Әҙәби уҡыу. А.Игебаев “Тыуған яҡ” Д.Талхина “Йәй”

Класс

2 Б

Тема:

А.Игебаев “Тыуған яҡ”

Д.Талхина “Йәй”

Маҡсаттар:

Белем биреү: А. Игебаевтың “Тыуған яҡ”, Д.Талхинаның “Йәй” шиғыры менән таныштырыу, йөкмәткеһен үҙләштереү.

Үҫтереү: уҡыусыларҙың дөрөҫ һәм тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү.

Тәрбиәүи: патриотизм, эстетик зауыҡ тәрбиәләү.

Йыһазландырыу:

дәреслек, китап, презентация.

Метод һәм алымдар

күрһәтмә ысул, әңгәмә, һорауҙар, биремдәр, өҫтәмә аңлатмалар, балаларҙың үҙ аллы эше

Дәрес этаптары һәм эш төрҙәре

Дәрес йөкмәткеһе

I.            I. Инеш

1.Танышыу

2.Телгә зарядка

II.            II. Төп өлөш

1.Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу

2.Автор тураһында мәғлүмәт биреү

3. Һүҙлек эше

4.Уҡыу

5. Ял минуты

6. “Йәй” шиғыры өҫтөндә эш

7.Автор тураһында мәғлүмәт биреү

8. Һүҙлек эше

9.Уҡыу

III Йомғаҡлау

1)       

2)      1.Йомғаҡлау һәм баһалау

2. Өйгә эшбиреү

– Һаумыһығыҙ, балалар!  Бөгөнгө дәресте мин алып барам. Минең исемем Ильвина Андаровна.

– Уҡыусылар, әйҙәгеҙ минең менән ошо шығыр ярҙамында иҫәнләшегеҙ.

Башланып китте дәрес,
Беҙ матур ултырабыҙ.
“Дүртле”, “бишле” билдәләрен
Көн һайын арттырабыҙ.

– Бөгөнбеҙҙә тел дәресе булғас, дәресте телгә зарядканан башлайыҡ.

“ТОРБА”

Ирендәрҙе ослайтып, алға һуҙабыҙ һәм 3-5 секундҡа туҡталып ҡалабыҙ. Шунан ирендәрҙе ҡәҙимге тороштарына ҡайтарабыҙ. Балаға ял итергә ваҡыт бирәбеҙ.

“ТАТЛЫ БАЛ”

Ауыҙҙы киң итеп асабыҙ, телдең осо менән өҫкө иренде уңдан һулға һыпырып алабыҙ, аҙаҡ киреһенсә, һулдан уңға. Аҫҡы яңаҡ хәрәкәтләнергә тейеш түгел. 6 – 8 тапҡыр башҡарабыҙ. Телде урынына ҡайтарып, ауыҙҙы ябабыҙ. Балаға ял итергә ваҡыт бирәбеҙ.

– Слайдҡа ҡарағыҙ. Нимә  күрҙегеҙме? (мәҡәл)

– Эйе, әйҙәгеҙ уны уҡып китәйек.

Алтын – көмөш яуған ерҙән, тыуған – үҫкән ил яҡшы.

– Был мәҡәл нимә аңлата?

– Уҡыусылар,бөгөндәрестәнимәтураһында һөйләшербеҙ?

– 77 – се бит асағыҙ. “Тыуған яҡ” әҫәрен таптығыҙ. Нисек уйлаһығыҙ, ул ниндәй жанрҙа яҙалған? (шиғыр)

– Эйе, шиғыр. Авторы кем?

Башҡортостандың халыҡ шағиры Абдулхаҡ Игебаев 1930 йылдың 2 июлендә Башҡортостан Баймаҡ районы Күсеү ауылында колхозсы ғаиләһендә тыуған. Ул йәшләй етем ҡала, балалар йортонда тәрбиәләнә. 1946 йылда Темәс педагогия училищеһын тамамлай. 1946 - 1950 йылдарҙа Башҡорт педагогия институтының тел һәм әҙәбиәт факультетында уҡый. Институты тамамлағас, "Ҡыҙыл таң ", "Совет Башҡортостаны" газеталары һәм "Пионер", "Ағиҙел" журналда редакцияларында әҙәби сотрудник булып эшләй.

1969 - 1971 йылдарҙа Мәскәүҙә М. Горький исемдәге Әҙәбиәт институты ҡаршыһында Юғары әҙәби курстарҙы тамамлап ҡайта. 1971 йылдан "Ағиҙел" журналы редакцияһының шиғриәт һәм сәнғәт бүлеге редакторы булып эшләй.

