрыс жеткізе білуге және дұрыс жаза білуге үйрету. Оқушылардың сауатты, таза, қатесіз жаза білу қабілеттерін, сөздік және тілдік қорын дамыту.Оқушыларды ұқыптылыққа, әдемілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сәлем берген баланы кім дейміз?

Әдепті екен бұл дейміз

Кітап, дәптер, қаламы

Кір шалмаған баланы, кім дейміз?

Ұқыпты екен бұл дейміз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушылар мәтінде жаңа ойлар жаңа жолдан басталып жазылады. Ендеше оларды тапсырма орындау барысында қадағалайық.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мәтіндерді оқы. Қай мәтін саған жеңіл оқылды? Неге? Екінші мәтінді оқуда қандай жеңілдіктер бар?

2. Кестені толтыр, кесте бойынша сөйлеуге дайындал.

1 – кесте.

Жер асты суларын құдық арқылы алу

Не? Тайыз құдық Шыңырау

Қалай қазылады?

Тереңдігі қандай?

2 – кесте

Жер асты су алудың жолдары

Не? Тайыз құдық Шыңырау

Судың қысымы қандай?

Судың қажеттілігі?

*Сурет салып көр

3. Мәтінді оқы

Каспийдің тірі алтыны

*Автор неліктен мәтінді екі бөлікке бөлген деп ойлайсың? Мәтіннің әрбір бөлігіне сауалдар қой және жаз.

III. Қорытынды.

Оқулықтағы мәтінді асықпай, түсініп оқу керек. Әрдайым қолымызда қалам мен қағаз болғаны дұрыс.

Мәтінді түсініп оқу үшін алдымен ең маңызды деген ойды белгілеп алу керек. Сосын тірек сөздердің астын сызған жөн. Содан кейін жоспар құрып, мәтіннің мазмұнын айтуға болады.

16 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шығарманы өңдеудің тәсілдері.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды шығармаларды өңдеудің тәсілдерімен таныстыру, оладың ерекшеліктерін айтып түсіндіру; Оқушылардың сауатты, таза, қатесіз жаза білу қабілеттерін, сөздік және тілдік қорын дамыту.Оқушыларды ұқыптылыққа, әдемілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сыйластықты іздеген

Әдеп сақтар ізгі өрен.

Сыпайылық белгісі

Үлкендерге «Сіз» деген!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Кейбір кітаптарды оқысаң басыңды ала алмайсың. Қалай аяқталғанын да байқамай қаласың. Кейін ол сенің сүйікті кітабыңа айналады. Жазушы ойын түсінікті әрі қызықты етіп қалай жеткізеді?

- Жазушының жұмыс бөлмесіне көз салсақ: үстелдің үстінде оның қол жазбасы- туындысы жатыр.Туынды көркем, дәл, мазмұнды шығу үшін жазушы әрбір сөзіне, әрбір сөйлеміне үлкен мән беріп, ұзақ ойланып жазады.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мұхтар Әуезовтың шығармаларын қағаз бетіне түсіруші хатшы, артына өлмес мол мұра қалдырған сөз зергері Данабике Байқадамованың «Абай жолы» романы қалай жазылғандығы туралы естелігінен үзінді оқы.

Өңдей білу де шеберлік

Өңдеудің де өзіндік әдістері мен тәсілдері болады. Осы тәсілдермен енді сен де таныс боласың. Бұл әдістерді игерген соң өз бетіңше өңдеп алуыңа болады.

Бірінші тәсіл

Сызып тастап, орнына қажет сөзді жаз

2. Мәтінді мұқият оқы. Тым көп қайталанатын сөздерге назар аудар. Оларды басқа қандай сөздермен алмастыруға болатынын ойлан.

Көршінің мысығы мәтіні.

*Үлгі бойынша қалған сөйлемдердегі қайталанатын сөздерді сызып тастап, мағыналас сөздермен алмастыруға тырыс. Енді түзетілген мәтінді жаз.

3. Соншама сөзінің соншалықты, сондай, сонша, соншалық, мұншама, мұншалық, мұншалықты, мұндайлық, сондайлық, бұнша, бұншама, мұнша, осынша, оншалықты, осыншалықты, осыншалық, әлейім, оншалық деген мағыналас сөздері бар екен. Төмендегі сөйлемдерге сәйкес сөздерді қайталамай қойып шық.

1. Музыкалық аспаптар ____________________көп екен.

2. Райханның зәресі ұшқаны_________________, үні шықпай қалды.

3. Ақсақал, құдай ақына, мен сізді___________________ жақсы көрем, туған әкемнен кем көрмеймін.

4. Мен де____________ мейір бар, теңіздей сезім бар деп ойласамшы.

5. ____________________сұлулықты көрмеппін!

6. Оның ___________________саламқты боп, ойға қалған түрін бұған дейін байқай қоймаған едім.

7. Ай, сабазым, неге_____________________ сабылдың?

8. Құдығын жөндеп қазбайтындардың_____________________ жерді талқандауы таңдандырады.

9. Әсеке, ерте кезде қаз, үйрек тау көлінде _______________көп болмайтын.

10. _______________қалың орманнан құстың да дауысы естілмейді.

11. ____________________қуатты қайдан алды екен?

12. Қуанышы қойнына сыймаған Сәуле машина табылмағанына _____________________ ренжіген жоқ.

13. Мектеп ____________________қашық емес, әудем жер.

III. Қорытынды.

*мәтінмен жұмыс

17 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөйлем.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың сөйлем туралы түсініктерін кеңейту. Шығармаларды өңдеудің тәсілдерімен таныстыру, оладың ерекшеліктерін айтып түсіндіру; Оқушылардың сауатты, таза, қатесіз жаза білу қабілеттерін, сөздік және тілдік қорын дамыту.Оқушыларды ұқыптылыққа, әдемілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Үлкенге де сіз

Уішіге де сіз

Құрметпенен сіздерге

Сәлем бердік біз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Жазушының жұмыс бөлмесіне көз салсақ: үстелдің үстінде оның қол жазбасы- туындысы жатыр.Туынды көркем, діл, мазмұнды шығу үшін жазушы әрбір сөзіне, әрбір сөйлемінеүлкен мән беріп,ұзақ ойланып жазады.

Тапсырмамен жұмыс

4. Мұхтар Әуезовтың шығармаларын қағаз бетіне түсіруші хатшы, артына өлмес мол мұра қалдырған сөз зергері Данабике Байқадамованың «Абай жолы» романы қалай жазылғандығы туралы естелігінен үзінді оқы.

Өңдей білу де шеберлік

Өңдеудің де өзіндік әдістері мен тәсілдері болады. Осы тәсілдермен енді сен де таныс боласың. Бұл әдістерді игерген соң өз бнтіңшк өңдеп алуыңа болады.

Бірінші тәсіл

Сызып тастап, орнына қажет сөзді жаз

5. Мәтінді мұқият оқы. Тым көп қайталанатын сөздерге назар аудар. Оларды басқа қандай сөздермен алмастыруға болатынын ойлан.

Көршінің мысығы мәтіні.

*Үлгі бойынша қалған сөйлемдердегі қайталанатын сөздерді сызып тастап, мағыналас сөздермен алмастыруға тырыс. Енді түзетілген мәтінді жазү

Енді түзетілген мәтінді жазү

6. Соншама сөзінің соншалықты, сондай, сонша, соншалық, мұншама, мұншалық, мұншалықты, мұндайлық, сондайлық, бұнша, бұншама, *** мұнша, осынша, оншалықты, осыншалықты, осыншалық, әлейім, оншалық деген мағыналас сөздері бар екен. Төмендегі сөйлемдерге сәйкес сөздерді қайталамай өойып шық.

14. Музыкалық аспаптар ____________________көп екен.

15. Райханның зәресі ұшқаны_________________, үні шықпай қалды.

16. Ақсақал, құдай ақына, мен сізді___________________ жақсы көрем, туған әкемнен кем көрмеймін.

17. Мен де____________ мейір бар, теңіздей сезім бар деп ойласамшы.

18. ____________________сұлулықты көрсеппін!

19. Оның ___________________саламқты боп, ойға қалған түрін бұған дейін байқай қоймаған едім.

20. Ай, сабазым, неге_____________________ сабылдың?

21. Құдығын жөндеп қазбайтындардың_____________________ жерді талқандауы таңдандырады.

22. Әсеке, ерте кезде қаз, үйрек тау көлінде _______________көп болмайтын.

23. _______________қалың орманнан құстың да дауысы естілмейді.

24. ____________________қуатты қайдан алды екен?

25. Қуанышы қойнына сыймаған Сәуле машина табылмағанына _____________________ ренжіген жоқ.

26. Мектеп ____________________қашық емес, әудем жер.

III. Қорытынды.

*мәтінмен жұмыс

18 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сыпайылық деген не?

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сыпайы болуға үйрету, оларға сыпайылық туралы түсініктер қалыптастыру. Шығармаларды өңдеудің тәсілдерімен таныстыру, оладың ерекшеліктерін айтып түсіндіру; Оқушылардың сауатты, таза, қатесіз жаза білу қабілеттерін, сөздік және тілдік қорын дамыту.Оқушыларды ұқыптылыққа, әдемілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Оқысаңыз, балалар,

Шамнан шырақ жағылар.

Тілегенің алдыңнан

Іздемей ақ табылар!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Әрбір адам әрқашан сыпайы қарым - қатынаста болуы тиіс. Ізеттілік сақтап ең бірінші сәлемдесу керек. Сыпайылық амандасудан, кішіге қамқор болудан басталады.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мәтінді оқы.

- Бүгін құстар патшалығына барып едім. «Сен тым дөрекісің. Саған сыпайылық жетіспейді. Ормандағы құстардан сыпайылықты үйрен» - деп бүркіт мені патшалықтан шығарып жіберді, - деді қарға құстарға мұңын шалып.

Құстар қарғаны жұбатып, сыпайылық туралы өз білгендерін жарыса айтты.

Пингвин:

- Сыпайы болу деген - жұрттың алдында өзіңді мәдениетті ұстап, байыпты сөйлеу.Мысалы, мен сияқты.

Шымшық:

- Ал менің ойымша, жүзінен нұр тамған, бір сөзді екі етпейтін, иіліп тұратын, үлкеннің алдын кесіп өтпейтіндерді сыпайы дейді.

Көгершін:

- Сыпайылық? Әдепті әдеттер, жағымды қылықтар.Үлкен - кішіге құрметпен қарап, сыйла. Оларға автобуста орын бер.

Жапалақ:

- Сыпайылық деген - сиқырлы сөздер. «Кешір», «рақмет», «өтінемін» деген сөздерді айта білсең сен сыпайысың.

Бұлбұл:

- Ең бастысы ашық жарқын бол, ылғи да күлімсіреп жүр, көңілді бол. Барлығымен амандас.

Түйеқұс:

- Жылаған баланы жұбатсаң, әжелердің ауыр сөмкесің көтеріссең, қайырымдылық жасасаң - ол да сыпайылықтың белгісі.

· Құстардың қайсысының жауабы саған ұнады?

· Ал өзің қарғаға қандай кеңес берер едің?

Сергіту сәті

«Айгөлек» әніне билеу.

2. Әңгімені оқы.

«Кешірім»

*Қалай ойлайсың, адамға деген қарым - қатынасты түзеуге бола ма?

III. Қорытынды.

Сұрақ – жауап

- Сыпайылық дегенді қалай түсінесің?

*ситуациялық тапсырмамен жұмыс.

19 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Әдептілік әліппесі

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың әдептілік құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Оқушыларға әдептіліктің адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру, олардың өзара сыйластық қарым - қатынастарын дамыту, әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Күн жарығын алақанға саламын

Жүрегіме басып ұстай қаламын

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан жағым!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Әдептілікті қалай көрсетуге болады?

*мақал мәтелдермен жұмыс

- Әдептілік туралы қандай мақал - мәтел білесіңдер?

- Әдепті бала арлы бала

Әдепсіз бала сорлы бала

Тапсырмамен жұмыс

1. Сыпайылықты білдіретін мағыналас сөздерді және оған қарама - қарсы мағынадағы сөздерді мұқият оқып шық. Оларды екі бағанға бөліп жаз.

Әдепті, дөрекі, тұрпайы, сыпайы, анайы, биязы, ұрдажық, кішіпейіл, дөкір, дойыр, елгезек, тілазар, көргенді, көргенсіз, ізетті.

Синонимдер Антонимдер

______________ __________________

______________ ___________________

_______________ ___________________

*Енді осы сөздерді пайдаланып, сөйлем құрап жаз.

2. Мәтінге мағынасына қарай ат қой.

*Балалар әпкелерін қандай сөздермен қарсы алды?Ол сөздер сыпайы естіле ме? «Бізге не әкелдіңіз?» деген сұрақ неге ерсі естіледі? Дархан мен Дәуренді тәртіпті, мейірімді, әдепті балалар деп айтуға бола ма?

Сергіту сәті

«Айгөлек» әніне билеу.

III. Қорытынды.

· «Қонақты қарсы алу» көрінісін ойнау. (Ол үшін балалар екі топқа бөлінеді, әр бала өзіне тиісті рөлді алады. Қай топ келген қонақты сыпайы қарсы алып, әкелген сыйлығына ризашылығын білдірген сөздерді көп айтса, сол топ жеңіп шығады.)

20 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сәлем - сөздің атасы

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың әдептілік, сыпайылық құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту. Оқушыларға сәлем берудің адам өміріндегі маңыздылығын түсіндіру, олардың өзара сыйластық қарым - қатынастарын дамыту, әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Үлкенге де сіз

Уішіге де сіз

Құрметпенен сіздерге

Сәлем бердік біз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Тілімізде «Алыстан алты жасар бала келсе, алыстағы қария сәлем береді» деген аталы сөз бар. Жастың үлкендігін міндет етпей, алыс жол жүріп келген адамға жасының үлкендігіне қарамай үлкен адамдар өздері келіп сәлем береді.

*мақал - мәтелдермен жұмыс

- Алыстан сәлем береді

Әдепті елдің баласы

- Жақсы сөз - жарым ырыс.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мәтінді оқы және сұрақтарға жауап бер. Ержігіт неге жалғыз қалды? Оны дөрекі деуге бола ма?

2. Оқы және мағынасын түсін

Әдептілік, ар, ұят,

Адамдықтың белгісі.

Тұрпайы мінез, тағы жат

Надандықтың белгісі.

Біздің анықтама

Тағы, жат - жабайы, бөтен.

3. Мысалдарды оқы. Қайсысы сыпайы, қайсысы сыпайы емес, қайсысы дөрекі? Тұсына жаз.

· Қайталап оқып көр, сонда түсінерсің.

_______________________________

· Түсінбесең тағы оқы.

__________________________________

· Түсінбесең, жаман оқушысың!

· Су - су болған түрің құрсын!

______________________________

· Су боласың, қайт үйіңе!

_____________________________

· Ауырып қаласың, үйге қайтайық.

_____________________________

*Бір ғана сөздің өзін бірнеше түрлі етіп айтуға болады. Бір сөзді орынсыз айтып қалу, адамның жанын жаралауы мүмкін. «Аңдамай сөйлеген, ауырмай өледі» деген мақал бар. Ал кейде орнымен айтылған сөз адамның жанын жадыратады. «Жақсы сөз жарым ырыс» деген мақал содан шыққан

III. Қоытынды.

· Дөрекі сөздерді сыз.

Сен қателесесің - Өтірікті соқпа.

Сасып кетіпті - Иісі біртүрлі екен.

Ұзынтұра келді - Ұзын бойлы адам келді.

Үндемей-ақ қой - Аузыңды жап.

Ыржиды - Жымиды.

Қария - Кәрі шал.

21– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сыпайы сөйлеуді үйренейік.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сыйластықты іздеген

Әдеп сақтар ізгі өрен.

Сыпайылық белгісі

Үлкендерге «Сіз» деген!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушылар сыпайы сөйлеудің өзі де үлкен мәдениеттілікті білдіреді.

- «Өзара сыйластық» дегенді қалай түсінесіңдер?

- Сендер қандай жағдайда, кімдерге сыпайылық көрсетулерің керек.

Тапсырмамен жұмыс

1. Әңгімені оқы.

«Жалғыздық»

*Қалай ойлайсың, Еркебұлан неге тауға кеткісі келді?

Адам жалғыз өмір сүре ала ма?

Көпшілікпен өміп сүру үшін сыпайылық не үшін қажет?

2. Үлкендер мен балалардың арасында әдепті, тәрбиелі адамдар сенің маңайыңда бар ма? Солар туралы әңгімелеп бер.

3. Ал өзіңді әдептімін деп есептейсің бе? Әдепті болғаның өзіңе ұнай ма? Әрқашан барлық жерде өзіңді бірқалыпты ұстай аласың ба? Өзің туралы әңгімелеп бер.

4. Өзіңнің қаншалықты сыпайы екеніңді білгің келе ме? Онда төмендегі сауалдарға жауап бер. Ол үшін «иә», «кейде», «жоқ» деген үш жауаптың бірін таңда.

Тест

1. Көршілеріңмен үнемі амандасасың ба?

2. Дәмді тамақ әзірлесе анаңа немесе апаңа алғыс айтасың ба?

3. Сабаққа кешігіп қалып, мұғалімнен кейін келсең, кешірім сұрайсың ба?

4. Өзіңнен жасы кіші баланы байқамай қағып кетсең, кешірім сұрайсың ба?

