ПРЕЗЕНТАЦИЯ ПО ХИМИИ НА ТЕМУ "ОЛИМЛАР"

ANDIJON DAVLAT  UNIVERSITERTI ANDIJON 201 20166 ANDIJON

“Biz  xalqimizni  dunyoda  hech  kimdan  kam  bo’lmasligi,  farzand­ larimizni  bizdan  ko’ra  kuchli,  bilimli,  dono  va  albatta  baxtli  bo’lib  yashashi  uchun  bor  kuch  imkoniyatimizni safarbar etayotgan  ekanmiz  bu  borada  ma’naviy  tarbiya  masalasi  hech  shubhasiz  beqiyos ahamiyat kasb etadi.”   ISLOM KARIMOV

MAVZU:  O’ZBEKISTON  KIMYOGAR  OLIMLARI

IBROHIMJON RAHMONOVICH  ASQAROV Jalaquduq  Ibroximjon Asqarov 1949 yil 6 oktyabrda  Andijon  viloyati  tumanida  tavallud  topgan.  1970  yilda  Andijon  Davlat  Pedagogika  institutining  kimyo­ biologiya fakultetini,  2000 yilda Farg‘ona  huquqshunoslik  Davlat  fakultetini  1972­1975  tibbiyot  yillarda  Toshkent  Davlat  akademiyasida,  yillarda  1980­1982  Rossiya Fanlar akademiyasining universitetitni  tamomlagan.  Elementoorganik birikmalar kimyosi institutida ilmiy ish bilan shug‘illanib,  1975  yilda  nomzodlik,  1991  yilda  doktorlik  dissertatsiyalarini  himoya  qilgan.  Xirurgiyada  qo‘llash  uchun  sintetik  elimlar  siakrin  AP  ­1,  siakrin­ AndiMos,  bir  qator  dorivor  birikmalar  hamda  o‘nlab  oziq­ovqat  qo‘shilmalarini ixtiro qilgan va amaliyotga joriy etgan.

Umumta’lim  maktablarining  7­8­9­sinflari  uchun  “Kimyo  asoslari”  universitetlar  uchun  “Organik  kimyo”  darsliklari  millionlar  nusxada qayta –qayta nashr etilgan. Asqarov Ibroximjon kimyo fanlari  doktori,  professor,  huquqshunoslik  fanlari  fahriy  doktori,  O‘zbekiston  Xalq  tabobati  akademiyasining  haqiqiy  a’zosi,  O‘zbekistonda  xizmat  ko‘rsatgan ixtirochi, zaxiradagi polkovnik.  2012  yildan  Oliy  Attestatsiya  Komissiyasining  pedagogika,  psixologiya  va  metodika  fanlari  bo‘yicha  ekspertlar  kengashi  a’zosi  sifatida faoliyat ko‘rsatmoqda.

SOBIR YUNUSOVICH YUNUSOV                                           (1909­1995) tug‘ildi.  1910  yil  otasining  Sobir  oilasida  so‘ng  Yunusovich  Yunusov  –  vafotidan  O‘zbekiston Respublikasi Fanlar  ademiyasining    akademigi,    sohasidagi  yirik  olim.  Sobir  Yunusov  1909  yil  18  martda  Toshkent  shahrida  g‘isht  teruvchi­ ishchi    onasi  qo‘lida  tarbiyalandi.  14  yoshidan  boshlab  avval  temirchi,  so‘ng  usta  sifatida  mehnat qila boshladi.  tabiiy  birikmalar  kimyosi  1925 yilda metallistlar ittifoqi Sobir Yunusovni K.Marks nomli pedagogika  texnikumiga yubordi. O‘qishni muvafaqqiyatli tugatgandan so‘ng u texnikumda  matematika  o‘qituvchisi  bo‘lib  ishlay  boshladi.  1930  yilda  Sobir  Yunusovni  O‘rta  Osiyo  Davlat  universitetiga  etaklab  keldi.  O‘sha  yili  kimyo  fakultetiga  o‘qishga kirdi. 1935 yilda «Oddiy talxak o‘simligining alkaloidlarini tekshirish»  mavzusida  diplom  ishini  Moskvadagi  Butunittifoq  kimyo­farmatsevtika  ilmiy­ tekshirish  institutining  (NIXFI)  alkaloidlar  kimyosi  bo‘limida  ko‘zga  ko‘ringan  sovet kimyogar olimi akademik A.P.Orexov rahbarligida yoqladi.

