Ауаның ластануы Дүниетану

ІІІ. Мақсатын қою кезеңі: Тақырыбын, мақсатын хабарлау. Ауаның ластануы. Ауаны қорғау. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі: 1. Мұғалімнің түсіндірмесі. Таза ауа – денсаулық кепілі. Әр адам тәулігіне бірнеше мың литр ауа жұтады. Зиянды заттары бар ауамен тыныс алаған адамның жұмысқа қабілеті кемиді. Бұл жағдай түрлі ауруға шалдықтырады. Адамға тыныстау үшін таза ауа қажет. Айналадағы ауаның тазалығын сақтау үшін оны көгалдандыру қажет. Оқулық бойынша түсіндіру. Табиғатта заттар арасында белгілі бір үйлесімділік бар. Әр қабаттағы өзінің белгілі бір  мөлшерін сақтайды.Сондықтан ауаның құрамы тұрақты болып шығады. Өркениет пайда болғалы ауаға кездейсоқ заттар қосыла бастады. Оған дейін ауа тек табиғи  жолмен ғана ластанатын. Жанартаулар атқылағанда ауаға бу күйіндегі заттар , улы газдар  араласады. Жел арқылы шаң,тозаңдар ұшып шығады. Ормандар өртенгенде көп газдар ұшады. Өсімдіктер иен жануарлардың қалдығы шірігенде  түзілетін газдар да ауаға тарайды. Мұның бәрі табиғи ластануға жатады. Заттар айналымы  кезінде ауа табиғи ластанудан өзін­өзі тазартып отырады. Ал адамның ауаны ластауынан ірі қалаларда қала ауасы нашарлайды. Адам да ,жануар да  ауа құрамына сәйкес газ қоспасымен тыныс алуға үйренген.Қоспа құрамы өзгергенде  ағзаның тыныс алуы бұзылады. Ормандарда 400 жыл өмір сүретін ағаштар қалаларда 50­80  жыл ғана өмір сүреді. Ауаға тарайтын кездейсоқ заттардың көбеюінен ауа қабаты өзін­өзі тазалай алмайды.Оны  қорғау керек.Зауыттарға арнайы тазартқыш қондырғылар орнатылады.Машиналардан  шығатын түтін жолына сүзгі қояды. Ауаны тазартудың ең тиімді жолы—көгалдандыру. Бұл іске өзің де қосыла аласың. Бейнетаспа мен слайд көрсету. Оқулықпен жұмыс. Бөлікке бөліп дауыстап оқыту. ІV. Жаңа материалды меңгергенін тексеру кезеңі: Дәптермен жұмыс. Орман ағаштарын кескеннен кейін табиғатта қандай өзгерістер болады.? Орман ағаштарының тигізер пайдасы қандай? Деңгейлік тапсырмалар тарату. Сергіту сәті: V. Бекіту кезеңі: Ауа райын зерттейтін ғылым саласы қалай аталады? Ауа райын бақылау үшін не қажет? Қазақстанның жеріне не себепті жауын­шашын аз түседі? Климаттың өзгеруіне қандай жағдайлар әсер етеді? Нені білемін? Нені үйрендім? Нені үйренгім келеді? VІ. Қорытындылау ­ Табиғи ластану мен адам әрекетінен ластанудың қандай айырмасы бар? ­ Ауаны ластанудан сақтау үшін өзің қандай үлес қосасың? Ауа тіршілік көзі. «Ауа өмір тынысы» деп халық бекер айтпаған. Тыныс алу тоқтаса өмір де  тоқтайды. Ең қымбатты, қасиетті нәрсе «Ауадай қажет» деп ауаны ерекше бағалайды. Тіршілікте не дейсің ғой ең қымбат?, Тіршілікте адам қымбат сен қымбат. Ал адамға ауа қымбат бәрінен, Ауа қымбат алатұғын дем қымбат. / Т. Есімжанов/ VІІ Үйге тапсырма беру кезеңі: 68,69,70­ беттерді оқу, мазмұны. Қарағанды, Теміртау қалаларының экологиялық жағдайы. Ауа­Жердің қорғаны. Ауаны қорғау Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларға  ауаның құрамы және қасиеттерімен таныстыру.Алған білімді  жүйелеп, бірлесіп жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру.   1.     Білімділік: 2.     