Тұлға және оның қабілеттілігі:тұлғаның қалыптасуы,қажырлылық,мінез,қызығушылық,икемділік.

Мектеп: Заңғар орта жалпы білім беру мектебі Мұғалімнің аты-жөні: Туймебаева Алтынай Туракуловна Қатысқандар саны:14 Қатыспағандар саны:0 Күні: 17.05.17 Сынып: 8 Сабақ тақырыбы Тұлға және оның қабілеттілігі:тұлғаның қалыптасуы,қажырлылық,мінез,қызығушылық,икемділік. Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме) Тұлға және оның қабілеттілігі:тұлғаның қалыптасуы,қажырлылық,мінез,қызығушылық,икемділік қасиеттерін сипаттау. Сабақ мақсаттары Адам бойындағы үдерістерін сипаттайды. Адамның өсу мен даму үдерістерінің кезеңдерін анықтайды. Танымдық тапсырмалар арқылы оқушылар өздерінің мінезі мен қызығушылығын анықтайды. Сабақ түрі Жаңа ақпараттармен танысу Тілдік мақсаттар Оқытудың тілдік мақсаты: Суреттердегі адамның кезеңдерін ретімен орналастырып, ерекшеліктерін ауызша түрде айтады. Пәнге тән лексика мен терминология: шартты және шартсыз рефлекс, темперамент, тұлға, мінез-құлық, кезеңдер,қабілеттілік, сәби (сәбилік), бала (балалық), жасөспірім/жасөспірімдік, үлкен адам (кемелденген шақ) Құндылықтарды дарыту Ынтымақтастық:мұғалім сыныпта ынтымақтастық пен жағымды психологиялық атмосфераны орнатады.Оқушылар мұғаліммен бірге сабақтың тапсырмаларын орындайды. Өзіне және айналадығыларға құрмет:Оқушылар бір – бірінің ойын тыңдайды, өзара сыйластықты қалыптастырады. Жұпта, топта жұмыс істейді. Белсене қозғала отырып, сымбаттылықтарын сақтауға жаттығу жасайды. Академиялық әділдік:оқушылар бір-бірлерін әділ бағалайды,себебін түсіндіреді. Өмір бойы оқу:алған білімі өмірде керек болатынын түсінеді. Пәнаралық байланыстар Биология,өзін-өзі тану пәнінен алған пәнінен алған білімдерін қолдана алады. АКТ қолдану дағдылары Интерактивті тақта мен ғаламторды пайдаланады.Керекті ақпараттарды өздігінен іздеп табады.Компьютерді белсенді пайдалану дағдыларын дамыту. Бастапқы білім Оқушылар 5-6 сыныптың «Жаратылыстану» курсынан тірі ағзаларға тән қасиеттерді сипаттай алады, тірі ағзаларға тән үдерістерді модельдеу және түсіндіру, ағзалардың ерекшеліктерін өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтау үшін пайдалана алады. Сабақ барысы Сабақтың жоспарланған кезеңдері Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар 0-3 минут Оқушылармен амандасу,танысу және түгендеу Оқушылардың көңіл –күйінлерін сұрау. Сабақтың басында 05 мин 05-10 мин 25-35мин Топтарға бөлу.1 тоқа ес,2 топқа ойлау,3 топқа түсіну 1.Төмендегі сөздерді мағынасы бойынша танымдық үдерістердің қандай түрлеріне жататынын белгілеңіз? Ес. Ойлау. Түсіну. Қиял. 2.Берілген сөздерден анықтама құрастыру ұсынылады. Балалардың құрбы-құрдастарымен,ересектермен қарым-қатынасының маңызды әдісі сөз.Бала сөз арқылы өз ойын білдіреді,білімімен бөліседі,жаңа білім алады,білік,дағдысы қалыптасады. Зейін –біздің барлық психикалық іс-әрекетіміздің біз үшін маңызды заттар мен құбылыстарға бағытталуы,шоғырлануы. Адамның мінез құлқы-организм қажетсінуін қанағаттандыруға бағытталған бейімділік,қозғалтқыштық әрекеттердің күрделі кешені. Шартты рефлекстерді сипаттаған орыс ғалымы И.