ЭКСЕЛ ФУНКЦИЯЛАРИ

MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo'llash usullari G'.Jo'raev ­ Tabiiy va aniq fanlar kafedrasi o'qituvchisi Informatika   fanidan   umumta'lim   maktablarining   8­sinf   dasturidagi   MS EXCEL dasturi yordamida, matematik va mantiqiy funksiyalarga doir masalalarni yechishda  o‘quvchilar biq qator qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar.  Ushbu   metodik   tavsiyada   MS   EXCEL   dasturi   yordamida,   matematik   va mantiqiy funksiyalarga doir masalalarni yechish usullariga to‘xtalib o‘tamiz. O'quvchilarni   turli   xil   matematik,   iqtisodiy,   mantiqiy   va   algoritmik masalalarni yechishga yo'naltirishda MS Excel dasturidan foydalanish o'ziga xos tomonlarga ega bo'lib, u quyidagilarda ko'rinadi: 1.   Masalani   kompyuterda   yechishning   barcha   bosqichlari   ko'rib   o'tiladi. Bunda, avvalo, o'quvchidan biror yo'nalishdagi masalani hal etish uchun kerakli bo'lgan   bilim,   ko'nikma   va   malakalarni   qo'llash   talab   qilinadi.   Ikkinchidan, o'quvchiga kompyuterda masala yechish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalar singdirib boriladi. 2. MS Excel dasturi masalaga mos boshlang'ich qiymatlarning o'zgarishini o'sha   ondayoq   natijaviy   qiymatlarni   o'zgarishi   orqali   aks   ettiradi.   Bu,   bir tomondan,   o'quvchini   murakkab   hisob­kitoblardan   ozod   qilib,   ularda   masala yechish   maroqli   ekanligi   haqida   tasavvur   hosil   qilsa,   ikkinchi   tomondan, o'quvchiga masala mos echimni ko'rib turib xulosa chiqarish imkonini beradi. 3. MS Excel dasturida yechilayotgan masalalar, ko'pincha, hisob­kitoblarni bajarish, ma'lumotlar omborini tashkil etish va tayyorlangan ma'lumotlar ustida turli amallar bajarish, ma'lumotlarni ko'rgazmali taqdim etish bilan bog'liq. Bu o'quvchilarning   axborot   texnologiyalarining   imkoniyatlari   haqidagi   tasavvurini kengaytiradi hamda yangi dasturlarni o'rganishga qiziqishini orttiradi.   O'quvchilarni MS Excelda masala yechishga o'rgatish uchun ularga yaxshi tanish bo'lgan masalalarni ko'rib chiqishdan boshlash maqsadga muvofiq. Biror masalani hal etishda esa aniq reja (masala yechish bosqichlari) asosida ishashga 1 o'rgatish muhim o'rin tutadi. Masalan, bu tavsiyalarni quyidagi masalani hal etishni tashkil etish orqali ko'rib chiqamiz. 1­masala.  Biror   sinf   o'quvchilarning   familiyasi   va   ismi,   ularning   biror oyning har haftasidagi davomati aks ettirilgan jadval hosil qiling. Jadvalda darsga qatnashmagan o'quvchilar “Y”, kechikkan o'quvchilar “K” kabi belgilansin hamda katakchalarga darsga qatnashmaganlik va kechikishga mos sabab ko'rsatilgan izoh kiritilsin.  Yechish.  Masalada   ma'lumotlar   omborini   tashkil   etish   talab   qilingan. Shuning uchun quyidagicha reja asosida jadval tashkil etib boramiz: 1.   MS   Excelda   kitob   (Книга1)   ochib   “Davomat   Fevral”   nomi   bilan saqlaymiz (Сохранить). 