Дамытушылық: 1. Оқушылардың дүниетанымын кеңейту, ойлау, сөйлеу және таным қабілеттерін   дамыту   3.     Тәрбиелік: 1. Оқушыларға бағыт­бағдар бере отырып, өздіктерінен жұмыс істеуге, қоршаған  ортаны қорғауға үйрету арқылы экологиялық тәрбие беру.   Көрнекіліктер: Тақырып бойынша слайд­флипчарттар, үрлейтін шарлар, жұлдыздар. Тірек­ сызба.   Сабақтың түрі:Зерттеу   сабағы. Сабақтың типі : аралас сабақ Сабақтың әдісі: сұрақ­жауап, өз ойын ортаға салу, әңгімелеу, салыстыру. Пәнаралық байланыстар: қазақ тілі, әдебиет,өнер, физика, астрономия   Сабақтың бөлімдері Сабақтың мазмұны Ұйымдастыру   бөлімі                     Слайд№ 1 Оқушылардың назарын  сабаққа аудару. «Көренбейтін сиқыршы»  Жер бетінде көзге көрінбейтін  сиқыршы бар. Онымен әркім­ақ, күнделікті кездесіп отырады.  Сен оны көрмейсің, бірақ маңайында екенін сезесің. Міне, ол  есікті тарс жапты, терезені ашты. Көшемен келе жатқанда  жапырақтың жұлынып түсіп, жорғалай жөнелген көресің,  оны көрінбейтін сиқыршы алап бара жатқанын сезесің.  Мұндай  сиқыршыны көрмейсің де, бірақ күнделікті ісі, мінез  құлқы бізге таныс. Сені үнемі қоршап жүреді. Бұл не? Оқушы жауабы: — Бұл –Ауа. Мұғалім: Олай болса, канеки, кім осы ауа туралы не біледі?Оқушы  жауаптары:               мөлдір, түссіз иіссіз   салмағы жоқ       пішіні жоқ       Мұғалім сөзі: Мінеки, балалар, біз ауа туралы еске түсірдік. Олай болса, бүгінгі  сабағымыздың тақырыбы да  осы айтқандарыңызбен сабақтасады.  Назарларыңызды тақтаға аударыңыздар! Бүгінгі   сабағымыздың тақырыбы: Ауа­Жердің қорғаны.  Ауаны қорғау. Слайд №2 . Мұғалім сөзі: балалар, ауа айналаның бәрінде бар екен дәлелдейміз.1­ тәжірибе.Шарды үрлеп, сонан соң оның желін шығарады. –Үрлегенде  және желін шығарғанда шар қандай күйге түсті? .2­тәжірибе.Екі  ұртынды ауамен толтыр да, екі саусағыңмен ұртыңды бас. Не байқадың? Мұғалім сөзі: ­Ауа қабаты бізді және біздің ғаламшарымыз­Жерді қоршап тұр. Осы қабатты атмосфера деп атаймыз.Ол біздің ғаламшарымыз  Жерді Күннің радиациясынан қорғайды.Егер ауа қабаты жойылып кетсе,  онда тіршілік жойылады.Күннің ыстық сәулесі түгел күйдіріп  жібереді.Ауаның құрамы мен оның қасиеттерін алғаш Джозеф Пристли  мен Антуан Лавузье зерттеді.                                               Көмірқышқыл газы 1% Оттегі 21%     Азот78%     Ауа­көптеген газдардың қоспасы, оның құрамында азот­78%,  көмірқышқыл газы­1%, оттегі­21%   . Мұғалім: Ауа таза болу керек пе? Оқушы.­Иә. Сау­саламаттықпен бақытты өмір сүру үшін адамға ең  алдымен таза ауа керек. Ауаны ластамау керек! Мұғалім: Адам ауаны неге ластамау керек? Адамға тыныстау үшін таза ауа керек. Ауаның құрамындағы оттегі  алдымен өкпеге барады.  Әр топ мүшелері өздері үшін ауаның маңызын түсіндіру керек. 1­топ адамдардың атынан сөйлейді. 2­топ  экологтардың атынан сөйлейді. 3­топ жануарлар атынан сөйлейді.         1.Түрлі қалдықтар. 2. Орманды кесу. Жаңа сабаққа   дайындық Жаңа сабақ   Слайд№3                   «Ауаның құрамы»  кесте       Слайд№4                 Пікірталас.         Рөлдік ойын. Слайд 5 Ауаны ластану себептері                   Сергітту сәті           Оқулықпен жұмыс     3.