П.Павлов. Көңіл күйді сұрау оқушылардың 3.Коллаборатиті ортаны құру: дамино Нәресте 1 айдан 1 жасқа дейінгі бала жасы,көп үйықтайды,тек қарны ашқанда ойянады,таза және температурасы тұрақты жерде дамиды. Ерте балалық шақ 1 жастан 3 жасқа дейін қарқынды өседі.ересек адам жейтін тамақты жейді.жүре бастайды, дүниені өзінше танып білуге ұмтылады. Мектепке дейінгі кезең 3 жастан 7 жасқа дейінгі білуге құштар,сұрақтар сатысы деп аталатын кезең. Мектеп жасы 7-ден 17 жасқа дейінгі кезеңде барлық мүшелері мен жүйелер әрекетінің қайта құрылу жүреді. Жасөспірім 12-15 жас (қыздыр) 13-16 жас (ұлдар)Баланың өсуі мен дамуында жаңа өзгерістер пайда болады.Ұлдар мен қыздардың дене бітімінде бір-бірінен өзгешеліктер пайда болады.Мұның бәрі жыныстық жетілумен байланысты болады. Бойжеткен Бозбала 16-20 жас (қыздыр) 17-21 жас (ұлдар) Ағзадағы барлық мүшелері мен мүшелер жүйесі дамып,қалыптасады.Жүйке жүйесі мен ішкі секреция бездерінің қызметі бір-бірімен үйлесімді жүреді.Эстетикалық көңіл күй,ақыл – ой,жауапкершілік қасиеттер толық қалыптасады Кемелденген 21-55 жас (әйелдер) 22-60 жас (ерлер)Ақыл-ой санасы,ойлау қабілеті жетіліп,шығармашылық іс-әрекеттері табыстарға жетелейді.Қоғам алдындағы жауапкершілігі артады.Белгілі бір мақсатқа жетуге ұмтылады. Адамның өсуі мен дамуы кезеңдері: сәбилік, балалық, жасөспірім, толысқан шақ талқылау. Әр кезеңнің ерекшелігін сипаттау үшін, даму кезеңдерінің суреттерін хронология ретімен орналастырып, сипаттамаларымен сәйкестендіреді.Жаңа сабақтың тақырыбын ашады. 4.Жұптық жұмыс. 1. Мәтінді зерделеп оқу; Тізімдегі терминдерді пайдалана отырып, сөйлемдерді толықтырыңыз. 5 . 1. Мәтінді зерделеп оқу; «дұрыс» немесе «дұрыс емес» деп Шартты және шартсыз тежелуге байланысты жауап беру. Көрсетілген сөйлемдердің қайсысы дұрыс, ал қайсысы дұрыс емес екенін белгілеңіз. Таратпа материалдар Адамның өсуі мен дамуы кезеңдері көрсетілген суреттер Адамның өсуі мен дамуы кезеңдері сипаттамалары Сабақтың соңы 35-45мин Кері байланыс,стикерлер қойп шығу. «ҮЙРЕНГІМ КЕЛЕДІ – ҮЙРЕНЕ АЛАМЫН – ҮЙРЕНУ КЕРЕК». ҮЙРЕНГІМ КЕЛЕДІ – бұл талап - тілектің, мақсат пен мүдденің, ынта мен ықыластың кеңістігі; ҮЙРЕНЕ АЛАМЫН – қабілет - қарымның, таланттың, денсаулықтың кеңістігі; ҮЙРЕНУ КЕРЕК – еңбек рыногындағы сұраныстардың, аймақтағы әлеуметтік - экономикалық проблемалардың, әлемдік экономикалық даму тенденцияларының кеңістігі. Саралау –оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз? Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз? Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы Барлық оқушылар білу қажет: Шартты және шартсыз тежелуді және Мінез-құлық ,темперамент,адам тұлғасы біледі сипаттама бере алады. Көпшілік оқушылар білу қажет. Адамның мінез-құлық ,темпераментін ажырата алады Кейбір оқушылар білу қажет: Адамның кейбір кезеңдеріндегі ерекшеліктерді өмірмен байланыстырып, мысалдар келтіре алады Оқушыларды өсімдіктер мен адамның онтогенез кезеңдерін ретімен орналастырып, ерекшеліктерін сәйкестендіру арқылы анықтап, күтілетін нәтижеге бағыттау. Өз бетімен іздену дағдыларын дамыту барысындағы іс- әрекеттерін бақылау. Жеке, жұптық және топтағы жұмыс барысындағы жұмыс нәтижелері бойынша өз ойларын жеткізуге мүмкіндік беру. топтық, жұмыс кезінде бір-бірінің ойын сыйлап, құрметпен қарауға тәрбиелеу. Сабақ бойынша рефлексия Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? Жеткізбесе, неліктен? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен? Жалпы баға Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқытутуралы да, оқу туралы да ойланыңыз)? 1: 2: Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет? Тізімдегі терминдерді пайдалана отырып, сөйлемдерді толықтырыңыз. Назар – Тиімді әрекет бағдарламаларын таңдау және олардың жүзеге асуының үнемі қадағалануы. Жігер – Өзіңнің тілектеріңді, алдыңа қойған мақсаттарыңды, танымдықпен қоса заттай-практикалық, орындау қабілеті. Жады – Адам өмірінің түрлі кезеңдерінде қабылданған ақпараттарды жинақтау, сақтау және пайдалану үдерісі. Ойлау – Адам миының заттардың жалпы қасиеттерін және сыртқы әлемнің құбылыстарын танып-білуі, олардың арасында байланыс орнатуынан көрінетін психикалық үдеріс. Әсерлер – Сезім мүшелері арқылы өз ағзамызда және қоршаған ортада дұрыс бағыт бағдар таба білу мүмкіндігі. Елестету – Жинақталған ақпараттар негізінде алшақ болашақтағы шараларды болжау. Қабылдау – Заттар мен құбылыстарды олардың қасиеттерін жинақтап көрсететін танымдық үдеріс. Танымдық үдерістер – Келіп түскен ақпараттың қабылданғаннан практикалық әрекетке дейінгі өзгеру сатыларының қатары. Төмендегі сөздерді мағынасы бойынша танымдық үдерістердің қандай түрлеріне жататынын белгілеңіз? Ес Ойлау Түйсіну Қиял Есте сақтау Жылдамдық Қарқындылық Ашушаңдық Сақталу Елестеушілік Жаңғырту Дауыс қаттылығы Қиял Ұғымталдық Эмоциялар Жігерлік Тембр Болжам Арман Шығармашылық Кейіп Сөйлемге тізімдегі мағынасы бойынша сәйкес келетін сөздерді қойыңыз. Тамақ шартсыз тітіркендіргіш болып табылады. Ол ағзаға түскенде шартсыз рефлекстерді : сілекей бөлу, асқазан сөлін бөлу және т.б. Бірақ сілекей бөлуді тек тамақтың өзі емес, оның табиғи белгілері – түрі мен иісі де тудыруы мүмкін. Шартты және шартсыз тежелуге байланысты көрсетілген сөйлемдердің қайсысы дұрыс, ал қайсысы дұрыс емес екенін белгілеңіз. Дұрыс Дұрыс емес Шартсыз тежелу туа біткен болады, шартты тежелу белгілі бір жағдайларда пайда болады. Шартты тежелу қалыптасуы үшін белгілі бір уақытты қажет етеді. Шартсыз тежелу белсенді үдеріс болып табылады, ағзадан үлкен энергия шығындарын қажет етеді. Шартты тежелу белсенді үдеріс болып табылады, ол ағза үшін өте қиын іс-әрекеттер нәтижесінде пайда болады. Шартты тежелу шартты тітіркендіргіш шартсызбен күшейтілген кезде пайда болады. 