Shu  davrdan  boshlab  alkaloidlar  kimyosi  Sobir  Yunusovning  jonajon  ishi  bo‘lib qoldi.  Alkaloidlar kimyosi laboratoriya xodimlari akademik S.Yunusovning bevosita  rahbarligi  va  ishtirokida  O‘rta  Osiyo  florasining  4000  dan  ortiq  o‘simligini  alkaloid  saqlash  nuqtai  nazaridan  tekshirib  chiqdilar,  170  dan  ortiq  o‘simlik  turidan  750  dan  ortiq  alkaloid  ajratib  olindi,  ulardan  420  tasi  yangi  birikmalar  bo‘lib, 400 ga yaqinining kimyoviy tuzilishi isbotlandi. Nazariy ishlarni amaliyot  bilan  bog‘lab  olib  borib,  galantamin,  sitizin,  papaverin  va  boshqa  bir  qancha  alkaloidlarni ajratib olish uchun yangi o‘simlik manbalari topildi.  ishlar  davomida  bisbenzilizoxinolin  alkaloidlari  qatorida  yangi  «talmin»  va  «fetidin»  ichiga  gem­almashingan  siklogeksadienon  siklli  furanoxinolin  va  5,6,7,8­tetragidrofuranoxinolinlar  kashf  etildi.  Birinchi  marta  ishqorlari  va  xinolizidin  qatoridagi  biomolekulalyar  alkaloidlar  topildi  va  o‘rganildi.S.  Yunusov  1986­1995  yillarda  O‘zbekiston FA kimyo texnalogiya bo‘limida rais lavozimida ishladi. 1995­1998  yillarda O‘simlik maddalari kimyosi institutining faxriy direktori bo‘ldi 1999 yilda  institutga uning nomi berildi. 2002 yilda S.Yunusov o‘limidan so‘ng O‘zbekiston  Respublikasi Prezidentining farmoni bilan «Buyuk xizmatlari uchun» orderi bilan  taqdirlandi. tiplari  xinolin  asoslari  Ilmiy  sekosteroid

KARIM SODIQOVICH AXMEDOV (1914­2003) Karim  Sodiqovich  Axmedov  1914  fevralida  Toshkent  shahrida  yilning  19  tug‘ilgan.  U  dunyodagi  tan  olingan  kolloid  kimyo,  fizik­kimyoviy  mexanika,  polimerlar  fizik­kimyosi,    polielektrolitlar  va  sirt­faol  moddalar  sohasidagi  yirik  olim  bo‘lib,  O‘zbekistonda  kolloid  kimyo  maktabini  yaratgan.  K.Axmedovning  ilmiy  tadqiqotlari  keng  sohalarni  qamrab  olgan  bo‘lib,  ular  organik    va  noorganik  dispers  sistemalar  xossalarini  boshqarish  va  kimyo texnalogiyasining kolloid­kimyoviy jarayonlarini boshqarish uchun  suvda eruvchan poli­elektrolitlar va sirt­faol moddalarini ma’lum maqsadga  yo‘naltirilgan sintezining ilmiy asoslarini yaratish bilan bog‘langan.

