Дидактический материал по казахскому языку ( 6 класс)

Рудный қаласы әкімдігінің «№13 орта мектебі» КММ Қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі Есентемірова Базаргүл Төлеуқызы ДИДАКТИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР «Оқыту қазақ тілді емес жалпы білімберетін мектептің 6­сыныпқа арналған қазақ тілі сабағына жаттығулар жинағы»Кіріспе.            «  Қазақ тілінен 6 –шы сыныпқа арналған тапсырмалар жинағы»    Мемлекеттік білім стандартын сақтайды. Оқушыларға ұсынылған  тапсырмалардың бәрі шығармалардан, кітаптардан, журналдардан үзінділері  алынып, икемделіп жазылған. Бұл көмекші оқу құралы орыс мектептеріндегі қазақ тілін беретін  мұғалімдерге арналған.  Оны жаңа оқулықтың қосымшасы деп айтуға да  болады, өйткені оқулықтың тарау бойынша берілген  тапсырмаларын   молайтады,  тілдерін ұстартып, білімдерін кеңейтеді, мәдениетті сөйлеп,  көрікті жазуын әр қашанда ескеріп отырады және жаңа 8­ші сынып  оқулығының бағдарламасын байытады.  Оқулықтағы үш деңгейлік  тапсырмалары сақтала отырып,  көмекші құралда жалғастырылады. Жаңа  оқулықта берілген тапсырмаларды толықтырады да үндес келеді.  Тапсырмалар бір­бірімен сабақтасып, оңайдан күрделіге, жеңілден қиынға  қарай түрленіп отырады.  Көмекші құралдың тапсырмалары қазақ тілі сабақтарында меңгерген  материалын қайталау арқылы, есте сақтауына, оны жете меңгеруіне  көмектеседі.     Көмекші құралдың жасау мақсаты: оқушылардың қазақ тілі пәнінен алған  теориялық білімдерін бекіту, ережелерді  қолдануын дағдыландыру,  білік  дағдыларын жинақтау және оларды қолдануға машықтандыру, 8­ші сынып   бағдармалар бойынша берілген тақырыптарды пысықтау, тақырыптар,  берілген мәтін  бойынша сөйлей білуге  көмектесу.   Көмекші  оқу құралы 8­ші сыныпта бағдарлама бойынша  қайталанатын   « Лексика», « Фразеология», « Сөз  құрамы», « Буын үндестігіне  бағынбайтын қосымшалар», « Сөз таптары», « Тұрлаулы және тұрлаусыз  сөйлем мүшелері»,  « Синтаксис», « Оқшау сөздер», « Төл сөз», « Төлеу сөз»   тарауларын қамтиды.  « Лексика» бөлімінде антонимдер, синонимдер, омонимдер, көнерген сөздер,  фразеология мағынасын аша білуге көмектесетін  деңгейлік тапсырмалар  берілген. « Сөз таптары» тарауы  « Зат есім», «Есімдік», «Сан есім», «Сын есім»,  «Етістік»,  «Үстеу»  тақырыптарын қамтиды.  « Тұрлаулы және тұрлаусыз  сөйлем мүшелері» тарауында берілген мәтіндер арқылы оқушылардың ел­ жандық, патриоттік сезімдерін оята отырып, сөйлем мүшелерінің талдауын  үйренеді.« Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар» тарауында  оқулықтағы  тапсырмаларға  қосып осы жинақ  бірнеше  тапсырма ұсынып отыр.  Әр түрлі деңгейлік тапсырмалар арқылы мұғалім оқушылардың оқу, түсіну,  жазу дағдыларын дамыта отырып, олардың жұмысына қорытынды шығара  алады. Тапсырмаларды дұрыс, нақты орындау үшін  қысқаша ережелер беріледі.   Орыс бөлімінде қазақ тілін оқытуда теориялық білімге ғана емес, сонымен  қатар оқушының дұрыс оқып, түсінігін айтып беруге де ерекше көңіл бөлінеді. Осыған орай тапсырмаларда мәтіндер де беріліп отыр. Мәтін бойынша  оқушылардың  білімін кеңейту үшін әр түрлі үлгіде тапсырмалар көрсетілген. Тақырыптарда қазақ халқының мақал­мәтелдері, өлеңдер, тақпақтар,   жұмбақтар қолданған. Оқу құралында  кездесетін қиын сөздер мен  сөз тіркестерінің аудармасы  берілген. Ол  « Қазақша­орысша сөздік» деп аталған. Деңгейлік тапсырмалардың шартты белгілері: ­ қүрделі тапсырмалар ­ орташа күрделілік тапсырмалар ­ жеңілдетілген тапсырмаларПайдаланған әдебиет  тізіміТақырып: Менің отбасым . Мақсаты:  1­тапсырма Сурет бойынша әңгімелеңдер Отбасы мүшелері Анықтама берілетін сөздер: әке ­ шеше, немере, шөбере, жеңге, нағашы, жиен. Әке ­ шеше, ата ­ ана ­ дүниеге ұрпақ әкелген ерлі ­ зайыпты адамдар. Немере ­ ұлдың баласы. Жеңге – ағаның әйелі. Нағашы әже – баланың анасының анасы. Нағашы ата­ баланың анасының әкесі. Жиен – қыздың немесе әпке, қарындастан туған бала. 2­тапсырма Мәтінге сүйене отырып ,өз отбасы туралы әңгіме  құрастырыңдар. Менің  отбасым Менің атым ­ Ерболат. Мен алтыншы сынып оқушысымын.