2. Kitobning birinchi varag'i (Лист1) nomini “8­A” deb qayta nomlaymiz (Переименовать). 3. A1 katakchaga  “O'quvchilar davomati”  nomli sarlavha yozamiz va uni biz hosil qilmoqchi bo'lgan jadval markaziga joylashtirish uchun birlashtirilishi kerak bo'ladigan katakchalar sonini hisoblaymiz. Masalan, fevral  oyida 24 o'quv kuniga mos 24 ta katakcha, tartib raqami va o'quvchilarning familiyasini yozish uchun yana 2 ta katakcha kerak bo'ladi. Demak, A1 dan Z1 gacha bo'lgan (lotin harflari soni 26 ta) 26 ta katakchani blokka olamiz va birlashtiramiz ( , ya'ni Ob'edinit i pomestit v sentre tugmasi tanlanadi yoki Format menyusidagi Format yacheek muloqot oynasidan Vravnivanie bo'limining ob'edinenie yacheek tanlov katagi belgilanadi).  4. C2:Z2 katakchalar blokiga dars kunlariga mos sanalarni yozamiz. 5.   Mos   ravishda,   C3:D3,   E3:J3,   K3:P3,   Q3:V3   va   W3:Y3   katakchalar bloklarini birlashtirib haftaning tartib raqamlarini yozamiz.  6. A4 katakchaga “T/R”, B4 katakchaga “Familiya va Ism”, C4 dan Z4 gacha 24 o'quv kuniga mos hafta kunlarini yozamiz.  7. A5:A9 katakchalar blokiga 1 dan 5 gacha tartib raqami yozamiz. 2 8. B5:B9 katakchalar blokiga 5 ta familiya va ism yozamiz. 9.   C5:Z9   katakchalar   blokiga   o'quvchilarning   dars   qoldirishlari   va kechikislariga   mos   masala   shartidagi   (“Y”   yoki   “K”)   belgilarni,   B2   va   B3 katakchalarga shu belgilar izohini yozamiz. 10.   “Y”   va   “K”   belgilari   kiritilgan   katakchalarga  Вставка  menyusining Примечание  bandi   yoki   kontekst­menyuning  Добавит   примечание   bandi yordamida darsga qatnashmaganlik va kechikishga mos sabab ko'rsatilgan izoh yozamiz. 11. Jadvaldagi  ma'lumotlarni ko'rish qulay va ko'rgazmali  bo'lishi  uchun katakchalar bloklariga turli formatlash imkoniyatlarini qo'llaymiz. Natijada quyidagicha jadval hosil bo'ladi: 2­masala.  Informatika fanidan sinf jurnaliga mos elektron jadval tuzing. Jadvalda   o'quvchilarning   1­chorak   va   2­chorakda   olgan   ballari,   o'nlik   kasr qismidan faqat 3 xonasi aks etgan o'rtacha ballar va chorak ballari aks etsin. Yеchish.  Masalada ma'lumotlar omborini tashkil etish va ba'zi hisob­kitob amallarini bajarish talab qilingan. Shuning uchun quyidagicha reja asosida jadval tashkil etib beramiz: 1.   MS   Excelda     kitob   (Книга1)   ochib   “8­A   sinf   ballari”   nomi   bilan saqlaymiz. 2.   Kitobning   birinchi   varag'i   (Лист1)   nomini   “Informatika”   deb   qayta nomlaymiz. 3. A3 katakchaga “T/R”, B3 katakchaga “Familiya va Ism”, C3 katakchadan 3 boshlab sentyabr va oktyabr oylaridagi Informatika fani o'tiladigan sanalarni yozib boramiz. 4. Har bir oy sanalariga mos 2­satr katakchalarini birlashtirib oy nomlarini, 1­satrdagi bir nechta katakchalarni birlashtirib “Informatikadan olingan ballar” deb yozamiz. 