5. Үйдегілер есепті шығаруға көмектессе, рақмет айтасың ба?

6. Даулы мәселе болса да, дауысыңды көтермей, жаймен сөйлей аласың ба?

7. Сегізінші наурызда әжеңді, анаңды, әпкелерің мен сіңлілеріңді құттықтайсың ба?

8. Ұйқыға жатар алдында үйдегілерге «жақсы жатып, жайлы тұр» деп айтасың ба?

Енді ұпайыңды сана.

«Иә» деген жауап үшін 2ұпай, «кейде» деген жауап үшін1 ұпай, ал «жоқ» деген жауапқа 0 ұпайдан қой.

Егер 12 - ден 16 – ға дейінгі ұпай жинасаң: Сен өте сыпайы баласың. Осы бетіңнен тайма!

8 – ден 11 ұпайға дейін жинасаң: Ұдайы сыпайы бола алмай жүрген секілдісің. Мұқият болғанның артығы жоқ.

Егер жинаған балың 8 – ден төмен болса: сыпайылықты үйренгенің жөн .Ол сенің қолыңнан келеді деп сенеміз!

III. Қорытынды.

· Ситуациялық тапсырмалармен жұмыс.

22 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сауатты жаза білуді үйренейік.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Оқысаңыз, балалар,

Шамнан шырақ жағылар.

Тілегенің алдыңнан

Іздемей ақ табылар

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушылар сөздің дұрыс айтылуын орфоэпия ғылымы зерттесе, сөздің дұрыс жазылуын орфогафия деп айтады. Біздер әрбір сөзді сауатты, қатесіз жаза білуді үйренеміз. Мысалы: «басшшы» деп айтылса, «басшы»деп жазылады.

*мақал мәтелдермен жұмыс

- Білім инемен құдық қазғандай

- Оқусыз білім жоқ.

Білімсіз күнің жоқ

Тапсырмамен жұмыс

1. Бір ауылда тұратын досың кішкентай інісінен тілдей хат беріп жіберіпті. Ашып оқып едің былай деп жазылған.

Қайақта жүрсің? Маған келсей, компқа барайық.

*Не түсіндің?

Енді дұрыс нұсқасын жаз. Тыныс белгілерін қоюды ұмытпа.

Біздің анықтама

Орфография дегеніміз – тілдегі сөздерді дұрыс қолдану және дұрыс жазу ережелерінің жүйесі

2. Мәтінді оқы. Атасы мен немересі неден шатасты? Жазудың мағынасы неге өзгеріп кетті?

3. Айтылғанда өзгеріп немесе түсіп қалған әріптерді түзетіп, дұрыс жаз.

Айтылуы:

Құдырет

Қошшы

Күна

Құрұлыс

Мейрім

Қортынды

Қайру

Сембі

Қойайын

Жайайын

Мәмле

Қағлез

III. Қорытынды.

· Сызбамен жұмыс.

· Орфаграфиялық қате дегенді қалай түсінесің?

23 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөздерді дұрыс айта білуді үйренейік.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөздерді дұрыс айта білуге үйрету. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік қорларын, дұрыс сөйлей білу дағдыларын қалыптастыру. Оқушыларды көркем сөйлеу білуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Үлкенге де сіз

Уішіге де сіз

Құрметпенен сіздерге

Сәлем бердік біз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Ауызша түрде өтетін тілдік қарым - қатынастың саласын, ауызша сөз мәдениетін, дұрыс сөйлеуге үйрететін ғылымды орфоэпия деп айтамыз. Қазақ орфоэпиясы сөз ішінде, сөздер аралығында көрші дыбыстардың бір - біріне әсерін дер кезінде еске салып отырады. Ол гректің «орфос» дұрыс, «епос» сөз деген сөзінен шыққан.

- Мысалы: Оқушы шаршы доп алдында сөйлеуі керек. Дыбыстаудағы ортақ заңдылықты сақтамай, өз бетінше сөйлесе, сөзін ұғыну қиынға түседі. Тілдік қарым қатынастың ойдағыдай өтуіне нұқсан келеді. Сөйлеушінің сөз мәдениетінің төмендігін, сауатсыздығын көрсетіп, тыңдаушыға жағымсыз әсер қалдырады.

- Сөздерді дұрыс дыбыстауға және дұрыс жазуға арналған сөздіктер болады.

Тапсырмамен жұмыс

1. Өлең шумағын орфоэпиялық заңдылықты сақтап оқы.

Доп, доп, доп, доп домалақ,

Тыншымайсың домалап,

Ас құйып ем күшікке,

Үлгермеді ішіп те.....

Төңкердің де табағын,

Төгіп кеттің тамағын,

Доп, доп, доп, доп домалақ

Осы әдетің жаман - ақ.

*Өзгеріске ұшыраған сөздерді теріп жаз.

2. Айтылуы бойынша жаз.

Жазылуы Айтылуы

Мысалы:

Күріш Күрүш

Қонақ үй

Жаздыгүні

Жазу сызу

Бармағынан

Әуесқой

Алма кезек

Омыртқа

Төмен

Үстел

Үтік

Шолғыншы

Шекара

Жұмысшы

III. Қорытынды.

· Өлеңмен жұмыс

Адамның біліміне ақыл серік,

Ақыл кен таусылмайтын, жанға көрік.

Мидан шыққан сөзіңе тіл себепкер

Қалай айтып сөйлесең өзіңде ерік.

*Мағынасын түсіндіріп көр.

24 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сөздерді дұрыс қолдана білуді үйренейік.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөздерді дұрыс қолдана білуге үйрету.Оқушылардың дүниетанымын, ой өрісін, түсініктерін дамыту. Отанын, жерін, табиғатын сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Бес болсын алар бағамыз

Білімнен бақыт табамыз

Өнерменен өрістеп

Өсе берсін санамыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Ауызекі тілде айтылатын сөздер жазбаша тілде пайдалануға келе бермейді. Дұрысы, әрдайым әдеби нормадағы сөздерді пайдаланған жөн. Бұл бізді келешекте де дұрыс сөйлеуге үйретеді.

Тапсырмамен жұмыс

1. Қарамен жазылған сөздердің қатесін түзеп жаз.

Ертеде шал мен кемпір өмір сүріпті. Олардың балдары болмапты. Маңлайларына біткен жалғыз түйесі бопты. Екеуі «Бір бопамыз болса» деп жылап отырса:

- Әже, ата, мұндамын! Ата, тез түйені сойсай, мен соның ішіндемін, - деген дауысты естіпті.

2. Әр сөздегі теңеулердің мағынасын түсіндіріп бер.

Ерте, ерте, ерте күнде, ешкі жүні бөрте күнде, жер жаялықтай, аспан алақандай екен.

Тосатағандай қап - қара көзі мөлдіреген, әп - әдемі ботаның қасынан шықпады.

Ақ қағазға маржандай тізген ұсақ жазуы тым әдемі екен.

Сен, Әлжан, жыл құсындай күттіріп, сағындырып болдың, әйтеуір.

*Теңеуі бар, екі сөйлем ойлап жаз.

3. Түсіндірме сөздіктің қалай жасалғанын қарап танысып көр. «Ақыл» сөзі туралы жазылған сөздік мақаланы оқы.

- Сөздер сөздікте алфавит жүйесімен тізіледі. Сол себептен алфавитті жақсы білсең, кез келген сөзді тауып, оның мағынасын білу оңай болады.

- Сөздік мақалада сөздің мағынасы түсіндіріледі. Сөздің бір немесе бірнеше мағынасы болуы мүмкін. Оның әрбір мағынасы 1. 2. 3. ... деп цифрмен белгіленіп, түсіндіріледі. Сөйлегенде оларды дұрыс қолдана білудің мысалдары келтіріледі.

* «Ақыл» сөзі туралы не білдің? Сөздік мақалға сүйене отырып, айтып бер.

III. Қорытынды.

· Ертегіден үзіндіні оқы. Қалай ойлайсың, қозы мен лаққа қасқыр туралы түсініктемені табу оңайға түсе ме?

*Ал сен «қасқыр» сөзінің түсіндірмесін қай әріптен қарар едің?

Ол үшін саған қандай сөздік қажет болады?

25 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өз сөзіңмен айтып беруді үйренейік.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды мәтіндерді дұрыс түсініп оқуға үйрету.Сонымен қатар мәтінді қайтіп айтып беруге үйрету. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, зейіндерін, сөздік қорларын молайту. Оқушыларды шығармашылық ізденіске, тазалыққа тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сәлем берген баланы кім дейміз?

Әдепті екен бұл дейміз

Кітап, дәптер, қаламы

Кір шалмаған баланы, кім дейміз?

Ұқыпты екен бұл дейміз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақты тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Адам алған білімін есіне сақтап, оны басқаларға қалай жеткізеді деп ойлайсың?

- Көбінде мәтін арқылы. Екінің бірі өзінің білгенін біреуге түсіндіре алмайды және кітап оқудан, сабақтан, әңгімелесуден білімін жетілдіре алмайды. Сол үшін кез келген мәтінді түсіне білуге және оны қайта айтып беруге үйрену керек.

Тапсырмамен жұмыс

1. Қожанасыр мен Жиренше шешеннің әңгімелерін оқы. Екеуінің біреуін айтып бер.

2. Мәтінді оқы. Мәтіннен қандай жаңа мәлімет алдың? Инеге қатысты теңеуі бар тұстарды өз сөзіңмен айтып бер.

Ине

*Өзіңе таныс емес сөздердің астын сыз. Есіңе сақтап, сөздік қорыңда пайдалан.

3. Кейінгі ғасырларда қазақ даласында жойылып кеткен жануар құлан жайында жазылған мәтінмен таныс. Өзіңе түсініксіз сөздер мен сөйлемдердің астын сыз.

*Құлан жайында айтылған ең негізгі сөйлемдерді тап. Ең негізгі сөйлемдерді байланыстыра отырып, мәтіннің қысқаша мазмұнын жаз, тақырып қой.

*Жазушы құлан жайында жазғанда бөтен ойларды халық теңеулерін, мақал мәтелдерді пайдаланған. Неліктен деп ойлайсың?

* Әңгімеде немесе шығармада басқа адамдардың сөзін пайдалануға да болады. Мәселен, ақын жазушылардың, ғалымдар мен ғұламалардың ойы берілуі мүмкін. Оны дәйексөз деп атайды.

Дәйексһз міндетті түрде тырнақшаға *алынады, оны өзгертуге және бұрмалауға болмайды.

III. Қорытынды.

· Белгілі ғалымдар мен жазушылардың қанатты ойларын оқы. Мағынасын ашу.

- Жалған сөз желге ұшқан сөз

- Ақыл атасы ақиқат.

- Әлемде күннің нұрынан асқан ғажайып еш нәрсе жоқ.

(Анахарсис)

- Ерлік жасағанның атасын сұрап алаламас болар.

- Қиындықта қол бергеннен асқан берік достық жоқ.

(Тоқсары)

26 – сабақ

Сабақтың тақырыбы: Кітап - алтын қазына.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың кітап туралы түсініктерін кеңейту. Оқушыларға кітап туралы қосымша мағлұмат беру. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік қорын молайту. Оқушыларды сыйластыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Үлкенге де сіз

Уішіге де сіз

Құрметпенен сіздерге

Сәлем бердік біз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*жұмбақ шешу

Сөзі дана, үні жоқ

Сөйлемейді, тілі жоқ

Қолыңа алсаң шешен,

Ақылы асқан көсем.

- Оқушылар біздер өзімізге керекті мәліметтерді кітаптардан аламыз. Бүгін біздер осы кітаптың мазмұнымен танысамыз.

- Кітаптың қысқаша мазмұны аңдатпа деп аталады.

Тапсырмамен жұмыс

1. Қамбар батыр жырына жазылған екі аңдатпаны салыстырайық. Олардың бір - бірінен айырмасы қандай?

Бірінші аңдатпа

Қазақ халқының ерлікті, батырлықты қадірлегендігін көрсететін жырдың ең ескі түрі - «Қамбар батыр» жыры.

Қамбар «алыс үйлі арғын, тоқсан үйлі тобыр» дейтін кедей ру ішіндегі Әлімбай дегеннің баласы еді. Қара қасқа атты Қамбар атанған әрі батыр, әрі аңшы, әрі мерген еді. Қамбар қара қасқа атының үстінде күнін кешіріп, жаңағы аш - арық туысқандарын аңмен асырайтын. Назым Қамбарға сыртынан құмар еді.

Назым мен Қамбардың қосылуына Назымның ағалары қарсы болады. Оқиғаның әрі қарай қалай өрбігенін Қамбар жырынан оқып білесіңдер.

Екінші аңдатпа

«Қамбар батыр» жырында бұрынғы өткен заманда он екі баулы өзбекте Әзімбай деген бай болады. Мұның алты ұлы, Назым деген бір сұлу қызы болады. Назым күйеу таңдайды.

Қамбар «алыс үйлі арғын, тоқсан үйлі тобыр» дейтін кедей ру ішіндегі Әлімбай дегеннің баласы еді. Қара қасқа атты Қамбар атанған әрі батыр, әрі аңшы, әрі мерген еді. Қамбар қара қасқа атынынң үстінде күнін кешіріп, жаңағы аш - арық туысқандарын аңмен асырайтын. Назым Қамбарға сыртынан құмар еді.

Назымның ағалары бастапқыда Қамбарды кемсінеді. Бірақ Назымның Алшыораз деген бір ағасы : «Қамбар ноғайлының батыры, Назымды одан артық кімге береміз,» - деп ағаларына басу айтып тоқтатады. Осы кезде Назымға қалмақтың Қараман деген ханы көзі түсіп, алмақшы болады. Ол Қамбармен жекпе - жекке шығысады. Қамбар Қараманды өлтіреді. Қалмақты жеңіп шығады. Содан ноғайлы той қылып, Назымды Қамбарға қосады.

2. Оқушы негізгі оқиғадан және кейіпкерлерден хабары болатындай етіп, өзің жақсы көріп оқыған бір кітаптың аңдатпасын жазып көр. Достарың қызығып, сол кітапқа құмартатындай болсын. Аңдатпаны әр түрлі етіп бастауға болады:

1. Бұл кітап (әңгіме, ертегі, повесть)... туралы...

2. Бұл жинақта....

3. Автордың бұл топтамасында....

4. Бұл кітаптағы оқиғалар...

III. Қорытынды.

· Суретке кітаптың аты мен автордың аты жөнін жаз. Кітаптың мұқабасын көркемде.

27– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Мәтінмен жұмыс.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың мәтін туралы білімдерін кеңейту. Оқушылардың тапсырмалар беру арқылы қайсысы мәтін екенін салыстыру арқылы табуға үйрету. Оқушыларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Армысың, күн, емендер мен кең дала,

Армысың тау, ормандар мен теңіздер,

Армысың, өсімдіктер, гүлдермен.

Армысың, әлемде өмір сүргендер!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Мәтін дегеніміз не?

- Мәтіннің қандай түрлерін білесіңдер?

- Оларды ата

*Мәтінді оқығанда ең қажетті үзіндіні қалай таңдауға болады?

1. Мәтінге тұтас көз жүрітіп шығып, түйінді сөздер арқылы керек үзіндіні шамамен табуға тырыс.

2. Тақырыбына сәйкес келетін бірінші сөйлемді тап және басқа да не туралы айтылғанын толық түсінгеніңше оқы.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мәтінді оқы. Тақырып ойлап тап. Түсініксіз болған сөздерді сұрап ал.

*Мәтінді түсіндің бе? Бүркіт туралы білгеніңді айтып бер. Сені қызықтырған жерлерін тауып оқы.

2. Оқығаныңды қайтадан айту үшін мәтіннің әр бөлігінен үзінділерді бір - бірімен байланыстыру кейде қиынға түседі. Айтқаның бір - бірімен жақсы байланысу үшін мәтіннен тыс қандай сөздер пайдалануға болады? Ойланып көрші.

3. Шыңғыс Айтматовтың «Қош бол, Гүлсары» повесі саған таныс па? Осы повестен үзінді оқы. Үзіндіге қандай ат қояр едің?

*Гүлсары туралы ғана айтып бер. Ол үшін мәтіннің әр бөлігінен мәлімет алғаныңа мән бер.

III. Қорытынды.

*Табиғат көрінісі-боранды түндегі жылқыларды көз алдыңа елестете алдың ба? Осы мәтіннің кез - келген жерінің суреттемесін салып көр.

28– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Диалог

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың диалог туралы түсініктерін кеңейту.Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік қорларын молайту. Оқушыларды ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сыйластықты іздеген

Әдеп сақтар ізгі өрен.

Сыпайылық белгісі

Үлкендерге «Сіз» деген!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Диалог дегеніміз не? Есімізге түсірейік.

- Монолог дегеніміз не?

- Мысал келтір.

- Диалог дегеніміз сұхбат, сөйлесу, әдеби шығармадағы екі адамның немесе бірнеше кейіпкердің өзара сөйлесуі.

- Монолог дегеніміз бір кейіпкердің сөзі, түрлі жағдайлардың әсерімен оның өзімен - өзі сырласуы, толғанысы. Монолог өлеңмен де қара сөзбен де жазылады. Бұлардың екеуі де гректің сөзі.

Тапсырмамен жұмыс

1. Төмендегі екі мәтіннің қайсысы диалогқа, қайсысы монологқа жатады? Неліктен олай деп ойлайсың?