1. Тұлға және топқа психологиялық сипаттамасы. Адам индивид болып туылады, тұлға болып қалыптасады. Егер адам өзіндік санаға ие болып өз бетінше жаңғыртушы іс-әрекет орындауға қабілетті болса, онда ол адамды «тұлға» дейміз. Тұлғаның психологиялық құрылымына оның мінезі, қабілеттілігі, темпераменті жатады. Тұлғаның тұлға болып қалыптасуына педагогикалық қарым-қатынастың ықпалы өте үлкен және маңызды. Оның қалыптасуына тек қана педагог, ата-ана ғана емес қоршаған орта, айналасындағы араластын адамдардың да әсері баршылық. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыпасуы мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Ол көп аспектілі және әртүрлі ғылымдардың тоғысында қарастырылады. Ертедегі грек ғалымдары жеке тұлғаның дамуына биологиялық факторлар да әсер етеді деп есептеген. Адам даму процесі мен оның нәтижесі үш өзекті жағдаяттардың бірлікті әрекетімен жасалады, олар- тұқымқуалаушылық, қоршаған орта, іс-әрекет және тәрбие. Психологияда «жеке тұлға» деген ұғымның әртүрлі түсіндірмелері бар, бірақ олардың көбі мына түсінікке келіп тіреледі: жеке тұлға дегеніміз әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Жеке тұлғаның ең басты белгісі- оның әлеуметтік мәнінің болуы және оның әлеуметтік қызметтерді (болмысқа, адамдарға, өзіне, еңбекке, жалпы қоғамға қатысты) атқаруы. Жеке тұлға, сондай-ақ, психологиялық дамудың белгілі бір деңгейіне ие (темперамент, мінез-құлық, қабілеттілік, ақыл-ой дамуының деңгейі, қажеттіліктер, мақсат-мүдделер). Психологиялық ғылымда "тұлға" категориясы іргелі ұғымдардың қатарына жатады. Бірақ "тұлға" ұғымы тек психологияға тән емес, ол барлық қоғамдық ғылымдармен зерттеледі, оның ішінде философиямен, әлеуметтанумен, педагогикамен, т.б. Сонда психологиялық ғылым шеңберінде тұлғаны зерттеу спецификасы неде және психологиялық тұрғыдан тұлға дегеніміз не? Алдымен сұрақтың екінші бөлігіне жауап беруге тырысқан жөн. Мұны жасау оңай емес, себебі тұлға деген не деғен сұраққа барлық психологтар түрліше жауап береді. Олардың жауаптары мен ойларыны әр қилы болуы тұлға феноменінің күрделі екендігін білдіреді. Осы орайда И.С.Кон былай деп жазады: "Бір жағынан, он нақты индивидті әрекет субъектісі ретінде, оның барлық жеке бас қасиеттерімен, әлеуметтік рөлдерімен бірге белгілейді. Екінші жағынан, тұлға индивидтің әлеуметтік қасиеттері ретінде, осы адамның басқа адамдармен тура немесе жанама өзара әрекеттесуі нәтижесінде түзілген бойындағы әлеуметтік маңызы бар қасиеттердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Тұлғамен қарым-қатынасқа түсетін адамдар оны еңбек, таным және қарым-қатынас субьектісінде көреді. Ғылыми әдебиеттегі тұлға анықтамаларының әрқайсысы тәжірибелік зерттеулермен және теориялық негіздеулермен бекітілген, сондықтан "тұлға" ұғымын қарастырғанда оларды ескеру керек. Тұлға деп жиі әлеуметтік даму барысында бойына әлеуметтік және өмір үшін маңызды қасиеттерді жинаған адамды атаймыз. Демек, тұлға сипаттамалары қатарына адамның генотиптік және физиологиялық ұйымдасуымен байланысты ерекшеліктер жатқызылмайды. Адамның танымдық психикалық процестерінің немесе әрекеттерінің