Происхождение и идеологическое содержание основных мотивов "армянского декоративного искусства"

Ըստ այդմ, ստեղծվել են հատուկ գործիքներ՝ մուրճ, հատիչ, փորագրիչ, հղկիչ, ասեղ, հելուն, գրիչ, վրձին ևն, որոնցից Էլ՝ համապատասխան զարդատեսակների անունները․ զարդաքանդակ կամ քանդակազարդ, դրվագազարդ, կոստղազարդ, ակնազարդ, փորագրազարդ, ասեղնազարդ, գորգազարդ, խճազարդ, նկարազարդ, դրոշմազարդ ևն։ Զարդարվել են մարդկանց և կենդանիների մարմինները, մարդու մաշկը (վիտում), վարսերը, հագուստը, տնային կահկարասին, գործիքները, զենքերը, նվագարանները, խաղալիքները, գերեզմաննևրը, աշխարհիկ ու կրոնական կառույցները, պաշտամունքային առարկաները, գրքերը և այլն։ Հաճախ որպես զարդ օգտագործվել են զանազան իրեր (ատամներ, վւետուրներ, ակնունք, հասարակ քարեր)։ Զարդերը լինում ևն գունավոր և անգույն, բնական տեսքով կամ ոճավորված։ Տատուկ նշանակություն է տրվել զուգակշռությանը (սիմետրիա) և ռիթմին։ Պատկերվել են իրական և երևակայական ձևեր։ Քաղաքում կառուցվել էին թագավորական բազմահարկ պալատ՝ օժանդակ շենքերով, քարվանասարաներ, կամուրջ Ախուրյանի վրայով, Կաթոլիկե եկեղեցին, Գագկաշեն եկեղեցին ու բազմաթիվ այլ շենքեր։ Իզուր չեն Անին անվանում: Կար ջրմուղ, որ բացառիկ երևույթ էր հայկական միջնադարյան քաղաքների համար։

Սելջուկների արշավանքների պատճառով Հայաստանում կանգ է առնում շինարարությունը, բայց Զաքարյանների իշխանության օրոք ամեն ինչ վերականգնվում է։  Կառուցվում են եկեղեցական շենքեր, կամուրջներ, բերդ-ամրոցներ, ինչպես օրինակ՝ Ամբերդի ամրոցը, Սանահինի կամուրջը, Թալինի և Սելիմի լեռնանցքերը քարվանսարաները, Կեչառիսի, Օհանավանքի, Սաղմոսավանքի եկեղեցական շենքերը և այլն։ Առանձին վանքերից բացի՝ կառուցվում են նաև վանական համալիրներ, որոնց կից գործում էին ուսումնագիտական կենտրոններ։ Նշանավոր էին վիմափոր Այրիվանքը (Գեղարդավանք), Սևանը, Գոշավանքը, Սկևռան։

Նշանավոր ճարտարապետներից էին Մանվելն ու Տրդատը։ Մանվելը կառուցել է Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցին։ Նա <<այր էր՝ լի իմաստութեամբ և զորաւոր>> իր գործում, <<ճարտարապետ հանճարեղ>>։ Իսկ Տրդատը հիմնականում աշխատում էր Անիում։ Նրա նախագծով է կառուցվում Անիի մայր տաճարը՝ Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին (1001)։ Տրդատը նաև վերանորոգել է Կ. Պոլսի Սբ. Սոֆիայի տաճարի գմբեթը, որը վնասվել էր երկրաշարժից։ Վերանորոգումից հետո գմբեթն ավել գեղեցիկ է դարձել և <<պայծառ, քան առաջինն>>։

Հայերը վերցնում են Մերձավոր Արևելքի ժողովուրդների ճարտարապետությունից, յուրացնում են նրա որոշ ձևեր և ստեղծում իրենց ինքնատի ճարտարապետական ոճը։ Սա էլ իր հերթին ազդեցություն է թողել այլ ժողովուրդների ու երկրների ճարտարապետության վրա։

Հայաստանում քաղաքները բաղկացած էին լինում երեք մասից՝ միջնաբերդից, բուն քաղաք (շահաստան) և արվարձան։ Առաջին երկուսը պարսպապատվում էին, իսկ արվարձանը տեղակայված էր լինում բուն քաղաքից դուրս։ Թագավորական և իշխանակն պալատները, մեկ առանձին եկեղեցի, մթերքի շտեմարաններն ու զենքի պահեստները գտնվում էին այստեղ։ Իսկ շահաստանում գտնվում էին հասարակական շենքերը, խանութները, արհեստավորները, վարչական շինությունները։

Զարգացավ նաև ամրոցաշինությունը։ Միայն Կիլիկիայի տարածքում կար հարյուր տասներկու բերդ։ Ամրոցները բաղկացած էին երկու մասից՝ միջնաբերդից և բուն ամրոցից։  Միջնաբերդում իշխանական դղյակն էր տեղակայված, իսկ բուն ամրոցում՝ զինվորների համար նախատեսված շինությունները, արհեստանոցները և այլ շինություններ։

Քանդակագործություն։ Քանդակները դրվում էին եկեղեցիների, շենքերի պատերի։ Միջնադարում դրանք չէին դրվում քաղաքների հրապարակներում կամ շենքերի առջև։ Պատկերվում էին ոչ միայն աստվածաշնչյան թեմաներ, այլև՝ աշխարհիկ թեմաներ։ Քանդակում էին մարդկանց, կենդանիներին, բույսերը։ Որպես օրինակ կարող եմ բերել Աղթամարի Սբ. Խաչ եկեղեցին, որի պատերի վրա քանդակված են խաղողի մշակության ընթացքի մասին պատմող պատկերներ՝ որթի տնկումից մինչև խաղողի ստացումը։ Պատկերված են նաև դրվագներ Աստվածաշնչի Ծննդոց գրքից մինչև Ավետարանները։

IX-Xդդ. խաչքարերի արվեստը դառնում է քանդակագործության մի ճյուղ։ Սա յուրահատուկ է միայն հայկական մշակույթին։ Քարե սալի վրա պատկերվում էր քրիստոնեական խաչ, որը զարդարվում էր տարբեր զարդանախշերով։ Խաչքարերը կանգնեցվում էին մի կարևոր իրադարձության առիթով, նշանավոր գործիչների հիշատակին կամ էլ որպես մահարձան։ Նշանավոր խաչքարագործ վարպետներից էին Մոմկիը (Նորավանք) և Պողոսը (Գոշավանք)։

Скачано с www.znanio.ru