Ауаға залалды  заттардың шығырылуы. 4.Радиация. 5. Пайдаланылған газдар. 6.Улы газдар.       Саусақпен мұрын қысайық, Әншіге біраз ұқсайық. Әрбір сөздің дыбысын  Қандай екенін ұғайық. ­Сергіту сәтінде дыбыс неге дұрыс шықпады? Ауа аузымыз арқылы шығатындықтан дыбысымыз өзгереді.     Сендердің алдарыңда «Зерттеу парақшасы» жатыр.Сол арқылы  оқулықтардан жауаптарды табыңыз. Әр топқа әр түрлі  сұрақтар  қойылған. Дайындалуға 5 мин. беріледі. Ауызша.                            Дәптермен жұмыс :атмосфера­Ауа қабаты, бізді және біздің  ғаламшарымыз Жерді қоршап тұр.   ­Адам өміріне қажетті бес жағдайды топтастыру.              Тамақ                           Ауа                                                                Жылу                                 Жарық   Су Топпен жұмыс: 1­топ: Бес жолды өлең жазу.Мысалы:                                 Ауа.                              Түссіз, мөлдір.                                  Сығылады, серпіледі, көрінбейді.                            Ауа бізді қоршап тұр.                                    Оттегі. 2­топ: «Ауаны қорғандар!» тақырыбында сурет салу. 3­топ:­Ауаның құрамы қандай? Тірек –сызба салу.           Сабақты бекіту.   «Орман­ғаламшардың жасыл өпкесі» деп неліктен айтады?   Сеңдер ауаның қандай қасиеттерін білесіңдер?         Бағалау: Топтарға  баға қою және жеке бағалау парығы  арқылы бағаланды. Топ басшы өзінің тобындағы 4 балаға және өзіне баға жұмыс  кезеңдеріне   қойды.     Үй жұмысы: 43­44бет. Мазмұны.  «Ауаны қорғау» әңгіме жазып келу. Жоспар: І. Кіріспе 1.1. Ауаның ластануы – адам іс-әрекеті ІІ. Негізгі бөлім 2.1. Өндіріс орындарының қоршаған ортаға әсері 2.2.Автокөлік шығарлымдарының қоғамға зияны ІІІ. Қорытынды Экологияны жаңғырту жолындағы біздің ұсыныстарымыз 2030 жылғы Қазақстан ауасы таза, суы мөлдір, жасыл желекті елге айналуға тиіс. Нұрсұлтан Назарбаев Ауаның ластануы табиғаттан және адамның іс әрекетінен болады. Табиғи ластану жанартаулар атқылауынан, тастардың үгілуінен, дауылдан орман, дала өрттерінің әсерінен болады. Атмосфералық ауа үшін ең қауіптісі адам қызметінің нәтижесімен ластану.Ластайтын заттар өндірістен автокөліктен және тұрмыстық қалдықтардан таралады.Осы лас заттар атмосфералық ауаның төменгі қабатына күнде қосылып отырады.Қазақстанда ірі ірі өнеркәсіп орталықтары, зауыттар мен фабрикалар көп шоғырланған қалалар, мұнай газ т.с.с өндірістерді айтуға болады. 1) Нағыз тұрмыстық қалдықтар. Қоршаған ортаға қауып туғызатын көптеген құбылыстар негізінен алғанда адамның өмірін жеңілдетіп, денсаулығын жақсартуға бағытталған жаңалықтар негізінде пайда болған. Әттең, тұтанатын қозғағыштар синтетикалық жуғыш заттар, пестицидтер және медициналық препораттар адамның ізгі ниеті тұрғысында қолданылады, бірақ олардың әрекеті үлкен қолайсыздық тудырады. Біз дүкеннен, базардан әдемі целлофанға салынған азық-түлік түрлерін, ойыншықтарды және жақсы иісті пластик флакондарға құйылған сабынсуларды аласыз, біраз уақыт өткеннен соң тамақтан босаған қажетсіз заттарды лақтырасыз, 1миллион халқы бар қаладан шығатын қоқысты төгу үшін жылына 40 га жер керек екен. - Өңделген қалдықты 2-ші рет қолданар алдында оны сорттау керек .