5. Sanalar yozilgan ustunlardan keyin bir   yoki bir necha ustunni bo'sh qoldirib, 3­satr davomidagi yonma­yon katakchalarga “O'rtacha ball” va “I chorak” deb yozamiz. 6. A ustunning satrlariga 4­satridan boshlab tartib raqamlar, V ustunning satrlariga   4­satridan   boshlab   o'quvchilarning   familiya   va   ismini,   o'quvchilar ballarini esa sanalarga mos katakchalarga yozamiz. 7. M4 katakchaga (Вставка menyusining Функция bandi yoki formulalar satridagi  Вставка  menyusiga   kirib  Статистические  funksiyalar   bo'limidan katakchalar   blokining   bo'sh   bo'lmagan   katakchalaridagi   (matn   va   bo'sh katakchalarni   hisobga   olmasdan)   sonlarning   o'rta   arifmetik   qiymatini hisoblaydigan) “=СРЗНAЧ(C4:K4)” funksiyasini joylashtiramiz. 8. M4 katakchadagi sonning o'nlik kasr qismidan faqat 3 xonasi aks etishi uchun  Формат  menyusidagi  Формат  yacheek   muloqot   oynasidan   Chislo bo'limini tanlab, so'ng Число voy bandidagi Число десятичных  знаков tanlov katagidan 3 ni tanlaymiz. 9. N4 katakchaga (Вставка menyusining Функция bandi yoki formulalar satridagi  Вставка  funksii   tugmasi   yordamida  Математические  funksiyalar bo'limidan   sonning   kasr   qismidan   talab   qilingan   xonalar   soniga   mos yaxlitlaydigan) “=ОКРУГЛ(M4;0)” funksiyasini joylashtiramiz. 10. M4 va N4 katakchalarni blokka olib quyidagi satrlarga nusxa­laymiz. 11.   Shu   usulda   2­chorak   uchun   ma'lumotlarni   va   kerakli   formulalarni kiritgach   jadvaldagi   ma'lumotlarni   ko'rish   qulay   va   ko'rgazmali   bo'lishi   uchun katakchalar bloklariga turli formatlash imkoniyatlarini qo'llaymiz. 4 Natijada quyidagicha jadval hosil bo'ladi: Jadvaldagi   N4   katakchadagi   formula   o'rniga   mantiqiy   funksiya   orqali quyidagi formulani yozish mumkin: =ЕСЛИ(M4<1,5;1;   ЕСЛИ   (M4<2,5;2;   ЕСЛИ   (M4<3,5;3;   ЕСЛИ (M4<4,5;4; 5)))). 3­masala.  A5 katakchada qiymati 50 dan oshmaydigan M musbat butun songa   mos   P=1∙2∙3∙…∙M   ko'paytma   qiymatini   barcha   raqamlari   bilan   B1 katakchada aniqlang.  Yechish. Masalada hisob­kitob ishlarini bajarish talab qilingan. MS Excel aniq   hisoblanadigan   eng   katta   butun   son   264=18446744073709551616   bo'lib, hisob­kitob   natijalarida   hosil   bo'ladigan   bu   sondan   katta   butun   sonlar   qiymati xatolikka ega bo'ladi. Quyidagicha reja asosida jadval tashkil etamiz: 1. A4 katakchaga  “M ning qiymati”  matnini yozamiz va Enter klavishini bosamiz. 2. A4 katakchadagi matn katakchada to'liq aks etishi uchun ustun kengligini kerakli o'lchamga quyidagi usullar yordamida keltirish mumkin: a)   A4   katakchani   belgilab  Формат  menyusidagi  Столбец  bo'limidan Aвтоподбор ширины bandini tanlaymiz;  b) sichqoncha ko'rsatkichini A ustun o'ng chegarasiga yo'naltirib sichqoncha chap tugmasini 2 marta tezkor bosamiz;  5 D) A ustun o'ng chegarasini o'ng tomonga sichqoncha yordamida so'raymiz. 1. A5 katakchaga M soni qiymati sifatida eng katta qiymat 50 ni yozamiz. 