жеке дара стилі, даму ерекшеліктерін сипаттайтын қасиеттер тұлға қасиеттері қатарына жатқызылмайды, ал адамдар мен қоғамға қатысты көрініс беретін қасиеттер тұлғаның қасисттері болып саналады. Қазіргі кезде психологияның ерекшелігі психиканы зерттеуші бағыттың көптігі, тұлға теориясының кеңдігі мен мәселенің күрделілігі психологияның алдында тұрған теориялық міндеттерге және ғылымның дамуының ішкі қажеттіліктеріне байланысты. Тұлға — жеке адамның мақсатының орындалуы, ерік-жігерінің іске асуы, өзі жөніндегі ойын еркін іске асыруға дайындығы және оны іске асыруының нәтижесі. Ерік-жігер механизмі дегеніміз - адамның өзіне тән қасиеттерін іске асыруы. Адам ойына келген іс-әрекетті іске асыруда ерікке жол береді. Бірақ адам бір нерсені істерде алдымен еркін ақыл-парасат таразысына салып, оны іске асыру жөн бе, басқалар оған қалай қарар екен? -деген ойға қалады. Ерік-жігердің іске асырылуы ақыл мен санаға бағынышты. Алайда, әр тұлғаның эмоциялық сезім дүниесі әр басқа. Біреу жауыздықты көргенде айғайлап, бақырып, ішкі сезімінің сыртқа шығуына еркіндік берсе, екінші біреу іштей булығып, көгеріп-сазарып, тас-түйін болып қатып қалады. Бұл әр тұлғаның эмоциялық сезімі өзін-өзі ұстай алу еркіне байланысты құбылыс. Тұлға теориясы - бұл болжамдардың жиынтығы немесе тұлға дамуының табиғаты мен механизмінің болжамы. Тұлға теориясын тек түсіндіруге тырысып қана қоймай, ол адамның жүріс-тұрысын сипаттайды.Мінез-құлықты түсіндіру жолдары бойынша, барлық тұлға теорияларын психодинамикалық, социодинамикалық және интеракционистік деп бөлуге болады. Психодинамикалық теориялар психологияның немесе ішкі сипаттамаларына орай тұрғанын сипаттайды, адамның жүріс-тұрысын түсіндіреді. Ал социодинамикалық теориялар бойынша тәрбие детерминациясындағы басты рөл сыртқы жағдайларға беріледі. Интеракционистік теориялар сыртқы және ішкі факторлардың өзара әрекеттесу принципіне негізделген. Мұндай өзара әрекеттер адамның өзекті әрекеттерін басқарады. Тұлға теорияларын жіктеу кезінде көңіл бөлінетін нәрселер: ішкі қасиеттері, тұлғаның қырлары мен қасиеттері немесе олардың сыртқы көріністері, мысалы, мінез-құлқымен жасаған іс-әрекеттері. Қазіргі кезде тұлға зерттеуде жеті негізгі тұлға теориялары дамыды. Әрбір бағыт өзінің теориясымен және өзінің әдісімен, құрылысымен ерекшелінеді. Тәрбиелеу объектісі ретінде жеке тұлғадан гөрі әртүрлі сипаттар бойынша біріктірілген адамдар топтары қарастырылады. Адам тұлға ретінде топта қалыптасады, топ ішіндегі қатынастарды тікелей көрсететін амалданған көрсеткіш. Тұлға үшін топтың маңыздылығы мынада: топ – белгілі бір әрекеттер жүйесі. Топтың өзі белгілі бір әрекет түрінің субъектісі болады және сол арқылы қоғамдық қатынастардың жүйесіне енед Tags: БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ, БІЛІМДІ ЖӘНЕ ҚҰЗЫРЕТТІ ТҰЛҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ДАМЫТУ Темперамент туралы теориялар. Темперамент- жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке өзгешеліктерінің бірі.