2. «Алдардың Шықбермес Шығайбайға қонақ болғаны» әңгімесінен диалогты оқыңдар. Диалогқа қатысушылардың қайсысы қандай күйге түсті?

*Алдар қулығын асырды ма? Диалогтан Алдардың сөздерін тауып оқы.

3. Бұл диалогта кім не білді?

- Әже дейм3н, көктем қашан шығады?

- Ертең шығады.

- Ертең шықса, бүгін неге қар жауады?

- Бұл «құс қанаты» ғой, қарағым. Қыс ызғары осымен бірге бітеді.

· Қазақтың айтыстары диалогтан құралады. Батырлар жырындағы кездесетін екі батырдың сөйлесулері, билердің сөздері - бәрі де диалог.

4. Қыздар мен ұлдар екі топқа бөлініп айтысыңдар, ары қарай өздерің құрастырып, айтысты жалғастырыңдар.

III. Қорытынды.

· «Менің атам» айтысына қарап отырып, атаға немесе әжеге арнап айтыс құрастыр. Өз атаңды басқалардың атасынан асырап мақта.

· Шешендік сөздердегі әр түрлі ойды, тапқырлықты, көңіл - қалыптарын көрсететін диалогтарды оқы.

29– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Монолог.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың монолог туралы түсініктерін кеңейту.Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік қорларын молайту. Оқушыларды ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Бес болсын алар бағамыз

Білімнен бақыт табамыз

Өнерменен өрістеп

Өсе берсін санамыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Диалог дегеніміз не? Есімізге түсірейік.

- Монолог дегеніміз не?

- Мысал келтір.

- Диалог дегеніміз сұхбат, сөйлесу, әдеби шығармадағы екі адамның немесе бірнеше кейіпкердің өзара сөйлесуі.

- Монолог дегеніміз бір кейіпкердің сөзі, түрлі жағдайлардың әсерімен оның өзімен өзі сырласуы, толғанысы. Монолог өлеңмен де қара сөзбен де жазылады. Бұлардың екеуі де гректің сөзі.

Тапсырмамен жұмыс

1. Монологтарды оқы. Сөйлеп тұрған адам не туралы айтқысы келді? Монологтың біреуі таңдап алып, нақышына келтіріп оқы.

· Таңертең қожайын келді. Қожайын жорғаны мойнынан сипалап, алдене деп жылы - жылы сөздер айтып тұр. Гүлсары оның не дегенін қайдан түсінсін. Ал, Танабай болса:

- Ой, Гүлсары ай, кеше мені тәуір - ақ әуреледің - ау. Немене? Жаурадың ба? Қаншырдай қатып қалыпсың ғо өзің. Тамаша! Сен өкпелеме, досым. Қашанғы бұлғақтап бос жүресің. Ештеңе етпейді, әлі - ақ үйреніп кетесің. Рас, біраз азаптандың, онсыз болмайды, досым. Өмір деген, бауырым, әлі - ақ төрт аяғыңды да тағалайды. Ал, бірақ оның жақсылығын да көресің, жол үстінде жатқан көрінген тасқа сүрінбейсің. Ашығып қалдың ба? Шөлдеп тұрсың ба? Білемін .... - деп еді.

III. Қорытынды.

· Өзің монолог жаз

30– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Құттықтау және тілек айту.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға мерекелерде құттықтап тілек айтуды үйрету. Оқушылардың танымдық қабілеттерін, сөздік қорларын молайту. Оқушыларды ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Сәлем берген баланы кім дейміз?

Әдепті екен бұл дейміз

Кітап, дәптер, қаламы

Кір шалмаған баланы, кім дейміз?

Ұқыпты екен бұл дейміз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушылар біздер туған күн кешінде, тойларда, мерекелерде құттықтап тілек айтатынымыз анық. Сондықтанда біз бүгінгі сабағымызда құттықтау және тілек айтып үйренеміз.

- Құттықтаудың ауызша және жазбаша түрі бар.

- Қазақ қуанышқа «құтты болсын!» дейді, жақсылық болса «ұзағынан сүйіндірсін, қайырлы болсын» деседі.

Тапсырмамен жұмыс

1. Плакаттарды қалай орналастырғанда, құттықтау сөз пайда болады? Плакаттағы әр сөз қандай сұраққа жауап береді?

2. Ұшып жүрген сөздерден құттықтаулар құрастыр. Оны өзіңнің таныстарыңа арнап жаз.

*Құттықтаудағы сөздерді керуен тізбегіндегі жүктерге бөліп сал. Қай сөз қай қоржынға салынады? Бұл мәтінде неге қол қоюшы жазылмаған? Құттықтауға қалай жауап бересің?

3. Ділмар ертегілер еліне қонаққа келді. Ертегідегі кейіпкерлердің бәрі оны қуана қарсы алды. Мақта қызға, Қазбайға, Қаңбақ шалға, түйеге тілектерін айтты. Қай тілек кімге арналғанын тап. Басына арнау жаз.

* Әркімге арналған тілектер, бір себепке арналып айтылса да, әртүрлі болады. Құттықтаулар да сол сияқты.

4. Думанға досын туған күнімен құттықтауға көмектес.

*Думанның қай тілегі Қадірді қуантады.

Ал, қай тілегі ренжітеді деп ойлайсың?

Думанның қай тілегі күлкілі болып естіледі?

5. Жақыныңды туған күнімен құттықта. Үлгідегі құттықтаулардың ішінде саған ұнайтын сөйлем бар ма? Астын сызып көрсет.

1. Сені туған күніңмен құттықтаймын.

2. Бүгінгі ең ғажайып күн сенің туған күнің!

3. Сені туған күніңмен құттықтау біз үшін үлкен қуаныш!

· Тілекті қалай айтады? Өзің таңда.

1. Саған мықты денсаулық, ұзақ өмір тілеймін.

2. Сенің ешқашан ауырмай, аман сау жүруіңе тілектеспін.

3. Сені ешкім мазаламаса екен деймін.

4. Саған қамқор боламын деп уәде беремін.

III. Қорытынды.

· Думан әжесіне, анасына, ұстазына, қарындасына, әпкесіне 8 наурыз мейрамымен құттықтау хатын жазды. Алаңдап отырып кімге арнағанын және кімге екенін жазбапты. Оған көмектес. Үлгіге мән бер.

31– сабақ

Сабақтың тақырыбы:Мәтіннің түрлері.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың мәтін туралы білімдерін кеңейту. Оқушыларға тапсырмалар беру арқылы қайсысы мәтін екенін салыстыру арқылы табуға үйрету. Оқушыларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Біз бақытты баламыз,

Ойнап күліп аламыз.

Жетілсін деп санамыз,

Оқып, білім аламыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Мәтін дегеніміз не?

- Мәтіннің қандай түрлерін білесіңдер?

- Оларды ата

*Мәтінді оқығанда ең қажетті үзіндіні қалай таңдауға болады?

1. Мәтінге тұтас көз жүрітіп шығып, түйінді сөздер арқылы керек үзіндіні шамамен табуға тырыс.

2. Тақырыбына сәйкес келетін бірінші сөйлемді тап және басқа да не туралы айтылғанын толық түсінгеніңше оқы.

3. Мәтіннің түрлері: әңгіме, ертегі, новелла, повесть, роман, өлеңдер, хат, аңыз, пьеса, жарнама, арыз, мәлімдеме, өтініш, нұсқау, ескертпеғ айтыс, хабарландыру.

Тапсырмамен жұмыс

1. Суретке қарап, олардың мәтіннің қай түріне жататынын тауып жаз.

2. Қалай ойлайсың, мәтін неге біренше түрге бөлінеде? Мысалы, ережелер, хаттар, жарнамалар не үшің қажет? Ұқсастықтары бар ма? Төмендегі сөйлемдерді аяқтап көр.

3. Шағын мақалалдар қайда басылатынын білесің бе? Балалар журналдарынан мақалалар оқыдың ба? Мына бір қызықты фактілерді оқып көр.

4. Мәтінді оқы. Мәтін сенің ойыңша қай жинақта болуы керек: әңгімелер, өлеңдер, сықақ әңгімелер, аңыздар, ғылыми әңгімелер, айтыстар.

III. Қорытынды.

· Қожанасыр Алдарға хатты дұрыс жазды ма? Хатты қалай жазу керек деп ойлайсың? Хаттың мазмұнына не жетіспейді?

· Мәтіннің түрлері ата.

32– сабақ

Сабақтың тақырыбы:Салыстыру.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың мәтін туралы, саоыстыру мәтіні туралы білімдерін кеңейту. Оқушыларға тапсырмалар беру арқылы қайсысы мәтін екенін салыстыру арқылы табуға үйрету. Оқушыларды әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Шырылдады қоңырау

Біз сабақты бастаймыз

Табыс тілеп көзбенен

Өзара көз тастаймыз

Жаңа білім алуға

Алға қадам бастаймыз.

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Мәтін дегеніміз не?

- Мәтіннің қандай түрлерін білесіңдер?

- Оларды ата

*Мәтінді оқығанда ең қажетті үзіндіні қалай таңдауға болады?

1. Мәтінге тұтас көз жүрітіп шығып, түйінді сөздер арқылы керек үзіндіні шамамен табуға тырыс.

2. Тақырыбына сәйкес келетін бірінші сөйлемді тап және басқа да не туралы айтылғанын толық түсінгеніңше оқы.

4. Бір заттың екіншісінен ауыр не жеңіл екенін салмақтап көру арқылы білеміз. Бір заттың екіншісінен үлкен не кіші екенін көзбен көру арқылы салыстырамыз.

Тапсырмамен жұмыс

1. Төмендегі екі суретті салыстыр. Ұқсастығын, айырмашылығын тап. Сосын екеуі туралы суреттеп жаз.

2. Қай ұя қарлығаштікі, ал қайсысы қараторғайдікі? Екеуін салыстыра отыра әңгімелеу.

3. Қозы, лақ, құлын, бұзау, бота жайлауда адасып қалды. Суреттен төлдерді енелерімен табыстыр. Қателеспеу үшін тірек сөздерді пайдаланып, оларды бір - бірімен салыстыр, ұқсастарын тап. Олардың түстері қандай болуы керек? Боя.

4. Көбелектерді көрсетілген белгі бойынша боя. Көбелектерге мұқият қара, шатастырып алмас үшін не істеу керек? Қалай айырамыз? Олардың көлемін, түсін, қанаттарын ұзындығын салыстыр.

- Адамдарды, заттарды, жан - жануарды суреттеп салыстыратын мәтіндер салыстыра отырып сипаттау деп аталады.

- Әр түрлі нәрсенің ортақ белгісі сипатталады және салыстырылады.

- Алдымен бір нәрсе сипатталады. Кейін екіншісі алдыңғысымен салыстырыла отырып сипатталады.

5. Мәтіндерді мұқият оқы. Өз аулаңдағы үйіңді әр бөлмеге сәйкес салыстыра отырып сипатта. Сенің аулаң мен мәтінде жазылған ауланың қандай ұқсастығы бар? Жаз.

- Егер белгілі бір заттарды немесе құбылыстарды бір - бірімен салыстыра отырып суреттесе, ол салыстырмалы суреттеу болады.

- Ал екі адамның ұқсастығын, айырмашылығын салыстыра отырып берсе, ол салыстырмалы мінездеме болады.

6. Өлеңді оқы. Көнек пен Тұраптың мінездерінде қандай ұқсастық бар, қандай айырмашылық бар?

III. Қорытынды.

*Мәтіннен Базарбектің аталарының мінезін сипаттаған тұсын тап, Туыстарыңның біріне жағымды мінездеме беріп көр

33– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пайымдау.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың мәтін туралы, пайымдау мәтіні туралы білімдерін кеңейту. Оқушыларға тапсырмалар беру арқылы қайсысы мәтін екенін салыстыру арқылы табуға үйрету. Оқушыларды бауырмалдылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әртүрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Армысың, күн, емендер мен кең дала,

Армысың тау, ормандар мен теңіздер,

Армысың, өсімдіктер, гүлдермен.

Армысың, әлемде өмір сүргендер!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

*Ой қозғау

- Мәтін дегеніміз не?

- Мәтіннің қандай түрлерін білесіңдер?

- Оларды ата

*Мәтінді оқығанда ең қажетті үзіндіні қалай таңдауға болады?

1. Мәтінге тұтас көз жүрітіп шығып, түйінді сөздер арқылы керек үзіндіні шамамен табуға тырыс.

2. Тақырыбына сәйкес келетін бірінші сөйлемді тап және басқа да не туралы айтылғанын толық түсінгеніңше оқы.

5. Пайымдау дегеніміз – ойыңды дәлелді түрде жеткізу, түсіндіру, ой қорыту.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мектепте, сабақта ойыңды оп - оңай, дәл түсіндірген кезіңді есіңе түсіріп көр. Ал нені түсіндіру қиынға түсті? Достарыңмен және туыстарыңмен сөйлескенде бір нәрсені түсіндіріп, дәлелдеуіңе тура келе ме? Олардың көзін жеткізе аласың ба?

2. Қазақ тілі сабағында и және й әріптерінің дұрыс жазылуын оқушы былай деп талдады. Мысалы, бәйге, тарих

«Бә... ге » сөзінде дауыссыз й әрпі жазылады, себебі й әрпінің алдындағы ә әрпә дауысты дыбыс.

«Тари...х» сөзінде дауысты и әрпі жазылады, себебі и әрпінің алдындағы р әрпі дауыссыз дыбыс.

*Оқушы нені түсіндірді. Мұғалім оған қандай сұрақ қойды?

Дауысты и және дауыссыз й әріптерінің жазылуын түсіндіруге не көмектісті?

· Ережеге сүйену пайымдауды дәлелдей түседі. Ойды жеткізу үшін ережені толықтай пайдалануға болады. Немесе ереженің жекелеген бөліктеріне сүйенуге де болады.

3. Мәтінді оқы және оны түсінуге тырыс.

*Газдалған сусындарға құмар болмау керектігін қалай түсіндіресің? Пайымдауыңды төмендегі кесте бойынша ең бастысы неден бастап түсіндіру керектігін айт.

4. Мәтінді оқы.

III. Қорытынды.

· «Көктем» туралы пайымдау мәтіннін жаз.

34– сабақ

Сабақтың тақырыбы: Қорытынды.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өткен сабақтарда алған білімдерін кеңейту, бекіту. Оқушылардың тапсырмалар беру арқылы қайсысы мәтін екенін салыстыру арқылы табуға үйрету. Оқушыларды бауырмалдылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, ой қозғау, топтастыру

Көрнекілігі: оқулық, әр түрлі бейнелі суреттер (кейіпкерлердің), топшамалар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру бөлімі

Психологиялық дайындық

Біз бақытты баламыз,

Ойнап күліп аламыз.

Жетілсін деп санамыз,

Оқып, білім аламыз!

Мұғалім оқушылармен шеңбер құрып, бір – біріне жақсы тілектерін айтады.

- Ендеше балалар, бүгінгі сабағымызды бастамас бұрын сіздерді түгендеп алайын.

II. Негізігі бөлім

- Оқушыларға бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсаты айтылып өтіледі.

- Оқушыларды топқа бөлу

- Топ «Мәтін»

- Топ «Салыстыру»

- Топ «Пайымдау»

*Ой қозғау (өткен сабақтарды қайталау)

- Мәтін дегеніміз не?

- Мәтіннің қандай түрлерін білесіңдер?

- Оларды ата

*Мәтінді оқығанда ең қажетті үзіндіні қалай таңдауға болады?

1. Мәтінге тұтас көз жүрітіп шығып, түйінді сөздер арқылы керек үзіндіні шамамен табуға тырыс.

2. Тақырыбына сәйкес келетін бірінші сөйлемді тап және басқа да не туралы айтылғанын толық түсінгеніңше оқы.

5. Пайымдау дегеніміз – ойыңды дәлелді түрде жеткізу, түсіндіру, ой қорыту.

Тапсырмамен жұмыс

1. Мысалға назар аудар.

*Балаларға қандай мінездеме беруге болады?

Өзіндік пікір туралы сенің ойың қандай?

2. Теледидар көргенде, кездейсоқ бір оқиғаның куәгері болғанда немесе жаңадан бір кітап оқып бітіргенде өзіңше ой қорытып, пікіріңді айтасың ба? Кімге айтасың? Кімдермен пікір алысқан ұнайды?

3. Мақалды түсініп оқы.

Жамандықты көп қуған,

Бір пәлеге жолығар

Жақсылықты көп қуған,

Бақ, дәулетке жолығар.

*Осы мақалды өзің қалай түсінесің? Алып қосарың бар ма? Өз ойыңды жаз.

4. Мәтінді оқы.

*Жолаушы ханға өзінің ісінің дұрыстығын қалай дәлелдеді? Әңгімеден сол тұсын тауып оқы. Қалай ойлайсың, жолаушының қонық үй туралы айтқан пікірі дұрыс па? Неге? Өз пікіріңді түсіндір.

III. Қорытынды.

· Мәтінді мұқият оқы.

«Жәндіктер қысқа қалай қамданады?»