2. A1 katakchaga “P=1*2*…*M=” matnini yozamiz. 3.   B   katakcha   formatini   sonning   barcha   raqamlarini   aks   ettirish   uchun Формат menyusidagi Формат ячеек muloqot oynasidan Число bo'limini tanlab, so'ng  Числовой  bandidagi  Число десятичных знаков  tanlov katagidan 0 ni tanlaymiz. 4. B1 katakchaga (Вставка  menyusining  Функция  bandi yoki formulalar satridagi Вставка menyusi yordamida Математические funksiyalar bo'limidan 1 dan   M   gacha   bo'lgan   musbat   butun   sonlar   ko'paymasini   hisoblaydigan) “=ФAКТР(A5)” funksiyani joylashtiramiz 5. Hisoblash natijasi bo'lgan ko'paytma qiymati ko'p xonali bo'lgani uchun B1 katakchaga sig'maydi va katakchada “#########” ko'rinish aks etadi. 6. Ustun kengligini kerakli o'lchamga keltirish uchun 2­banddagi usulllardan birini qo'llaymiz. 7.   Jadvaldagi   ma'lumotlarni   ko'rish   qulay   va   ko'rgazmali   bo'lishi   uchun katakchalarga turli formatlash imkoniyatlarini qo'llaymiz. Natijada quyidagicha jadval hosil bo'ladi: Endi A5 katakchadagi qiymatni o'zgartirib kerakli natijalarni olish mumkin. 4­masala. A1 katakchada qiymati 100 dan oshmaydigan K musbat butun songa   mos   P=1∙2+2∙3+3∙4+…+(K–1)∙K   yig'indini   qiymatini   B1   katakchada aniqlang.  Yechish.  Masalada   hisob­kitob   ishlarini   bajarish   talab   qilingan.   Masala shartidan K ning qiymati 2 kam bo'lmasligi kelib chiqadi. Masalani quyidagi 1­ 6 usulda hal etamiz. 1. A1 katakchaga K soni qiymati sifatida eng katta qiymat 100 ni yozamiz. 2. A2 katakchaga “K ning qiymati” matnini yozamiz va Enter klavishini bosamiz. 3. B2 katakchaga “P=1*2+2*3+3*4+…(K–1)*K” matnini yozamiz. 4. A2 va B2 katakchalardagi matnlarni katakchalarda to'liq aks etishi uchun ustunlar kengligini kerakli o'lchamga keltiramiz. 5. D1 katakchaga 1 sonini yozib Enter klavishini bosamiz. 6. D1 katakchani  belgilab  Правка  menyusidagi  Заполнить  bo'limidan Прогрессия bandini tanlaymiz. 7. Ekranda aks etgan  Прогрессия  muloqot oynasining  Расположение qismidan postolbsam  bandini tanlab, Пределное значение katagiga 99 qiymatini kiritgach Enter klavishi bosilganda D ustunning 1 satridan 99 satrigacha 1 dan 99 gacha bo'lgan sonlar bilan avtomatik to'ldiriladi. 8. E1 katakchaga 2 sonini yozib 7­banddagi kabi amallarni bajarilganda E ustunning 1 satridan 99 satrigacha 2 dan 100 gacha bo'lgan sonlar bilan avtomatik to'ldiriladi.  9.   F1   katakchag   “=D1*E1”   formulani   kiritib   F2   dan   F99   katagigacha nusxalaymiz. 10.   B1   katakchaga   “=СУММ(F1:CМЕЩ(F1;0;0;A1–1;1))”   formulani kiritsak   (katakchalar   blokini   boshlang'ich   katakcha   adresi   F1   deb   olinadi, CМЕЩ(F1;0;0;A1–1;1) funksiyasi esa oxirgi katakcha adresini shu ustunda F1 katakchadan   satr   bo'yicha   (A1–1)   songa   suradi),   F   ustunning   1­satridan   A1 katakchada ko'rsatilgan sondan bitta kam satrdagi sonlar yig'indisini, ya'ni talab etilgan sonlar ko'paytmasi yig'indisini hisoblaymiz. 