Абдулхаҡ Игебаевтың шиғырҙары республика матбуғатында 1948 - 1949 йылдарҙан уҡ күренә башлай. Ә тәүге китабы - "Йәшлек йыры" тигән йырҙар йыйынтығы - 1954 йылда баҫылып сыға.

"Оран һала Ер - Әсә" тигән патентик поэмаһы өсөн Абдулхаҡ Игебаев Башҡортостан комсомолының Г. Сәләм премияһы лауреаты исеменә лайыҡ булды. Уға 1980 йылда Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре тейгән почётлы исем бирелде. 1982 йылда ул РСФСР Верховный Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән наградланды.

Абдулхаҡ Игебаев балалар әҙәбиәте өлкәһендә лә актив эшләй.

Ул 1991 йылда республиканың Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһына лайыҡ булды.

Абдулхак Хажмухаметович Игебаев родился 2 июля 1930 года в деревне Кусей Баймакского района Республики Башкортостан. Рано потерял родителей, воспитывался в детском доме. В 1946 году окончил Темясовское  педагогическое училище. В 1946 – 1950 годах учился в Башпединституте. В 1950 – 1969 годах – литературный сотрудник газет «Совет Башкортостана», «Кызыл тан», журнала «Пионер». В 1969 – 1971 годах учился на высших литературных курсах в Москве. В 1971 – 1990 годах работал заведующим отделом поэзии журнала «Агидель».

Стихи А. Игебаева начали появляться на страницах республиканской печати в 1948 году. Первый сброрник стихов «Песня молодости» вышел в 1954 году.

А. Игебаева – автор более тридцати поэтических книг, поэт – лирик, воспевающий романтику любви, молодости. Он – автор поэм «Дочь Кореи», «Беркут с Ирендыка», «Голос Урала», «Песня любви», «Клич Матери – Земли». За поэму «Клич Матери – Земли» был удостоен премии имени Г. Саляма в 1968 году. Поэма переведена на русский, татарский, казахский, киргизский, украинский, якутский и другие языки.

А.Игебаев активно работает в области детской литературы. Он – автор книги «Моя сестрёнка» (1958), «Акбузат» (1960), «Медный колокольчик» (1968), «Отчего березка плачет?» (1982), «Прилетай скорей, пчела!» (1984), «Быстроходный мой челнок» (1987), «Пляшет зайчик золотой» (1977) и другие.

А.Игебаев – лауреат Государсвенной премии Республики Башкортостан имени Салавата Юлаева в 1991 году, кавалер ордена Салавата Юлаева, народный поэт Башкортостана.

–Тексты уҡыр алдынан яңы һүҙҙәр менән танышып китәйек.

Тупраҡ – почва, земля

Әрем – полынь

– Мин уҡыйым, һеҙ тыңлағыҙ.

Туған яҡ

Ҡыр ҡаҙҙары ҡамышта

Ҡысҡыра " ҡыйғаҡ-ҡыйғаҡ "

Үҙ яғымдың ҡошо ла

Яҡын туғаным һымаҡ.

Япраҡ моңон тыңлаһам,

Күңелемә ял һымаҡ,

Тыуып үҫкән тупраҡтың

Әреме лә бал һымаҡ.

– "Япраҡ моңо" тигән һүҙҙәрҙе нисек аңлайһың?

В РОДНОМ КРАЮ.

Гуси в озёрный камыш прилетели.

Иволги в песенной пойме запели…

С самого детства в родной стороне

Птицы родными кажутся мне.

Слушаю шелест весенней берёзы,

Радостно в сердце рождаются слёзы.

«В нашем краю, - замечает народ,-

Даже полынь ароматна, как мёд».

Тот, кто побродит по белу свету,

Знает – прекраснее Родины нету.

Если уехать придётся и мне,

Сердце оставлю в родной стороне.

– Нимә тураһында был шиғыр?

– Автор ҡоштар тураһында нимә әйтә?

– Ниндәй һығымта яһарға мөмкин?

– "Япраҡ моңо" тигән һүҙҙәрҙе нисек аңлайһың?

– Был шиғыр һеҙгә оҡшанымы? Ни өсөн?

– Ә хәҙер һеҙ тасуири уҡыһығыҙ.

Бер, ике. өс-

Төшһә  бөтә көс,

Асып йом күҙеңде,

Арымаҫ шунан ул һис.

Дүрт, биш, алты-

Бер уңын, бер һулын

Ял иттер һин аяҡтың.