· Тест жұмысы

Р/с	Өтілетін сабақ тақырыбы	Сағат саны	Күні
1	Шешендік өнер дегеніміз не?	1
2	Мақал- мәтелдер	1
3	Хат жазу да өнер	1
4	Қанатты сөздер	1
5	Әдептілік белгісі	1
6	Сыпайы сөйлеу	1
7	Ауызекі тілдесу құралы	1
8	Өлеңді мәнерлеп оқиық	1
9	Сөйлеу барысында болатын кідіріс (пауза)	2
10-11	Шартты белгілер	2
12-13	Жылы сөз жан жадыратады	2
14-15	Жұбату- көмектесу	1
16	Жұбату- жебеу	2
17-18	Мен қандай тыңдаушымын	1
19	Мен оқырманмын	2
20-21	Мәтін типтері	1
22	Мәтіннің көркем тұмтары	1
23-24	Азат жол	2
25-26	Тыйым салу- сақтандыру	2
27-28	Айналамыздағы белгілер	2
29-30	Белгі- рәміз және белгі- көшірме	1
31	Тілдік белгілер	1
32	Сипаттау мәтіні	1
33	Пайымдау мәтіні	1
34	Қайталау	1
Барлығы		34 сағат

Шешендік өнер 4-сынып

1-сабақ

Тақырыбы: Сөйлеу мәдениеті
Сабақтың мақсаты:
Оқушылардың сөйлеу мәдениеті туралы алған білімдерін жетілдіру. Оқу - танымдық бағдарлы құзыреттілігін арттыру мақсатында тапсырмалар оқушыларға ұсыну.

Әдіс - тәсілдері: сұрақ - жауап, ситуациялық сұрақ, топтастыру.
Көрнекілігі: Қызығушылығын арттыратыратын көрнекілік, көңіл - күй фишкасы, оқулық, схема
Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі
Қоңырау уақытына дейін сынып тазалығына ретке келтіріп, сабаққа қажетті материалдарды дайындау;
Оқушыларға сабаққа қажетті құрал - жабдықтаын алғызу
IІ. Қызығушылығын ояту

Психологиялық дайындық
Үлкенге де сіз,
Кішіге де сіз,
Сәлем бердік сіздерге
Құрметпенен біз!
Оқушылардың көңіл - күйлерін анықтау.
- Оқушылар, бүгінгі сабаққа қандай дайындықпен, қандай көңіл - күймен келгендеріңді білу үшін мынадай балақайларды көрсетемін. Бұл балақайларды көрсеткен кезде көңіл - күйлеріміз қайсысына сәйкес келсе қолымызды көтереміз.
- Жарайсыңдар, балалар! Бүгінгі сабаққа барлығымыз қуанышты боп, өте жақсы дайындықпен келіппіз ғой.
(Осы кейіптегі балақайларды бағалау фишкасы ретінде пайдаланамын.)
III. Негізгі бөлім
Өткенді қайталап, еске түсіру.
- Балалар, сөйлеу мәдениеті дегеніміз не?
- Сөйлеу мәдениеті деп - қазақ тілін дұрыс және орынды қолдану. Ата - анаң, мұғалім мен құрбыларыңмен сөйлескенде сөзі дұрыс, орынды қолдану керек. Өз ана тіліңде де басқа тілде де дұрыс сөйлесу адамның қаншалықты мәдиенетті екенін көрсететінін жадымыздан шығармайық.
Әдеби тіл - дұрыс сөйлеудің үлгісі. Енді есімізге түсірсек мына суреттерге назар аударайық.
Схемамен жұмыс

Ситуациялық жағдаяттар
1 - жағдаят. Көлікте орын жоқ, бір қария мінді, ол кезде сен отырғансың. Не істейсің? (Мен орнымнан тұрып, «Ата мына жерге отырыңыз» - деп, орнымды ұсынамын.)
2 - жағдаят. Көшеде бір әже ауыр сөмке көтеріп келе жатыр екен. Сен аулада ойнап жүргенсің. Не істейсің? ( «Әже маған беріңіз, сізге көмектесейін»- деп ауыр сөмкесін алып, үйіне апарып саламын.)
3 - жағдаят. Жақын досың ауырып жатыр. Сен не істейсің?(Досымның үйіне барып оның жақсы көретін кітабын апарып үйіне жағдайын білуге барам.)
Дәптермен жұмыс.
1 - жаттығу.
Сөйлеудің, тыңдаудың, оқудың, жазудың таңбаларын салып көр.

2 - жаттығу.
Суреттерден нені көрдің? Сөйлемді аяқта.

Ділмар.......

Ділмар бар зейінімен........

Ділмар Ақтөске.......

Ділмар оқыған кітабынан........

3 - жаттығу.

Сөйлемді аяқта.
1. Айтылмаған сөз е......................

2. ............ тыңдау керек.

3. Әрдайым жақсы............ алмаймын.

4. Көп ....... керек деп ойлаймын.

Серіту сәті.

«Күн нұрының шапағы» ойынын ойнату.
Мақсаты: Оқушыларды адамгершілікке, сыйластыққа, ілтипаттылыққа тәрбиелеу.
Жүргізу ережесі: күннің нұры шашырап тұрған шапағына сыпайы сөздерді жазып хормен қайталаймыз.
Түйіндеме: Жарайсыңдар, балалар! Біз күнге сыпайы, кішіпейіл, инабатты балалар екенімізді дәлелдедік. Күн сендерге алғыс білдіріп, қуанып жатырмын.
4 - жаттығу.
-Шешендік өнерден нені үйренеміз?

-Саған сөйлеу, жазу, тыңдау, оқудың қайсысы қиынға соғады?

-Неге олай деп ойлайсың?

5- жаттығу.

Мақал- мәтелдер мен қанатты сөздерді оқып шық. Сөйлеуге және тыңдауға байланысты айтылған мақал мәтелдерді көк түсті қарындашпен, ал оқуға және жазуға қатыстыларын қызылмен белгіле.

ІV. Қортынды
Ойынның аты: «Тез ойла, сөз ойла».
Шарты: 3 қатарға бүгінгі тақырып төңірегінде 3 сөз беріледі.
1 - топ - сыйластық.
2 топ - кішіпейілділік.
3 топ - инабаттылық
Сөздерін пайдалана отырып, оқушылар қысқа уақыт ішінде сөз ойлап табуы тиіс. Қай топ бірінші көп сөз тапса, сол топ жеңімпаз атанады.
Сыйластық: сыйла, тас, ас, тал, сыйлы....
Кішіпейілділдік: кіші, ішік, пейіл, іл, іш...
Инабаттылық: ана, ат, Инабат, ит, балық...
Рефлексия

2-сабақ

Тақырып: Шешендік өнер дегеніміз не?
Мақсаты: Оқушыларға шешендік өнер туралы мағлұмат беріп, жан – жақты таныту арқылы оқушылардың танымдық ой – өрісін кеңейту сөздік қорларын молайту, өзіндік пікір айта білу қабілетін дамыту.
Сабақ түрі: кіріктірілген
Әдіс – тәсіл: баяндау, түсіндіру
Көрнекіліктер: Шешен билердің портреттері мен сөздері
Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі
Қоңырау уақытына дейін сынып тазалығына ретке келтіріп, сабаққа қажетті материалдарды дайындау;
Оқушыларға сабаққа қажетті құрал - жабдықтарын алғызу
IІ. Қызығушылығын ояту

Психологиялық дайындық
Қазақ тілім – өз тілім, ана тілім,
Абай, Мұхтар, сөйлеген дана тілім!
Қастерлейді, ұл - қызың мәңгі сені
Болашағым, бақытым дара тілім!
III. Негізгі бөлім
Балалар бүгінгі жаңа сабағымды бастамас бұрын мынандай сұрақтарға жауап беріңдер.
Шешендік сөз дегеніміз не?
Шешендік сөз дегеніміз ол – белгілі бір оқиғаға байланысты, тапқырлықпен, көркем тілмен айтылған және оны жұртшылық қабылдайтын, елге тараған үлгілі ойлар мен тұжырымдар.
Ал енді Төле би бабамыз айтқандай,
- Бір үйдің баласы болма,
Көп үйдің санасы бол.
Бір үйдің атасы болма,
Бір елдің данасы бол.
Халқыңа әділ бол.
Жауыңа қатал бол.
Досыңа адал бол. (Балаларға оқытып, дәптерлеріне жаздыру.)
Схемамен жұмысы (кітаппен жұмыс)

Шешендік өнердің кестесін қарастырайық. Берілген сұрақтарды ата. Неше сұрақ? Сенің ойыңша, олардың қайсысы ең маңызды? Сұраққа бір жақты ғана жауап беруге бола ма?
2-тапсырма

Шешендік өнердің кестесіндегі сұрақтарды пайдаланып, тілдік қатынасты қалпына келтір.

3- тапсырма

«Телефон сөйлеу әдебі» анкетасын толтыру

1. Кешкі сағат нешеден кейін қоңырау шалу дұрыс емес деп есептейсің?

2. Телефонмен сөйлескенде қандай сыпайы сөздер қолдану керек деп ойлайсың?

3. Қоңырау соғушы өзін қалай ұстауы керек деп ойлайсың?

4. Жауап беруші қалай жауап беру керек?

5. Көпшілік орында ұялы телефонмен қалай сөйлесу керек деп ойлайсың?

6. Телефон тұтқасын қай кезде көтеруге болмайды?

7. Тамақ ішіп отырып телефонмен сөйлесуге бола ма?

8. Сен сабақ оқып отырғанда досың телефон соқса, сен оған қалай жауап бересің?

9. Телефон арқылы сөйлескен қолайлы ма, әлде бетпе- бет кездесіп сөйлескен бе?

10. Ұялы немесе жай телефондардың қайсысымен ұзақ сөйлесуге болады?

· Телефонмен сөйлесу ережесін үйрету

ІV. Қортынды

Енді бүгінгі сабағымызды қорытындылай келе
НЕ БІЛДІК? НЕ ҮЙРЕНДІК?
Оқушылар стикерге өз ойларын жазып тақтаға іледі.

Рефлексия

3-сабақ

Тақырыбы: Мақал – мәтелдер
Сабақтың мақсаты:
оқушылардың мақал – мәтелдер туралы білім, білігін тереңдету, салыстыру, ажырата біліу дағдылары мен оқу, таладау машықтарын қалыптастыру.

Әдіс - тәсілдері: деңгелік тапсырмалар, талдау, мағынаны ашу, салыстыру, іздендіру

Көрнекілігі: электронды тақта, үлестірмелі тапсырмалар, сөзжұмбақ, өздік жұмысы

Психологиялық дайындық
Электронды тақтада:

Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ,

Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ.

Осы мақалды сабағымыздың ұраны етіп алсақ, енді маған мынандай сұратарға жауап берсеңдер.

Сұрақтар:

а)Мақал –мәтелдер дегеніміз не?

ә) Мақал мен мәтелдің арырмашылығы бар ма?

б) Тақырыптары қандай?

б) Осы сабақта қандай мақсатты алдарыңа қоясыңдар?

III. Негізгі бөлім
«Сөз көркі - мақал» деп тегін айтылмаған. Мақал – мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып орынды қолданса, сөзі мірдің оғындай өткір, көңілге қонымды, көркем әрі бейнелі болады. Мақал – мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады.

Мақал мен мәтел қосарланып айтылғанмен, бір – бірінен айырмашылығы бар.

Мақал – ой тиянақты болады, алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді. Мақалдарда бір – біріне қарама – қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ойды айқындай түсу тәсілі басым, дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отырады және көбіне екі бөлімнен тұрады.

Мәтел – ойды ақырына дейін жеткізбей, топшылап, болжам ретінде түсіндіретін, сөйлем не сөз тіркесі түрінде келетін фразеологиялық бірлік.

Енді балалар, түсінген – түсінбегенімізді білу үшін мына тапсырмаға назар аударалық.

Мақал мен мәтелдерді ажыратыңдар.

Опасызда Отан жоқ. (мәтел)

Ел құлағы – елу. (мәтел)

Батыр туса – ел ырысы, жаңбыр жауса – жер ырысы.(мақал)

Жердің сәні — егін, ердің сәні — білім. .(мақал)

Күш атасын танымас. (мәтел)

Өз білмегеніңді кісіден сұра, үлкен жоқ болса, кішіден сұра. (мақал)

Туған жерге туың тік. (мәтел)

Еңбегіне қарай құрмет, жасына қарай ізет.(мақал)

Мақал – мәтелдердің тақырыптары сан алуан. Ол халықтың әлеуметтік, шаруашылық, рухани өмірін түгел қамтиды.

Тақырыптары:

1.Отан, туған жер

2. Білім, ғылым, оқу

3. Отбасы, ата-ана, бала

4. Ерлік, батылдық

5. Денсаулық және т.б.

Дәптермен жұмыс

1- тапсырма

Кіммен, немен, не үшін қарым- қатынас жасағаныңды есіңде ұста.

1.Баяндамашы тілдік қатынастың қай бөлігін ескермеді?

2. Бала мезгілсіз уақытта айғайлап сөйлеп, тілдік қатынастың қай бөлігін ескермеді?

Бала үлкен кісінің сұрағына теріс қарап тұрып жауап беріп, тілдік қатынастың қай бөлігін ескермеді?

2- тапсырам

«Әзілің жарасса- атаңмен ойна»

«Әділде кек жоқ,

Күлкіде шек жоқ» мақалдарының мағынасын түсіндір.

3-тапсырма

«Төле би мен сегіз жасар бала» мәтінін оқып қорытынды жаса.

ІV. Қорытынды

«Ғажайып қоржын» ойыны

Топтағы оқушылар қоржыннан әр түрлі түстегі кішкентай қалташалардан кез - келген тақырыптардағы тапсырмаларды алып, орындайды. Дұрыс орындаса балл алады.

Мақалды дұрыс құрастыр.

1.Кітап, мұғалім, пен, тілсіз, ғылым.

2.Көп, білімді, сөйлеген, емес, сөйлеген, дөп, білімді.

Рефлексия

4-сабақ

Тақырыбы: Хат жазу да өнер

Мақсаты: Түсініп, дұрыс оқуға, хат жазуға үйрету арқылы оқығанын түсіндіріп айтуға, ойын жеткізе білуге дағдыландыру.

Әдіс-тәсілі: көрнекілік, сұрақ-жауап, түсіндіру

Көрнекіліктер: хат, конверт, суреттер

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. IІ. Қызығушылығын ояту

Жұмбақты түсініп оқып шеш.

· Аяғы жоқ жүреді,

Аузы жоқ сөйлейді. «Хат»

· Бір мақұлық бар тілі жоқ,

Сөйлегенде міні жоқ. «Хат»
ІІІ. Жаңа сабақ:

Мұғалімнің түсіндіруі Хат жазуға өнер. Оны жазу үшін алдымен:

1. Хаттың басталуы

2. Назардың оқуы

3. Назарға айтқан атасының ақылы.

4. Хаттың аяқталуы.

Хат жазу ережесі

1.Хат түсінікті анық жазылуы керек.

Әрі сыпайы, қарапайым, мейрімге толы болсын.

2.Әріптердің біркелкі, анық болуын қадағала.

3. Хат қысқаша ғана шығармаға ұқсауы керек. Шағын мазмұнды болсын.

Хаттың әр бөлігі анық болуы керек.

1.Біреудің хатын көшіруге немесе аяқтауға болмайды.

2.Бөтен адамның хатын оқуға болмайды.

3.Хатты жауапсыз қалдыруға болмайды.

4.Қағазың таза болу керек.

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

Ұлы орыс жазушысы Ф.М.Достоевский мен қазақ халқының тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлихановтың бір- біріне жазған хатын оқып. Талдау.

- Мәтін тілдік қатынастың қай түріне жатады?

- Оны қалай анықтадың?

- Хат неден басталған?

- Негізгі бөлімінде не туралы айтылған?

- Хаттың авторы сұрақ қойған ба?

- Хат немен аяқталған?

- Барлық қаратпа сөздерді тап. Олар қандай тыныс білгілерімен белгіленген?

2-тапсырма

Хат жазу оңай емес. Хат жазудың өзінше әдісі бар. Мына бір хатты талдап көрейік.

Оқушылар оқиды, талдайды.

3-тапсырма

Төмендегі хатты үлгі ретінде алып, «Президентке хат», «Ұстазыма хат , «Досыма хат» деген тақырыптардың біреуін таңдап алып, хат жазып көр.

ІV. Қортынды

Өзің хат жаза аласың ба?

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

- Сендер де алыстағы достарыңа, туыстарыңа хат жазып жіберіңдер. Олардың қалай қуанатынын білесіңдер ғой?

5-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Қанатты сөздер

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды халық ауыз әдебиетінің түрлері: қанаты сөздер туралы таныстыру.

Әдіс - тәсілдері: СТО әлементтері , сұрақ-жауап, мағынаны ашу, салыстыру, іздендіру

Көрнекілігі: суреттер, интерактивті тақта, тірек сызба

Сабақтың барысы

I. Ұйымдастыру кезеңі
Қоңырау уақытына дейін сынып тазалығына ретке келтіріп, сабаққа қажетті материалдарды дайындау;
Оқушыларға сабаққа қажетті құрал - жабдықтаын алғызу

IІ. Қызығушылығын ояту

Психологиялық дайындық
Бүгінгі сабағымыз жүректеріңізге ізгілік нұрын құйсын.
«Өз-өзіңді танысаң – істің басы» дегендей, өзіңді таны,

Өз ұстанымы берік азаматтықтың биігінен көрін.

III. Негізгі бөлім

Қанатты сөздер– тұжырымды ой, әуезді ұйқасқа құрылған өрнекті сөз тіркестері. Қанатты сөздер көбіне егіз, жалқы, кейде 3 – 4 шумақтан тұрады. Көлемі бұл мөлшерден артса, нақыл өлең, терме, толғауға айналып кетеді. Мақал-мәтелдерге ұқсас келеді. Қанатты сөздердің көбінесе авторлары белгілі болады. Қанатты сөздер өлең түрінде де, сол секілді қара сөз түрінде де кездеседі. Қанатты сөздерді "Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні" десе де болады.