Қоқысты сорттайтын техника жоқ , ал адамдар баяу жұмыс істейді және денсаулыққа зиян . Сол үшін қоқысты лақтырған кездің өзінде сорттау керек . Яғни әр адам қағазға , пластмассаға, тағам қалдықтарына бөлек қоқыс жәшіктерін арнау керек . Мысалы өзіміздің қалаларымызды алсақ қаланың шетіндегі күресіндер үлкен аумақты алып жатыр .Күресінде жатқан улы заттар жер асты ішуге арналған суға сіңіп , далалы жерде желмен ұшып қоршаған ортаға зиян келтіреді .Кейбір пайдалы жақтары құрылыс қоқыстары мен шұңқыр және т.б. жерлерді тегістейді . Қоқысты өртеу –бұл оңай іс емес . Барлық қоқыс бірден жанбайды. Қоқыстың толық жанбауы көп мөлшерде қауіпті органикалық қосылыстардың бөлінуіне алып келеді . Сондықтан әр адам жеке бас тазалығынан бастап туған табиғат тазалығын сақтау керек . 2) Өнеркәсіп Адамның өміріне, тіршілігіне қоршаған орта әр уақытта да әсер етіп отырады. Осы қоршаған ортаны қорғау, жақсарту, оның табиғи байлықтарын тиімді пайдалану қазіргі кездегі ең маңызды мәселелердің бірі. Осы мәселелерді шешу жыл сайын қиындай түсуде. Себебі қалалардың, өнеркәсіптің өсуі, электр қуатының қарқынды көтерілуі, ауыл шаруашылығын индустриализациялау мен химияландыру, химия өнеркәсібінің дамуы қоршаған ортаға өз әсерін тигізуде. Адамның қоршаған ортаға әсері табиғаттағы тепе-теңдіктің бұзылуына, яғни әр түрлі улы қосылыстардың химиялық, ластаушылардың азық – түлікті, ішетін суды, атмосфералық ауаны ластауы нәтижесінде қоршаған ортаның ластануына әкелді. Мысалы жер шарында жылына 20миллианрд тонна көмір, 2,5 млрд тонна мұнай жағылып, 800млн тоннадан астам түрлі металдар қорытылады екен. Соның нәтижесінде ауаға 23млрд тонна көмір қышқыл газ, 17 млн тонна бензиннің буымен түрлі газ тәрізді зиянды заттар бөлінеді. Қоршаған орта 50 млн тоннадай мұнай мен мұнай өнімдері түсіп, су көздеріне 600млрд м өте ластанған сулар құйылады, қоршаған ортаға 500 млн тоннадай түрлі синтетикалық қосылыстар тасталады. Ауыл шаруашылығында жыл сайын 400 мың км топырақ өңделіп 320 млн тоннадай әр түрлі тыңайтқыштар, 5 млн-ға жуық улы химикаттар қолданылады. Өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор мөлшерде әр түрлі газ және оларға қоса өте майда бөлшектен тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар ауамен бірге адам мен жануарлардың денесіне сіңеді және топырақ бетіне шөгеді. Кейде оларды жел мыңдаған шақырым жерге айдап апарады. Ауаның әр түрлі жолмен ластануы атмосферада бірте-бірте түпкілікті өзгерістер тудырады. Мысалы қалардың үстін 1500-2500метр биіктік шамасында әр түрлі газдармен ұсақ бөлшектерден тұратын қара қошқыл шаң басып тұрады. Осы себептен қалаға күн сәулесінің өтуі тым нашарлайды. Ғалымдардың зерттеуі бойынша жаз кезінде жарықтың күші 20% дейін, қыста 50 %-ға дейін кемиді. Сонымен қатар, күн сәулесінің спектрлік құрамы өзгереді. Қала үстіндегі түтін мен шаң, әсіресе организмдерге ең пайдалы ультракүлгін жарықты тұтып қалады. Өнеркәсіп орындары қала атмосферасын әр түрлі газдармен және ұсақ қалқып жүретін майда шаңдармен де ластайды. Әсіресе миллиондаған тонна көмір мен мұнайдың жануы негізінде пайда болатын көмір қышқыл газдың көлемі аса үлкен. Халықаралық зерттеулер бойынша бұл газдың көлемі жылына 0,2 % -ға өседі. Автокөліктер ауаны қорғасын буымен және резина үгінділерімен ластайды. Қала көшелерінің әрбір шаршы метріне 2,5-3,0 грамға дейін қорғасын шөгеді. Әр машина жыл сайын 10 кг резина үгінділерін шашады. 