Ол адамдардың эмоциялық қозғыштығынан,қимыл қозғалысынан, жалпы белсенділігінен жақсы байқаладыСангвиник сезім темпераменті- олардың сезімдері сырттай күшті көрінгенімен, терең және тұрақты емес.Меланхолик сезім тенмпераменті – сырттай күйзелістері, онша күшті емес, бірақ іштей терең әрі ұзақ болып келеді.Сангвиник іс-әрекет темпераменті—оптимист, сенімі мол, қалжыңбас.Ол тез ашуланып, тез қайтады.Меланхолик іс-әрекет темпераменті – себебі ол сангвиникке қарама-қарсы, көңіл-күйі төмен адам.Холерик іс-әрекет темпераменті – ашуланшақ адам.Мұндай адам өте қызба және ұстамсыз.Флегматик – суық адам.Ол күрделі, белсенді жұмыстан гөрі, қол бастылыққа қалайды. Л.С. Выготскийдің пікірі бойынша, адамның тұлғасы өзінің енген қарым – қатынастарының кешенді әсерінің нәтижесінде дамиды. Тұлға – бұл қоғамдық – тарихи дамудың өнімі. Адамның қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын орны, оның орындайтын іс - әрекеті – бұл оның тұлғасының қалыптасуын анықтайтын жағдайлар. Тұлғаның қалыптасуын адамның мінездемесі үшін маңызды орын алуы, яғни оның мінез – құлық пен іс - әрекетінің жоғары саналы формаларын қамтамасыз етіп, оның ақиқатқа байланысты барлық қарым – қатынастарының бірлігін құрайды. Нәтижесінде адамның кез – келген реакциялары және ішкі аффективті өмірінің құрылымы оның әлеуметтік тәжірибе барысында жинақталған тұлғаның ерекшеліктерімен анықталады. Тұлғаның қалыптасуы биологиялық және әлеуметтік факторларға байланысты екені мәлім. Сонымен қатар, тұлғаның дамуында негізгі болып нақтылы тарихи орта саналады. Оқушылардың тұлғасының дамуы, механизмді құрастыратын көптеген ішкі және сыртқы факторларға тәуелді болып келеді. Л.С. Выготскийдің «баланың психикасы әлеуметтік табиғатқа ие» - деген пікірі осыған негізделеді. Л.С. Выготскийдің айтуы бойынша, баланың тұлғалық дамуы, оның дамуындағы әлеуметтік жағдайлармен байланысты. Сонымен, тұлға – біріншіден әлеуметтік қатынас пен саналы әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Екіншіден, бұл индивидтің жүйелі қасиеті, оның қоғамдық қатынасқа енуімен, анықталып және де біріккен әрекет пен қарым – қатынаста қалыптасып отырады. Сангвиник - қарым-қатынасшыл, ашық, әңгімешіл, еті тірі, ынталы, бастаған ісін үнемі аяғына дейін жеткізе бермейді. Еңбекшілдігін, жаңашылдыққа ұмтылуын мадақтау қажет, бірақ оған берген жүктемелерді үнемі бақылауға алу керек, өйткені жасаған істері ақылға сай болу үшін. Тәртіптілікті жаттықтыру қажет, жұмыстағы анықтықты үренуі керек. Холерик - көңіл-күйі үнемі өзгеріп отырады, белсенді, сондай-ақ импулсивті, реңжігіш және агрессивті болады, көбінде оптимист. Айқын лидерлік қасиетіне орай, қоршаған ортамен позитивті қатынасын бақылауға алу. Конфликт кезінде қатынасты талдай бермей, кейін тыныш орында пайда болған мәселені талдау, басқа адамдарды өзіне бағындыруға ұмтылуын бақылауға алу, бар күшін өзін эстетикалық тәрбиелеуге жұмсау. Флегматик - салмақты, сенімді адам, әлем сүйгіш, бірақ пассивтілігімен ерекшеленеді. Өзінің әлеуметтік интеллектісін жаттықтыру қажет (адамдарды түсіну, басқалардың бастан кешіруін бақылау, контактіні жайғастыру және т.