Ағам 9­шы сынып  оқушысы.Әпкем тұрмыста. Оның екі баласы бар.Олар маған жиен  болады.Ағамның да өз отбасы бар.Менің ағам ­инженер.Жеңгем­ дәрігер.Ағамның бір ұлы бар.Ол маған іні болады. Қайрат 5 жаста.Атам мен  әжем зейнеткерлер. Ажем мен атам  атақты мұғалімдер болған. Менің нағашыатам мен нағашы әжем  ауылда тұрады.мен жыл сайын жазғы демалысты  оларға барып тұрамын. 3­тапсырма   Сұрақтарға жауап бер 1.Сенің атың кім? 2.Сен қай сыныпта оқисың ? 3.Сенің ағаң,әпкең,атаң,әжең ,жеңгең ,нағашы ажең,нағашы атаң бар ма ? 4.Сенің  атаң,әжең зейнеткерлер ме? 4­тапсрыма  Отбасы тақырыбына байланысты  мақал­мәтелдерді теріп  жазып,мағынасын ашыңдар. 1.Ақ жаулығы ананың­ Ақ көрпесі баланың 2.Татулық­табылмас бақыт 3.Бала­қымбат Немере­ыстық  4.Ер дәулеті­еңбек 5­тапсырма :  Санамақтарды  мұқият оқып,шешуін тап. Санамақтар. 1. Мамам, папам екеуі, Үш ұл, тоғыз немере. Неше шеге жетеді Киім ілсек шегеге? Атам, әжем, ағаммен, Әкем, інім және мен, Анам және енесі, Енесінің бөлесі – Отыр едік шай ішіп. Жеңгем кірді майысып, Арқасында кіші інім,Саны қанша, айта ғой, Үйдегі бар кісінің? (10 кісі)   Тақырып: Менің  әжем  1­тапсырма Қараңыз.Тыңдаңыз.Сыныптасыңызға  айтыңыз. ­Менің әжем бар. Ал сен де ше ? ____________________________ ­Менің әжем зейнеткер.Сенің әжең ше? ____________________________ ­Менің әжем мейірімді,ақжарқын,сөзге шешен,әділ кісі. Ал сенің әжең ше? ________________________________ ­Менің әжемнің бойы орташа,онша толық емес,шашы ақ  шалған,қыр  мұрын.Сенің әжең ше ? _________________________________ Менің әжем  үлкендерді сылауға,тәртіпті ,тіл алғыш,мәдениетті ,оқушының  озаты болуға  тәрбиелейді.Сенің әжең ше ? ___________________________________ ­Мен әжемді қатты сыйлаймын, жақсы көремін.тілін аламын.Сен ше? __________________________________ 2­тапсырма Тақпақты түсіне оқып,сұрақтарға жауап беру. 1. Сұрақ   тақпақ кім туралы ? 2. Сұрақ  әже неге үйретеді? 3. Сұрақ әже неден шектейді ? 4. Сұрақ әже қандай адам? Менің әжем Әжем менің асыл жан Жақсылыққа үйретіп, Жамандықтан шектейді Әжеме ешкім жетпейді3­тапсырма  1.Сәйкестір 2.Сөз тіркесін құрастыр Мысалы: Менің әжем ақжүрек /добрая/ ақжүрек адал жомарт сезімтал еңбексүйгіш щедрый добрый чувствительный честный трудолюбивый 4­тапсырма Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңдер  Әкесі  балаларына тату тұрыңдар деп талай айтыпты. Балалар тілін  алмай, араздаса беріпті.Бір күні  әкесі бір байлам шыбықты алып  келіп,балаларына беріп: ­Сыңдырыңдар!, ­деді.Балалары бірінен соң бірі алып,сындырайын деп  еді, шыбықтар сынбайды. Әкесі шыбықтарды алып,шешеді де: ­Бір­бірлеп сындырыңдар!­деді.Балалары оп­оңай сындырады.Сонда  әкесі айтады: ­Араздасып араларың ашылса,сен де осы шыбықтар сияқты  боласыңдар.Ұйымшыл болыңдар, жаудың жеңуі қиын болады. Сұрақтарға жауап беріңдер 1.Қалай ойласыңдар неге әкесі  бір байлам шыбық әкелді? Менің ойымша ____________________________________ ___________________________________________________ Себебі:_____________________________________________ ____________________________________________________ Әкесі қандай кеңес береді?______________________________________________________________________________ Сендер  келісесіңдер ме?_____________________________ ____________________________________________________ Тақырып  Менің досым Мәтінді түсіне оқып Достық – адамдардың бір­біріне адал,сенім білдіретін қасиет. Достық өзара  жауапкершілік пен қамқорлықтың, рухани жақындықтың белгісі. Сатқындық,  екі жүзділік, өтірікшілік, өзімшілдік достықпен сыйыспайды.  