Ø Мағынасын түсіндір

Жақсылық ойлап іс қылсаң, көпшілік те саған жақсы көзқараспен қарайтын болады.

Ақылсыз адам өзгенің оны түсінбейтіндігін айтады, ақылды адам өзгені түсіне алмай жүргенін айтады.

Ойыңның тазалығына жұмыс істе, сонда ісің де таза болады.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Күлімдеп қарау- адамның көңіл- күйін білдіреді.

«Қыз Жібек» көркем фильмінен көріністерге берілген мәліметтерді күлімдеп қарау деген сөз тіркестерін тап. Күлімдеп қарауды сипаттау арқылы кейіпкерлерді қалай мінездеген.

2-тапсырма

Әбіш Кекілбаевтың «Көлден көк атты» және «Автомобиль» әңгімелерінен үзінділерді оқы.

- Мәтіндерден қандай әсер алдың?

- Күлімдеп қараған адамның әдемі болатынына келісесің бе?

3-тапсырма

Суреттерге қарап адамдардың күлімдеген бейнелеріне мінездеме бер.

ІV. Қортынды

Смайликтер арқылы көңіл- күйлерін көрсету

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

6-сабақ

Тақырыбы: «Әдептілік әліппесі»
Мақсаты: әдептілік туралы ұғым қалыптастыру, әдептілік, инабаттылық жайында оқушылардың ойын дамыту, қоғамдық ортада өзін - өзі ұстай білуге, оқушыларды адамгершілікке, әдептілікке, қарапайымдылыққа және кішіпейілділікке, әдептікке, ізгілік пен мәдениеттілікке, үлкенді сыйлауға, кішіге үлгі бола білуге тәрбиелеу және жаман әдеттерден аулақ болуға, өз халқының салт – дәстүрін үйрене отырып, әдет әліппесін дарыту.

Әдіс-тәсілі: сұрақ – жауап, көрініс көрсету, баяндау, ой толғау.

Көрнекіліктер: әдептілік туралы жазылған қанатты сөздер, өсиет сөздер мен мақалдар, адамгершілікке байланысты суреттер, құпия хат.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

«Құпия хаттармен» жұмыс бөліміне көшсек. Мен мұндағы «Құпия хаттарды» оқып, сіздердің пікірлеріңізді тыңдағым келіп тұр.
1 – хат: Құрметті достар!
Менің көршімнің бір баласы бар. Ол өтірікші, көзбе – көз өтірік айта қояды. Маған күнде келіп ойнағысы келеді. Мен онымен дос болып ойнаймын ба?
2 – хат: Құрметті достар!
Партада менімен бірге бір бала отырады. Ойнап – ойнап, тапсырманы орындамай, жазбай келеді. Сабақты менің дәптерімнен көшіріп алады. Мен бермесем, «Сен сараңсың» дейді. Мен не істеуім керек?

ІІІ. Жаңа сабақ:

Балалар, бүгінгі сағатымыз тақырыбынан көріп отырғанымыздай әдептілік, мәдениеттілік, ізгілік жайында болмақ. Әдепті болу деген сөздің мағынасы өте кең. Олай дейтініміз: адамның жасаған әрбір іс – қимылы, жүріс – тұрысы, сөйлеу мәнері, өзін - өзі ұстай білуі оның әдептілігі, мәдениеттілігі жайлы сыр шертіп тұрады. Қазір мен сіздерге осы әдептілік жайлы бірнеше сұрақтар қоямын, сұрақтарға жауап берулеріңіз арқылы сіздердің әдептілік жайлы ойларыңызды тыңдағым келіп тұр. Ендеше бүгінгі осы тәрбиелік шарамызда біз көптеген мағлұматтар алып, ойларымызды кеңейтіп, сіздерге кішкене де болса болашаққа жол көрсетерміз деп ойлаймын. Сонымен, біз бүгін мына тақырыптарға кеңінен тоқталатын боламыз.

1.«Сәлемдесу - әдептіліктің белгісі»
2. «Қоғамдық көліктегі әдептілік»
3. «Дастархан басындағы мәдениет»
4. «Мәдени – көпшілік орындардағы әдептілік ережелері»

«Сәлемдесу - әдептіліктің белгісі»
Сұрақтар:
1. Адамгершілік қасиетінің қайнары сәлем берудің мәнін түсіндіріп өтіңіздер?
2. «Әдепті елдің баласы алыстан сәлем береді»деген аталы сөзге түсінік беріп өтіңіздер?
3. «Ассалаумағалейкум» сөзінің мағынасын ашып беріңіздер?
4. Балалар, сіздер сәлемдесу түрлерін білесіздер ме?

«Дастархан басындағы мәдениет»
1. Тамақтану мәдениеті дегенді қалай түсінесіз?
2. Дастархан басында өзіңді қалай ұстау керек?
3. Дастархан жабдықтау мәдениеті дегенді қалай түсінесіз?

4-тапсырма

«Күндей күлімдеп» деген атпен жазылған мына әңгімені оқып шық. Осы әңгімені басқаша қалай айтуға бола ма?

5-тапсырма

Туған- туыстарыңның, достарыңның, көршілеріңнің, әртістер мен спортшылардың, тағы басқа адамдардың күлімдегеніне назар аудардың ба? Байқағандарыңды әңгімелеп бер.

6-тапсырма

Жаңылтпаш ішінен жайлап айтып көр.

- Қандай сөз қиын болды?

Жаңылтпаштағы қайталап келетін түбір сөздерді тауып жаз.

ІV. Қортынды

Топтастыру

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

7-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Сыпайы сөйлеу

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды сөйлеу мәдениеті туралы алған білімдерін жетілдіру арқылы сыпайы сөйлесуге үйрету.

Әдіс - тәсілдері: СТО әлементтері , сұрақ-жауап, мағынаны ашу, салыстыру, іздендіру

Көрнекілігі: суреттер, интерактивті тақта, топтастыру

Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі
Қоңырау уақытына дейін сынып тазалығына ретке келтіріп, сабаққа қажетті материалдарды дайындау;
Оқушыларға сабаққа қажетті құрал - жабдықтаын алғызу
Психологиялық дайындық
Үлкенге де сіз,
Кішіге де сіз,
Сәлем бердік сіздерге
Құрметпенен біз!
Оқушылардың көңіл - күйлерін анықтау.

IІ. Қызығушылығын ояту

-Сыпайы деген сөзді қалай түсінесіңдер?

Топтастыру

III. Негізгі бөлім
Сыпайылық – адам бойындағы құнды қасиеттердің бірі. Сыпайы болу, әйел затына да, ер адамға да тән. Әсіресе бұл қасиет, қыз баласының бойынан табылу қажет. Сонау ата-баба заманынан, біздер үшін, яғни, қазақ халқы үшін тәрбиенің маңызы зор екені бәріне белгілі. Ал тәрбиелікке не жатады?! Оған: үлкенге құрмет, кішіге ізет, қарапайымдылық сынды қасиеттер жатады, ал айтылған қасиеттердің барлығы сыпайылықтан бастау алмайды ма?! Демек, сыпайылық – тәрбиенің белгісі...

- Сыпай сөйлеу дегенді қалай түсінесіңіз?

- Сыпайы сөйлеу – әдептіліктің белгісі. .

«Алтын сөздер»

Сәлемдесу

· Сәлеметсіз бе.

· Қайырлы таң.

· Қайырлы кеш.

· Қайырлы күн.

· Қош келдіңіз!

· Кездескеніме қуаныштымын.

· Сізді қайта көргеніме қуаныштымын.

Қош айтысу

· Кездескенше.

· Жақсылықта болыңыз.

· Амандықта болыңыз.

· Көріскенше.

· Келесі кездескенше.

· Қош болыңыз.

· Бақытты болыңыз.

· Жолыңыз болсын.

Кешірім сұрау

· Кешірім өтінемін.

· Мені кешіріңіз.

· Ғапу етіңіз.

· Кешірім сұраймын.

· Менен ағаттық кетті.

Өтініштер

· Рахмет жаусын.

· Рахым етіңіз.

· Егер қиын болмаса.

· Өтінемін, қарсы болмаңыз.

· Рұқсат етуіңізді өтінемін.

· Рұқсат етіңіз.

Алғыс

· Үлкен рахмет.

· Өте ризамын.

· Сіз маған зор көмек көрсеттіңіз.

· Алғысымды білдіремін.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Күлімдесең адамдармен қарым- қатнас жасауың жеңіл болады. Сені тартымды әрі жарқын жүзді қылып көрсетеді. Әдептіліктің бастапқы сөзін оқы да сөйлемді өзіңше аяқта. Осы сөйлемді күлімдеп тұрып айт, күлімдемей айт.

2-тапсырма

Төмендегі мақалды оқы. Жаз.

- Тілдік қатынастың қай түріне пайдалануға болады?

- Бұл мақал- мәтелдердегі сөздерге мағынасы жағынан жақын сөздер бар ма?

3-тапсырма

Күлімдеу жабырқаудан, зерігуден емдейді, шаршағаныңды кетіреді. Күлкілі оқиғаны айтсаң, адамдардың жүзіне күлкі ұялайды. Күлімдеуге берілген анықтаманы оқып көр.

Анықтамамен жұмыс

Қорытынды

Күлімдеп тұрған оқушының суретін сал.

Рефлексия Смайликтер арқылы сабақты бағалау

8-сабақ

Тақырыбы: Ауызекі тілдесу құралы

Мақсаты: Ауызша және жазбаша сөйлеуді қарым-қатынас тілінің құралы ретінде таныту.Ауызша және жазбаша тілді практикалық тұрғыда ажырата білуге үйрету.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру

Көрнекілігі: журнал, схема, мағыналы суеттер

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

«Біздің сөйлеу тіліміз» деген тақырыпта еске түсіру.Сөйлеу тіліне не жатады?

(тыңдау, айту, сөйлеу, әңгімелесу, оқу, жазу)

ІІІ. Жаңа сабақ:

Сөйлеу түрлері қандай болады? Оны қалай түсінетіндерін нақтылау.

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

Схамамен жұмыс

- Ауызекі тілдесу үшін сызбада СӨЗден басқа тағы қандай тілдесу құралдары берілген?

- Ауызекі тілдесу құралымен байланысты болса, дауысқа қай құралдың қатысы жоқ?

Қазақ тілінде «ауызша тіл» сөзі «ауызбен айту» сөзінің негізінде жасалған.
Әдеби тіл сөйлеу тілінен жоғары тұрған көркем тіл. Ол сол халықтың бәріне бірдей ортақ ,әрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді.
Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл, жазбаша тіл. Мысалы: мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі, оқушының сабақта берген жауабы, радио, теледидардан сөйлеген сөздерауызша тіл болады да, кітапта, газет - журналда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі.

2-тапсырма

Төмендегі сөздерге мағынасы қарама-қарсы сөздерді тап. Осы сөздердің қайсыс дауыс мәнеріне, дауыс қаттылығына, бет-әлпет қимылына жатады?

3-тапсырма

Ауызекі тілдесу құралдарының қайсысының суретін салуға болады? Ал қайсысының суретін салу оңайға түспейді? Суретсалып көр. Салған суретің туралы айтып бер№

4-тапсырма

«Қобыланды батыр» жырынан Қобыландының қаһарын мәнерлеп оқы. Қобыланды батырдың айбынын, қаһарын сездіруге тырыс. Бәрінен артық оқыған оқушы жеңімпаз атанады.

5-тапсырма

Қадір Мырза Әлидің «Жорық жолы» тақпағын көңілді дауыпен кең далада келе жатқан әсермен айт. «Р» дыбысына екпін бер.

(Қабір Мырза Әи туралы қысқаша түсінік беріп кетуге болады)

ІV. Қортынды

- Ауызша сөйлеу деген не?

- Жазба тіл алғаш рет қалай пайда болды?

- Жазба тіде сөйлеу деген не?

Ауызша және жазбаша тілдің айырмашылығы талқылынады.

Рефлексия

Смайликтер арқылы көңіл- күйлерін көрсету

9-сабақ

Сабақтың тақырыбы: Өлеңді мәнерлеп оқиық

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды кез- келген өлеңді мәнерлі, дауыс ырғағымен оқуға үйрету.

Әдіс - тәсілдері: сұрақ-жауап, мағынаны ашу, салыстыру, іздендіру

Көрнекілігі: суреттер, топтастыру

Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі
Қоңырау уақытына дейін сынып тазалығына ретке келтіріп, сабаққа қажетті материалдарды дайындау;
Оқушыларға сабаққа қажетті құрал - жабдықтаын алғызу
Психологиялық дайындық
Үлкенге де сіз,
Кішіге де сіз,
Сәлем бердік сіздерге
Құрметпенен біз!
Оқушылардың көңіл - күйлерін анықтау.

IІ. Қызығушылығын ояту

«Өлең сөздің патшасы, сөз сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы», - деп Абай қойған талаптарға жауап беретін өлеңді дауыстап оқиық.

(Оқушылардың оқуларын тексеру)

ІІІ. Негізгі бөлім

Мұғалім:

Дұрыс оқуға үйрету үшін қойылатын талаптың бірі – мәнерлеп оқу. Дауыс интонациясын сақтап оқығанда ғана бала дұрыс оқиды әрі оқығанын түсінеді. Түсініп оқу үшін дұрыс оқу керек. Мәнерлеп оқу үшін оқып отырғанын түсініп оқу керек. Мәнерлі оқылмаса, дұрыс оқыды дей алмаймыз. Профессор С.Рахметованың анықтамасына сүйенсек, «мәнерлеп оқу дегеніміз – дауыс интонациясы арқылы автордың ойын білдіру, мазмұндық ой екпінін дұрыс қоя білу, ақырында оқығанды түсініп, кейіпкердің көңіл күйін сезіне оқи білу» .

Мәнерлі оқуда дауыстың маңызы зор. Дауыс сөйлеу мүшелері мен ауаның бір-біріне соқтығысуымен жасалады. Соның ішінде даустың ажыратылуы дауыс шымылдығына тікелей байланысты. Дауыс шымылдығына пайда болған үн қуыс мүшелері арқылы өткенде әр түрлі реңге ие болады.

Зерттеуші С.Желдербаеваның «Мәнерлеп оқу» деген кітабында балаларды мәнерлеп оқуға жаттықтыру жұмыстарының түрлері келтіріледі. Атап айтсақ:

- мұғалім әңгімелесу үлгісінің бірнеше түрлерін магнитофон таспасына жазып алып тыңдатуына болады;

- сөйлеу техникасына жаттықтыру, дыбыстау мүшелерінің қызметін дұрыс түсіндіру. Ол үшін мұғалім әрине, сөйлеу техникасына нелер жататынын білуі тиіс. Сөйлеу техникасына мыналар жатады: тыныс алу (ауаны ішке жұту мен сыртқа шығару), дауыс, дикция.

Дыбыстау мүшелері негізі үш бөліктен тұрады:

1. Өкпе

2. Тамақ

3. Қуыс мүшелері (ауыз қуысы мен мұрын қуысы)

Шығарманы мәнерлеп оқу деңгейіне жеткен оқушы шығарманың сұлу, тұтас бітіміне енеді, сол арқылы кейіпкер бойындағы ізгілік, адамгершілік сияқты асыл қасиеттерді тани алады. Мұның өзі баланы биік адамгершілікке бастайды. Демек, бастауыш сыныптарда оқу сапасын қалыптастыру және дамыту – оқушының жеке тұлғалық бітімінің айқын көрсеткіші. Баланы дұрыс, түсініп, шапшаң, мәнерлеп оқуға баули алсақ пәндік құзыреттілікке қол жеткізгеніміз.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Қастек Баянбаевтың «Атқа міндім» деген өлеңін дауыс

ырғағын жайлап бастап, жылдамдата оқы.

- Өлеңнің соңғы шумақтарын қалай оқуға болады,

өкінішпен бе, әлде қобалжумен ба?

2-тапсырма

Фариза Оңғарсынованың «Жылу» өлеңін дауыстап оқы.

- Өлең қандай ырғақпен оқылады?

- Өлеңнің соңғы шумақтарына назар аудар.

- Оған қандай дауыс ырғағы қажет?

ІV. Қортынды

Сыпайы сөйлесуге байланысты досыңмен қалай сөйлесер едің.

(Көрініс құруға болады)

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

10, 11-сабақ

Тақырыбы: Сөйлеу барысында болатын кідіріс (пауза)

Мақсаты: Оқушыларға сөйлеу барысында болатын кідіріс (пауза) туралы түсінік беріп, машықтандыру.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру , талдау.

Көрнекілігі: схема, интербелсенді тақта, карточкалар мәтіндер жазылған.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

- Оқушыларға корточкалар үлестіру.

- Не байқадыңдар?

- Не жетіспейді?

Үлгі:

Ерте,ерте,ертедетүлкініңқұйрығыжоқеді.Қасқырментатутұрмағансоңүнеміқашып жүредіекен.

(Оқушылар өз ойларын айтады)

ІІІ. Негізгі бөлім

Мұғалім:

Пауза (кідіріс) (лат. pausa < гр. pausis - тоқтату) — сөйлеу үстінде болатын кідіріс, үзіліс. Сөйлемдер, ондағы сөздер мен сөз тіркестері әр уақыттабірсыдырғы ұласқан әуенмен айтылмай, әредік олардын арасы үзіліп айтылады. Пауза ұзақ сөйлемді, құрмалас сөйлем құрамындағы жай сөйлемдерді немесе сөйлем мүшелерін айырып нақтылап айтуда кездеседі.