11. Jadvaldagi ma'lumotlarni ko'rish qulay va ko'rgazmali bo'lishi uchun katakchalarga turli formatlash imkoniyatlarini qo'llaymiz. Natijada quyidagicha jadval hosil bo'ladi: 7 JadvalningA1   katakchasidagi   sonni   o'zgartirib   istalgan   son   uchun   talab etilgan yig'indini hosil qilish mumkin. Masalani 2­usulda hal etish uchun quyidagi ayniyatdan foydalanish kifoya: P=1∙2+2∙3+3∙4+…+(K–1)∙K= (K–1)∙K∙(K+1). 5­masala.  Burgutning   tezligi   A   m/s,   gepardning   tezligi   V   km/soat. Ularning   tezliklarini   taqqoslab   A7   katakchada   «Burgutning   tezligi   katta»   yoki «Gepardning tezligi katta» yozuvini aks ettiring. Yechish.  Masalada   hisob­kitob   ishlarini   bajarish   talab   qilingan.   Masala shartidagi   tezliklar   ikki   xil   o'lchov   birligida   berilganini   hisobga   olib   quyidagi rejaga ko'ra hal etamiz. 1.   A1   katakchaga   “Burgutning   tezligi   A   m/s   da”,   A2   katakchaga “Burgutning tezligi km/soat da”, A3 katakchaga “Gepardning tezligi B km/soat da”, A4 katakchaga “Taqqoslash natijasi” matnlarini kiritib, matnlar katakchalarda to'liq aks etishi uchun ustunlar kengligini kerakli o'lchamga keltiramiz. 2. B1 katakchaga burgut tezligning m/s o'lchov birligidagi qiymatini kiritib, B2 katakchada “=(B1*3600)/1000” formula yordamida burgut tezligining km/soat o'lchov birligidagi qiymatini hosil qilamiz. 3. B3 katakchaga gepard tezligining km/soat o'lchov birligidagi qiymatini kiritamiz. 4.   B4   katakchaga   “=ЕСЛИ(B2>B3;   "Burgutning   tezligi   katta";  ЕСЛИ (B2=B3;   "Burgut   va   Gepardning   tezligi   teng";"Gepardning     tezligi   katta"))” formulasini joylashtirib kerakli natijaga ega bo'lamiz. 5. Jadvaldagi  ma'lumotlarni ko'rish qulay va ko'rgazmali  bo'lishi  uchun katakchalarga turli formatlash imkoniyatlarini qo'llaymiz. 8 Natijada quyidagicha jadval hosil bo'ladi: 6­masala.C1:D6 katakchalarga sonlar kiritib ulardan eng kattasini 1­ va 2­ raqamlari ko'paytmasini A2 katakchada aniqlang. Yеchish.  Masalada   hisob­kitob   ishlarini   bajarish   talab   qilingan.   Masala echimini quyidagi ko'rinishda keltiramiz. А Б C Д А Б Javob 1­raqam 40 8 Engkattasi 2­raqam 8568 5 1 2 3 4 5 6 2223 ­99999 1­2­raqam ko'paymasi 1­raqam formulasi: =B2*B4 =ЛЕВСИМВ(А4;1) Eng kattasi formulasi 2­raqam formulasi: =МАКС(C1:Д6) =ПСТР (А4;2;1) 345 567 4456 256 ­45 4977 8568 21 7 1963 7­masala.  B1:B5   katakchalar   blokida   sonlar   berilgan.   Shu   sonlardan nechtasi 0 dan farqliligini C3 katakchada aniqlang. Yechish.  Masalada   hisob­kitob   ishlarini   bajarish   talab   qilingan.   