б.). Тұйықтықтан өзін-өзі бағалауы әрқашан адекватты болмауы мүмкін, сондықтан осындай жағдайда өзін-өзі бағалауын көтеру қажет. Меланхолик - өте сезімтал адамдар, сақ, сондықтан да мазасыз, қарым-қатынасқа аз түседі, тез ашуланады және көп қайғырады, пессимист. Өзінің басқаларға деген қатынасын рефлексиялау және бақылау (әсіресе біреудің авторитетіне сенуден қашу), жұмыстың табыстылығына ұмтылу, Контактіні, қарым-қатынасшылдықты дамыту үшін, басқа адамдармен түрлі өзара қатынасқа түсуге мүмкіндік беретін қоғамдық жүктемелерді алу керек. Сангвиник темпераменті көңілді адамдарға тән. Ол болашаққа сенімді, әзілкеш болып келеді. Ол тез қызбаланады, бірақ тез сабасына түседі, жақында ғана өзін баураған нәрсеге қызығушылығы тез басылады. Сангвиник көп уәде береді, бірақ өзінің уәдесін орындай бермейді. Ол бейтаныс адамдармен тез және оңай тіл табыса алады. Ақкөңіл және әрдайым көмек беруге дайын түрады.. Оны ауыр ой мен дене еңбегі тез шаршатады. Меланхолик темпераменті көңілсіз адамға тән. Ондай адамның, әдетте, ішкі өмірі күрделі және ауыр болып келеді. Ол өзіне қатыстылардың бәріне үлкен мән береді, тынымсыз және нәзік жанды болып келеді. Ол көбінесе және уәде берер кезде өзін ерекше бақылай алады, өзі орындай алмайтын нәрсе үшін ешқашан уәде бермейді. Меланхолик темпераментінде түйсік (сезім) сырт кезге онша байқалмайды, бірақ іштей өте терең және үзақ болып келеді. р/с Кезеңдері Жасы Ерекшелігі 1. Шақалақ 1-10 күн аралығы Нәрлі уыз сүтін емеді. Уыз сүтінде шақалақтың ағзасына қажетті тағамдық заттар өте мол. 2. Емізулі нәресте 11 күннен 1 жас Ана сүтімен қоректенеді. 6-7 айдан бастап қосымша тамақтанады. Көп уақыты ұйқымен өтеді. Қарқынды өседі. Қозғалыс әрекеттері дамиды: мойыны бекиді, отырады, еңбектейді, жүруге талпынады. Сүт тістері шығады, жеке сөздерге тілі келеді. Омыртқа жотасында иілімдер пайда болады. Қол –аяқ бұлшықеттері де дами бастайды. 3. Алғашқы балалық (сәби) 1-3 жас Сәби еркін жүреді, сөйлейді.Ойлау қабілеті дамиды. Жаңадан шартты рефлекстер қалыптасады. Сүт тістері (20) толық шығып үлгереді. 4. Бірінші балалық (естияр) 4-7 жас Мектеп жасына дейінгі кезең. Баланың айналасындағы болып жатқан жағдайларға қызығушылығы артады, ми көлемі артып, дамиды. Бала үшін ойын маңызы зор. Ойын арқылы өседі, көңіл күй қалыптасады. 5. Екінші балалық (ересек) 8-11 жас (қыздыр) 8-12 жас (ұлдар) Бала мектеп тәртібіне бағынуына байланысты іс- әрекеттерге талпынады, жаңа дағдылар қалыптасады, жауапкершілікті, тәртіпті сезінеді, ойлау қабілеті дами бастайды. Бойының ұзындағы 140-150 см, салмағы 30 кг болады. 6. Жасөспірім 12-15 жас (қыздыр) 13-16 жас (ұлдар) Баланың өсуі мен дамуында жаңа өзгерістер пайда болады.Ұлдар мен қыздардың дене бітімінде бір-бірінен өзгешеліктер пайда болады.Мұның бәрі жыныстық жетілумен байланысты болады.Қыздарда етеккір келеді,денесі өсіп,сүт бездері дамиды.