3) Жиырмасыншы ғасырдың ортасынан бастап ғылым мен техниканың жедел дамуына байланысты, яғни ауыл шаруашылығын химикаттау, көліктердің көбеюі, өндіріс орындарымен фабрикалардың экологиялық нормаларды сақтамай жұмыс істеулерінің салдарынан қоршаған ортаның адам баласына, жалпы тірі организмдерге жағымсыз әсерлері арта бастады. Ауыр өндірістер жұмыс істеген кезде бөлініп шығатын жоғарғы токсикалық қоспалар, радиостанциялар мен телеорталықтарда қолданылатын электромагниттік өрістер, ортаны ластайтын жаңа биологиялық агенттер адамзаттың денсаулығына өте қауіпті, бұрын белгісіз болған жаңа факторларды туғыза бастады. Осы аталған проблемаларды шешу үшін, мамандардың даярлануы қажет. Жоғарғы оқу орындарында мұнай газ, табиғатты үйлестіру, химия, биология, қоршаған ортаны қорғау т.с.с. мамандықтар бойынша мамандар даярлануда. Физика пәнінен осы мамандықтардағы білімгерлерге дәріс берген кезде, оның бөлімдеріне сәйкес экологиялық проблемаларға көңіл бөлінуі қажет. Болашақ мамандар ауада, сауда топырақты өсетін тамақ азықтарында жиі кездесетін заттардың концентрацияларының нормативтерін жақсы білулері керек. Егер жоғарыда келтірілген заттардың құрамында кездесетін агенттердің концентрациясы Химиялық өндіріс орындары қоршаған ортаны ластаудың қуатты көзі болып табылады. Мысалы 1950 жылы бүкіл әлемде шығарылатын органикалық заттардың мөлшері 7 миллион тонна болса, 1970жылы 63 миллион тонна, ал 1985 жылы 250 миллион тоннаға жетті.Атмосфераның ластануына байланысты әлемнің әртүрлі елдерінде рак аурулары, бала түсіктері, ісік аурулары көбейіп кетті. 4) Өнеркәсіп қалдықтары көлемі мен зияндылығы жөнінен өте күрделі әрі қауіпті болып келеді. Олар су, дала, орман, т.б. кешендерді ластап, қоршаған ортаға зиянын тигізеді. Бұдан бүкіл тіршілік атаулы зиян шегіп, адамдар ауруға шалдығуы мүмкін. Көбіне металл қалдықтары балқытылып, қайтадан пайдаланылса, пластмассадан жасалған бұйымдарды жоюға тура келеді.Қалдықтардың көбін құрылыс материалдарын шығаруға, шикізат өндіруге жұмсайды. Ал кей біреулерінен кәдімгі тыңайтқыштар алынады. Органикалық қалдықтар құрамында қоректік элементтер: азот, фосфор, кальций, магний, калий көп болады. 5) Қазір Ұлыбритания, АҚШ, Жапония, Швеция, т.б. елдерде қалдықты өңдеудің жетілдірілген технологиясы қолданылады. Өндіріс және тұрмыс қалдықтарын залалсыздандыру – халықаралық проблема. Ең бастысы – зиянды заттарды пайдалы заттарға айналдыру. Ол үшін үлкен қалаларда қалдықтарды өңдейтін зауыттар салынуы керек. Алғашқы осындай зауыт 1981 жылы ГФР – де ашылған. Оның қуаттылығы сонша, тәулігіне 300т., ал жылына 75 мың т қалдық өңдейді. 