Достық – бұл өмірдегі ешнәрсемен бағаланбайтын құндылық. Дос табу оңай,  ал оны сақтау одан да қиын. Қазақтың дәстүрлі әдеп жүйесінде достыққа үлкен көңіл бөлінеді. Халық  арасында достық туралы мақал­мәтелдер жеткілікті: “Дос жылатып, дұшпан  күлдіріп айтады”, “Досы жақсының, өзі де жақсы”,  « Ер жігіттің  екі сөйлегені – өлгені». Анар  ата­анасынан ерте айырылды. Шолпан атты  әжесінің тәрбиесінде болды.Анардың екі жақын достары бар .Абзал мен Зарина .Анардың әжесі сырқаттанып  қалғанда, Абзал Анарға көмектесті. Абзал  үйге су  әкелді,үй жинасты,дүкенге барды,ас әзірлесті.Абзал  қиындықтан қорықпады.  Зарина Анардың  әжесі тәуір болғанда келіп ,ыстық бауырсақпен шай ішті.     1­тапсырма Мәтін мазмұны  бойынша  Абзал мен Зарина  қандай дос?.                                            Жақсы дос­ себебі: 1. 2. 3. Жаман дос­себебі: 1. 2. 3. 2­тапсырма.Ой шақыру.Сұрақтарға жауап беріңіз.Сұрақтар Сенің достарың көп пе ? Ең сенімді достарың бар ма ? Қиын жағдайда саған көмектеседі ме? Сен өзің жақсы доссың ба? Иә жоқ Тақырып:  Сыйлық 1­ тапсырма Мәтінді түсіне оқып,сұрақтарға жауап беріңдер                              Сыйлық жасау. Сыйлықтың тарихы 2 мың жыл бұрын бастау алады. Этикет формалары орта  ғасырларда қалыптасқан.. Өмірде қуаныш әкелетін мүмкіндіктер көп. Сыйлық жасауды бала кезінен үйрену керек. Бірақ сыйлықты таңдап, дұрыс тарта білу  керек. Шын пейілмен жасалған сыйлық адамның әдептілігі, тапқырлығы,  мейірімділігін көрсетеді. 1.      Сыйлықтың тарихы қай жылдан бастау алады? 2.      Этикет формалары қай ғасырдан қалыптасқан? 3.      Сыйлық  жасауды қай кезден үйрену керек? 4.      Шын пейілмен жасалған сыйлық адамның қандай қасиеттерін көрсетеді? 2­тапсырма  Кімге қандай затты сыйлауға болады ?Ата, әжеме ата­анама ініме әпкеме достарыма Әзір иіс­духи,жейде­рубашка,галстук,моншақ­бусы,торт,айна­зеркало,кітап­ книга,ыдыс­посуда,орамал­платок,алтын­золото,гүл шоғын­букет  цветов,шахматы,доп­мячь,блокнот,велосипед,шапан­одежда, қамзол­ одежда,мата­ткань, сағат­часы,тақия­тюбетейка,күміс ­серебро,кәмпит­ конфеты,домбыра,шаңсорғыш­пылесос,тоңазытқыш­холодильник,сурет­ картина, кәдесыйлықтар –сувенир,одеколон ­әтер су 3­тапсырма .Диалогты жалғастыр. ­Сәлем ,Қайрат! ­сәлем ,Олжас! ­сен қайда бара жатырсың? ­дүкенге бара жатырмын. Ертең досымныңі туған күні. ­ 5­тапсырма Мақал­мәтелдердің мағынасын ашыңдар. 1.Жолдасы көптің – олжасы көп. 2.Ағаш тамырымен, Адам досымен мықты. 3.Досы көппен сыйлас, Досы азбен сырлас. 4.Екі жақсы қосылса, Өлгенінше дос болады. Екі жаман қосылса, Өлгенінше қас болады. 5.Досы жоқ адам — Тұзы жоқ тағам.Тақырып : Мектеп 1­тапсырма Сурет арқылы әңгіме  құрастырыңдар. 2­тапсырма Тыңдалым 3­тапсырма.Мәтінді түсініп оқып шығыңдар.Мәтін бойынша  әңгімелесіңдер. Еркебай  Бірде Еркебай күні бойы ойлап, сабағына дайындалмастан, ұйықтап  қалды.Таңертең әлденені сылтауратып, мектепке барғысы келмей жүріп  алды.Мұны әжесі байқады да, киімін кие бастады. ­Әже,сіз қайда барасыз?­деді Еркебай. ­Мектепке. ­Онда не істейсіз,әже? ­Сенің орныңа оқып келемін. Еркебай қатты ұялды. ­Әже,әжетай,бармай­ақ қойшы.Өзім барамын .Сол күннен кейін Еркебайдың сабағы жөнделе бастады.                                          (А.Ормантай) «Попс» формуласы бойынша мәтінді талдайды. 1­ші сөйлем «Менің ойымша,...» 2­ші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін…»  3­ші сөйлем «Оны мен мына мысалдармен дәлелдей аламын…»4­ші сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім...  ». 4­тапсырма.Суреттер арқылы жұмбақтардың шешімін тауып,жаттап  алыңдар. 1.Бiрiн­бiрi қоштаған, Бiр үйден көрдiм, Қырық екi дос­жаран.    2.