Қысқа кідірстің арасы (/)

Ұзын кідірістің арас (//)

Кідірстің аяғы (///) таңбасымен белгіленеді.

Тапсырманы орындау

Үлгі: Ерте, /ерте, /ертеде/ түлкінің құйрығы жоқ еді. //Қасқырмен тату тұрмаған соң/ үнемі қашып жүреді екен. //

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Мереке Құлкеновтың «Наурыз» әңгімесінен үзінді әңгіме

айтып отырғандай қылып оқы. Кідірске, дауыс

екпініне мән бер.

- Неше ұзын кідіріс, неше қысқа кідіріс болды?

- Қайсысы көбірек?

2-тапсырма

Автор әңгімесін айтқанда толқып отырады деп айтуға бола ма?сенің ойыңша кідіріс дұрыс қойылған ба?

3-тапсырма

Әңгіменің қалған екі бөлігіне қойылған таңбаларды еске түсіріп, өз бетіңше талдап көр. Әңгіменің аяғы қандай екпінмен айтылатынын ойла.

4-тапсырма

Шыңғыс айтм атовтың «Теңіз жағалай жүрген тарғыл төбет» атты повесінен

Үзіндіні оқы. Оған кідіріс белгілерін қойып шық. Дауыс екпіні мен

кідірістерге мән бер.

- Қайталанған сөзді тап. Олар не үшін қайталанып айтылады деп ойлайсың?

(Оқушылар ойларын тыңдау)

ІV. Қортынды

Сұрақ- жауап

- Өлеңді қалай оқу керек?

- Пауза деген не?

- Латын тілінен аударғанда қандай мағына береді?

Рефлексия

Смайликтер арқылы көңіл- күйлерін көрсету

12-сабақ

Тақырыбы: Шартты белгілер

Мақсаты: Оқушыларға дауыс ырғағына байланысты шартты белгілер туралы мағлұмат беру арқылы шартты белгілерді мәтінге түсіруді үйрету

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру, машықтық.

Көрнекілігі: журнал, мағыналы плакаттар

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Шартты белгілердің қиындыларын оқушыларға таратып беру.

-Бұл шартты белгілер. Бұны қалай қолданар едің? Ол неге керек?

ІІІ. Жаңа сабақ

Мәнерлеп оқу кезінде пунктуациялық белгілер

Осыны жаңылтпаштарға қолданып көрсек, айтуға қиын жаңылтпаштардың өзі жеңілдейтін тәрізді.Жалпы бұл шартты белгілер мәнерлі оқуды ғана емес, дұрыс айтуды да қамтамасыз етеді. Бұл жаңылпаштарды тез және оңай жаттаудың әдәсі болатын сияқты.

Жазылуы:

Атам:

“Балама ат аламын”, - дейді

Апам:

“Балама ала мата аламын”, - дейді.

$Описание: Описание: C:\Documents and Settings\Admin\Рабочий стол\Шартты белгілермен оқу_files\0NatosGZ831S39Nz8TrKEB7tM5Ke3h.jpg$ Атасы ат ала ма?

Апасы ала мата ала ма?

Айтылуы:

Дәптермен жұмыс

(Шартты белгілер схемасын мұғалім көрсетіп түсіндіреді)

1-тапсырма

Мұғалім математика сабағында балаларға есеп берді. Есепті шығару үшін есептің негізгі және маңызды сөздеріне логикалық екпінді пайдаланады. Мұғалім қай сөздерді қалай белгіледі?

2-тапсырма

Есептің негізгі бөлігін тауып, логикалық екпінмен оқылатын жерлерге шартты белгілер қой.

3 тапсырма

Төмендегі өлеңді оқы. Өлең қандай екпінмен оқылады? Мұз, мұрын сөзін негізге алып, ауызекі тілдесу құралдағы дауыс ырғағын, екпін, бет-әлпет қимылын, ишараны, кідірісті пайдалан .

(Қ.Мырза Әли туралы қысқаша айтып кетуге болады)

4-тапсырма

«Буратино бұзылды» өлеңін тағы бір оқы.

Басыңнан өткен қызықты бір оқиғаны есіңе түсіріп көр.

- Әңгімелеп бере аласың ба?

- Мүмкін тақпақтап айтарсың?

5-тапсырма

М.Төреановтың әңгімесін логикалық екпіндерді ескере отырып, дауыстап оқы. Оқығаны өзіңнің басыңнан өткендей елестетіп, бас кейіпкері болып айт.

ІV. Қортынды

Оқушыларға оқыту

$Описание: Описание: C:\Documents and Settings\Admin\Рабочий стол\Шартты белгілермен оқу_files\1x9qUQHaRtlUYnRg1h3iW9dQSADxRI.jpg$

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

13-сабақ

Тақырыбы: Шартты белгілер

Мақсаты: Оқушыларға дауыс ырғағына байланысты шартты белгілер туралы мағлұмат беру арқылы шартты белгілерді мәтінге түсіруді үйрету.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру, машықтық.

Көрнекілігі: журнал, мағыналы плакаттар

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

$Описание: Описание: C:\Documents and Settings\Admin\Рабочий стол\Шартты белгілермен оқу_files\hTR29D5BzmjiSHR7D4w0kRspgZBrFY.jpg$ ІІ. Қызығушылығын ояту

(Оқушыларға оқыту)

ІІІ. Жаңа сабақ

1-тапсырма

Мұқағали Мақатаевтың өлеңін асқақ сезіммен,

тебіреніспен, көтеріңкі көңілмен оқы.

«Үш бақытым»

2-тапсырма

- Жәмила жаңылтпашты айта ала ма?

- Неге?

- Қандай ұқсас сөздер жаңылдырып тұр?

- Ол сөздердің айырмашылығы қандай?

- Жалбыз бен Жәмиланы сөзбен суреттеп бер. Бұл жаңылтпашты қандай екпінмен айтуға болады?

3-тапсырма

Жаратылыстан, табиғаттан тілейтін тағы қандай балалар тілегін білесің? Ежелден келе жатқан малшы баласының тілегінің бір сөлігін өзің таңдап оқы, ауызекі сөйлеудің құралдары: ырғақты, дауыс қаттылығын, бет-әлпет қимылын, ым-ишараны пайдалануды ұмытпа.

«Малшы баласының тілегі»

ІV. Қортынды

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

14-15-сабақ

Тақырыбы: Жылы сөз жан жадыратады

Мақсаты: Оқушыларға сөз құдіретін ұғындыру, сөздің қасиетін бағалай білуге және сөйлеу әдебін сақтай білуге үйрету.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру, машықтық, топтастыру

Көрнекілігі: журнал, мағыналы плакаттар, смайликтер

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру бөлімі.

Шаттық шеңбері.

Қуан, шаттан, алақай,

Қаунатын келді күн.

Қайырлы таң, қайырлы күн!

Күліп шықты бүгін күн!

ІІ. Қызығушылығын ояту

Ә.Дүйсенбиевтің «Не деу керек?» өлеңін балалармен бірге айтады.

ІІІ. Жаңа сабақ

Ата - бабаларымыздан бізге жеткен көптеген ұлағатты, ғибрат аларлық, тамаша тәлім - тәрбие берерлік өсиет сөздер бар. Бүгінгі таңдағы жас ұрпақ, сіздердің міндеттеріңіз осы қасиетті сөздермен танысып, оның мән - мағынасын жете ұғынатын дәрежеге жету болып табылады.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Адамға керегі алдымен жылы сөз. Жылы сөз адамның көңіл күйін көтеріп, қуантады.

«Ай» деген өлеңді оқы.

- Айға не болған екен?

- Ақын айды қалай жұбатты?

- Өлеңнің сол бөлігін дауыс ырғағын түсіністікпен, көңілін көтеретіндей қылып оқы.

2-тапсырма

Өзіңді ең Мейірімді періштедей сезін. Періште мына сөздерді жиі айтады:

Ø Қапаланба....

Ø Ренжіме...

Ø Мазасызданба...

Ø Қайғырма....

Ø Қамықпа....

Ø Ашуыңды баса ғой....

3-тапсырма

Ертегілердің кейіпкері Түлкі қай кейіпкерлерін төмендегідей сөздермен жұбатып, көңілін алады? Үзінді қандай ертегілерден алынған?

ІV. Қортынды

· Әдептілік, ақылдылық, жақсылық туралы мақал-мәтелдер айту

Жақсының соңынан көп ереді,

Жаманның соңынан шөп ереді.

Адамгершілікке арналған үш сауал бар:

Шөлге құдық қазған бір сауап,

Өзенге көпір салған бір сауап,

Жолға ағаш еккен бір сауап.

Өзін ғана ойлаған,

Жамандықтың белгісі.

Өзгені де ойлаған,

Адамдықтың белгісі.

Рефлексия

-Оқушылар бір- бірлеріне сүйіспеншілік жүректерін әдепті сөздермен сыйлайды.

Көңілдеріңіз әрқашан көтеріңкі болсын!

Көңілдеріңіз жеткен биікке, қолдарыңыз жетсің!

Пейілдеріңіз ақ моншақтай төгілсін!

Армандарыңыз алып шыңға көтерілсін!

Жүректеріңіздегі жылулық оты өшпесін!

16-сабақ

Тақырыбы: Жұбату- көмектесу

Мақсаты: Оқушыларға сөз құдіретін ұғындыру, сөздің қасиетін бағалай білуге және сөйлеу әдебін сақтай білуге, «жұбату», «көмектесу» сөздерінің мағанасын ашу.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру

Көрнекілігі: журнал, мағыналы плакаттар

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

Шаттық шеңбері.

Қуан, шаттан, алақай,

Қаунатын келді күн.

Қайырлы таң, қайырлы күн!

Күліп шықты бүгін күн!

ІІ. Қызығушылығын ояту

«Мен саған көмектесуге дайынмын.»

(оқушылар өз ойларын айтады)

ІІІ. Жаңа сабақ

1-тапсырма

- «Сен мұңайсаң» өлеңіндегі баланы қалай жұбатты?

- Өлеңді біреуді жұбатқандағы дауыспен, жұмсап арғақпен оқы.

2-тапсырма

Сенің қолыңа жазбаның қиындылары түсті. Осы қиындылардың ішінен Мақтақыздың құйрығынан айырылған мысығына жұбату хатын құрастыр.

3-тапсырма

Жылдан құр қалған түйені Мейірімді періште қалай жұбатты? Сөзбен бе әлде іспен бе? Түйені тағы қалай жұбатуға болады?

ІV. Қортынды

Мына бұлттың ішіне жұбату сөздерді тауып жаз.

Рефлексия

17-18-сабақ

Тақырыбы: Жұбату – жебеу

Мақсаты: Оқушыларға сөйлеудің жұбату-жебеу ерекшеліктерімен таныстыру.

Сөйлеу ерекшеліктері туралы білімдерін арттыру

Әдісі: түсіндіру, сұрақ- жауап, әңгімелеу

Көрінекілігі: слайд, үлестірмелі қима қағаздар

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру

Психологиялық дайындық

Сен мұңайсаң-

Өртенгендей өзегі,

Бұтақтағы әнші құстар безеді.

Не істеу керек?

Күлу керек, балақай!

Сонда тіпті жұмсарады қалақай!

ІІ. Қызығушылығын ояту

-Қандай жұбату сөздерін білеміз?

-Құрап келген ертегілерінде кейіпкерге қандай жұбату сөзін арнадыңдар?

ІІІ. Жаңа сабақ

Ертегілер елінің асханасы

Ертегілер елінің асханасындабарлық ертегінің кейіпкерлері түскі ас ішуге жиналды.Осы кезде төрт жердегі Электронда тақтаға төрт түрлі хабарландыру шықты.Олардың қайсысы кейіпкерлерді жұбатады? Хабарландырудағы қай сөз олардың көңілін аулайды?Ал қай сөзге олардың көңілдері толмай, шыдамсыздық танытады?

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Өзіңе ұнаған хабарландыруды хабарлаушының дауыс ырғағына салып, дауыстап оқы.

2-тапсырма

Ертегінің кейіпкерлері бірін бірі жұбата бастады.Кім не айтқанынтапсаң, төмендегі сөздердің жанына аттарын жаз.

2-тапсырма

Суретте ренжіп тұрғандардың қайсысын қалай жұбатар едің?

4-тапсырма

Кімді қандай сөздермен жұбатар едің? Жаз.

Қорытындылау

Рөлдік ойын

Рефлексия

19-сабақ

Тақырыбы: Мен қандай тыңдаушымын

Мақсаты: Оқушыларға дауыс ырқағымен оқылған шығарманы мұқият тыңдауға, мазмұнына мін беруге үйрету.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру, топтастыру

Көрнекілігі: журнал, тест, мағыналы суеттер

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Оқушылар тыңдаушы сөзін қалай түсінеді, топтастырып жазады.

ІІІ. Жаңа сабақ:

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

- Қандай тыңдаушы екеніңді білгің келе ме?

- Тест сұрақтарына жауап беріп көрші.

«иә»-2 ұпай

«кейде»-1ұпай

«жоқ»- ұпай

20 ұпайдан жоғары: саған әлі тыңдай білуге үйрену керек;

13тен 20 ұпайға дейін: сен әркез жақсы тыңдай білесің;

0-ден 12 ұпайға дейін: сен жақсы тыңдаушысың. Жарайсың!

2-тапсырма

XVIII ғасырда өмір сүрген батыр, қолбасшы, би, шешен Сырым Датұлының бала күніндегі тапқырлығы жайында айтылатын аңыз- әңгімені мұғалім дауыстап оқиды. Бір рет оқылғаннан кейін мына сұраққа жауап бер:

- Жолаушылар қай сөздің астарын түсінбеді?

- Оның мағынасын бала Сырым қалай түсіндірді деп ойлайсың?

3-тапсырма

Екі рет тыңда. Мәтіннің мазмұнын бала Сырымның берген жауабымен қосып айту үшін 5-6 тірек сөздерді жазып ал. Асты сызылған сөздерге мән бер.

4-тапсырма

Ғ.Дүйсековтың «Абайдың үш сезімді қатар қабылдауы» деген әңгімесінен үзінді оқы.

- Абай қандай тыңдарман?

- Ол үшін адамға қандай мінез қажет деп ойлайсың?

- Сен де Абай атаңа ұқсап өзіңді жан-жақты жаттықтырып көр.

ІV. Қортынды

Рефлексия

20-21-сабақ

Тақырыбы: Мен оқырманмын

Мақсаты: Оқушыларға дауыс ырқағымен шығармаларды өз бетінше оқуға дағдыландыру.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру, машықтық.

Көрнекілігі: журнал, кітаптар, суреттер

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

Қуан кітап, қуанатын күн бүгін
Серпіп таста мұңды жүрек түндігін.
Кел, оқырман тойын тойла кітаптың,
Шаттанатын мерекелі күн бүгін.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Өлең сөздерін қалай түсінесің?

Артық ғалым кітапта,

Ерінбей оқып көруге. Абай Құнанбаев

ІІІ. Жаңа сабақ

Кітап арабтың «жазу» деген сөзінен шыққан.Ол тарих шежіресі,оқу тәрбие құралы болып табылады. «Оқымасан ой тоқырайды» деген сөз кітап оқымағанның ойы таяз,санасы төмен,өмірі қараңғы болатыны дәлелдейді.Алғашқы кітаптар осыдан бірнеші жыл бұрын пайда болған.Ол біздің қолымыздағы еш ұқсамайды.Алғаш рет кітап жұмсақ балшықтан жасалған.Жұмсақ балшыққа үшкір нәрсемен жазу жазып,оны кептіріп,кейін күйдірген.Ол кәдімгі кірпіш тас сияқты болған.Бамбук өсімдігінен таяқшалар әзірлеп соған да жазған.Ежелгі Египетте кітапты тасқа қашап жазған.Кейін жануарлардың терісінен пергамент деп аталатын материал жасалып,кітап соған жазылған.Еуропада кітап шығарудың негізгі материалы қағаз XIII ғасырда пайда болды.Кітаптың шығу тарихы мыңдаған жылдар мен ғасырларды артқа тастаған.

Дәптермен жұмыс

2- тапсырма

Анкетаның сұрақтарына жауап бер.

3- тапсырма

Анкетаның сұрағына жауап жаз.

4-тапсырма

Мақалалардың тақырыбынан мазмұнын анықта.

5- тапсырма

Есте сақтау қабілетіңді тексеріп көр. Кестедегі жазуларды 30-50 секунд шамасында мұқият ұарап, неше сөз бар екенін және сол сөздерді жаттап ал. Енді кестені жауып қойып, есіңде қалған сөзді ата.

*Сөздік жұмыс

Картотека- кітаптық мәліметтерін (кітаптың атығ авторы, шыққан жылы, басылымы, тіркелу номері т.б) жазған карточкалардың жүйесі және оларды сақтайтын жер.

Каталог- (тізімдеме) кітаптардың белгілі бір тәртіппен жасалған тізімі

6-тапсырма

Е.Шаймерденовтың «Кітап- өзін- өзі жетілдіру құралы, рухани баюдың бірден-бір жолы» деген мақаласының әр абзацының бірінші сөйлемін оқы. Осы сөйлемдер бойынша жазушының айтайын деген ойын анықта. Оны өз сөзіңмен ата.