6) Экологиялық кодекстің талаптарына сәйкес, облыстағы жергілікті атқарушы органдар коммуналдық қалдықтармен жұмыс жүргізген кезде экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге тиіс. Алайда бұл орындалмайтын болды. Қалдықтар қараусыздықтан да бүлініп, айналаға орны толмас зиян келтіруде. Қалдықтарды қайта өңдеу және уақытында жою жағдайына келсек, жаға ұстайтындай. Мәселен, 2006-2007 жылдары жыл сайын барлық қалдықтардың 3℅ ғана кәдеге жаратылса немесе жойылса, биылғысы бұған да жетпейтін сыңайлы. 7) Ірі қалаларда халық санының артуы тұрмыстық – коммуналдық құрылыстар мен өнеркәсіп орындарын, зауыт, фабрикаларды салу қажеттігін тудырады. Осыған байланысты мұндай қалаларда техникалық және ақаба сулар көптеп жинақталуда. Қазақстанда жыл сайын шығарылатын ақаба судың мөлшері, шамамен, 6 млрд м³ деп есептеледі. Қазіргі кезде тұрмыстық ақаба суларды залалсыздандыру үлкен мәселе туғызып отыр. Осындай қаланың бірі – оңтүстік астана атанған Алматы қаласы. Қаладағы өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор мөлшерде әр түрлі газ және оларға қоса өте майда бөлшектен тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар ауамен бірге адам мен жануардың денесіне сіңеді және топырақ бетіне шөгеді. Кейде оларды жел мыңдаған шақырым жерге айдап апарады. 8) Су бар жерде өмір бар, тіршілік дүниесі бар, мәуелі бау-бақша, орман-тоғай, бітік шыққан егін, көкорай шағын шөп, төрт түлік мал, алып су электр станциясы бар; су бар жерде шөлді — шөлейтті далалар тіріліп, айнала әсем күйге айналады. Міне, сондықтан халқымыз « сулы жер, нулы жер ,» — деп бекер айтпаған. Ішуге қолданылатын су денсаулыққа зиян тигізетін заттардан таза болуға тиіс. Оның сапасы әртүрлі қалдықтармен ластанып, ластанбағанымен ауру жұқтыратын микробтардың бар жоқтығымен, бөтен иісі мен дәмінің болуымен анықталады. Суда араласып жүрген заттардан тұндыру немесе сүзу арқылы құтылуға болады. Ал оның құрамындағы еріген тұздардан құтылу үшін буландырады. Ондай суды айдалған су дейді. Қала халқына өзен, көл арқылы берілетін және басқа да тұщы сулар алдын ала тазартудан өтеді. Пайдалануға берілетін сулар қалалық су тазарту станцияларында күкірт қышқыл алюминий тұзы қосылып, алғаш ірі жүзгіндерден тазартылады. Одан әрі бөлшектерді өзіне қосып алып тұнбаға айналатын алюминий гидро тотығы түзіледі. Тұндырылған су қалың құм қабатынан өткізіліп, сүзіледі. Бұл жерде ол құрамындағы микроорганизмдерін жоятын заттармен өңделеді. Оған хлор, озон пайдаланылады да су құбырларына жіберіледі. Атмосфера ауасын ластайтын негізгі факторлардың бірі автокөлік болып табылды. Автокөлік бөліп шығаратын газдың құрамында шамамен 200 зат бар. Оның бірі түгелдей жанған немесе шала жанған көмірсутектер. Шала жанған көмірсутектер машинадан шығатын түтіннің құрамында, әсіресе көлік моторы баяу істеп тұрғанда көп бөлінеді. Сапалы бензин құйылып, тоқтаусыз жүрген көліктен бөлінетін газдың құрамында 2, 7% жанбайтын көмірсутегінің тотығы болады.Машина жылдамдығын баяулатқан кезде оның мөлшері 6, 9% -ға дейін артады.