Бiлiмнiң жол басшысы, Шәкiрттiң қолбасшысы.   3. Бiлiмнен мол сый­асы, Балғындардың ұясы.     4.Қысқа таяқ дiңi бар, Шиырлаған iзiнде Сайрап тұрар тiлi бар.    5.Доп сынды келбетi, Онда бар түп­түгел, Әлемнiң әлпетi.     6.Жазып алам көшiрiп, Сүртем сосын өшiрiп.Тақырып  Менің сүйікті  ісім 1­тапсырма.Мәтінді түсіне оқып,сұрақтар құрандар.   Анар менің  құрбым. Екеуміз  бір сыныпта оқимыз.Анардың сүйікті  ісі –би  билеу. Ол қазақ ,өзбек,орыс,үнді  билерін  өте  тамаша билейді. Мектеп  концерттеріне  қатысады. Менің есімім –Сәуле.Менің сүйікті ісім­ шахмат ойнау.Шахмат ойнауды ағамнан үйрендім. Бұл өте қызықты  ойын.Шахмат ойыны тұңғыш рет 5 ғасырда Үндістанда шыққан.Шахмат  адамды жылдам ойлауға,шешім қабылдауға және  қадам жасауға итермелейді. 2­тапсырма   .Қараңыз.Тыңдаңыз.Сыныптасыңызға  айтыңыз. ­Менің құрбым бар . Ал сенде ше ? ____________________________ ­Құрбымның  сүйікті ісі­би билеу.  Сенің құрбынның сүйікті ісі қандай ? ____________________________ ­Менің  сүйікті  ісім – сурет салу. ________________________________ ­Сенің ? _________________________________ Менің әжем  үлкендерді сылауға,тәртіпті ,тіл алғыш,мәдениетті ,оқушының  озаты болуға  тәрбиелейді.Сенің әжең ше ? ___________________________________ ­Мен әжемді қатты сыйлаймын, жақсы көремін.тілін аламын.Сен ше? __________________________________ 3­тапсырма « Менің сүйікті  ісім» тақырыбы бойынша диалог  құрастырыңыз. 4­тапсырма Суреттерге қарап ,кейіпкердің сүйікті   ісін анықтап,әңгіме  құрастырыңыз.Тақырып:   Құстар­біздің досымыз  1­тапсырма. Сөз Қарға Құмыра Менің түсінігім 2­тапсырма.   Мәтінді оқып,мазмұнын айтып беріңдер. Қарға мен құмыра.  Қарға шөлдеп,су іздеді.Далада суымен құмыра тұр екен.Суы жартылай екен.  Қарғаның мойыны жетпеді. Қарға тастарды теріп, құмыраға үсті­үстіне сала  берді.Су көтерілді. Қарға су ішті. Ойыңды ортаға сал. 1.Қарға тастарды құмыраға сала  берді. Себебі:___________________ _________________________ _________________________ 3­тапсырма. Жұмбақты шешіңдер.  Шарлап келіп даланы, Үйіме, үйін салады. (Қарлығаш)Су бетін сүзіп, Ақ құман жүр жүзіп. (Аққу) Түнде жортады, Жарықтан қорқады. (Жарқанат) Тақылдатып, мазаны ап, Ағаштарды тазалап, Ормандарды емдейді, зиянкесті тазалар. (Тоқылдақ) Тақырып:  Қазақ тілі­мемлекеттік тіліміз 1­тапсырма Қараңыз.Тыңдаңыз.Сыныптасыңызға  айтыңыз Бұл­Сергей. Сергей қазақ тілін үйреніп жатыр. Сергейдің Отаны  –Қазақстан.Сергей  дәрігер болғысы келеді. Сұрақтарға жауап беріңдер 1.Сергей қазақ тілің үйреніп жатыр ма? ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Сен ше____________________________ 2.Сергей қазақ тілін не үшін үйреніп жатыр? ______________________________________________ 3.Сен не үшін қазақ тілін үйреніп жатырсың? _______________________________________________ 2­тапсырма Өмір талабы     Тіл әрбір адамға өмір бойы керек.Жер бетінде халық та,тіл де көп. Ғалымдар дүние жүзінде бес мыңдай тіл бар деп есептейді.     Қазіргі  уақытта көп тіл білу –өмір талабы.Көп тіл білетін адамды   полтглот деп атайды.     Қазақтар : «Өнер алды­қызық тіл»,­дейді.Өз ойын шешен тілмен жеткізе  білгендерді ерекше бағалайды.     Біздің отанымыздың мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Қазақ тілі –  халқымыздың рухани байлығы, атадан балаға, ұрпақтан –ұрпаққа мирас болып қалып отырған баға жетпес асыл мұра.Тілінен айырылған қалық ұлттық ұасиетінен айырылады.Ол халық ретінде  жоғалады. «Попс» формуласы бойынша мәтінді талдаңдар. 1­ші сөйлем «Менің ойымша,...» 2­ші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін…»  3­ші сөйлем «Оны мен мына мысалдармен дәлелдей аламын…» 4­ші сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім...  ». 3­тапсырма   Берілген мақал­мәтелдің мағынасын ашыңдар 1. Тіл мәртебесі - ел мәртебесі. 