Masala echimini quyidagi ko'rinishda keltiramiz. B 0,23 22 17,5 1 2 3 C C B ustundagi 0 dan farqli sonlar soni: 4 =СЧЁТЕСЛИ(B1:B5;"<>0") 9 4 5 0 ­5,5 Informatika­8 Mavzu: MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo‘llash. Mavzu Maqsad va vazifalar O‘quv jarayonining mazmuni O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Darsning texnologik xaritasi MS Excelda matematik amallar va funksiyalarni qo‘llash Darsning  maqsadi:  O`quvchilarga   MS   Excelda   matematik amallar va funksiyalarni qo`llanilishi haqida ma’lumot berish; Darsning ta’limiy vazifasi: MS Excelning matematik, mantiqiy, statistik va matn funksiyalari  haqida tushunchalar berish.  Darsning  tarbiyaviy  vazifasi:  o‘quvchilarni   yangi   bilimlar egallashga va fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirish.   Darsning  rivojlantiruvchi  vazifasi:  O‘quvchilarda   MS   Excel elektron jadvaldan foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantirish. O‘quvchilarga  MS   Excelning   matematik,   mantiqiy,   statistik   va matn funksiyalari  haqida ma’lumot.  Uslub: Aralash. Shakl: Savol­javob. Jamoa va kichik guruhlarda ishlash. Vosita: Elektron resurslar, darslik, plakatlar; tarqatma materiallar. Usul: Tayyor prezentatsiya va slayd materiallari asosida. Nazorat: Og‘zaki, savol­javob, muhokama, kuzatish. Baholash: Rag‘batlantirish, 5 ballik reyting tizimi asosida. 10 O‘quvchilar   yangi   bilim   va   ko‘nikmaga   ega   bo‘ladi. O‘quvchilarga  MS   Excelning   matematik,   mantiqiy,   statistik   va matn funksiyalariga doir misollarni  yechish makakasi shakllanadi. O‘qituvchi o‘z faoliyatining tahlili asosida yoki hamkasblarining dars tahlili asosuda keyingi darslariga   o‘zgartirishlar kiritadi va rejalashtiradi. Kutiladigan natijalar Kelgusi rejalar (tahlil, o‘zgarishlar) Darsning borishi I. Tashkiliy davr 1) salomlashish; 2) davomatni aniqlash. II. Takrorlash 1. Katakchaga kiritish mumkin bo'lgan ma'lumotlar turini so'zlab bering. 2. Katakcha adresi deganda nima tushuniladi? 3. Katakchalar blokini misollar orqali amaliy ko'rsatib bering. 4. Absolyut va nisbiy murojaat nima? Amalda ko'rsatib bering. 5. Katakchadagi ma'lumotlarni tahrirlashni bajarish ketma­ketligini tushuntiring. 6. Katakchadagi ma’lumotlarni o`chirish ketma­ketligini tushuntiring. 7. Excel elektron jadvalidagi son, formula va matn deganda nima tushuniladi? 8. Excel elektron jadvalida katakchadagi matnlar satrlarga qanday ajratildai? III. Yangi mavzuni o`rganish. Avvalgi darsda matematik amallar bajarishga, matematik formulalar  yozishga va funksiyalar to’plamiga murojaat qilishga oid qisman ma’lumotlar  oldingiz. Endi Excel elektron jadvali ishlashini quyidagi misollar yordamida ko‘rib chiqamiz. 1–misol. Karra jadvalini hosil qiling.  11 Quyidagi ketma­ketlikdagi ishlarni bajaramiz: 1.   