Ете, һигеҙ. туғыҙ-

Талмаһын тиһәгеҙ

Һеҙҙең ҡулығыҙ,

Алға һоноп һелкегеҙ.

Ун, ун бер, ун ике-

Ә  хәҙер ултыр, етте,

Бына һиңә һике.

– Слайдҡа ҡарағыҙ. Нимә күрәһегеҙ? (йәйге пейзаждар)

– Йәй тураһында нимәәйтергә мөмкин? Слайдҡа ҡарағыҙ, һүрәттәр буйынса һөйләмдәр төҙөгөҙ.

– Уҡыусылар, хәҙер  нимә тураһында һөйләшербеҙ?

– 78-се бит асағыҙ. Нисек уйлаһығыҙ, ниндәй жанрҙа ул яҙалған? (шиғыр)

– Эйе, шиғыр. Авторы кем?

Динә Азат ҡыҙы Талхина 1952 йылдың 27 июлендә Силәбе өлкәһенең Аргаяш районы Мәтәл ауылында тыуа.

Мәтәл һигеҙ йыллыҡ мәктәбенән һуң Өфөләге 1 – се һанлы мәктәп – интернатта уҡый.  Башҡорт дәүләт үниверситетын тамамлай. Үчалы районы Миндәҡ урта мәктәбендә уҡытыусы, Учалы район газетаһында хаттар бүлеге мөдире була. Оҙаҡ йылдар Башҡортостан “Китап” нәшриәтендә балалар әҙәбиәте бүлеге мөдире булып эшләй.

Балалар һәм өлкәндәр өсөн “Тылсымлы күлдәктәр”  “Бармаҡтарым арыны”,  “Зәнгәргүҙ әкиәттәре”, “Веселая азбука”, “Йөрәгемдә йырҙар йөрөтәм”, “Йөрәгем – юнысҡы” һәм башҡа китаптары дөнья күрзе.

Д. Талхина Башҡортостандың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хөҙмәткәре.

Дина Азатовна Талхина родилась 27 июля 1952 года в деревне Метели Аргаяшского района Челябинской области. Окончила Башгосуниверситет. Работала учительницей в Миндякской средней школе Учалинского района, заведующим отделом писем сталинской районной газеты. “Серп и молот”, заведующим отделом детской литературы в издательстве “Китап”.

Литературную деятельность Д. Талхина начала в 80 - е годы. Успешно работая в жанрах прозы и поэзии, свои первые книги она посвящает детям. “Волшебные платья” (1989), “Сказки Голубоглазки” (1993)  уводят в таинственный мир сказок, в далекий и прекрасный мир детства с сотнями и тысячами “почему?”.

Благодаря ее энтузиазму, профессионализму, организаторским способностям образован отдел детской литературы в издательстве “Китап”, которым Д.Талхина руководила до 2005 года.

На десятки стихов Д.Талхиной написаны песни, звучащие на радио и телевидении.

Она – заслуженный работник печати и массовой информации.

– Тексты уҡыр алдынан яңы һүҙҙәр менән танышып китәйек.

Ҡойонам – купаюсь

Ҡабам – беру в рот

Гүйә – как будто

Теҙеп –нанизывая

“Йәй”

Эй туған буйлап сабам.

Эйелеп, еләк ҡабам,

Ағастарға һыйынам,

Ҡош йырына ҡойонам.

Аяҡ аҫтым гөл генә,

Аяҡ аҫтым гөл үлән.

Гүйә, йәшел келәмдән

Кинәнеп атлап киләм.

Ҡош йыры ҡанат ҡуя,

Күтәреләм күктәргә.

Болоттарыҙы йыйып алып,

Теҙеп ҡуям ептәргә.

– Мин уҡыйым, һеҙ тыңлағыҙ.

– Нимә тураһында был шиғыр?

– Автор ҡоштар йыры тураһында нимә әйтә? Табығыҙ.

– Ниндәй һығымта яһарға мөмкин?

– Шиғырҙан рифмалы һүҙҙәрҙе тап. Уҡып ишеттер.

– Шиғырҙың ҡайһы юлдары бигерәк тә оҡшаны? Ни өсөн?

– Шағирә шиғырҙы ниндәй хис-тойғолар менән яҙған?

– Ә хәҙер һеҙ тасуири уҡыһығыҙ.

– Ниндәй шиғырҙар менән таныштыҡ?

– Дәрестә ниндәй эш төрө һеҙгә оҡшаны?

– Ниндәй эштеүтәүе ауыр булды?

– Актив ҡатнашыусы ... яҡшы баһалар ҡуям.

– Шиғырҙарҙы тасуири уҡыһығыҙ.