7- тапсырма

Дауыстап оқы. Жылдамдығыңды тексер.

Кестені толтыру

ІV. Қортынды

Мақал-мәтелдер
1.Оқу - білім азығы,
Білім – ырыс қазығы.
Білім басы - бейнет, соңы - зейнет.
2.Кітап білім бұлағы-білім өмір шырағы
3.Кітап-ақыл ойдың айдыны
4.Кітапсыз үй-терезесіз бөлме
5.Кітап жинай берген мұрат емес,оқыған мұрат
6.Көп жасаған білмейді,көп оқыған біледі
7. Өнер - ағып жатқан бұлақ,
Ілім - жанып тұрған шырақ.
8.Кітап - алтын қазына.
9.Кітап-ғылым - тілсіз мұғалім.

Кітап туралы ой-толғаныстар

**Кітап оқымай ми толмайды, көз көрмей, көңіл тыңбайды.
**Оқырмандарға айтарым: көңіліңе ұнаған кітапты күн сайын оқу керек, тіпті жылына бір рет қайталап оқу керек, сонда одан бұрын аңғармаған көптеген пікірлерді табасың.

**Кітап алып күш қана емес, күркіреп-күрсініп жатқан өмірдің өзі.
**Кітапты көп оқыған кенже қалмайды.
**Адам өледі, кітап жасарып жасай береді.
**Кітаптың берер сабағы, ойы ғарыштан да шексіз, жарық, нұрлы, қуатты.
**Сезімтал, сергек жасқа ұлы ұстаз — кітап.

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

22-сабақ

Тақырыбы: Мәтін типтері

Мақсаты: Мәтін туралы берілген түсініктерді кеңейте түсу. Мәтін түрлерін ажырату дағдыларын жетілдіре түсу. Жоспар құру арқылы мәтін құрастыру қабілеттерін арттыру.

Әдісі:сұрақ-жауап,түсіндіру.

Көрнекілігі: журнал, схема

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

ІІІ. Жаңа сабақ

Дәптермен жұмыс

1- тапсырма

Сызбаны қарастыр. Нені бұрыннан білесің, немен енді таныстың? Дәйекті немесе дәйексіз мәтіндерге қай сұрақтар қойылатынын тауып жаз.

Ø Неге?

Ø Қандай?

Ø Қалай?

2- тапсырма

Басталған үш мәтінді аяқта. Мәтіндер пайымдауға, суреттеуге, әңгімелеуге арналсын. Мәтіннің соңына мән бер.

ІV. Қортынды

Рефлексия

23-сабақ

Тақырыбы: Мәтіннің көркем тұстары

Мақсаты: Мәтіннің тұстарын анықтауға үйрету.

Әдісі:сұрақ-жауап, түсіндіру, дәлелдеу.

Көрнекілігі: журнал, схема

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Мынау менің жүрегім-
Бәрі осыдан басталған.
Мынау ақылды басым-
Бәрін-бәрін ойлаған.
Мынау менің оң қолым,
Мынау менің сол қолым-
Барлық істі атқарған.
Қолымыздан ұстайық,
Жылуымызды сыйлайық.
Бір-бірімізге жылуымызды сыйлап,
сабағымызды бастайық.

ІІ. Қызығушылығын ояту

ІІІ. Жаңа сабақ

Дәптермен жұмыс

1- тапсырма

С.Мұхтарұлының «Щоқан және өнер» деген зерттеуінен Қозы Көрпеш- Баян сұлу кешені жайындағы мағлұматтарды мән беріп оқы. Осы сөйлемнен мәтіннің бақырыбын, бастапқы бөлімін, негізгі бөлімін тауып құрастыр. Мәтіннің айтайын деген ойын дәл жеткізетіндей қылып мәтінді түйіндейтін сөйлеммен аяқта.

ІV. Қортынды

Тест тапсырмалары:

Мәтін неше сөйлемнен тұрады?

А) екі

Ә) бір

Б) бірнеше

2) Мәтіннің түрлерін белгілеңдер.

А) басы, соңы, әңгімелеу.

Ә) әңгімелеу, сипаттау, пайымдау.

Б) хабарлау, аяқтау, жазу.

3) Артық сөзді табыңдар.

А) Астана

Ә) Алматы

Б) саябақ

4) Мәтін дегеніміз...

А) бір нәрсе жайында айтылатын сөйлем

Ә) өзара мағыналық байланыста айтылатын екі не одан да көп сөйлемнен құралады.

Б) бір ғана сұраққа жауап беретін сөздер.

5) Мәтінге ат қойыңдар.

Кітап –адамгершіліктің қайнар көзі, адамзаттың рухани байлығы, өмір айнасы, замана сыры, тарих шежіресі, өнер-білім бұлағы, оқу-тәрбие құралы.

А) байлық

Ә) өнер

Б) кітап

Рефлексия

- Балалар, бүгін біз не үйрендік?

24-25-сабақ

Тақырыбы: Азат жол

Мақсаты: Мәтін туралы мағлұмат бере отырып, азат жол туралы мағлұмат беру

Әдісі:сұрақ-жауап, түсіндіру, машықтық жұмыс

Көрнекілігі: журнал, схема

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Ребус шешу арқылы жаңа сабақтың тақырыбын ашады.

ІІІ. Жаңа сабақ:

Азат жол (абзац нем. absatz - шегініс) - қара сөздегі мәтіннің әр бөлімінің алдыңғы жолын тұтас қатардан сәл шегіндіріп бастау.

Бұл мәтіннің мағына жағынан бірыңғай тиянақты бөліктерін бір-бірінен ажырату үшін қажет. Логикалық мазмұн тұрғысынан мәтіннің бір тынысты кезеңін бөліп алып отыру, ой желісін дұрыс ширатып, өрбіте жүйелеуге өте ыңғайлы. Азат жол мәтіннің түсінікті, түйінді, тұжырымды болуына септігін тигізеді.

Сонымен қатар Абзац сөзі мынадай мағыналарды білдіреді:

Бір азат жолдан екінші азат жолға дейінгі бір мағынаны білдіретін мәтін бөлігі;

Азат жол. Жаңа жолдан бастап жазуда оңға қарай жасалған шегініс.

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

Г.Бельгердің мәтінін оқи отырып, төрт азат жлды тап. Оларды Z таңбасымен белгіле.

2-тапсырма

Мәтіннің тұсындағы торкөзге азат жолдарды: басын- Б, негізгі ойды- Н, соңын- С әріптерімен белгіле.

- Бірінші және соңғы азат жолдардағы мәтін қандай сөздермен өзара байланысқан?

- Автордың мақсаты неде: өзінің көзқарасын білдіру; бір нәрсені әңгімелеу; оқырманның көңіл- күйіне әсер ету?

3-тапсырма

Азат жолдарды рет- ретімен орналастырып, мұхтар Әуезовтың әңгімесінен ұзіндіні қалпына келтір. Азат жолдың орналасу тәртібін тұсындағы торкөздерге цифрлармен көрсет.

4-тапсырма

- Кіріспе азат жолдардың қайсысы өнердің қай саласы туралы айтылады?

- Қайсысы белгілі бір ұғымды (термин) түсіндіреді?

5-тапсырма

Ж.Аймауытовтың ертегісінің, Д.Матайқызы мен Е.Дүйсенбайдың әңгімелерінің бастапқы азат жолдарын оқы.

- Қайсысы мазмұндауға болады?

- Ал қайсысы оқиғаның желісін анықтауға болады?

6- тапсырма

Ділдә Матайқызы әжелерінің өсиет

сөздеріндегі алғашқы азат жолды толықтыр.

7- тапсырма

Соңғы азат жолдан ойды қорытындылаған сөйлемді тап.

- Е.Е.Каменева «Жартастағы таңбалар» деген мақаласында өзінің ойын қалай дамытып, жеткізген?

ІV. Қортынды

Оқушыларға карточкалар үлестіріп беріледі.

Мәтінде неше азат жол бар? Мәтіннің басын- қызыл, негізгі ойды- сары, соңын- көк бояумен бояңдар.

«Екі дос»

Бір күні екі дос орманда келе жатады. Кенеттен алдарынан бір аю шыға келеді. Сол кезде біреуі қаша жөнеледі, екіншісі талға өрмелеп жасырынып қалады. Қашқан жігіт ортада қалып кетеді.

Алайда, не істерін білмей тұрғанда, ойына «Өлген адам сияқты жерге етбетіммен жата қалсам, бәлкім құтылып кетермін» деп жерге жата қалады.

Аю келіп оны иіскелей бастағанда демін жұтып, дем алмай жатады. Аю кеткен соң талға өрмелеп кеткен досы төмен түсіп, досының қасына келіп, күліп: «Айтшы ал, аю сенің құлағыңа не деп сыбырлады?» дейді.

Сонда досы: «Досына қауіп-қатер төніп тұрғанда қашып кеткен адамдардан сақтану керектігімді, айтты» дейді.

Рефлексия

26-27- сабақ

Тақырыбы: Тыйым салу- сақтандыру

Мақсаты: Оқушыларды жол ережесін білуге үйрету. Бағдаршам белгілері бойынша білетіндерін дамыту. Жол ережесін сақтауға, жарақат алған адамдарға көмек көрсетуге, әрдайым сақ болуға, абай болуға тәрбиелеу. Әдісі : ойын әдісі , топтық жұмыс.

Көрнекілігі: журнал, ырым – тыйым сөздер.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Қазақ халқы бала тәрбиесіне мән беріп, оның ырым – тыйымдарын, салт – дәстүрін ерекше сақтаған. Ырым – жақсылықтан өнеге алып, оған жету үшін жасалатын әрекет. Ал, тыйым рәсімдері жас ұрпақты, аруақты сыйлауға, табиғатты қорғауға, әдепті болуға, қарапайымдылыққа, инабаттылыққа баулиды. Халқымыздың әдет – ғұрпын, салт- санасын жақсы біліп, оны іс жүзінде орындай білу – әрбір перзенттің борышы. Ол – мәдениеттің белгісі.

(оқушыларды топқа бөлу)

Қазақ ырымдары: (Әр топ ырымдарды айтып мағынасын түсіндіреді)

Ит ұлыса, жамандық болады.

Баланың желкесінен сүйсе, қырсық болады.

Қазақ үйіне келген адамға дәм таттырып шығарады.

Түнде үй сыпырмайды, тырнақ алмайды , т.б.

Тыйым сөздер: (Әр топ тыйым сөздерді айтып мағынасын ашады)

Босағаны керме , құшақтама.

Жұлдызды , адамды санама .

Тұзды , күлді шашпа.

Бейуақытта жылама, ұйықтама .

Жағыңды таянба т.б.

ІІІ. Жаңа сабақ

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Тыйым- тәрбиенің бір түрі. Ата- бабамыз тыйым арқылы жас ұрпақты жаман әдеттен сақтандырып отырған. Халқымыздың ежелден келе жатқан тыйымдарының себебін тап. Оларды сызық арқылы қос. Тыйымдарды жаттап ал.

Ереже

Тыйым - тәлім-тәрбие, үлгі-өнеге, ақыл-кеңес берудегі тәрбие құралдарының бірі.

Бұл балаларды жаман әдет, жат пиғыл, ерсі қимыл, әдепсіз істерден сақтандыруда маңызды қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан. «Бүйірін таяну –қайғының, жағын таяну - мұң-шердің, жүресінен отыру - әдепсіздіктің белгісі» деп танып, оған тыйым салған. Демек, тыйым - халықтық педагогиканың құрамдас бөлігі. Тыйым үлгілері мен сөздері ел ішінде өте көп.

2-тапсырма

Сен жазбаша және ауызша тыйымдарды кездестіріп жүрген шығарсың. Олардың кейбіруі бұйрық райда естіледі, ал кейбіреуі өтініш түрінде айтылады.

- Есікті қатты жаппа!

- Есікті ақырын жабуыңды сұраймын.

3-тапсырма

Сынып бөлмесіне, асханаға, мектептің кіре берісіне, бақылау жұмысы боғанда, үзіліс кезінде қандай тыйым белгілері іліну керек деп ойлайсың? Суретін сал және жазып көр.

4-тапсырма

Сен бірде таулы және орманды жерге тап болдың делік. Ол жерден әртүрлі тыйым салынған хабарландырулар оқыдың. Тыйым салғандардың аты- тауып жаз. Тыйым сөздердің астын сыз.

5-тапсырма

Мұражайдағы хабарландыруды оқы. Олардың қайсысы ең сыпайлы түрде жазылған және оны астарлы айтылған хабарландырудеуге бола ма?

6-тапсырма

Қоғамдық орындарда тағы қандай тыйым салған хабарландыруларды көріп жүресің, жаз.

ІV. Қортынды

«Құнды сөз» ойыны

Берілген тыйым сөздерді толықтыру.

· Дастарқанды ------------------баспа. (тамақты)

· Үйді айнала ----------------------жүгірме.

· Тізеңді ------------------құшақтама

· Құстың ------------------бұзба (ұясын)

· Жұрт көзінше ----------------кекірме , керілме.

Ойынның қорытындысы бойынша осы тыйым сөздердің құндылығы бар екенін дәлелдейді.

Рефлексия

28-29-сабақ

Тақырыбы: Айналамыздағы белгілер

Мақсаты: Оқушыларды күнделікті өмірде кездесетін белгілер мен жол ережесіне арналған белгілерді білуге үйрету. Бағдаршам белгілері бойынша білетіндерін дамыту. Жол ережесін сақтауға, жарақат алған адамдарға көмек көрсетуге, әрдайым сақ болуға, абай болуға тәрбиелеу.

Әдісі : түсіндіру, ой қозғау, әңгімелесі, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: журнал, бағдаршам, белгілер.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

Балалар бір-бірімен құшақтасып жылы лебіздерін білдіріп, тілек тілейді.

ІІ. Қызығушылығын ояту

Жұмбақтар жасыру

1.Арқаным бар тым ұзын,

Ала алмайсың бір үзім

Тапшы мұны мысығым. (Жол)

2.Бір тұлпар су ішпейді, жем жемейді,

Ескеріп ешбір адам емдемейді.

Жүк емес жануарға жүз адам да,

Шылбырын сымға байлап тез жөнейді. (трамвай)

3.Екі ағасы қашады,

Екеуі қуады.Бұл не? (машина дөңгелектері)

4.Бұйырмапты бас та, ауыз, құлақта,

Бақырайған үш көзі бар бірақта. (бағдаршам)

ІІІ. Жаңа сабақ:

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

Сен қандай белгілерді білесің?

Төмендегі шартты белгілердің тұсына оның қай кезде, не үшін керектігін жаз.

Ереже

2-тапсырма

Мыны шартты белгілердің мағынасын жаз.

3-тапсырма

Сенің киіп жүрген киімнің астарында киімді қалай дұрыс күту керектігін көрсетілген белгілер барын білесіңдер ме? Осы белгілерге белгілеген түсініктердің дүрысын таңдап алып, әрқайсысының астына сәйкес әріптерді жаз.

Сөйлейтін белгілер

1.Жол белгілері нешеге бөлінеді? (4)

2.Негізгілерінің аттарын ата

1.ескерту белгілері.

2.басымдылық белгілері.

3.тыйым салу белгілері.

4.нұсқау белгілері.

Ескерту белгілерінің белгіленуі. (қызыл жиекті, ақ түсті үшбұрыш).

Басымдылық белгілері:( үшбұрыш, ромб, квадрат, дөңгелек,

алтыбұрыш).

Тыйым салу белгілері.(шеті қызылмен жиектелген қызыл, ақ, көк дөңгелектер)

Нұсқау белгілері. (көгілдір түсті дөңгелектер)

1-тапсырма

Суреттегі әртүрлі жол белгілердің қасына (А), (Т) немес (Е) әріптерін жаз. Неге тыйым салынғанын, неден ескертетіндерін және қандай ақпарат беретіндерін түсіндір. Суретті боя. Шартты белгілер ережеге сәйкес болсын.

2-тапсырма

Төмендегі жол белгілері нені білдіреді№ Әрқайсысының тұсына жаз.

Қорытынды: Бүгінгі сабағымыздан не үйрендік?

Ия, дұрыс балалар, жаяулар жүретін жол туралы көп балалар біле бермейді, бірақ біз енді білеміз және ұмытпайтындарыңа сенеміз. Жолда жүру ережесін білу әр адамға міндет пен талап.

Тест

1.Жаяу жүргінші- бұл:

а.Жолда жұмыс істеп жатқан адам.

б.Тротуармен жүріп келе жатқан адам.

2.Қай жағдай жол апатына әкеліп соғуы мүмкін?

а.Жолда ойнау.

б.Машина жүретін жермен жүру.

3.Жаяу жүргіншілер колоннасы жолда қалай жүру керек?

а. Келе жатқан транспортқа қарсы жолдың сол жағымен.

б. Келе жатқан транспорт бағытымен, жолдың оң жағымен.

4.Шананы, шаңғыны қай жерде тебуге болады?

а. Жаяу жүргіншілерге арналған жолда.

б.Парк, стадион, жолға шығып кетпейтіндей жерлерде.

5.Тротуар дегеніміз не?

а. Көлік жүретін жол.

б.Велосипед жүретін жол.

в.Жаяу жүргіншілер жолы.

6.Тротуар шетімен жүрген қауіпті ма?

а.Қауіпті емес, себебі тротуар жаяу жүретін жол.

б.Қауіпті емес, себебі көлік тротуарға жақын жүрмейді.