Ұлдарда дауыс жуандайды,көмекейі айқын байқалады,жыныс мүшелері өседі, сақал-мұрт шығады.Зат алмасу қарқындылығы артады. 7. Бойжеткен Бозбала 16-20 жас (қыздыр) 17-21 жас (ұлдар) Ағзадағы барлық мүшелері мен мүшелер жүйесі дамып,қалыптасады.Жүйке жүйесі мен ішкі секреция бездерінің қызметі бір-бірімен үйлесімді жүреді.Эстетикалық көңіл күй,ақыл – ой,жауапкершілік қасиеттер толық қалыптасады. Дене еңбегі мен ой еңбегінің жұмыс істеу қабілеті арта түседі.Жеке мүшелерінің өсуі тоқтайды.Жыныстық тұрғыда толық жетіледі. 8. Кемелденген 21-55 жас (әйелдер) 22-60 жас (ерлер) Ақыл-ой санасы,ойлау қабілеті жетіліп,шығармашылық іс-әрекеттері табыстарға жетелейді.Қоғам алдындағы жауапкершілігі артады.Белгілі бір мақсатқа жетуге ұмтылады. 9. Мосқал тартқан 56-74 жас (әйелдер) 61-74 жас (ерлер) Бұл кезде адамның қимыл әрекеті баяулайды.Зат алмасу қарқыны бәсеңдейді.Жүйке жүйесінде тежелу айқын көрінеді.Ішкі секреция бездерінен гармон бөліну азаяды. Сүйек құрамында бейорганикалық заттар мөлшері артады. 10. Қарттық (кәрілік) 75-90 жас (ерлер және әйелдер) Барлық мүшелер жүйесінің қызметі,жалпы зат алмасу қарқыны баяулайды.Адамның есте сақтау қызметі баяулайды. 11. Ұзақ жасаушылар 90 жастан жоғары қарай Ұзақ жасаушыларды зерттейтін ғылымды герентология деп атайды.Бұл әрбір жеке адамның салауатты өмір сүру жағдайымен ерекшеленеді. Холерик темпераменті қызба адамға тән. Мђндай адамды «ол өте қызба, шыдамсыз» дейді. Алайда, оның айтқанын жөн санап, дүрыс деп қабылдаса ол мінезінен тез қайтады. Оның қозғалысы шалт келеді. Флегматик темпераменті салқынқанды адамға тән. Ол ауыр және белсенді жүмыстан гөрі әрекетсіздікке бейім. Мүндай адам әсерлене бермейді, алайда, әсерленсе сол күйде үзақ болады. Мінез - бүл түлғаның адамдарға және орындалатын жүмысқа қатынасын анықтайтын түрақты белгілерінің жиынтығы. Мінез іс-әрекетте және қарым-қатынаста (темперамент сияқты) көрініс береді және ол адамның өзіне ғана тән қүлық ерекшелігін білдіреді. Қарым-қатынас мәнері тәрбиелі, инабатты немесе үстамсыз, сыпайы не дөрекі болуы мүмкін. Темпераментпен салыстырғанда мінез жүйке жүйесінің қасиеттеріне ғана байланысты емес, ол адам мәдениеті, оның тәрбиесіне де тәуелді.Тұлға және оның қабілеттілігі:тұлғаның қалыптасуы,қажырлылық,мінез,қызығушылық,икемділік.Адам бойындағы үдерістерін сипаттайды. Адамның өсу мен даму үдерістерінің кезеңдерін анықтайды. Танымдық тапсырмалар арқылы оқушылар өздерінің мінезі мен қызығушылығын анықтайды. Ынтымақтастық:мұғалім сыныпта ынтымақтастық пен жағымды психологиялық атмосфераны орнатады.Оқушылар мұғаліммен бірге сабақтың тапсырмаларын орындайды. Өзіне және айналадығыларға құрмет:Оқушылар бір – бірінің ойын тыңдайды, өзара сыйластықты қалыптастырады. Жұпта, топта жұмыс істейді. Белсене қозғала отырып, сымбаттылықтарын сақтауға жаттығу жасайды. Академиялық әділдік:оқушылар бір-бірлерін әділ бағалайды,себебін түсіндіреді. Өмір бойы оқу:алған білімі өмірде керек болатынын түсінеді.