NE’MATJON MADIXONOV Ne’matjon  Madixonov  1939  yil  9  mayda  Andijon  shahrida  dunyoga  keldi.  U  1956  yilda  Andijon  shahridagi  29­o‘rta  maktabni  tamomlab,  shu  yili  Andijon  davlat  pedagogika  institutining  kimyo­biologiya  fakultetiga  o‘qishga  kirdi.  48  yillik  ilmiy  pedagogik  faoliyatida  31  ta  ixtiro  va  patent, 300 dan ortiq ilmiy maqola, 6 ta darslik va  o‘quv  qo‘llanma,  uslubiy  qo‘llanmalar yaratdi. ortiq  20  dan

TO‘XTASIN YUSUPOVICH  NASRIDDINOV To‘xtasin  Nasriddinov  1939  yilda  Andijon  viloyatining  Izboskan  tumanida  tavallud  topgan.  O‘rta  maktabni  bitirib,  1959  yilda  o‘qish  istagida  Andijon  Davlat  Pedagogika  institutining  kimyo­ biologiya  fakultetiga  xujjat  topshirgan.  O‘qishni  bitirgach,  1964­1966  yillarda  Izboskan  tumanidagi  maktabda ishlaganini xisobga olmagandi, qariyb 50  yildan  buyon  o‘zi  o‘qigan  oliy  dargohda  faoliyat  ko‘rsatib kelmoqda.   T.Nasriddinov  tajribalari  va  o‘quv  ta’limiy  saxasidagi  ARM  erishayotgan  yutuqlariga  asoslanib,  Koreya  Respublikasining  KOISA  xalqaro  xamkorlik  tashkilotining  50000  AQSH  dollarlik  shartnomsiga  asosan  ARM  faoliyatida  o‘quv adabiyotlari, ularning elektron darsliklari yaratildi. To‘xtasin  Yusupovich  kimyo  fanlari  doktori,  professor  A.G.Maxsumov  rahbarligida  1971  yilda  kimyo  fanining  eng  dolzarb  sohasi  bo‘yicha  nomzodlik  dissertatsiyasini  muvaffaqiyatli  ximoya  qilgan  va  12  ta  ixtirolik  guvohnomasi  sohibidir.

SAYYORA SHARAFOVNA RASHIDOVA tugatdi.  Sayyora  Safarovna  Rashidova  1943  yilning  2  avgustida  Jizzax  shahrida  xizmatchi  oilasida  tavallud  topgan. 1960 yil Toshkent shahridagi 43­o‘rta maktabni  oltin  medal  bilan    1960­1965  yillarda  M.V.Lomonosof  nomidagi  Moskva  Davlat  universiteti  yuqori molekulyar birikmalar kimyosi kafedrasida tahsil  oladi.  Polimerlar  kimyosi  bo‘yicha  jahonga  tanilgan  maktab  yaratgan  olima,  kimyo  fanlari  doktori,  O‘zbekiston  Fanlar  akademigi,  O‘zbekiston  Respublikasida  xizmat  ko‘rsatgan  fan  arbobi, O‘zR FA Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti  direktori.  akademiyasining  U  yuqori  molikulyar  birikmalar  kimyosi,  metallorpolimer  sistemalari,  biologik  faol  polimerlar,  nikokimyo  va  nanofizika  sohalaridagi  tadqiqotlari  bilan  keng  ilmiy  jamoatchilik  tomonidan  tan  olingan.  Sayyora  Rashidova  –  1000 dan ortiq ilmiy nashirlar, 7 ta monografiya va darsliklar, 50 ta ixtiro va  patentlar muallifi.

MASTURA ISKANDAROVA  Mastura  Iskandarova  1948  yilning  4  mayida  CHimkent  viloyatining  Sayram  tumanidagi  Qoramurt  qishlog‘ida  ziyoli  dehqon oilasida tavallud topgan. 1965 yilda  Toshkent  Politexnika  institutining  kimyo­ texnalogiya  fakultetiga  o‘qishga  kirib,  uni  1970  «Bog‘lovchi  materiallar  kimyoviy texnalogiyasi» ixtisosligi bo‘yicha  tugatib,  muhandis­texnolog  diplomiga  ega  bo‘lgan.  yilda  Olima  o‘z  ilmiy  faoliyati  mobaynida  oddiy  va  maxsus  turdagi  klinkerlar,  sementlar  va  kompozitsion  bog‘lovchi  materiallar  ishlab  chiqarishning  energiya  hamda  resurstejamkor  texnalogiyalarini,  ularning  ilmiy­nazariy  asoslarini  yaratish  borasida  keng  qamrovli  ilmiy  izlanishlar  olib  bordi  va  soha bo‘yicha taraqqiyotiga munosib xissasini qo‘shdi.