в.Қауіпті, себебі тротуарға жақын келе жатқан машина сүйкеп өтуі мүмкін.

Рефлексия

Сурет бойынша әңгіме құраңдар

30-сабақ

Тақырыбы: Белгі- рәміз және белгі- көшірме

Мақсаты: Оқушыларға заттардың бір- бірлеріне ұқсап не ұқсамайтыны туралы. Заттардың түп нұсқа немесе көшірмелер туралы мағлұмат беру.

Әдісі : түсіндіру, ой қозғау, әңгімелесі, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: журнал, рәміздің суреті, белгілер.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың назарларын сабаққа аудару, құрал-жабдықтарын түгендеу.

Отан –жерім,Отан - суым,
Отан қуат, нәр береді..
Отан - ұран, Отан - туым,
Отан мәңгі гүлденеді

ІІ. Қызығушылығын ояту

Сөз жұмбақты шешу арқылы сабақтың тақырыбы шығады

1	Р	а	у	ш	а	н
2	Ә	т	е	ш
3	М	е	м	л	е	к	е	т
4	І	р	і	м	ш	і	к
5	З	е	р	т	т	е	У
6	Д	е	ф	и	с
7	Е	к	і
8	Р	а	к	е	т	а

Гүл атауы

2. .... әнге салады, .... ұйқы ашады.

3. Үкімет

4. Ақтан жасалатын тағам.

5. Эксперимент

6. Сызықша

7. Баға

8. Зымыран

(Оқушылардан өз ойларын сұрау)

ІІІ. Жаңа сабақ:

Дәптермен жұмыс.

1-тапсырма

Сызбаны қарастыр. Білгі жайында жаңадан не білдік.

2-тапсырма

Алдыңғы беттегі жол белгілерін қара. Қайсысы белгі- көшірмені, ал қайсысы белгі- рәмізді сипаттаған?

3-тапсырма

Дәріхананың, жеделжәрдемнің, етікшінің, тігіншінің, зоодүкеннің, метроның белгі көшірмелерін және белгі- рәміздерін сал.

4-тапсырма

Мемлекеттің Елтаңбасы мен Туы белгі – рәмізге жатады. Қазақстанның Елтаңбасы мен Туы ненің белгісі берілген?

5-тапсырма

Дүниежүзіндегі барлық адамдар қонаққа келгісі келетін ертегілер елін ойлап табайық. Ол елдің ашылуына оның рәміздері- Елтаңба мен Туының суретін сал және боя. Олардың мағынасын түсіндір.

Рәміздер: пішіндер

Рәміздер: түстер

(Мұғалім мағлұмат береді)

ІV. Қортынды

Рефлексия

31-сабақ

Тақырыбы: Тілдік белгілер

Мақсаты: Оқушыларға тілдік белгілер әріптерден тұаратыны туралы және тыныс белгілер туралы мағлұмат беру.

Әдісі : түсіндіру, ой қозғау, әңгімелесу, сұрақ-жауап.

Көрнекілігі: журнал, бағдаршам, белгілері.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

Қазақ тілі- өз тілім, ана тілім

Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.

Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені.

Болашағым, бақытым, дара тілім.

ІІ. Жаңа сабақ

Адамдар сан мыңдаған белгілер ойлап тапты. Соның бірі- тілдік белгілер. Оған әріптерді жатқызуға болады. Әріптер арқылы дыбысты белгілейміз.

Сөйлеемдегі қызметіне қарай сөз соңына немесе сөйлемнен кейін қойылатын белгігі- тыныс белгісі дейміз. Ол да тілдік белгілердің біріне жатады.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Математикалық белгілер- қосу, алу, теңдік, тағы басқа таңбалар бар. Қайлай ойлайсың, сандар мен математикалық таңбалар тілдік белгіге жатады ма? Тағы басқа қандай тілдік белгілерді білесің?

2-тапсырма

Адамдар гүлдер мен ағаштарды жұлып, сындырмау үшін, маңайына қоқыс тастамас үшін қандай белгілерді жасап, іліп қояр едің?

Аулада:

Саябақта:

Демалыс орындарда:

Көшеде:

Далада:

1-тапсырма

Тірек конспектілер

Берілген мәтін мен тірек конспектінің екі нұсқасын салыстыр. Тірек конспектінің әр нұсқасында қандай шартты белгілер пайдаланған?

2-тапсырма

Қ.Зарқұмарұлының Антрактидаға жасаған сапаларынан жазылған мәтінді оқы. Берілген мәліметтердің астын сыз. Осы мәліметтерге сүйене отырып, тірек конспект құр.

3-тапсырма

Антрактида туралы жаңадан қандай мәліметтер білдің? Тірек конспектіні пайдалана отырып, кестені толтыр.

4-тапсырма

Шартты белгілерді: белгі рәміздерді, белгі көшірмелерді, тілдік белгілерді пайданалып, күнделікті толтырып көр.

ІІІ. Қортынды

Рефлексия

32-сабақ

Тақырыбы: Сипаттау мәтіні

Әдісі : түсіндіру, ой қозғау, әңгімелесу, сұрақ-жауап, ВЕНН диаграммасы

Көрнекілігі: журнал, ВЕНН диаграммасы, Ғабит Мүсірепов портреті .

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Мен оқушы баламын,

Оқу ,білім аламын.

Мәтін түрін игеріп,

Сабақта белсенді боламын.

ІІ. Қызығушылығын ояту

-Мәтін неден құралады ? ( Сөйлемнен )

-Мәтін деген не ? ( Жазбаша , ауызша ойды жеткізу )

-Мәтіннің атауын не деп атаймыз? (Тақырып )

-Мәтін тақырыбы қалай, неге сүйеніп құрылады? (Негізгі ойға ,мазмұнына )

-Қандай сөйлемдер мәтін құрайды? (Бір-бірімен байланысты сөйлемдер ғана мәтін құрайды )

-Мәтіндегі сөйлемдердің орнын ауыстыруға бола ма? (Жоқ,Мәтіннің құрамындағы сөйлемдердің өз орны болады )

-Мәтін қандай бөліктерден тұрады? (Басы, негізгі бөлімі, соңы )

-Әр бөлік қалай жазылады? ( Абзацтан және жаңа жолдан басталып

жазылады.)

-Мәтіннің қандай түрлерін білеміз? (Әңгімелеу, сипаттау,пайымдау )

-Әңгімелеу мәтіні деген не?

- Сипаппау мәтіні дегеніміз не?

- Демек, балалар сипаттау мәтіні дегеніміз зат немесе құбылысты

суреттеп, сипаттайтын мәтінді айтамыз.

Кез келген затты түріне, түсіне,сапасына,пішініне қарай сипаттайды екенбіз.

ІІІ. Жаңа сабақ

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

- Ғабит Мүсірепов көл жағасын, суын қалай суреттеген?

- Бұлтты, желді неге теңейді?

- Көл неге Қос Шалқар деп алаған екен?

2-тапсырма

Ғабит Мүсіреповке Қос Шалқар қандай болып көрінеді?Жауабыңды жаз.

3-тапсырма

Өлеңде көктемнің қандай ерекшілігін суреттейді?

4-тапсырма

Деректі суреттеу мен көркем суреттеудің айырмашылығы неде?

ВЕНН диаграммасы

5-тапсырма

Көктемнің екі түрлі суретін салып көр. Біреуі өлеңде суреттелгендей, екіншісі деректі әңгімедегідей болсын.

ІV. Қортынды

Рефлексия

33-34-сабақ

Тақырыбы: Пайымдау мәтіні

Мақсаты: Талқылау мәтінінің сипаттау мәтінінен айырмашылығын

байқату, оқушыларды өз ойын дәлелдеуге үйрету.

Әдісі : түсіндіру, ой қозғау, әңгімелесу, сұрақ-жауап

Көрнекілігі: журнал, сөзжұмбақ, схема

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Мен оқушы баламын,

Оқу ,білім аламын.

Мәтін түрін игеріп,

Сабақта белсенді боламын.

ІІ. Қызығушылығын ояту

ІІІ. Жаңа сабақ

Пайымдау- ол белгілі бір нәрсе жайлы тұжырымдау, пікір айту, дәлелдеу, қорытынды шығару, түйіндеу.

Пайымдау мәтіні белгілі бір пікірді түсіндіреді, дәлелдейді және не үшін? сұрағына жауап береді.

Дәптермен жұмыс

1-тапсырма

Сызбаларды құрастыр.

- Мәтіннің негізгі бөліктері қалай аталады?

- Осы бөліктер пайымдау- түсіндіруде қалай аталады?

- Сызбадағы шегіністер мен үзік сызықтар мәтіннің негізгі бөлігінің ішінде қандай мағына береді?

1-тапсырма Пікірдің ақиқаттығына келтірілген дәлел (аргумент)

Қара қошақан мен ақ қошақанның басынан кенкен оқиғасын оқы. Мәтінде қарамен боялған екі тезиске пікірдің ақиқаттығын келтіретін дәлелдер тап. Тезистен келтірілген дәлелге сұрақ қой. Осы Дәлелдері жеткілікті ме?

2-тапсырма

Сызбаны қарастыр.

- Аргументтің құрылымы қандай?

- Олар қандай бөліктерден тұрады?

3-тапсырма

Абайдық қара сөзінде келтірілген дәлелдерді сыз мен үлгіні пайдалана отырып, түсіндір.

4-тапсырма

Сызбаны құрастыр. Дәлелдерде қандай фактілерді пайдаланады? Түсінгеніңді айтып бер.

5-тапсырма

Төменде келтірілген мысалдан тезистер мен аргументтерін тап. Сызбаға сүйене отырып, аргументте келтірілген фактілерге сипаттама бер.

ІV. Қортынды

Рефлексия

Қорытынды

1-4сыныптарға арналған «Шешендік өнер әліппесі» факультатив сабағы оқушылардың рухани дүниесін кеңейтеді, ақыл – ойы мен сана - сезімін дамытады, әр оқушының сөздік қорын байытады, жақсыдан үйреніп жаманнан жиренуге тәрбиелейді, кітап оқуға деген қызығушылығын арттырады, қазақ шешендігінің өзіндік ерекшелігін танытады. Сабақта жаңа ойды дұрыс жазып үйренеді, оқушылар эссе жазады, тақырыптарға байланысты шағын өлеңдер жаттап, ұйқастар арқылы өлеңдер құрастырады, суретке қарап әңгіме құрастуға үйренеді. Сонымен қатар оқушылар «Шешендік өнер нені үйретеді?», «Сөйлем мәнері», «Сөйлеу мәдениеті», «Тіл және сөйлеу», «Тыңдау мәнері», «Жаңа ойды дұрыс жазып үйренеміз» тақырыптарын меңгеріп, «Кітап- асыл қазына», «Тыңдау мәнері», «Тыңдаймыз және түсінеміз» атты тақырыптар туралы түсінік алды. Өлеңдерді мәнерлеп оқу дағдылары артып, ертегілерді, әңгімелерді түсіне оқып, оны мазмұндау,сахналау өнерін де меңгерді. Қорыта айтқанда, қазақтың ұлы ханы, өз заманының данышпаны Абылай ханның сөйлеген сөзі: “Үлкендеріңді кішілерің сыйлаңдар, көп арасында мына Қазыбек сияқты кішінің де сөзін тыңдандар. Өздеріңді жат елдің алдында жақсы елдің баласындай ұстаңдар. Мұндайда қол бастайтын батыр болу да қымбат, жол бастайтын көсем болу да қымбат, бәрінен де ел тағдырын шешетін шешен болу қымбат. Елдестірмек елшіден, жауластырмақ жаушыдан. Елдесе алмай жауласып кетсек, сендердің олақтықтарыңнан болғаны. Ауыздан шыққан сөз атылған оқпен бірдей, қайтып ала алмайсыңдар. Сөз сөйлегенде ойлап сөйлеу керек”, – дегендей, шешендік өнер-тіл өнері мен сөйлеу мәдениетінің ең жоғарғы сатысы. Сөйлеу мәдениеті өспейінше, жоғары ақыл мәдениетіне жетуге болмайтындығы сөзсіз. Олай болса, ұлы Абай: Өткірдің жүзі, кестенің бізі өрнегін сендей сала алмас, – деп таңырқап, тағзым еткен тіл – мемлекеттік тіл, ана тіліміз, қазақ тілінің қадірін ұғынып, мәртебесін көтеріп, қастерлей білейік!

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.«Шешендік өнер әліппесі». 1 сынып. Авторлары: М.Құлкенов, К. Ерешева, Ж.Әбділда. Алматы «Өлке» баспасы

2. .«Шешендік өнер әліппесі». 2 сынып. Авторлары: М.Құлкенов, К. Ерешева, Ж.Әбділда. Алматы «Өлке» баспасы

3. «Шешендік өнер». 3 сынып. Авторлары: М.Құлкенов, К. Ерешева, Ж.Әбділда. Алматы «Өлке» баспасы

4. «Шешендік өнер». 4 сынып. Авторлары: М.Құлкенов, К. Ерешева, Ж.Әбділда. Алматы «Өлке» баспасы

5. «Шешендік өнер әліппесі» жұмыс дәптері , Ерешева К., Құлкенов М. Алматы: Өлке баспасы 2015 ж.

6. «Жұмбақтар жинағы» Авторы: С.Хасан.

7. «Мақал-мәтелдер жинағы» Авторлары:

8. Бастауыш мектеп №2 2014 ж.

Скачано с www.znanio.ru

Батыс Қазақстан облысы білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинеті «ШЕШЕНДІК ӨНЕР ӘЛІППЕСІ» (1-4 сыныптарға арналған)

Орал, 2016 жыл Батыс Қазақстан облыстық білім басқармасының мектепке дейінгі, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық оқу-әдістемелік кабинетінің сараптама кеңесінде қаралып, облыс…

Мазмұны Түсінік хат ....

Түсінік хат «Шешендік өнер әліппесі» факультатив курсының бағдарламасы жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныптарына арналып жасалынды

Тақырыбы Сағат саны мерзімі І тоқсан 1

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру бөлімі

Жаңа сабақ. -Балалар, мына тақтадағы сөздерге назар аударайық

Ат үстінде отырып сәлем бермейді

Сабақтың тақырыбы: Бау-бақша.

Сейтектің қылығына әжесі қандай көңіл-күйде деп ойлайсың? -Адамдарды күлдіру үшін не істеу керек? -Күлдіргі өлең,әзіл әңгімені қай кезде қолдануға болады деп ойлайсың? -Теледидардан қандай күлкілі…

Бөпеңді жұбататын тағы қандай өлең білесің? -Бесік туралы слайды қолданып әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі : суреттер, телефон,доп

Суретпен жұмыс. Суреттегі жануарлар мен құстарды атайықшы

Ал сен үлкендерді қалай тыңдайсың,апайыңды ше?

Оқушылардың сөздік қорларын молайту, сөйлеу қабілеттерін дамыту

Негізгі бөлім. «Ноян-қоян» Қадыр

Киімдерін кигізсең де Ахмет, Ұмытпайды ,дейді саған «Рахмет!»

Сабақтың тақырыбы: Әдептілік белгісі

Мейірімді жүрекпен Ақ пейілді тілекпен

Жұмбақ- халық ауыз әдебиетінің бір түрі

Тұлпар болып жүгірер жұрыным деп

Сабақтың тақырыбы: Ат қоя білу де өнер

Айып етпе,балапан,т.б. Досыңыздың, туысыңыздың, жақыныңызды ренжітіп алсаңдар,кешірімді дұрыстап сұрағаныңыз жөн болады:

Кішілерді.....................

Сабақтың көрнекілігі : Ертегілер топтамасы

Негізгі бөлім. Туған жер, өскен ел жүрекке жылы сөздердің бәрі де табиғат деген таңғажайып ұғыммен бірігіп жатады

Сабақтың тақырыбы: Ертөстік туралы ертегі

Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру бөлімі

Тақпақты мұқият оқы. Шарлардан тақпақтың ұйқасын тап

Сабақтың тақырыбы: Тілден артық не бар,тілден жаман не бар?

Тақырыбы Сағат саны

Заттың нышаны. 7

Сабақтың тақырыбы: Кіріспе

Жаманға айтқан тура сөз, Құмға құйған сумен тең

Келбет те сол, кескін де Мұны ойланбай кім дағы,

Кім айтты? НЕ айтты? Кімге айтты? ІІІ

Мысалды мұқият оқы. Ақжарқын жазда ауылдағы ата-әжесінің үйіне демалуға барған

Біреу бірдеңе сұраса, ойланып, анық жауап бер, аузыңа түскен сөзді айта салма

Ширату. 1.Дауыс ырғанына салып айт

Сарғыш гүлі біртіндеп, Шарланады үлпілдеп

V.Сабақты қорытындылау. Жадынама

Досыңа қалай жауап берер едің? ü Қандай жауап досыңды ренжітуі мүмкін? ü Қандай жауап екеуіңнің достығыңды нығайта түседі деп ойлайсың?

Бір шымшық торға түсті соры қайнап,

Сабақтың тақырыбы: Ыммен түсіндіру және ишарамен білдіру

Шайдың қайнағанын қалай айтамыз?

Бұл жолы «Тобылға» жанкүйер болып отыр

Біреу сөйлегенде екінші біреу оны тыңдайды

Жаз: _____________________________________________________________________________

Торсық дегеніміз – сусын құятын ыдыс

Кейде тыңдап отырғанда бұрын естімеген сөздер, ұғымдар кездесіп қалады

Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.

23.12.2023