B2:H2   blokidagi   katakchalarni     piktogrammasi   yordamida birlashtiramiz va “Nechalik jadval kerak?” matnini kiritamiz; 2. D3 katakchaga “=”, E3 katakchaga biror sonni (masalan, 6 ni) kiritamiz; 3. C4 katakchadan E3 katakchaga absolyut murojaatni kiritamiz, ya’ni C4 katakchaga “=E3”ni yozib F4 klavishani bosamiz; 4. D4 katakchaga “*” belgisini, E4 katakchaga 1 sonini, F6 katakchaga “=” belgisini kiritamiz; 5. G4 katakchaga “=C4*E4” formulani kiritamiz; 6. C4:G4 blokini belgilab, blokning o‘ng quyi burchagidagi  ■  belgisidan sichqoncha yordamida G ustun bo‘yicha pastga tortib nusxalaymiz; 7. Katakchalarni katakcha formati orqali ranglar bilan bezaymiz. Tekshirib   ko‘rish   mumkinki,   E3   katakchadagi   qiymatni   o‘zgartirsak,   G ustundagi qiymatlar karra jadvaliga mos ravishda o‘zgaradi.  Excel   elektron   jadvali   matematik   formulalar   bilan   ishlash   uchun   keng imkoniyat   ochib   beradi.   Shulardan   biri   funksiyalar   to‘plamining   mavjudligidir. Excel   funksiyalar   to‘plamida   400   dan   ortiq   funksiya   bo‘lib,   ular   matematik, mantiqiy, statistik, matn, moliya va boshqa turlarga bo‘linadi. Funksiyalarni   formulalarda   ishlatishning   umumiy   qoidasi   quyidagilardan iborat: 12 ­ har bir funksiya boshqa takrorlanmaydigan o‘z nomiga ega; ­  funksiyalarga   murojaatda   ularning   nomidan   keyin   qavs   ichida   nuqtali vergul bilan ajralib turuvchi argumentlar ro‘yxati yoziladi. Excel elektron jadvalidagi funksiyalarning ba’zilari bilan tanishtiramiz: Exceldagi Bajaradigan Misollar Matematik funksiyalar Nomi ABS(son) vazifasi Sonning absolyut qiymatini hisoblaydi ЗНАК(son) Son manfiy bo’lsa –1, 0 bo’lsa 0, musbat bo’lsa 1 qiymatga teng Sonning kvadrat ildizini hisoblaydi КОРЕНЬ(son) ОСТАТ(son;  Sonni bo‘luvchiga ABS(–274)=274;       ABS(48)=48;  ABS(–1,23)=1,23;     ABS(0)=0 ЗНАК(–7,5)= –1;  ЗНАК(0)= 0;  ЗНАК(2011)= 1 КОРЕНЬ(4)=2; КОРЕНЬ(81)=9;          КОРЕНЬ(0,04)=0,2 ОСТАТ(45;7)=3;        ОСТАТ(15;3)=0; bo’luvchi) bo’lgandagi ОСТАТ(­191;10)=9 СТЕПЕНЬ(son;  daraja  ko‘rsatkichi) СУММ(son1;  son2; …) qoldiqni hisoblaydi Sonni darajaga ko‘taradi Katakchalar СТЕПЕНЬ(3;4)=81;          СТЕПЕНЬ(2;10)=1024;  СТЕПЕНЬ(­1,7; 5)= – 14,1986 СУММ(G4:G13)=330;  blokidagi СУММ(C4:C13; E4:E13)= 115  ЦЕЛОЕ(son) qiymatlarning yig‘indisini hisoblaydi Kichik butun songacha yaxlitlaydi ЦЕЛОЕ(5,5)=5;  ЦЕЛОЕ(–5,5)=–6 13 И(mantiqiy ifoda1; mantiqiy ifoda2; …) Mantiqiy funksiyalar Agar mantiqiy ifodalarning barchasining qiymati ROST И(500>5*100)=YOLG‘ON;  И(5>1;99/3­1>31)=ROST;  И(C7+C8>G6)=YOLG‘ON;  И(C4=E3; C4>=C7)=ROST  bo‘lsa, (VA ning) funksiyaning qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG‘ON Agar mantiqiy ИЛИ(mantiqiy ifoda1; mantiqiy ifodalarning ifoda2; …) ЕСЛИ(mantiqiy ifoda; ifoda1; ifoda2) birortasining qiymati ROST bo‘lsa, (YOKI ning) funksiyaning qiymati ROST, aks holda funksiyaning qiymati YOLG‘ON (AGAR) funksiyasi qiymati mantiqiy ИЛИ(SIN(500)>5)=YOLG‘ON;  ИЛИ(0,5>=1/2; ­1>31)=ROST; ИЛИ(C5=5; E13>=11)= YOLG‘ON;  ИЛИ(C5=5; E12<=11)= ROST ЕСЛИ(700/7­1>50; 1963; 1)=1963;  ЕСЛИ(5*5=24; 0; 9+12)=21; ifoda qiymati ROST bo‘lsa ЕСЛИ(E12>G10;G10– 12;“BOBUR”)=BOBUR ifoda1ga, yolg‘on bo‘lsa ifoda2 ga teng bo‘ladi Statistik funksiyalar МАКС( son1; son2;…) son1, son2, … larning