Uning oson suyuluvchan mahalliy jinslardan foydalanib past haroratda klinker olish,  mahalliy tabiiy va texnogen xom ashyolarni sementga qo‘shimcha sifatida ishlatib,  mustahkamligi  va  sulfatli  agressiv  muhitlar  ta’siriga  bardoshi  yuqori  bo‘lgan  sementlar  ishlab  chiqarish  borasidagi  ishlanmalari  sement  korxonalarida  joriy  etilgan. Hozirgi  paytda  M.Iskandarova  rahbarlik  qilayotgan  markaz  jamoasi  «O‘zmetkombinat»  OAJ,  «Ohangaronsement»  OAJ,  «Qizilqumsement»  OAJ,  «Quvasoysement»  OAJ,  «Bekobodsement»  OAJ,  «Angrensement»  OAJ,  asbestsement  byumlar  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar,  «O‘zbekneftgaz»  MXK,  «Neftgazmineral»  QK,  «Ammofos­Maksam»  OAJ,  «O‘zgeoburneftgaz»  OAJ  hamda  ko‘pgina  xususiy  korxonalar  bilan  hamkorlikda  klinker,  sement,  turli  xil  kompozitsion bog‘lovchi materiallar, kuydirmasdan olinadigan g‘isht, asbestsement  byumlar,  neft­gaz  sanoati  uchun  loyli  burg‘ulash  qorishmalari  va  tomponaj  sementlarini  og‘irlashtirishga  mo‘ljallangan,mahalliy  xom  ashyo  va  ikkilamchi  foydalanib  chetdan  keltiriladigan  og‘irlashtirgichlarning  o‘rnini  resurslardan  bosadigan  va  eksportga  yo‘naltirilgan  og‘irlashtirgichlar  ishlab  chiqarishning  innavatsion texnalogiyalarni ishlab chiqarishga joriy etish borasida sermahsul amaliy  ishlar olib bormoqda.

kimyo­biologiya  KAMOLDIN G‘OPIROV Kamoldin  G‘opirov  1949  yil  26  dekabrda  Andijon  viloyatida  tug‘ilgan,  1971  yilda  Andijon  Davlat  Pedagogika  institutini  ixtisosligi  bo‘yicha  tamomlagan.  SHu  kunga  qadar  K.G‘opirovning  ishlari  mahsuli  sifatida  31  nomdagi  darslik  va  o‘quv  etilib,  respublikamiz  o‘quvchi  o‘qituvchilari  tomonidan foydalanilmoqda.  ilmiy­ijodiy  qo‘llanmalari  nashr  «Yilning  eng  yaxshi  darsligi  va  o‘quv  o‘quv  adabiyoti  muallifi»  Respublika tanlovida 2005 yilda 7­sinf «Kimyo» darsligi, 2007 yilda  9­sinf    «Kimyo»  darsligi,  2007  yilda  9­sinfda  «Kimyo  o‘qitish  metodikasi»

va  2013  yilda  «Kimyo  asoslari»  nomidagi  darslik  va  qo‘llanmalari 3­darajali diplomlar bilan, 2008 yil 8­sif «Kimyo»  taqdirlangan.  1992  yil  darsligi  1­darajali  diplom  bilan  «O‘zbekistonda  xizmat  ko‘rsatgan  xalq  ta’limi  xodimi»,  1992,  2006  yillarda  «Mustaqillik  nishonlari»,  2007  yilda  «El­yurt  xurmati» ordeni, 2010 yil 24 avgustda O‘zbekiston Respublikasi  Prezidenti  Farmoniga  binoan  «O‘zbekiston  Qaxramoni»  fahriy  unvoni hamda «Oltin yulduz» nishoni bilan taqdirlangan.