2. Тіл ­ достықтың алтын көпірі. 3. Тіл –халық тағдыры Тақырып :Астана туған күніңмен 1­тапсырма . Мәтінмен жұмыс. Оқылым                                             Астана  Астана ­еліміздің бас қаласы. Тәуелсіз Қазақстан ­ байтақ еліміздің астанасы.  Астана­ Есіл өзенінің бойында орналасқан. Қаланың Астана ретінде тұсауы  кесілген күн­ 1998 жылдың 10 маусымы.  Қаланың негізі 1932 жылы қаланған.  Ол Ақмола деп аталған. 1968  жылы Целиноград болып өзгертілді. Астана ­Қазақстанның жаңа қаласы. Оның шекарасы 710 шаршы шақырым. Астана күн  сайын, сағат сайын өркендеп өсіп келеді.  Астана қаласы туралы  Есіл өзенінің сол жағында жаңа Астананың символын алып, "Бәйтерек"  монументі орналасқан. Оның биіктігі 97 метр. Бәйтерек ­Астананы биіктен  көрсетеді. ардың ішінде елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың оң  қолының таңбасы бар. 2­тапсырма  Сұрақтарға жауап беріңдер 1.Анар , мен Астанада болдым ? Сен ше____________________________ 2. Анар,қаланың негізі 1932 жылы қаланған.? Сен білесің бе? _____________________________________________ 3. Анар,1998 жылдың 10 маусымы ­ қаланың Астана ретінде тұсауы кесілген  күн .Ал сен Астана туралы не айтып бересің ? _____________________________________________ Тақырып Табиғатты қорғайық. 1­тапсырма .Түсіне оқып,мағынасын ашу. Табиғатты қолдай біл, Ақ құсыңдай қорғай жүр. Білуіміз керек оны біз, Біз де табиғаттың ұлымыз. Менің түсінігім Сөз тіркесі қолдай біл қорғай жүр табиғаттың ұлымыз 2­тапсырма Берілген суреттер  арқылы  «Табиғатты  қорғайық»  тақырыбы боынша әңгіме құрастырыңдар.3­тапсырма  Тыйм сөздерді толықтырып,жаттап алыңдар 1. 2. 3. 4. 5. Суға... Құстың ұясын ... Аққуды ... Орманды ... Бұлақты ... атпа өртеме ластама түкірме бұзба Тақырып: Теледидар көремін 1­тапсырма Мәтінді түсіне оқып ,ой­пікірлеріңді айтыңдар Атасы мен баласы     Ермек ұзақ уақыт теледидар алдында отырады. Тіпті  далада жүгіріп  жүрген балалардың дауыстары  оны қызықтырмайды. Атасы бір күні :  ­Балам,теледидардың пайдасы  да , зияны да бар. Сонда немересі атасына :  ­Ата , мен түсінбей қалдым, зияны мен пайдасы бар дейсің бе ? ­Зияны ,балам, ұзақ уақыт теледидар алдында отырған бала  тез шаршайды,  ашуланшақ,ұмытшақ болады,ұйқысы да бұзылады. Теледидар алдында отырып тамақ ішуге де  болмайды,өйткені асқазанын  ауру болады.  Ал пайдасы ,балам,теледидардан танымдық бағдарламалар, әлемдегі  жаңалықтар,спорт,денсаулық туралы ақпарат көруге болады. ­Ата,теледидарды  неше сағат көруге болады? ­Балам,теледидарды күніне 3 сағаттан артық көруге болмайды, ­Ата,бәрін түсіндім ,теледидар алдында ұзақ отырмаймын,теледидар көріп  жатқанда тамақ ішпеймін. ­ Балам,түсінгеніне рахмет, бақытты бол ! Сұрақ. Атасы немересіне не үшін алғыс білдірді?Менің пікірім бойынша_________________________ _______________________________________________ _______________________________________________ _______________________________________________ 2­тапсырма Ой шақыру .Сұрақтарға жауап беріңіз. 1 Сұрақтар Ермек ұзақ уақыт теледидар  алдында отырады ИӘ ЖОҚ 2 Ұзақ уақыт теледидар алдында  3 4 отырған  өте пайдалы Теледидар алдында отырып  тамақ ішуге  болады,өйткені  асқазанын  мықты болады Теледидардан танымдық  бағдарламалар, әлемдегі  жаңалықтар,спорт,денсаулық  туралы ақпарат көруге болады. Тақырып :Жаз қызықтары 1­тапсырма    Менің есімім –Болат.Мен  жылдың төрт мезгілі өте ұнатамын. Бірақ жаз  мезгілін мен үшін өте ерекше .Ойткені әжемнің  туған күні. Әжем жаздың ең  ыстық  шілде айында дүниеге келді.Жер беті  әртүсті кілемге оранады. Әжем  екеуіміз орманға барып саңырауқұлақ тереміз.Атаммен балық аулаймын.  Ауылдың балаларымен жазғы ойындарын ойнаймын. Жаз мезгілі –таңғажайып мезгіл. «Попс» формуласы бойынша мәтінді талдаңдар. Мәтіндегі кейіпкерге  жаз мезгілі неге ерекше? 