eng katta qiymatini aniqlaydi МАКС(1; 2; –7)=2; МАКС(E4:E12; G13)=60 14 МИН(1; 2; –7)= –7; МИН(E3:E13)=1 СРЗНАЧ(1; 2; 6)= 3; СРЗНАЧ(–1;–2; 6; 7; 0)= 5 СЧЁТЕСЛИ(C1:C13;“=6”)=10; СЧЁТЕСЛИ(E1:E13;“=6”)=2 МИН( son1; son2; son1, son2, … …) СРЗНАЧ(son1; son2;…) СЧЁТЕСЛИ(blok ; shart) larning eng kichik qiymatini aniqlaydi son1, son2, … larning o‘rta arifmetik qiymatini aniqlaydi Shartni qanoatlantiruvchi blokning bo’sh bo’lmagan katakchalari sonini sanaydi Matnli funksiyalar ДЛСТР(matn) ЗАМЕНИТЬ(eski matn; qaysi o‘rindan;  nechtasi o‘rniga; yangi matn) Matndagi belgilar sonini aniqlaydi Eski matnni belgilarini ko’rsatilgan joydan boshlab berilgan sondagi ДЛСТР(“men”)=3, ДЛСТР(3,1415)=6 ЗАМЕНИТЬ(“Men”;3;1;“hr”)=“Mehr”; ЗАМЕНИТЬ(“Men”;2;2;“uz”)=“Muz”; ЗАМЕНИТЬ(B4;3;2;”tin”)= “Oltin” ЗНАЧЕН(matn) belgilarni yangisiga almashtiradi Matn ko’rinishidagi sonni songa o‘tkazadi ЗНАЧЕН(“1024,25”)=1024,25; ЗНАЧЕН(“­5,04”) ЛЕВСИМВ(matn; Matnning chap ЛЕВСИМВ(– 45765; 1)= “–”; belgi soni) tomonidagi ЛЕВСИМВ(“Gulnoza”; 3)= “Gul”; berilgan sondagi ЛЕВСИМВ(B8; 3)=”Bod” 15 belgilarni ajratib oladi СЦЕПИТЬ(matn1; Bir nechta matnni СЦЕПИТЬ(14; “­fevral”)=“14­fevral”; matn2; …) bitta matnga СЦЕПИТЬ( “Bob”; “ur”)=“Bobur” ПСТР(matn; o’tkazadi Matndan ПСТР(“Matonat”; 4; 3)=”ona”; boshlang’ich o’rin; boshlang’ich ПСТР(“Zahiriddin”; 2; 4)=”ahir”; belgilar soni) o’rindan boshlab ПСТР(“Sheriyat”; 3; 2)=”er” berilgan sondagi belgilarni ajratib oladi 2–misol. x ning –5 qiymatida  Bu vazifani ikki usulda bajarish mumkin. 1–usul.   x y  5  x:20     2 3 funksiyani hisoblang. |x| 2­usul. Shuni ta’kidlash lozimki, Excel funksiyalarini qo‘llash uchun ularning  xususiyatlari haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish lozim. IV. Mustahkamlsh. 1. Excel elektron jadvalida nusxalash imkoniyatlarini amalda ko’rsatib  bering. 2. Excel elektron jadvalidagi qanday turdagi funksiyalarni bilasiz? 3. Funksiyalar argumentlari qanday qiymatlarni qabul qilishi mumkin? 16 4. Excel elektron jadvalida matematik funksiyalarni ishlashiga misol  keltiring. 5. Excel elektron jadvalidagi mantiqiy funksiyalarni ishlashiga misol  keltiring. 6. Excel elektron jadvalidagi statistik funksiyalarni ishlashiga misol  keltiring. 7. Excel elektron jadvalidagi matn funksiyalarini ishlashiga misol keltiring. Mashqlar. 1. И(3>5, 15/2­4>3)=’yolg`on’,  ИЛИ(99­27*3=5; 78/2­39>=­1)=’rost’  funksiyalar natijasini aniqlang. 2. ЗАМЕНИТЬ(“Yasha”; 5; 1; “na”) va ЛЕВСИМВ (“Vatanparvar”; 5)  funksiyalari natijasini bitta matnga birlashtib uzunligini aniqlang. ДЛСТР(ЦЕПИТЬ(ЗАМЕНИТЬ(“Yasha”; 5; 1; “na”); ЛЕВСИМВ  (“Vatanparvar”; 5)))=11 3.  ЗАМЕНИТЬ(“Maqsud ”; 5; 1; “a”),  ПРАВСИМВ(“Barkamol”; 5) va ЛЕВСИМВ(“ topishmoq”; 7) funksiyalari natijasini bitta matnga birlashtiring. ЦЕПИТЬ(ЗАМЕНИТЬ(“Maqsud ”; 5; 1; “a”), ПРАВСИМВ(“barkamol”;  5) va ЛЕВСИМВ(“ topish”; 7)) = «Maqsаd kamol topish». V. Uyga vazifa. 2­mashq 17