YUSUFJON TOJIMAMETOVICH  ISAYEV Yusufjon  Isaev  1967  yilda  Andijon  tug‘ilgan,  kimyo  fanlari  nomzodi,  shahrida  1993  yilda  Andijon  Davlat  dotsent.  Universitetining  kimyo­biologiya  fakultetini  tamomlagan.  2001  yilda  «Glitsirrizin  kislotasi  hosillari  faolligi»  mavzusida  kimyo»  ixtisosligi  bo‘yicha  nomzodlik  dessertatsiyasini  himoya  qilgan.  Yu.Isaev  organik  kimyo,  bioorganik  kimyo,  tovarlarni  kimyoviy  tarkibi  asosida  etuk  mutaxassis.  ularning  biologik  02.00.10­«Biologik  bo‘yicha  va  sinflash  fanlari  Yu.Isaev  xammaullifligida  olingan  bir  qator  biostimulyatorlar  paxta  va  bug‘doy  xosildorligining  ortishiga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatishi  isbotlangan.  Olim  tomonidan bir qator biologik faol biostimulyatorlarni kimyoviy tarkibi asosida  sertifikatlash uslubi ishlab chiqilgan va amaliyotga joriy etilgan.

NOZIMJON HOSHIMJONOVICH  TO‘XTABOEV munosabatlarida  tovar  kodlarini  kimyoviy  tarkibi  asosida  tadqiq  etish»  mavzusida  dissertatsiya  ishini  himoya  qilib,  texnika  fanlari  nozodi  ilmiy  darajasiga, 2003 yilda esa dotsent ilmiy unvoniga ega bo‘lgan.  1993                              Nozimjon  Hoshimjonovich  To‘xtaboev  1971  yil  5  mayda  Namangan  viloyati  Uchqo‘rg‘on  Qayqi  qishlog‘ida  yilda  Andijon  Davlat  tug‘ilgan  universitetining  kimyo  fakultetini  kimyo­ biologiya  o‘qituvchisi  mutaxasisligi  bo‘yicha  imtiyozli  diplom  bilan  tugatgach,  1993­1996  yillarda mazkur universitetning asperanturasida  tahsil  oldi.  02.00.22­«Tovarlarni  kimyoviy  tarkibi  asosida  sinflash  va  sertifikatlash»  ixtisosligi  «Paxta  moyining xalqaro iqtisodiy bo‘yicha  2002  yilda

ishlab  chiqib,  amaliyotga  Soha  bo‘yicha  etuk  mutaxassis,  paxta  moyining  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarda  tovar  kodlarini  belgilashning  tezkor  usullarini  Ilmiy  izlanishlari natijasida davlat g‘aznasiga400 ming AQSH dollari  ilmiy­ hisobida  pedagogik  faoliyati  sermazmun  va  serqirrali.  U  75  dan  ortiq  ishlar  ilmiy­metodik,  shu  muallifi.  foyda  keltirgan.Nozijon  To‘xtaboevning  tatbiq  etgan.  jumladan  19  ta  o‘quv­metodik

XULOSA. Biz  ushbu  sh  mobaynida  O’zbekiston  kimyogar olimlarini anorganik va organik kimyo fani  bo’yicha  olib  borgan  ishlarini  kuzatdik.  Kuzatuv  natijalari asosida o’z bilimlarimizni kengaytirdik. Biz  kelajakda  ushbu  olgan  bilimlarimiz  asosida  kimyo  qo’shish  fani  niyyatidamiz . rivojiga  munosib  hissamizni

texnologiya ” nashriyoti 2014. 2. Kimyo asoslari I.R.Asqarov ,  K.G’opirov             O’zbekiston ensiklopediyasi  Tosh: 2014 bet: 6­11 3.Kimyo 7­sinflar uchun darslik. I.R.Asqarov,  N.X.To’xtaboyev, K.G’opirov. Sharq nashiryoti Tosh:  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1.O’zbekiston kimyogar olimlari I.R.Asqarov “Fan va  2015. bet: 5­8 4.www.ziyonet.uz 5.www.referatlar.uz