1­ші сөйлем «Менің ойымша,...» 2­ші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін…»  3­ші сөйлем «Оны мен мына мысалдармен дәлелдей аламын…» 4­ші сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім...  ».2­тапсырма.Сурет арқылы әңгіме құрастырыңдар Тақырып: Менің отбасым .  Зат есім. Тест сұрақтарына жауап беріңдер. 1. Жалқы есімді табыңыз. А) Ербол.     В) отбасы.     С)үй.     Д) дала.     Е) әке. 2. Бірінші жак жіктік жалғаулы  зат есімді табыңыз  А) балалар.     В) әжесі.     С) оқушымын.     Д) мектепті.     Е) ағам. 3. Туынды зат есім жасаушы қосымшаны көрсетіңіз. А)Септік жалғау  В)Көптік жалғау. С)Жіктік жалғау. Д)Тәуелдік жалғау.   Е)Жұрнақ. 4. Отбасына байланысты сөзді табыңыз. А) кітап.     В) көше.     С) достық.     Д) немере.     Е) көрші. 5. Синонимдік қатар құрайтын зат есімді табыңыз. А) Суретші, тәрбиеші.   В) Әдемі, жаман.   С)білімді ,сауатсыз   Д)қала,ауыл     Е)отбасы,жанұя. 6. Тәуелдік жалғаулы зат есімді табыңыз. А) Қарындасым.     В) ойыншақ.     С) доп.     Д) көрші.     Е) жұмыс.7. Негізгі зат есімді анықтаңыз. А) тәрбиеші    В) балалық шақ.     С) дәрігер.     Д) жиен..     Е) Білім. Нұсқаулық:  «Мәтінді мұқият  оқып,берілген тапсырмаларды дұрыс  орындаңдар» Менің атым ­ Ерболат. Мен алтыншы сынып оқушысымын.Ағам 9­шы сынып  оқушысы.Әпкем тұрмыста. Оның екі баласы бар.Олар маған жиен  болады.Ағамның да өз отбасы бар.Менің ағам ­инженер.Жеңгем­ дәрігер.Ағамның бір ұлы бар.Ол маған іні болады. Қайрат 5 жаста.Атам мен  әжем зейнеткерлер. Ажем мен атам  атақты мұғалімдер болған. Менің нағашы  атам мен нағашы әжем  ауылда тұрады.Мен жыл сайын жазғы демалысты  оларға барып тұрамын. 8.Жиен деп кімнің баласын айтады А) қарындастың   В) інісінің.     С) ағасының.     Д) кіндік шешенің.     Е)  жеңгенің 9.Ерболаттың атасы мен әжесі кімдер болған А) инженер   В) дәрігер.     С) мұғалім.     Д) құрылысшы.     Е) сатушы 10.Кейіпкер жазғы демалыста кімдерге барады. А) тәтесіне   В) досына.     С) нағашысына.     Д) атасы мен әжесіне.     Е)  әпкесіне. Тақырып  Менің досым. Сан есім Тест сұрақтарына жауап беріңдер. 1. Сан есімнің қай септікте тұрғанын анықтаңыздар. Досыммен сағат сегізде кездесемін А) Ілік септік.   В) Барыс септік.   С) Көмектес септік.   Д) Жатыс септік.   Е)  Атау септік. 2. «2» санынан жинақтық сан есім жасайтын  жұрнақты көрсетіңіз. А) –дан.     В) –тен.     С) –нші.     Д) –еу.     Е) –ні. 3.Жинақтық сан есімді белгілеңіз. А) Екеуі менің досым     В) Бесінші бала     С) үш  отбасы     Д) жиырма жеті  адам     Е) бес­бестен орнастырды 4. Күрделі сан есімді табыңыз. А) Бесінші.     В) Екі.     С) Алты.     Д) Үш жүз жетпіс.     Е) Төртеу.5. Соңғы дыбысы дауысты жіңішке түбірлі сөзге қай жұрнақ жалғанатынын  табыңыз. А) –нші.     В)­нші, ­інші.     С) –ншы.     Д) –інші.     Е) –ншы, ­ыншы. 6. Күрделі реттік сан есімді табыңыз. А) Он­он бес.   В) Екі бүтін оннан үш.   С) Он бір.   Д) Он бірінші.   Е) Отыз  тоғыздан. 7. Тиісті сан есімді қойыңыз.     Ер жігіттің ... сөйлегені ­ өлгені. А) Екі бүтін үш ондық.     В) Екінші.     С) Екі­екіден.     Д) Екі.      Е) Екеу. Нұсқаулық:  «Мәтінді мұқият  оқып,берілген тапсырмаларды дұрыс  орындаңдар» Достық – адамдардың бір­біріне адал,сенім білдіретін қасиет. Достық өзара  жауапкершілік пен қамқорлықтың, рухани жақындықтың белгісі. Сатқындық,  екі жүзділік, өтірікшілік, өзімшілдік достықпен сыйыспайды.  Достық – бұл өмірдегі ешнәрсемен бағаланбайтын құндылық. Дос табу оңай,  ал оны сақтау одан да қиын. Қазақтың дәстүрлі әдеп жүйесінде достыққа үлкен көңіл бөлінеді. Халық  арасында достық туралы мақал­мәтелдер жеткілікті: “Дос жылатып, дұшпан  күлдіріп айтады”, “Досы жақсының, өзі де жақсы”, “    Ер жігіттің  екі  сөйлегені – өлгені». 