Бұдан машинаны баяулатып жүру жиі болғандықтан қала ауасы көміртегінің тотығы көп бөлініп шығады. Бұл зат адам ағзасынан енетін болса, қан гемоглобині мен байланысып, оттегінің ұлпаларға жеткізілуіне кедергі жасайды. Бүгінгі таңда автокөлік көптеген қалаларда бірінші орындағы ластаушы көзге жатады. Көптеген мәліметтерге қарағанда бензин қозғалтқышынан тасталатын жанусыз қалған көмірсутектердің толық жанбауынан шыққан өнімдердің мөлшері дизель қозғалтқышынан анағұрлым жоғары екені анықталған. Қорыта келгенде автокөліктен осыншалықты адам ағзасына қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерлерін білдік. Сондықтан да менің мынадай ұсыныстарым бар; 1) Экологиялық таза жанармайлар ойлап табылса...... 2) Қазіргі автокөліктерден бөлінетін зиянды заттарды ұстап қалатын сүзгіштер орналастырылса..... 3) Арнайы сүзгіштерсіз көліктердің жүруіне тиым салынса...... 4) Салауатты өмір салтын қалыптастыруда автокөлік орнына велосипед қолданылса..... 5) Велосипед жүргізуге арналған жолдар және оған арналған тұрақтар салынуы қарастырылса..... 6) Экологиялық таза отын пайдаланатын автомобиль қозғалтқыштарын жасаса..... ИсточниСабақтың тақырыбы: Ауаның ластануы. Ауаны қорғау Мақсаты: А)оқушылардың ауа туралы алған білімдерін жүйеге түсіру Ә) ауаның құрамының тұрақтылығы және оны қамтамасыз ететін жағдайларды меңгерту Б)Ауаның тіршілік үшін маңызын ұғыну Міндеттері: А)Ауа қабаты мен құрлық және адамның іс-әрекетінің арасында байланыс тудырып, біріңғай көзқарас қалыптастыру Ә)Ауаның ластану көздері және ластануды болдырмау туралы бастапқы көзқарас қалыптастыру Б)ауаның өзгермелі құрамы туралы түсінік беру Типі: Іскерлік пен дағдыны қалыптастыру Әдісі: Сарамандық жұмыс, түсіндіру Көрнекілігі: суреттер, интерактивті тақта, оқулық кітабы Сабақтың жүрісі І.Ұйымдастыр. Сабаққа назар аудару ІІ. Өткен материалдармен жұмыс А)Үй тапсырмасын тексеру; Б)Қорыту, бағалау ІІІ. Жаңа сабақ І. Тест тапсырмалары 1. Ауаның түсі қандай? А)бұлыңғыр, көкшіл Ә)түссіз, мөлдір Б)жылтыр, газ В)қышқыл, бу 2. Жер бетінде ауаның ауысуынан не пайда болады? А)тұман Ә)ақшыл бу Б)түссіз, мөлдір В)жел 3. Біздің жерімізге суық ауа райы қай жақтан келеді? А)таудан Ә)бұлттан Б)солтүстіктен В)оңтүстіктен ІІ. Ой қозғау ІІІ. Мағынаны тану А)Мәтінді түсініп оқу(мақсатты оқу) Ә)Мазмұнын топпен әңгімелесу, талдау ІҮ.Топтық тапсырма беру 1-топ:Ауаның ластануы 2-топ:Ауаның табиғи жағдайда ластануы 3-топ:ауаны қорғау Ү.Ой қорыту Білгенім Үйренгенім Үйренгім келеді Адам қолымен жасалады Табиғаттың денсаулық үшін пайдасын білу Табиғатты әр кез аялайық ҮІ. Жарнама 1. Бос қораптан оқушы столына қоятын қалам, қарындаш салатын жасау 2. Консервадан тіс пастасын, тіс щеткасын салатын ыдыс жасау 3. Бос баклашкадан кесіп түрлі ыдыс, гүл салғыштар жасауға болады Босаған қалбырларды күл-қоқысқа босқа төкпей пайдаға асырайық ағайын ҮІІ Жас экологтар • Қаланы көгалдандыру • Өзен-көлдің маңына бақылау камерасын қондырып, күл-қоқыс тастаған адамға айып-пұл төлету • Үнемі тазалық айлығын жүргізу • Завод, фабриканың мұржаларына ауа сүзгіш қондырғылар қондыру ҮІІІ.Қорытындылау Н.Ә.Назарбаевтың студенттермен бірге ағаш отырғызып жатқан суретін іліп, соның сөзімен аяқтау ІХ.Үйге тапсырма. Тақырыпты оқып келу. Табиғатты қорғауға шығарма жазу Х. Бағалау, мадақтау к: http://reftrend.ru/703032.html