8 . Достық нені білдіреді? А) сатқындықты .     В) екі жүзділікті .     С) өтірікшілікті.     Д) өзімшілдікті     Е) адал сенімді. 9. Мақалды толықтырыңдар. «Дос табу оңай, ал оны сақтау ...» А) жеңіл    В) қиын     С) қажет емес    Д) маңызды емес     Е) маңызды 10.Досы жақсының өзі қандай болады? А) жеңілтек    В) қатыгез     С) сенімсіз    Д) жақсы    Е) санасыз Тақырып: Сыйлық       Сын есім 1. Сын есімнің сұрақтарын табыңыз. А) кімнің? ненің?    В) қандай? қай?   С) Қанша? неше?   Д) Қайда? қалай?    Е) Не істеді? қайтты? 2. Сын есімді табыңыз. А) Үлкен сыйлық.    В) екі күн.     С) жоғары шық.      Д)бастау алды     Е)  адамның әдептілігі. 3. Сын есімі бар сөз тіркесін табыңыз. А) сыйлық жасау.    В) ешкім жоқ.    С) қымбат сыйлық   Д)  ата­ана.     Е) бір  дәптер.4. Жұрнақ арқылы жасалған сын есімді табыңыз. А) әдемі.    В) өнерлі.     С) таза    Д) сұлу.   Е) ақ. 5. Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінетінін анықтаңыз. А) 2       В) 6      С) 4     Д) 5     Е) 3 6. Сын есімнің салыстырмалы шырайын анықтаңыз. А)мәдениетті.     В) қызыл.     С) Әдемілеу.     Д) түнгі.    Е) білімсіз. 7. Негізгі сын есімді табыңыз. А) тәтті.     В) ақшалы      С) сулы.     Д) білімді Е) бақытты Нұсқаулық:  «Мәтінді мұқият  оқып,берілген тапсырмаларды дұрыс  орындаңдар» Сыйлықтың тарихы 2 мың жыл бұрын бастау алады. Этикет формалары орта  ғасырларда қалыптасқан.. Өмірде қуаныш әкелетін мүмкіндіктер көп. Сыйлық жасауды бала кезінен үйрену керек. Бірақ сыйлықты таңдап, дұрыс тарта білу  керек. Шын пейілмен жасалған сыйлық адамның әдептілігі, тапқырлығы,  мейірімділігін көрсетеді. 8. Сыйлықтың тарихы қай жылдан  бастау алады ? А) 2 мың жыл бұрын.     В) 3мың жыл бұрын      С)  1,5 жыл бұрын    Д) 1 мың  жыл бұрын Е) жарты  жыл бұрын 9. Сыйлық жасауды қай кезден үйрену керек А) бала кезінен.     В) есейгенде      С) 13жасынан     Д) 18  жасынан Е) 15  жасынан 10. Шын пейілмен жасалған сыйлық адамның қандай қасиетін көрсетеді А) амалсыздығын   В) мейірімділігін  С) сауатсыздығын     Д) білімсіздігін      Е) ұқыптылығын Тақырып : Мектеп  Есімдік 1.Сілтеу есімдігін табыңыз. А) ешкім.     В) Сен.      С) Бүкіл.     Д) бәрі.     Е) Анау. 2. Дұрыс тіркескен сөзді табыңыз. А) Менде кел.   В) Мен кел.   С) Маған кел.   Д) Менің кел.   Е) Мені кел. 3. Жіктеу есімдігін табыңыз. А) Өзім.     В) Сен.     С) Бұл.     Д) Біреу.     Е) Бәрі.4. Еш сөзі арқылы жасалатын есімдіктің түрін табыңыз. А) Болымсыздық.   В) Жалпылау.     С) Сілтеу.     Д) Сұрау.     Е) Жіктеу. 5. Тәуелденіп келген болымсыздық есімдігін көрсетіңіз. А) Бәріміз.     В) барлығы.     С) Ешкімім.     Д) Бәрі.     Е) біз. 6. Сұрау есімдігін табыңыз. А) Бұл.     В) Ол.     С) Біз.     Д) Бәрі.     Е) Кім. 7. Жалпылау есімдіктерін көрсетіңіз. А) Қашан, қалай.     В) Міне, әне.     С) Бәрі, бүтін.     Д) Біздер, сіздер.     Е)  Біреу, кейбіреу. Нұсқаулық:  «Мәтінді мұқият  оқып,берілген тапсырмаларды дұрыс  орындаңдар» Бірде Еркебай күні бойы ойлап, сабағына дайындалмастан, ұйықтап  қалды.Таңертең әлденені сылтауратып, мектепке барғысы келмей жүріп  алды.Мұны әжесі байқады да, киімін кие бастады. ­Әже,сіз қайда барасыз?­деді Еркебай. ­Мектепке. ­Онда не істейсіз,әже? ­Сенің орныңа оқып келемін. Еркебай қатты ұялды. ­Әже,әжетай,бармай­ақ қойшы.Өзім барамын. Сол күннен кейін Еркебайдың сабағы жөнделе бастады. Нұсқаулық:  «Мәтінді мұқият  оқып,берілген тапсырмаларды дұрыс  орындаңдар» 8. Еркебай неге сабағына  бармады? А) Ауырып қалды    В) Қонаққа кетті    С) сабағына дайындалмады     Д)  барғысы келмеді     Е) досын күтті 9. Әжесі қайда бармақ болды? А) мешітке    В) мектепке     С) киноға    Д) ауруханаға     Е) дүкенге 10. Еркебайдың сабағы  неліктен  жөнделе бастады? А) оқуға қызығушылық оянды    В) Ата­анасы бақылау жасады     С) әжесінен  ұялды    Д) есейді     Е) досынан үлгі алды Құстар­біздің досымыз1­тапсырма. Сөз Қарға Құмыра Менің түсінігім 2­тапсырма.   Мәтінді оқып,мазмұнын айтып беріңдер. Қарға мен құмыра.  Қарға шөлдеп,су іздеді.Далада суымен құмыра тұр екен.Суы жартылай екен.  Қарғаның мойыны жетпеді. Қарға тастарды теріп, құмыраға үсті­үстіне сала  берді.Су көтерілді. Қарға су ішті.Тақырып:  Қазақ тілі­мемлекеттік тіліміз 2­тапсырма Өмір талабы     Тіл әрбір адамға өмір бойы керек.Жер бетінде халық та,тіл де көп. Ғалымдар дүние жүзінде бес мыңдай тіл бар деп есептейді.     Қазіргі  уақытта көп тіл білу –өмір талабы.Көп тіл білетін адамды   полтглот деп атайды.     Қазақтар : «Өнер алды­қызық тіл»,­дейді.Өз ойын шешен тілмен жеткізе  білгендерді ерекше бағалайды.     Біздің отанымыздың мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Қазақ тілі –  халқымыздың рухани байлығы, атадан балаға, ұрпақтан –ұрпаққа мирас болып қалып отырған баға жетпес асыл мұра.    Тілінен айырылған қалық ұлттық ұасиетінен айырылады.Ол халық ретінде  жоғалады.Тақырып :Астана туған күніңмен                                             Астана  Астана ­еліміздің бас қаласы. Тәуелсіз Қазақстан ­ байтақ еліміздің астанасы.  Астана­ Есіл өзенінің бойында орналасқан. Қаланың Астана ретінде тұсауы  кесілген күн­ 1998 жылдың 10 маусымы.  Қаланың негізі 1932 жылы қаланған.  Ол Ақмола деп аталған. 1968  жылы Целиноград болып өзгертілді. Астана ­  Қазақстанның жаңа қаласы. Оның шекарасы 710 шаршы шақырым. Астана күн  сайын, сағат сайын өркендеп өсіп келеді.  Астана қаласы туралы  Есіл өзенінің сол жағында жаңа Астананың символын алып, "Бәйтерек"  монументі орналасқан. Оның биіктігі 97 метр. Бәйтерек ­Астананы биіктен  көрсетеді. ардың ішінде елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың оң  қолының таңбасы бар.Тақырып: Теледидар көремін     Ермек ұзақ уақыт теледидар алдында отырады. Тіпті  далада жүгіріп  жүрген балалардың дауыстары  оны қызықтырмайды. Атасы бір күні :  ­Балам,теледидардың пайдасы  да , зияны да бар. Сонда немересі атасына :  ­Ата , мен түсінбей қалдым, зияны мен пайдасы бар дейсің бе ? ­Зияны ,балам, ұзақ уақыт теледидар алдында отырған бала  тез шаршайды,  ашуланшақ,ұмытшақ болады,ұйқысы да бұзылады. Теледидар алдында отырып тамақ ішуге де  болмайды,өйткені асқазанын  ауру болады.  Ал пайдасы ,балам,теледидардан танымдық бағдарламалар, әлемдегі  жаңалықтар,спорт,денсаулық туралы ақпарат көруге болады. ­Ата,теледидарды  неше сағат көруге болады? ­Балам,теледидарды күніне 3 сағаттан артық көруге болмайды, ­Ата,бәрін түсіндім ,теледидар алдында ұзақ отырмаймын,теледидар көріп  жатқанда тамақ ішпеймін. ­ Балам,түсінгеніне рахмет, бақытты бол !Тақырып: Теледидар көремін 1­тапсырма Мәтінді түсіне оқып ,ой­пікірлеріңді айтыңдар Атасы мен баласы     Ермек ұзақ уақыт теледидар алдында отырады. Тіпті  далада жүгіріп  жүрген балалардың дауыстары  оны қызықтырмайды. Атасы бір күні :  ­Балам,теледидардың пайдасы  да , зияны да бар. Сонда немересі атасына :  ­Ата , мен түсінбей қалдым, зияны мен пайдасы бар дейсің бе ? ­Зияны ,балам, ұзақ уақыт теледидар алдында отырған бала  тез шаршайды,  ашуланшақ,ұмытшақ болады,ұйқысы да бұзылады. Теледидар алдында отырып тамақ ішуге де  болмайды,өйткені асқазанын  ауру болады.  Ал пайдасы ,балам,теледидардан танымдық бағдарламалар, әлемдегі  жаңалықтар,спорт,денсаулық туралы ақпарат көруге болады. ­Ата,теледидарды  неше сағат көруге болады? ­Балам,теледидарды күніне 3 сағаттан артық көруге болмайды, ­Ата,бәрін түсіндім ,теледидар алдында ұзақ отырмаймын,теледидар көріп  жатқанда тамақ ішпеймін. ­ Балам,түсінгеніне рахмет, бақытты бол !